Um Ahar Bikmi Ram 8

Minung asimi paoh nih hawikawm le chungkhar kan herh.  Hawi lo um cu um a rak har tuk. Sihmanhsehlaw, vawleicung ah nunning a sang chinchin i, pawcawmnak a har deuh chin lengmang. Cucaah innchungkhar dirh le telefa ngeih hna hi a har chin lengmang. Cucaah minung cu kan tam chin lengmang nain, umharmi an tam chin lengmang ti asi. Cu "umharnak" (loneliness) hi nihin ni, "lungrawk zawtnak" (depression) tambik a chuahpitu thil asi tiah an ruah.

Pathian nih minung a rak serka tein, "mah lawng um ding" in sermi asi lo caah, Pathain nih hitin a ti: "Mipa hi amah te lawng um cu a tha lai lo; amah caah bawmtu hawi ka ser piak lai" (Gen 2:18) ah a rak ti. Hihi minung kan i serka in ser chihmi thil a si. "Bawmtu, hawi" herh ding in, Pathian nih a kan serchihmi kan si. Mah te lawng um hi Pathian nih rem a timi a si lo.

Nihin ni ah minung kan tam deuhdeuh, khuachung ah kan i tet deuhdeuh ko nain, pawcawmnak a har caah maw, a kenkip thialkam ruangah maw, vawleicung ah um a harmi hi an tam deuh chin lengmang. A ruang cem cu chungkhar, hawikawm he um ti kha a har deuh chin lengmang caah asi. Cun mah lawng um kha hnathian in ilak kha a tam chin lengmang caah a si.

Naite ah vawleicung ah a um a har cemmi ram 8 an thim hna i, hi ram hi zoh tikah ram rum le ram thawng lawngte an si hna. An rum i, an mah tein khua an sa kho dih. Minung an i herh lo. Cucaah mah tein an nung cio. Asinain, an ngeihchiah, innlo, TV, eidin, motor, thilri hna hi hawikawm ngaingai an rak si kho lo i, an um a rak har tuk.

Careltu zong, hi ram chung i khua na sak paoh ahcun, a um a har bikmi ram ah khua ka sa ti kha, na theih a hau. Na um a har lo nak ding ah zeidah ka tuah lai timi kha, mah tein khuaruah le tuaktan a herh. Hi umhar bik ram riat hna hi, innlo, motor, lamsul, eidin, thilri, rian, income an baumi a um lo nain, an bau bikmi cu, "hawikawm le bawmtu an ngeihlomi asi."

8. South Africa: 24%
South Africa ram hi, Africa ram ah a rum bik asi. Ramchung minung 24% cu an mah te lawng an um. Nu nih a fale he a hmaimi le pa nih a fale he a hmeimi an tam ngai. An ram ah nuva hmunkhat um le khuasak tuntuk ti hi, a har tuk caah mi tampi cu nupi thit, va ngeih le telefa ngeih kha an duh lo. An mah te lawng zalawngte in um an duh ti asi.


    South Africa an um harnak cu an mithmai ah a lang ko



7. Russia: 25%
Russia ram ah, pumpak 25% cu mah lawng khuasa an si. Russia ram cu tefa tampi le chungkhar nganpipi ummi an si nain, mah te lawng khuasa tampi an umnak ram zong asi ve. An ram cu communist in democracy ah aa thlenka ngacha asi caah, pawcawmnak caah harnak zong a um i, zudin saei in nun zong tam ngainak asi.

Mahpi lawng chuncaw ei te hna zong a nuam tuk lem lo. Russia

6. Canada: 26%

Za ah 26% cu mahte lawng a ummi an si. South Africa he an i lo. Mahte lawng ahmeimi nu asiloah mah te lawng ahmeimi pa an tam. An ram ah nu le pa thitumhnak kong le chungkhar sernak kongah, minung nih an ruahnak ning le pawmning aa dang chin lengmang. Fale he a hmeimi chungkhar 10 ah 8 cu nu nih hmeihpimi chungkhar an si.


Hi tluk dawh tung i, mahte lawng ih peng ding cu! Canada

5. United States: 28%
USA ramchung chungkhar khuasa timi ah 28% cu minung pakhat lawng ummi an si. American minung dihlak i cheu hnih cheukhat dengmang cu, single an si tikah, mah lawng ummi an tammi hi, khuaruahhar asi lem lo. America khuapi lianmi hna ah hin, mah te lawng khuasami chungkhar hi an tam chin lengmang. New York le Washington D.C tibantuk khualianlian hna hi, khuachung minung za ah 50% cu mah lawng ummi an si hna.


Thilri dawhdawh tampi lakah, mahtelawng i tamh i zohtu ngeih lo cu! USA

4. Italy: 29%
Italy ram ahcun chungkhar timi dihlak i 29% cu mah te lawng khuasami an si. An ram sipuazi a tlak caah minung tampi rian ngei lo in an um lio ah chungkhar dang he khuasak lo in, mahte lawng khuasami tam tuk an rum rih mi cu khuaruahhar ngai asi. Abuaktlak in tuak tikah, sipuazi a tlak tuk bu ah, mahte lawng khuasa tambik an umnak ram ah a tla ve rih. An ram hi Catholic ram asi i, a phung ning tein thitumh hi a man a fah tuk caah, minung hi tam deuh cu kum upat tuk hnu deuh ah nupithi le va ngei an tam hna. Cucaah mi tampi cu nupi thi lo in, mah te lawng in mah pawcawm tein aa cawmmi le aa zohkhenhmi an tamnak asi.


"Lu-pyo-gyi tuan ahcun juice din dah ti lo cu tuah ding a um ti lo! Italy

3. Japan:31%
Japan ram i chungkhar timi ah hin, 31% cu mahte lawng khuasami an si hna. Ram pumpi sining zoh tik zongah, mahte lawng khuasak hi uar chin lengmang asi. Minung tet tuk i an umnak Tokyo khualipi te hna zong ah, minung cu an i tet tuk nain mi tampi cu mah te lawng um an i thim deuh. Mah te lawng um hi, phung bantuk ah an i ngeih cang ti asi.


Thutnak tampi um ko nain thutpitu ngei lo te um cu a va pam dah! Japan

2. Britain: 34%
Mirang ram ah hin chungkhar timi 34% cu mahte lawng khuasa an si. 1990 hnu dirhmun zoh tikah, chungkhar timi ah mahtelawng khuasami hi 50% tluk aphan ti asi. An ram ah minung an i tet nain, 2.5 million hi innlo an ngei. Mahtelawng um an hman caah, cu nih cun inn man a kaiter ngaingai ti asi. Mahtelawng in biaruah hawi zong ngei lo in thut ko cu, amah caah umhar lawng si hlah, a hmutu ca zong ah umhar a zual ngaingai.


Khuasih si! Thli-hran si! Mah le lawng um peng cu a har ko! UK

1. Sweden:47%
Vawleicungah a um a har cemmi ram an si. Hi ram chungkhar timi i 47% cu mahtelawng khuasa an si. An ram hi a rum tuk nain, nupi thit, vangeih, chungkhar ser timi hi an ngaihlah chin lengmang. Hmunkhat um timi zong an ngaihlah chin lengmang. Cucaah hi ram minung tam deuh cu, an mah tein pawcawm le mah tein um cio hi an duh. Cucaah vawleicung umhar bik timi ram hna ah, umhar a zual cemmi ram an si. Cucaah inn man zong a kai i, khua zong tlak chap le innlo sak chap lengmang an hau. Asinain mah lawng um an uar caah, an ram hi minung karh ning a fum ngai. Cupinah i hawikomhnak zong a tlawm ngaingai ti asi.


Dawh tein i tamh i, mahtelawng um peng cu a va pam dah! Sweden!

Biadonghnak
Minung kan nun caan hi a tawite. Cu chung ah nuamh zong i nuamh lo i, umharte in nun cu a pam tuk. America ah minung tampi ka hmuh hna. Nupithi duh lo le va ngeih duh lo in a ummi tampi an um. Cun telefa a ngei duhlomi tampi an um ve. A cheu cu telefa ngei duh lo in, "uico" tu hna biapi deuh ah a chiami hna an um. Cucu Pathian nih a kan tinh piakmi a rak si lo. Cucaah "thingkung ramkung, uico, saram, motor, innlo, tangka le rian te hna hi, hawikawm taktak ah i serh awk an tha lo. Nunnak ah hnemtu taktak an si kho lo! Minung cu minung he i komh a haumi kan si. Cu minung he umti le komh kha, "umhar damnak" caah si-tha bik asi timi theih a herh!!


Chinchiah:

www.therichest.com le www.huffingtonpost.com

USA Athau Bik Ramkulh Hna

US hi zeidang champion a sinak a tam hlei ah, thau lei zong ah champion an rak si. US a thaumi pawl hi 1960 ahcun 13% lawng an si i, nihin ni ahcun ram pumpi thaunak zoh tikah 34% a si cang. US minung hi thau a thatlo an thei ko nain an thau chin lengmang. Kum fatin tein mi thaumi zohkhenhnak ah US cozah nih $190 billion a dih; ngandamnak zohkhenhnak aa tel rih lo.

Cucaah thau cu pumpak, chungkhar, khua, ramkulh le USA rampi ca hmanh ah, tihnung le sunghnak asi. Cucaah minung pumpak pakhat cio nih eidin zia thiam ding le thau lo ding in zuam a herh.

Thaunak nih hin, minung damlonak, kum tlinglo in thihnak tamtuk a chuahpi caah, Pre. Obama a nupi First Lady Michelle Obama zong nih "Obesity" (Thau) kan doh lai timi bia tlangtar in USA hmunkip ah a vak lengmang. Lawmh awk ngai asi. Zeicatiah USA nih nihin ni ah "Vawleicung pumpi ah a thau bik mi ram" ah pakhatnak (2013) a hmuh caah a si. 2014 ahcun N0.2 ah a um. Zeidang i champion asi hlei ah, "Thau zong ah champion a si." Thaunak hi tihnunnak mit in zoh ahcun, USA cu "Emergency Ram" ah a um cang.



Thau hnu ahcun zawr a fawi ti lo (Ref. www.bing.com)

Thau Hi Uar Ding Asi Hnga maw?

Kawl le Laimi nih cun "Na thau ngai" ti hi kan rak uar. Cucu thangthatnak ah a tlami bia a si. USA ahcun "Na thau ngai" timi cu, nihsawh thlanglamh bia ah a tla. Mi kha, "Na thau" ti sual ahcun, "sikan na ngei lo, ningcang lo in a eiding, mi sifak na si" ti he a sullam aa lo. Na thau timi cu an i fahsak taktakmi bia si.

"Na thau ngai" ti cu, "nihsawhnak bia" cu a sullam asi taktak hnga maw tiah, USA ah a chuak i a thangmi ka fale lakah ka hniksak hna. Ka fale upa 4 nih cun "theu le der" kong an fiang cang. Upa deuh (4) hi an thinlung zeidah a lawh hnga ka ti i.

Upa cemnu cu ka van hniksak..."You are fatty girl" ka van ti hramhram i, "A mitthli kur" tiah a luang. "Pa pa, na ka ninsawh" tiah Mirang holh in a ka ti. Upa Cem pa cu "You are the fattest boy in the world" tiah ka van ti ve. Anih cu a zei a pawi tuk lo nian, "A nuam tuk lem lo." A hniang deuh pa cu, "You fatty boy" tiah ka van ti hram ciammam i "Uico fate an raak ti awk in a ngawi ko...a meet bak in a ka meet i inncungah lo diam a ka kaltak." Milai pa cu, "Fattest boy" tiah ka van ti ciammam i, "Sa seh kio in  akio pinah, you bad daddy" (nangmah hi a sualmi pa na si) tiah a ka ti. Kai cai ko.

Culture aa dan caah, kei nih cun "Na Thau ngai" ti cu ka uar ngai rih ko nain, ka fale nih "na thau" (fat) ti cu an rak duh hrimhrim lo. Ka fale caahcun "chiatserhnak bia, bia chiahru, pamh le volh tluk in bia chiakha" ah an rak ruah cang. Ziah hme an duh rua hnga? Thau cu duh ding a rak si lo. Zeicatiah zeidang cu um rih sehlaw, thau cu muisam a rak chiatter tuk caah le minung caah harnak petu thil a si caah asi.

Thaunak Nih Zeitluk Harnak Dah A Chuahpi?

Thau nih hin zeitluk in dah minung harnak a pek timi hi, atanglei mi thaumi hna hi zoh tikah theih khawh a si.


Vawleicung a thau bikmi pa (Guinness Book of Records 2006) tiah timi Manual Uribe (Mexico)

Manual Uribe hi 2008 ah nupi a thi. A nupi min cu Claudia Solis ti a si. Biakinn i kalpi ding caah, ihkhun truck bantuk in an tuahmi in an phurh chawm ti asi. May 2, 2014 ah, kum 48 ah a thi. Mino te asi i, zaang fak tuk asi. Athihah pawng 1230 a rit ti a si. Siakong lianmi tluk in a rit.

Cun thaunak nih hin, minung ngandamnak a rak hrawh tuk. Thaunak nih, lungtur, zunthlum, thikai, thawpih, thi-hri pih le zeidang damlonak tam tuk a chuahpi. Minung nunning re a theihter. Khing a rihter caah, khup-fah, ruhkhua fah, kepha linh, kutke fahnak, thabaatnak le thisen umkal ning hman lo nak tampi a chuahpi. Cucaah abuaktlak in tuak tikah, minung titsa hman tein a ummi nakin a thaumi hi, an thih a tuan i a fawi deuh ti a si. Cucaah life insurance le heath insurance cawk tik zongah, hlan ahcun a thaumi cu, zawrh an rak duh tuk hna lo.




Vawleicung ah a thaubikmi Charity Pierce cu poung 765 a rit (A vapa nih a pound thumh ding in a bawmh caah nihin ni tiang cu a dam rih. Doctor te nih na khing ritmi na thumh lo ahcun na thi lai tiah an ti. A vapa hi mitha taktak asi tinak asi)

      
        Thau ahcun kholh-tawl khawh asi ti lo. Midang nih kholh an hau.



                Acheu cu damlonak ruangah an thau ti asi.

US kan phakka te ah, Laimi ka hawi pakhat nih hmanthlak a rak ka kuat. A hmanthlak cu ka zoh i, "Na thau ngai" tiah telephone in ka hei chonh. A rak ka timi cu, "America ahcun na thau ngai timi sullam cu na sifak ngai tinak asi ko. A ruang cu, thau thamtham cu sa a thaumi, a thawlomi, man deng pawl na ei tuk caah asi" ti khi asullam a si ko tiah capo  in a rak ka ti.

Cucaah America ahcun "thau" cu zoh a chiami, thil a chiatnak lei, sifah santlaihlo le ngandam lo mi, tibantuk lei khin asullam an lak caah, "Na thau ngai" tiah ahcun, cai taktak in i siknak ding le taza hmanh i cuai nak ding tiang in, nihsawh thlanglamhnak bia ah tlakter khawh asi.



Lu Hao (Tuluk) hi kum 3 asi ah pound 132 a si i, vawleicung ngakchia rit bikmi a si. US ngakchia 3 ah 1 cu mi thaumi cazin ah an i tel ti a si.


Lu Hao hi ngakchia dang nakin a let (5) a thang deuh. A thirual pawl he an epchun lio hna asi.

US A Thau Bik Ramkulh
America ah hin, a thau bikmi khua, ramkulh tibantuk hna an then hna i, atanglei bantuk in hmuh khawh an si. Minung a der deuhmi ramkulh paoh hi, a buaktlak in tuak tikah, sipuazi an that deuhnak, fimcawnnak a san deuhnak, nunnning a sang deuhmi le mirang an tam deuhnak ramkulh an si tmi kha, phungdang ngai in hmuh khawh an si.



(Ref. US Center for Disease Control and Prevention chuahmi)

Acunglei map zoh tikah, Mirang an tamnak ramkulh asimi Montaina le Colorado hi a thaumi an tlawm cemnak a si. Mississipi le Louisiana Ramkulh hi a thaumi tambik an umnak asi.

A fawinak in tuak ahcun, "income a niam deuhnak le sifak tam deuhnak paoh ah, minung hi kan rak thau deuh tinak tluk asi." A ruang cu, eidin a man a fawimi kan ei; sikan ngei tein kan ei thiam lo. Exercise kan tuah kho lo. Exercise tuahnak caah, seh le hriamnak zong kan ngei kho lo. Si a fah tikah a zeizong tein kan si a fah chih dih caah, kan taksa ca zong ah thaunak a rak chuahpi caah asi.

Acunglei US cozah tuahmi kanan in zoh tikah, Laimi tamnak bik Taxas, Indiana, Maryland, Oklahoma, Michigan, Georgia State vialte hna hi, thau ah (2) nak ah a ummi ramkulh pawl ah an i tel ve.

Thau tih a nunnak le a rak harnak hi, 1997 UTS ka phak kum in ka tonmi asi. Kan innpa nu cu minak asi i, amah chimnak ah pawng 550 ka si a ti. A lian taktak. A pumrua a lian; a tung sang; a thau tuk tikah inn cung dawt 2 nak ah an um i, tumkai aa harh taktak. Dawt 2 tiang kainak ding caah, suimilam cheu renglo a rau. Thut dinh bak in dinh a hau tawn le ka zaan a rak fak tuk.

Adonghnak ah, careltu biahal kan duh hna.

Nang na umnak ram ah thau hi piatna pakhat asi maw? US ummi na si ahcun khawika ramkulh ah dah na um? A thaumi umnak ah maw? Nan umnak cio kha van zoh law, khawika ramkulh dah ka um i, kei tah zeitluk in dah ka thau timi kha nangmah tein na rak i chek dingmi kha a biapi tuk. Over weigh na si sualnak hnga lo ding kha a biapi tuk. Over weigh na si sual maw sual lo timi kha atanglei tahnak hi hman khawh asi.

Atanglei hi BMI (Body Mass Index) an tahning le zei tluk hi dah over-weigh an tuakning kha ka van langhter. BMI timi cu pawng zeizat dah a rih? An tung zeizat dah a sang?
       

BMI	Weight Status
Below 18.5	Underweight
18.5 – 24.9	Normal
25.0 – 29.9	Overweight
30.0 and Above	Obese

Atanglei hi pe 5'9"  asimi minung kha epchun in mi pakhat kha over-weigh a si sualnak hnga lo sii an pek lai le a dam cang lai mu.

Height	Weight Range	BMI	Weight Status
5' 9"	124 lbs or less	Below 18.5	Underweight
	125 lbs to 168 lbs	18.5 to 24.9	Normal
	169 lbs to 202 lbs	25.0 to 29.9	Overweight
	203 lbs or more	30 or higher	Obese

Zeicatiah na thau ahcun hi damlonak hna hi ngeih a fawi caah asi: (1) thikai; (2) zunthlum-2; (3) stroke; (4) lung-thihri pih; (5) thaw dawp khawhlonak; (6) tha-baatnak; (7) thiri thau nih phihnak; (8) kal rawknak le (9) ruhkhua phinso, ti bantuk le zeidang damlonak ngeih an fawi ngai caah asi. Cun kum tlinglo in thih zong a fawi tuk caah asi.

Cucaah ahohmanh "over-weigh a simi cu eidin i thumhnak in derter cio ding kha a biapti tuk." Cu lo ahcun hi vawlei ah sau nun lo khawh asi. "Over weight cu tuan deuh ah an thi zungzal ti asi caah, over weigh na si sualnak hnga lo ding caah, i ralring....!!!

Chinchiah:
Ref. www.cdc.gov/healthyweigh/assessing/

ISIS Hrawkhraltu Hmailei An Dirhmun?

Nawlnak: Hmanthlak cheukhat cu tih a nun tuk caah, careltu nih lung i thleh dih hnu lawng ah zoh ding a si lai. na zoh ngam lo ahcun zoh lo ding a si lai. 


Atu lio Iraq ramchung aa cheu ning le ISIS tapung pawl ukmi ram

ISIS hrawkhraltu pawl hi, Syria ram nichuahlei hmun in an i thawk i, Turkey ramri tiang nitlaklei ah an hei lak. Nichuahlei ah Iraq ram chung Mosul, Flujah le Tikrit tiang an lak. Baghdad khualipi pawng tiang an  va phan kho. Eufritis le Tigris tivapi nelrawn khua vialte cu an lak dih. Cu an ukmi ram cu, "caliphate" (Muslim ram) tiah an ti. Biaknak dang Muslim ah a lut duhlomi le an mah a domi paoh cu, thah dih ding hi an policy a si.

Vawleicung tuanbia zoh tikah, ISIS nak in a sual deuhmi tapung hi an chuak rih lo. Hitler, Stalin, Pol Pot le Saddam Hussein te hna hi an rak sual ko nain, an nih mithah ning hi ISIS bantuk in an that theng hna lo. ISIS pawl hi cu, hlanlio Rome ralkap nak in an sual deuh ving. Minung thah hi zeihmanh ah an rel lo pin ah, an thahning hna a fak tuk.

Nineveh Pengkulh chung, Krihfa le Yazidis pawl tamlak an thahnawn hna pin ah an biaknak innlo vialte zong an hrawh piak dih hna. Biaknak khat a simi Shia Muslim le Alawite Muslim zong an thah hna. Shia biakinn zong tam ngai an hrawh cang. Hi tluk an sual hi an mawh lo. Zeicatiah an mah a hringsortu hna an pu al-Qaeda sertu Bin Laden hi, mi kal sual taktak asi caah asi. Amah ai a rawlmi an si. Cun misual bu, Taliban tapung pawl zong cu,  "Al-Qaeda le ISIS" kawi an si ve. Hi Muslim biaknak phu (3) hi, an uarmi le kalpimi policy aa khatmi bak an si. Arti pakhat ah, ahawng, a sa, a met then khawh lo bantuk in aa tlaimi an si.


         "Al-Qaeda hringtu Pu Bin Laden"

Hi hna bu (3) hi an zia aa lo. Nu zalawnnak an duh lo. Nu sianginn kai zong an khap. Biaknak dang paoh an huat hna. Mithah lainawn hi, vancung kainak ah an ruah. Hi hna pawl an cahnak hmunhma ahcun, minung nawlngeihnak aum lo. Biaknak nih zeipaoh a uk dih i, an ram a mui ngaingai. An mah biaknak dah ti lo cu, biaknak dang caah himbawmnak a um lo. Milem phunphai paoh an huat i, Hindu le Buddhist zong an huat ngaingai hna.

Vawleicung pumpi theih in an sualnak a langhtertu thil pakhat van lanhter ka duh. Nitlaklei ram le UNO nih sipuazi a kan phih ai timi kha caan tha lak in, Taliban ( Bin Laden te pawl tel chih in), cozah nih, Afghanistan ram ummi, Buddha milem lianlian (2) cu, 2001 ah bom in an rak puah. Cu milem hna cu tlangpang lung an rei chawm in an sermi hna an si i, khuaruahhar ngai an rak si. UNESCO nih zohkhenhmi le humhakmi an si. Hiti an tuahmi ruang ah, Afghanistan ram caah sunghnak le vawlei pumpi caah, tuanbia lohnak pakhat an chuahter.



             Milem umnak lungpang


Taliban te pawl nih bom in an khuami milem pahnih

Budda Milem lianlian hi, an sunglawi tuk. UNESCO hmanh nih an sunhsak tukmi an si. Aumnak hi rili in pe 8,200 sannak ah an um. AD 507 le 554 ah, lung an rei i an sakmi hna an si. Pakhat a san hi meter 58 le adang pakhat hi 38 an si. An dirnak kehram lung tah chih veve in. March 2, 2001 ah Taliban cozah nih dynamite in an puah i, an khuai. Lungpang ah rei i tuahmi asi caah, a fek tuk i, fawi ah an khuai kho lo. Miakpi in an kah a tlu lo. Meithal lianlian in an kah a tlu lo. A donghnakah tank hna a kap khomi bomb in an puah le cuceu in zarh tampi hnu ah an rak thluk. Atanglei hmanthlak hi Buddha lem an khuai lio an si.

 
                       Daynamite in an puah lio

Taliban an tuahsernak hi, Pathian a hna a tla lo asi lai. Buddha zong zong a hna a tla lo asi lai. 9/11 ruangah, Taliban cozah le Bin Laden bu pawl cu, US nih a tongh ciammam hna i, an lo ko. Tapung phun lawng in an um kho cang. Zeibantuk biaknak ca hmanh ah, biaknak dang sihsawh le serhsat cu khua awng pemhlonak asi. Taliban le Al-Qaeda zong nihin ni ah an lo ngacha ve ko cang. Al-Qaeda pu bik Bin Laden zong a thih le hawi thih hmanh lo lo in, a nunnak a liam.

ISIS Tuahsernak

ISIS zong hi Al-Qaeda tefa an si. Taliban he kawi an si. An buu min aa dang nain an kalpimi ruahnak cu aa khat. ISIS zong an nunning hi "achiakha" kho taktak. An sualnak pakhat cu ramdangmi tlaih i tlanhter a si. Cucu an tangka hmuhnak lam pakhat zong asi. Kal sual paoh nih an tuah pengmi thil cu, minung tlaih le tlanhter hi a si zungzal. An sual tuk caah minung hi, minung ah ruat lo in thilri ah a ruatmi an si.

Nai teah American journalist James Foley zong cu an tlaih i, US cozah nih million tampi in tlanh ding an ti nain, US nih an tlanh duh lo. Iraq ah US nih ISIS kalsual pawl bomb a van thlak hna tlawmpal ah, a hngawng an cik colh. Hlan ah France journalist 4 zong an rak tlaih hna. April 2014 ah French cozah nih Euro 18 million in an rak tlanh cang hna. Nihin ni ah Syria ram ah ramdang thawngpang latu (journalist) 33 tluk hi an tlau, an hmu kho rih hna lo ti a si. Hi tluk in security a chiatnak ahcun journalist zong nih kal ding an rak si lo nain, an rian ah thihngamh in an tuan ve caah asi.



James Foley a hngawng an cik lio (Hi James Foley thattu hi American Minung pakhat asi theu lai tiah an ruah. Mirang holh zong a thiam taktak ti a si. Hi ISIS ah hin American zeimawzat an i tel ve ti asi. CIA nih an hlat cuahmah lio).


       Nu le pa caah zoh a har tuk dingmi James Foley ruak

ISIS pawl hi Syria cozah ralkap thahnawn zong an i zuammi a si. Syria ram Raqqa khua le a chehvel vialte an lak dih tikah, cuka pengram (province) hrawng i a ummi Syria cozah ralkap zong tampi an thah hna. Sakhan an lak dih. An hriamnam zong an lak dih. Syria ralkap an thah ning hna le an tuahto ning hna cu, tih a nung tuk hringhran. Thah kel in an that hna lo. Temtuar taktak in an thah hna.

Cucaah, cu hlan ahcun hi ISIS pawl hi ramkip nih le UNO zong nih an zoh sawhsawh ko hna. Asinain, naite Yazidis le Krihfa pawl Sinjar khuapi le a chehvel in an thah hna hnu le an dawi hna hnu ceu in, ramdang USA, UK le France hna an van i thlaknak asi. Cuhlan cu Syria cozah zong nih a kap theng hna lo. A ruang cu Syria a buaitu hi "terrorist an si taktak ko" timi kha ramdang piah a duh hna ruang zong asi kho. Cun ISIS nih hin Pre. Assad a dotu hna he khan an i kah tawn caah, "Keimah ka ral i a ral cu ka hawi asi" tibantuk, FSA le ISIS kha an i kah tawn caah, Assad caah hlawknak asi i, cucaah ISIS pawl hi, a kah hna lonak asi kho men. Asinain atu ahcun Syria zong nih bomb a thlak ve cang hna.

ISIS nih Omar Oilfield pawngah Sheitat miphun pa an thahmi hna


Sheitat miphun pa a hngawng an tan lio (cung le tang)




Cun Syrian Observatory for Human Rights chimnak ah, "A luanciami zarh hnih chung tuanbia zoh tik ah, ISIS pawl nih Syria ram nichuahlei, Deir Ezzor Pengkulh (province) ummi miphun pakhat Sheitat miphunte (tribes) chung in patling 700 tluk hi, an thah hna ti asi. Hi chungah hin, "Hrimnam tlai cu minung 100 lawng an si i, adang paoh cu misawsawh an si" ti a si. Hi pengkulh chung ummi khuate tam nawn hi, ISIS nih an lak dih. Cu human right bu upabik nihcun, "adang minung 1,800 tluk hi cu an nunnak le thih theih an si rih lo" tiah a ti. Hi Sheittat miphunte pawl nih hin, ISIS an biaknak chung ah luh an duh lo caah le an doh hna caah, hitin an tuahnak hna asi" an ti.


Hitin a cheu cu vailam an tah hna

Hi ISIS hi an sual tuk caah le tih an nun tuk caah, US cozah zong nih a kah ve cang hna. US nih kap hna hlah sehlaw, Mosul Dam pi zong an lak thai ko hnga. Cun Kurdistan ramchung zong ah lut in an khualipi Erbil zong an va lak khawh men ko hnga. Voikhatte cu Erbil khua in meng 27 a hlatnak tiang bak ISIS ralkap pawl cu an va phan i, khuate cheukhat zong an va lak.  Hi tluk an cahnak a ruang cu, ISIS hriamnam hi American hriamnam deuh lawngte a si caah le Kurdish miphun ralkap hriamnam cu an chiat tuk caah asi.

ISIS pawl an mi tuahto ning, hrem ning le mi thah ning hi a fak tuk hringhran. Mi a tam deuh an thah ning hna cu hitin asi. A cheu cu hmanthlak zong ah kan langhter cang hna:-

1. An nun lio ah, huamsam tein an hngawg an tan hna
2. Muslim biaknak in Krihfa lumi le biaknak dang kalmi cu vailam an tah hna
3. An thahmi hna minunglu cu, thingkung cung le vampang ah salu bantuk in an tar hna
4. Tar, nu le ngakchia zong an hual hna lo. An duh lo paoh an ngan hna lo
5. Tlaihcia mi ralkap le misawsawh zong an mah thlan an cawhter hna i abu in an thah hna
6. An thahmi minung hna hi cai taktak in an vuak an den hnu hna ah an thah hna
7. A cheu an phung a buarmi le a firmi cu an ban duhsah tein bul ziahmah tein an cik hna
8. Nu nih pa aa duhmi cu, lung in thilak in an cheh hna
9. Minung an thahmi hna ruak hi, lamcung zapi hmuh ah hri in an hnuh hna
10. Minung lu kha an iput i capo an sai, an ni an kio
11. Acheu cu an nung nain vawlei ah an hngawng tiang an phum hna
12. Acheu cu tii ah an hnim hna i an thah hna

Hi ti minung an thahnak hna a ruang pakhat cu, midang nih kan tih hna sehlaw timi "lungthin raldohnak" (psychological warfare) a si. An mithah lainawn ning hi, a fah tuk caah, an uknak ram minung zong nih zeiti hmanh in an doh ngam hna lo. Mipi dihlak bawm chung chiahmi bantuk in an um dih. An mah an tih hna caah, an mah sin ah abek lawlaw mi zong tampi an um. Kan hnu zarh khat hnih chung lawng ah, minung 6000 tluk an member ah an lut ti a si.


Hlanlio Rome chan hmanh ah mah tluk cun an sual lem lai lo dah


An sual tuk caah, minunglu put hi, Ph.D degree catlap put tluk ah an ruah


Azohtu zong nih zaangfahnak tal an ngei ve hnga dek maw?


Sualnak Theipar

Misual cu ral an ngeih phung a si. ISIS zong an sual tuk caah, dotu le raltu tampi an ngei ve. Hlan ahcun Free Syrian Army he Pre. Assad doh ah an rak tang tinain, FSA cu nihin ni ah an ral pakhat an si ve cang. Cucaah FSA hruaitu hna zong nih, "Ziah Iraq ummi ISIS lawng nan kah hnga? Syria um ISIS zong van kap ve hna u; Syria cozah lawng nih cun an ti kho ti hna lo" tiah US cozah an nawl.

ISIS an sining hi tih an nun tuk cang caah, Syria cozah zong nih August 16 le 17 ah, Ragga khuapi chung le a chehvel ummi ISIS umnakah voi 26 bomb a va thlak hnawh hna. ISIS ralkap 31 an thi ti asi.



              Syria raltuknak vanlawng nih ISIS a kah lio hna


Syria raltuknak vanlawng nih Iraq ramchung ISIS a kah lio hna

ISIS nih zarh (2) nawn an lakmi Mosul Dam pi zong cu, US nih bomb in a kah hmasat hnu hna ah, Iraq le Kurdish ralkap nih August 18 ah an lak than cang. US dirkamh hlah sehlaw, Iraq khua tamtuk hi ISIS nih alak lai. Cupinah Kurdish ram an khualipi Erbil hmanh hi an lak khawh men. Cutlukcun ISIS hi an rang.

ISIS hi an sual tuk caah le an cah tuk caah, Syria ram chung tapung dangdang FSA, al-Nusra Front, Islamic Front tibantuk hna zong nih, ISIS cu an huatral hna i an doh ve cang hna.

Hi bantuk in a lamkip in an buut hnawh hna caah, ISIS hi an i rawk te lai tiah ruahchannak aum. Asinain Syria cozah a cah lo paoh ahcun le US cozah nih Syria ram chungah ISIS pawl an va kah tung hna lo ahcun, ISIS hi fawi ah an i rawk lai lo. Apikpak tein, mi tlawm tete in caan saupi an um te kho men. Hi ISIS lohnak ding caah cun Syria cozah a thawn a hau. Culo paoh ahcun US nih bom zeizat hmanh va thla sehlaw, ke ralkap a luhter hlan chung paoh cu, a kho hna lai lo.


                 ISIS kah ding in US Figher zuan aa timh lio


                US nih Iraq ramchung ISIS bom a va thlak hnawh lio hna

Ruah ding pakhat belte cu, ISIS bantuk in a sualmi tapung cu vawleicung ah sau an hmun lo. Tahchunhnak ah, Sri Lanka ram i Tamil Tiger pawl zong kha, an rak sual tuk i, a donghnak ahcun mipi nih an huat hna i, a donghnak ah an lo ko. A sualmi cozah zong mipi nih tha an pe kho zungzal hna lo. Cucaah adonghnak ahcun, zeitluk a cakmi cozah le uktu zong zohchia in tluk rilhnak an tong tawn.

ISIS zong hi, an mah thatnak lawng a ruatmi an si i, an ram kauhnak ding caahcun an kah khawhmi hna paoh an kah dih ko hna. Cucaah a kenkip ah ral an ser cuahmah. Cucaah donghnak ni ahcun, ISIS a kaptu ding hna hi, atanglei bantuk an si lai:-

(1) Syria ralkap
(2) Free Syrian Army
(3) Iraq ralkap
(4) Kurdish Peshmerga
(5) Al-Nusra Front (Syria Islamic tapung)
(6) Sheitat miphun pasal tha hna
(7) Yazidis miphun hna
(8) An mah chunglila ah lung dongh khawh a si.


US nih ISIS pawl bom a thlak dih hnu hna ah Kurdish ralkap pawl Mosul Tidil va lak than ding in an kal lio

ISIS ukmi ram chung hi, minung thisen in a khat. An ukmi khuaram hi, Cinghngia sasehnak bantuk in thisen in a luang. Khua chung hi thutheng in a khat. Minung fa um ngam ding khua an si ti lo. An sining zoh tikah, hi hna hi, an chan sau a nguh kho lai lo.

Zeicatiah mipi duhpaoh in a tuahmi le a suallomi thisen tamtuk a chuahtu an tlu tawn. ISIS zong hi an donghnak cu zohchia in a dong te lai. Hmailei ahcun, an mah hruaitu lila zong that te hna sehlaw a dawh. Cucaah hi hrawkhraltu bu hruaitu asimi dirhmun cu tih a nung tuk. Mah le mah pialrawl i tarh bantuk asi. An hruaitu in an ralkap tiang nih, an tuahsermi sualnak theipar cu an chan chung ah an zum hrimhrim lai!!!!

Hmaizah Awk A Tlakmi Lai Nu Tuanbia

Fa a ngeimi nu paoh cu, hringtu nu an si dih. Thla (9) chung harsa taktak le rethei taktak in nau an pawi le ngeihmi ruangah, hringtu nu paohpaoh cu upat hmaizah tla an tlak an si.

Paul le bang nih cun nu hi nau an ngeih ruang ah a rak thangthat khun hna i, hitin a ti:- "Nu cu nau an ngeih ruang ah khamh an si lai" (1Tim 2:15) tiah a ti phah. A chapmi cu, "toidornak lungthin in, zumhnak, dawtnak le thiannak chungah an um ahcun, khamh an si lai" tiah atinak asi.

Nau a ngeimi nu vialte lak zong ah hin, va le fale caah a hleice tein uar awk a um khunmi le upat hmaizah awk a tlak khunmi hringtu nu hna an rak um ve. Phunthlung bia 31:10-31 ah, nupi tha a nunnak le ziaza kong vialte kan hmuh dih. Hi nupi tha hna hi, va le a upat mi le fale cawnpiak a thiam mi hringtu nu an rak si. Hi bantuk nu hna hi, upat tlak an si.

Lainu hi upat hmaizah awk a tlakmi hringtu nu tampi an um. Cu lak ah ka philh khawh lo mi nu tuanbia pakhat te a um. Cu nu tuanbia te cu, zohchunh tlak asi caah, ka van tial.

Voikhat cu tanghra ka phit kum ah Thau ah ka rak tlung. Kan khua ah evangelist pakhat aphan. Cu nih a rak kan cawnpiakmi cu, "Nupi le nih vaa le upat hmaizah pek a herhnak kong" a rak si. Cu ahcun, Kalaymyo kuakap ah a ummi hringtu nu pakhat kong a kan chimh. Cu tuanbia cu nihin ni tiang ka philh kho bal lo. Amin a kan chimh lo caah a min ka thei lo.

Tuanbia cu hitin asi:-

"Voikhat cu Kalaymyo khua pawngah nuva hna an um. Fapa 5 an ngeih hna. An pa cu holh-aa taktakmi le biachim kho lo mi asi. Asinain tlahtham a thiam, bengkhaw le seihnam tah tibantuk hi a thiam tuk. Cu bantuk cun tangka a kawl i a nupi le a fale a cawm hna. An pa cu tangka hmuh lawng a thiam i, a rel zia a thiam lo. A holh a aat caah fale cawnpiak kho asi fawn lo. Cun innchungkhar kongkau zeihmanh a tuaktan kho mi asi lo. Cucaah an pa nih bengkhaw tah in tangka heh tiah a kawl. An nu nih heh tiah a rak zuar i, cuticun an fale pa 5 cu an cawm hna."

"An pa cu zei tuaktan kho asi lo. A holh kho asi lo caah, an nu nih innchungkhar kong hi, a hme bik in a ngan bik tian, a zeizong kong tiang a hruai le a tawlrel dih hna. Asinain an nu a fim tuk caah, amah nih thil a ruah i a hman a timi zong, amah nih zeitik hmanh ah bia a khiak bal lo. Kan pa cu bantuk in kan herh le cutin tuah ding asi le kan tuah ah a tha ko hnga lo maw? ti in an pa tu kha bia a khiahter zungzal. Arti pumkhat chumhnak in, khualtlung mileng arthahnak in, innlo saknak, an fale thilri cawknak le sianginn kai kong tiang, zeizong te a zatein an inn chungkhar kong cu, an nu nih a tawlrel dih ko nain, an pa hnatlaknak in a phi a chuahter zungzal ."

"An fale cu an van cuza. An van tlairawl. Hawikawm tete an van ngei. Voikhat cu, an fapa upa cem nih zuu a thli tein adin.  Cucu a nu le pa nih an theih i an ngaih a chia tuk. A nu nih cun ka fapa hi ka chim kho ti lai lo ti  a theih. Cucaah eapa lawng nih a chimh khawh lai ti kha a theih. Cucaah zeitindah ka tuah lai tiah fakpiin  khua a ruat."

"Zarhpini nikhat cu, a nu nih ar thau taktakmi a cawk i a thah. Zanriah cu thaw taktak in a chumh. An pa milengkhan ah holh in dai zuar hmaichia in a thu ko. An nu nih cun arsa a can, chihlam he meh phun tling tein a tuah. Rawl a suah dih. "Ka fale ra cang u. Zanriah ei hna u sih" tiah a hei sawm hna. Voi dang bantuk tein an unau rual in cabuai cu an van kulh i, rawl ei ding cu timh cia tein a um dih cang."

"Asinain voi dang he aa lo lo. Zeicatiah innchungkhar lutlaitu hringtu an pa um ti lo. A nu nih,"Na pa cu va ko u" tiah a ti hna. A fale nih cun an va auh. An pa cu a ra duh ti lo. Pakhat hnu pakhat an kal. A hniang cem in, upa lei in an kal nain an pa cu a ra ti lo. Anu nih cun a thawh hna i, "Ziah voi dang ah hmunkhat teah rawl kan ei lengmang tung. Tu zan hi na pa a rat duh ti lo? Nan pa a rat lo ahcun kei zong ka ei kho ve lai lo?" tiah ati i, a thu ve ko."

"An rawl cu a dai ziahmah cang. An fale zong an rawl a tam ngai cang. Sihmanhseh hringtu nu bik nih rawl a purh lo tikah, a hohmanh nih an ei ngam ti lo. Cutucun an zapi tein dai zirziar te in an thu ko."

A nu nih cun, mitthli he hitin a fale cu bia a vun hal hna.

"Ziah voi dangah hmun khatte ah rawl kan ei lengmang tung. Ziah atu zanlei hi, nan pa nih kan sin ah rawlei a duh ti lo? Zeidah a ngaih a chiat i a thin a hun? Aho nih dah nan pa thinhunnak nan tuah? A tuahmi nan um ahcun, i phuang u law, nan pa ngaihthiam va hal u. Kan tuah hrimhrim ti lai lo tiah bia va kam u. Nan pa nan rat pi khawh hlan chung cu zanriah ka ei kho ve lo. Nan pa nan ratpi khawh lawng ah kei zong zanriah ka ei ve lai" ......tiah a van ti hna.

Cucang ka cun fa upa cem pa cu a um kho ti lo. "Ka nu keimah nih zu ka din caah asi" tiah a van i phuang. Anu nih, "Ka fapa, thil sual nganpi na pa hmai ah na tuah cang. Cucaahcun pei na pa hi zanriah kan sin a ei uh ti lo hi. A kan cawmkengtu na pa ngaih nan chiatter mi cu, Pathian a ngaih nan chiatter asi. Pathian thluachuah nan hmu lai lo. Cucaah va kal zawk law na pa kha, fakpi in ngaihthiam va hal. Cun ka ding ti lai lo tiah bia va kam. Cun van ratpi law kan zapite in rawl kan ei hna lai" tiah a ti.

A fapa cu a ngaih a chia tuk. Ka sual cang ti kha aa theih. A pa sin ah a vung kal i, "Ka pa, zu dinnak in na hmai ah sualnak nganpi ka tuah cang. Ka pa ka ngaithiam law, hi pin cu zeitik hmanh ah ka ding ti lai lo" tiah a pa cu bia a van kamh. Cucun a pa cu a lung a dam i, zanriah ei ah a rak zuang. Thlacamnak an ngeih hnu ah, sunghno an nu chuanrawl cu an rak dumti hna.

Cu thil an tonmi nih an chungkhar ah nunzia dawh le tluannak a chuahpi. An fale a hohmanh misual le zuding saei an um ti lo.

Kum tam nawn arauh hnu ah, an fapa cu college akai; B.A a chuak. Sianginn cachim rian a tuan. A nau le dang zong college an rak kai i an awng dih cang.

An fapa upabik nih a chimmi cu hitin asi:-

 "Innchungkhar kong kau vialte, a hme bik in a ngan bik tiang ka nu nih a tawlrel i, a ruahkhan dih. Zeithil paoh amah ruahnak le tuaktannak in kan nung. Kan cutzat tikah ka nu cu kan tih ti lo. Asinain ka nu nih ka pa atihzah tuk caah, kan tihmi taktak cu, ka nu si ti lo in ka pa tu asi. Zeipoah hi ka nu kutke le thluak in a kal ko nain, a phichuahtu le biakhiaktu taktak cu ka pa lengmang asi. Ka nu nih ka pa hi luu ah a chiahpeng. Cucaah kan tih taktakmi cu ka pa asi. Ka nu hi a rak fim tuk caah, ka pa hi a tihzah le a upat i, kan mah zong nih ka pa bia hi kaa khat hmanh kan el ngam lo. Ka nu hi rak hrutnga sehlaw, ka pa hna rak nihsawh in rak serhsat sehlaw, ka nu he ka pe he kan tih ti hnga lo i, kan nih chung cu zeihmanh kan si hnga lo. Atu mah tluk catang sang ah kan i chuah viarnak zong hi, ka nu a fim tuk caah le ka pa a upat tuk caah si ko ee" .......tiah tehte a rak khan.

Cu an nu cu a fim taktak. A fimnak hi chim awk thalo in a fim. An pa a tihzahmi le a upatmi cu aa dawh tukmi nunzia lawng si lo in, Pathian duhning nunzia asi. Amah nih a va a tihzah le upat caah a fale zong nih, an pa an upat le an tihzah. An nu nih an pa hi, "Mi holh aa, zeihmanh na si lo, holh hlah, nangmah i caih hlah, na theih lai lo"  tiphun rumro in rak ti sehlaw, an fale an tlairawl hnu ahcun an nu kha an tih ti hnga lo i, an pa zong an tih ti hnga lo. Cuticun an innchungkhar cu buaibainak in a khat hnga i, an lo ko hnga.

Innchungkhar ah, kan fale tha hna seh ti duh ahcun, a hrampi bik pakhat cu "Nupi le nih vaa le upat le vaa le tang ah toidawr hi a hrampi pakhat a rak si." Cu nunzia cu, biaknak kip, nunphung kip zoh tikah a biapi taktakmi thil a rak si. Cucu Pathian nih innchungkhar ah a kan serning a dotdot zong asi fawn. Nupi le nih vaa le a upatlomi le zei a rel mi chungkhar paoh ahcun, fale chimh an ngai bal lo. Fale an tha bal lo. Fale an i rawk tawn.

Cucaah kan fale tha hna seh, thluachuah hmu u sih law innchungkhar kan sining tluang seh ti duh ahcun, nupi le nih va le tihzah, upat pek le vaa le tang ah i dawr ding hi thil biapi bik a si (Efesa 5:22-24). Hi baibal cang ah, nupi le nih vaa le zeitluk in dah upat pek, tihzah le an tang ah i dawr a hauh timi a kan fianter.

Acunglei chungkhar tuanbia zoh tikah, an fale thluachuah an hmuh viarnak, an fel viarnak le catang ngei in an um viarnak a ruang bik cu, an nu nih an pa tang i aa dawrnak le a va a upat peng caah a rak si ko.

Hi ca a rel mi nu vialte nih, va le tang i doidawr a thatnak an theihngak hnga ding caah le va le upat an thiamnak hnga ding caah, saduhthahnak ka ngei.

Theihternak:
Hi tuanbia hi, Evangelist pakhat Thau i a tlungmi nih a rak kan cawnpiaknak ah a chimmi tuanbia asi. A khua, a minung le an chungkhar taktak hi keimah tonmi an si lo. An mah chung cu Falam peng leimi an si tiah a rak kan ti.

Philh Khawhlomi Ruak Vuinak

Jesuh nih nawlbia nganbik a kan pekmi cu, "Mi nih ka cungah tuah hna seh ti na duh bantuk in, midang cung zong ah va tuah ve" ti a si (Matt. Matt.7:12). Mi nih kan cungah tuah hna seh ti kan duh mi vialte midang cung ah tuah cu a biapi tuk nain, mi vialte cungah kan tuah khawh dingmi cu asi lo.

Asinain, minung kan nunnak ah, khawn maw ka ah, caan caan khat ah, mi nih kan cungah tuah hna seh ti kan duh bantuk in midang cung ah tuah a  herhnak caantha (opportunity) tete kan rak ngei tawn.

Hi lak ah ka philh khawhlomi thil pakhat cu, Mandalay i Paletwa peng male nurse a thimi pa ruak kan vuimi asi. Amah cu nupi a ngei; fa (3) a ngei; a paw a fak i Mandalay sizung ah a rak um. Umpitu a rak ngei lo. Cuka ahcun a thi. Ruak latu le vuitu a ngeih lo i ni 3 tluk asi cang caah, Mandalay Lai Sianghleirun siangngakchia nih rak vui hna seh ti asi.

Cu ruak kan vui lio cu, Mandalay college ah kum khatnak kai lio asi. A caan cu Apirl 1985 kuakap asi. Lai Sianghleirun siangngakchia a kan hruaitu pakhat tleicia Salai Van Tum nih, "Aa Vung ruak vui ding kan ngei i, ruakvui rak i thawh ve" tiah a rak ka sawm. Mandalay siangngakchia tampi kan rak kal hna. Nu he pa he, bus 5 tluk hrawng kan rak khat (Salai Van Tum cu MIT in BD a dih hnu ah, pastor a tuan i, chantim hlan ah mual liammi asi).


                  Mandalay University (Main Campus)

Mandalay khua April thla cu, a lin ngai cang. Ruak cu aa rawk pah cang ti a kan chimh. Sizung ruak chiahnak cu, inn sawhsawhpi asi ko. Ruak chiahnak cu tikhal cu van chim lo, pangka zong a um lo. Mandalay sizungpi ngengmang a rak niam taktak. Ruak cu kik seh tiah tikik sawhsawh in sur...sur in an kah hna.

"Ziah a kikmi ruak chiahnak a um lo maw?" kan ti hna. "A um ko. A kikmi ruak chiahnak cu, mirum le bawi deuh lawng chiah khawh asi" tiah a kan leh. Kawlram ngaite kha. Thihnak ruak cung tiang in, bawi le chia, sifak le mirum rak i thleidan a rak si i, sifak santlai lo caah ngaihchiat a zual. Atu bantuk in a ho nih theihhngalh lo mi hna cu a kikmi a umlonak hmun ah chiah asi caah, ruak an thut a fawi tuk.

Ruakinn pawng cu kan phan. Nungak pawl cu an hmur lawng an i hup ko cang. Minung fa nih thli hmanh dawp khawh a si ti lo. Inn tual hrawng cu thopaw an zuang lulh ko. Kawl le Kala ruak cawng pawl, mider nawn tete cu, cakuak khal ko an i zuk i, ruakinn hmai ah an thu ko. An hmur zong an i hup lo.

A hodah ruak lak ah a lut lai tiah hruaitu cu van vun au. Tiddim, Falam, Hakha, Thantlang siangngakchia kan tampi nain, ka lut lai a timi cu, an um setsai ti lo.

Khua ka ruat. Thau ka um lio ah, "Tlawm-ngaih nun" timi kong a rak kan cawnpiak tawnmi kha ka thinlung ah a hung chuak. Hi male nurse pa hi, Paletwa a um lio ahcun, mi tam tuk caah thatnak a rak tuahmi, mi tampi damtetu, mi nih hmanmi le herhmi pa a rak si ve lai. A nupi caah dawtmi pasal asi. A fale caah bochantlak pa a si. Nihin ni ah, nupi fate, u le nau hmuh lo nak ah, ruak latu le vuitu hmanh ngei lo in a thihmi cu,  a fak tuk. Keimah zong hi bantuk ka si kho ve ko timi mah tanghma benhnak thinlung a hung chuak. Jesuh nih "Ka cungah tuah hna seh ti na duh bantuk in midang cungah va tuah ve" tiah a kan cahtakmi bia zong ka lungchung ah a hung chuak than. Cucaah, hi a ruak lak hi, ka caah caantha pakhat asi. Keimah ka lut lai ka ti i, mi 5 kuakap he kan lut.

Inn chung kan luh tikah, ruak cu a dawtdawt in tam tuk a rak um. Nu ruak he, pa ruak he. Ngakchia he tar he. Ralkap ruak zong kambal puanpipi an rak khuh hna le an rak um. Ruak cu kan kawl i kan hmu kho zawkzawk lo. Ruak cu puan an khuh hna i, an puan kan van on hna. Ruak pakhat cu kan van on i, a vun vialte puan ah aa benh dih. A man ngacha ko cang. Ruakla tu pawl ruak tonghtham ning cu, uico ruak le vok ruak tengh in an tengh ko hna. A fih zong pakhat hmanh an fih lo.

Ruak a tam ngai caah le a thut ngai caah, kan lung zong a mit dih. Pavuah in kan hmur kan i huh. Zeitluk kan i huh zong ah kan dawpmi thli a thut tuk caah, kan celh ti lo. Minung ruak thumi cu a rim celh ding a rak si lo. Minute 4 tluk ceu kan um kho. Ruak hmu lo in kan chuak. A leng thli thiangmi kan va dawp i, kan lut than. Ruak kha number an pek ko hna nain tha tein a changchang in a rak um lo caah, a hmuh a har ngai.

A voihnihnak kan luh hnu ah, minute 3 tluk ah ruak cu kan van hmuh. Ruak latu pawl nih ruak cu a hlonh in an van hlonh hna. Kan nih nih, aa rawk sual lai tiah ruak cu ziaphe tein, ruakkuang chung ah khumh ding in kan van cawi. A rit ngai cang. Ni 3 a lumnak ah chiahmi asi caah a puar dih cang. A lu lei kha puan in kan van cawi i, a ka in a hang a thumi tam tuk a chuak. A nam tuk ah a celh in celh a rak si lo. A hngawng tlongh aa tim i, ziaphe tein kan puan in kan cawi.

Ruak cu kan van chuahpi i, ruak phurtu bus pakhat cungah kan chiah. A hang zong a chuak pah lengmang. Ruak cu kan kalpi.  Lampi ah motor, cycle le minung aa tet ngai caah a fum le kan fum tuk fawn i, a rak har ngai. US bantuk in ruak usapek le kianh zong a rak um lo.Thopaw nih ruak kalnak paoh cu an zulh. A hnu in a zulmi motor zong cu kan thaw kan rak dawp kho set lo. Cuticun lampi ah tet ngai in ruak cu kan rak thlah hna.


Mandalay khualak lam. Hitin lamtetnak ah ruak thlah asi.

Thlanmual cu, Mandalay-Maymyo motor lam kam ah a rak si. Mandalay UCF pastor nih a rak vui (Rev. Pa Ni Maung asi rua tiah ka ruah). Thlanmual cu khuahriang ah a kihdaihnak te ah a um.  Mandalay in a hlat ngai. Leikung kam ah a ummi thlanmual a si. Pura le thingkung bor tete an um i, thlanmual cu lung a rak leng tuk. Thlanmual kam ah ka dir i, Shan ram lei tlang hna ka hei cuan pah hna. Khua ka ruat. "Aw, a dam lio ah amah cang cun a rak i duh ngai ve mi asi ko lai. Atu a nupi le fale theihlonak ah mual a liam ko hi cu. Hihi kan pa thlan asi ti in a nupi le fale tal nih an hei hmu te hnga maw?" ti ka ruat i, ka ngaih a rak chia tuk.

Cuticun, ngaihchia ngai in inn ah kan rak tin.Inn kan phak cangka in ka kholh. Kan rawl a tam i zanriah ei ding kan van tim. Tiddim kan naupa nih cu zan ngelcel cu, ngapih le kawhra hnah a rak kio ngelcel. Ka rawl a tam i, zei ruat lo in ngapih le kawhra hnah kio cu ka van i suah. A rim a thumi ka van hnimh bak ah, minung thu haw ka theih i, ka luak ka luak. Ka ei kho ti lo. Cu zan cu lakphaktii he lawng ka it. Ahnu Mandalay sianginn kan kai chung vialte, ngapih cu ka ei kho ti lo. Ruak rimchiami kha caan saupi, ka chungril ah a rak cam caah asi.

Kha ruak kan rak fim lio kha, a liamcia kum 30 deng lio asi. Kan rak fim lio ahcun, fih a nung, harnak tampi a um ko nain, nihin ni ahcun i lawmhmi le lunghmuihmi thil pakhat an si cang. Thil fate a si nain, kha ruak lak ah ka tel ve mi te kha, ka nunnak ah ka lungsi ngaimi le ngaichih bak lo mi thil pakhat si. Ka caah midang caah thiltha fate tuah khawhnak caantha a si tiah ka ruat i, lunglawmhnak tampi ka ngei.

Ka nunchung ah ruak voi tampi ka vui cang. Cu vialte lakah, Mandalay i vuitu ngeilomi ruak kan rak vuimi te kha, ka philh khawh lo cemmi, a har cemmi, ka lunghmuih cemmi le lawmh cemmi ruakvuinak asi. Zeicatiah, vuitu ngeilomi ruak vuinak ah ka tel khawh ve caah a si. Kei zong vuitu ngei lo in thi ve ning law timi ka ruah ah, kha ruak ka vui ve mi te kha, ka nunnak ah ka lunghmuihmi ruakvuinak asi zungzal ko lai.

Zeicatiah, "Mi nih ka cungah tuah hna seh ti na duh bantuk in midang cungah ah va tuah ve" ti pei asi kha!


         

Khuachia Nih Minung A Lak

Baibal zoh tikah, khuachia hi minung chungah a taktak in rian a rak tuanmi an sinak tampi kan hmuh. Biakam Thar ah kan hmuh khun. Khuachia hi minung harnak petu sinak kong hi, Baibal ca le biaknak dang (Buddhist , Hindu, Judaism le Islam) cauk hna ah tampi kan hmuh. Nunphung kip ah, khuachia kong hi hmuh viar asi caah, khuachia hi a um taktak mi thil (real) asi ti lo awk a tha lo. Buddhist le bang ahcun, khuachia hi an zumh taktak.

Krihfa si hlan ah, Laimi pipu hna cu, fingtlang, lungpang, tupi le thingkung a chawnbia mi an rak si. Khuachia cu chiatnak chuahpi khotu a si tiah an zumh caah, an tih hna i, an lung a tluannak hnga ding caah, an rak biakchonh tawn hna. Khuachia  nih minung hi a zawtter khawh, a hngawng a merh khawh, a thah khawh, a molhter khawh tiah an rak zumh. Cu lawng silo in khuachia nih minung a lak i a zampi (kidnap) khawh tiah an rak ruah.

Kan chuah hlan ah, Thau khua ah Al Bik timi pa cu a rak tlau. 1945 hrawng ah asi men lai. Cucu a tlau ning cu hitin asi.

Al Bik cu, a hawile pa 4 kuakap he an nu le pa kan dong hna lai tiah, Thau in meng 3 tluk a hlatnak Sertawk tiva tiang an vang kal. Zanlei pah asi cang. An donmi an tlung ti lo. A hawi le nih capo in kan zamtak hna lai i kan thih hna lai tiah an rak ti. An zamtak i, lamkikuai pakhat hrawngte khi asi. A hawi le nih cun an thuh tak i, an hngah ko. Cucun a tap i a ai. Cun a hawi le nih cun lamkam in an hngah peng nain, a ra ti lo. An va zoh tikah cun a um ti lo.

Thaumi nih an timi cu, khuachia nih a lak tiah an ti. Asinain khuachia nih a lak cu ahohmanh nih an hmu lo. Sa nih a seh ahcun a thidawr a um hnga. A thidawr le a nehnang pakhat hmanh a um lo. A kalpinak nehnang zong pakhat hmanh a um lo. Khuapi tein a zarh zarh in Ciriang Tlang le a tlaunak hrawnghrang vialte cu an kawl nain an hmu thai lo.
Cuticun daite in a tlau thai. A thih a nun zong theih a si thai lo.

Kum tampi aliam hnu ah, a thiam taktak timi Tei Zam khuavang an rak hal i, "Sia le vok in Ciriang khuachia nih kan chawn hna sehlaw kan rak chiah ko lai tiah an ti" ti a si. An chungkhar cu an si a fah caah, an rak ti kho lo. Cuticun a tlau thai. A caan caan ahcun ramvai mi nih an hmuh tawn i, a taksa vialte a hmul dih cang ti ah an rak ti tawn. Asinain a ho hmanh nih kan hmuh tiah atimi cu an um lo.

Khuachia nih minung a lak timi hi, ka rak zum kho setsai lo. Thil pakhatkhat ruangah an tlau bia asi ko lai; cakei hna nih a seh ko hna lai tiah ka rak ruah. Asinain, college ka kai lio ah, kan khua ah thil pakhat a cang thanmi aum. Cu thil nih cun ka khuaruah a ka harter taktak. Zei dah asi hnga timi a ka ruahter tawn.

Asinain naite taktak, High School kan kai lio 1981/82 kuakap ah, Thau le Ruakhua karah, thil a cangmi nih ka khuaruah a ka harter ngaingai. A caan cu February hrawng asi.

Voikhat cu kan khua pa Pu Chan Thawng timi nih, a tunu te Par Khun (kum 6 kuakap) asimi cu, Ruakhua ah a va lak. Ruakhua in Thau tiang an rak tlung. Thau khua hauka sianginn tiang an phan cang.

"Khua kan phan ko cang le nangmah te in inn ah va tlung ko ne law, kei sia a hruaimi ka bawm hna lai" tiah, a pu nih cun a ti tak i, a kirtak.

Sianginn cu khua he aa tlai. Sayate inn zong cu sianginn kam ah a um. Khuachung taktak he certual le Hauva timi nih a dan hna. Hauva cu khuachia a ruh taktaknak tiva asi.

Apu cu, zanlei inn a rak tlun tik ah, a tunu te cu inn a phan ti lo. Mitchuak in an kawl i an hmu ti lo. Khuapi tein thinghual vialte, khuapawng tiva vialte, meithal he, dahmei he, dahpi he dei tiang an rak kawl. An hmu ti lo. A thaizing chun nitlak an rak kawl. An hmu lo. An kawl peng rih. An hmu hlei lo.

Anih thil a rak cangmi cu hitin asi.

Apu nih sianginn pawngte a van chiah hnu ah, thil pakhatkhat nih alak i, Ruakhua ah a kirpi than. Ram riakmi nih cunu te cu Ruakhua khualu Thau Tlang pawng ah an hmuh i, "Ziah, tu zing ah pei a pu he an kal ko kha. Ziah zanlei sang ah amahte lawng Thau tlang pawng ah a um ko hnga" tiah an ti i, an rak lak. A thaizing ah, Ruakhuami nih Thau ah an van chiah than.

Cu nu te nih a chimmi cu, "Sianginn pawng a phak ah, an uico tum nak a nganpi nih a ka phurh i, Ruakhua lei ah a ka kirpi than" tiah ati. Cu uico nganpi cu cakei maw asi hnga? Vom maw asi hnga? Uico taktak dah ti cu kan thei kho lo. Ngakchia nu te nih cun an uico tumnak pi hmuh in a hmuh ko. Zei bantuk saram asi hmanh ah, cu saram chungah a thawnnnak a ngeimi thlarau a um hrimhrim timi cu a fiang. Khuachia cu vok chung zong ah an rak luh khawh (Mark. 5:12) bantuk in, uico chung zongah a lut kho ve ko.

Khuaruahhar taktak asi mi cu, a pu nih Thau khua siangin pawngah a chiah hi, zanlei suimilam 3 hnu deuh ah asi. Par Khun cu Ruakhua khualu Thau Tlang pawngah, zanlei suimilam 4 hrawng ah ramvaimi nih an rak hmuh hi a si.

Rhuakhua le Thau cu meng 7/8 hrawng aa hlat. Lam a chukchoh caah zingka in zanlei 3 hrawng kuakap kal asi. Ruakhualei kal hi a choh lei asi caah, a har deuh i, sau deuh kan rau fawn. Cu tluk a hlami cu, suimilam 1 tling hlanpi ah, a va phak than. Thil khuaruahhar asi. Cawitu le phurtu a ngei hrimhrim timi cu za ah za in a fiang ko.

College sianginn an khar hnu ah, Thau ah ka tlun tik ah, cu kong cu an rak ka chimh. Ka theihka ahcun ka zum setsai lo. Ka hlat than tikah asi ko ti a si.

Kan pipu hna nih khuachia nih minung a lak timi an rak chimmi hi, a dik tak ko lai tiah ka zumh ve. Cu hlan ah ka pa nih khuachia nih a ka vuak a rak timi kha, zuu a rit tuk ah asi ko lai ti sawhsawh in ka rak ruat pah ko nain, Par Khun a tlau hnu le an hmuh thannak tuanbia vialte ka ruah ah, khuachia hi zumhnak sawhsawh lawng si lo in, a taktak in rian a rak tuan vemi thlarau phun khat pei an si hi, ti fiannak a ka pek.

Theihternak:
Hi tuanbia hi a theihngalmi hna sin in ka lak chinmi asi. A ni le thla hi tha tein kan thei kho ti lo. 

Bogyoke Aung San Museum

  General Aung San

Tangcheu in tang 8 ka si tiang a nuam bik le lung aa hmuih bikmi sianginn khar ni cu "Aa-ya-ni Neh" asi. Aa-ya-ni-Neh cu sianginn khar asi tawn. Sianginn khar lai ni ah "Aa-ya-ni Neh" kong sayate pakhatkhat nih chimh le cawnpiak a rak um tawn. Cucu a nuam tuk in ka thei. Bogyoke Aung San le a hawi le pawl kongkau le an thihnak kong a kan chimh tawn tikah lung a rak zuur tuk hringhran.

A tuanbia tampi an kan chimh. Bohmugyi Su Zu Ki he Hainan tikulh i an i tonnak in Japan ram i ralkap 30 training an kainak in, DBA ralkap an dirhnak in, Bangkok in Kawlram ah an luhnak le Mirang an dohnak, cun Mirang aa rawih hna i Japan an dohnak vialte a rak kan chimh i, kan khuaruah a rak har tuk. Aung San cu ka rak uar tuk.


               Bogyoke Aung San le a hawi le nunnak pemi hna

A rak kan chimh tawnmi tuanbia tete ah ka philh khawhlomi le ka cinkenmi tampi a um rih i, cauk ahcun ka rel theng lo caah, zei cauk ah a um ti chim awk ka thei lo. Cu a rak kan chimh tawnmi ahcun, "Bogyoke Aung San le a hawi meeting an kai lio ah an rak thah hna. Hi lio caan ah, Yangon cu ruah siamsiam in a sur" tiah an rak ti. Cucu an sarsuan i, "Aa-ya-ni-Neh paoh ahcun ruah siamsiam in a sur tawn" tiah an rak ti. Kan ngakchiat lio ahcun, cu ni paoh ah ruah siamsiam in arak sur tak tawn i, kan i lunghmuih tuk tawn.

An kan chimh than rihmi cu, "An nu cu nurse asi; fapa 2 le fanu 1 an ngeih hna i, an inn pawng tibual ah Aung San Lin cu a tla i a thi" tiah an rak ti. Ka mit nih a hmu lo nain, Aung San Lin tlaknak tibual khi, ka mitthlam ah a rak cuang tuk hringhran.

An kan chimh rihmi cu, "Aung San cu tuanbia a uar. Carel le catial a huam. Cucaah inn a um paoh ah ca a rel zungzal. Aa manh lo tuk. A nupi nih  apekmi rawl paoh hi, nuam tein le sawiselnak um lo tein a ei peng. Bawi a sinain uanthlarnak zeihmanh a ngei lo" tiah an rak ti.

Voikhat cu a cazohnak khan a um lio ah, a rawl a tam i, a nupi sin ah ca tawite a tial i amah a cawngtu pa a hei pekter. Cu cabite i aa tialmi cu, "Kyi, pe-poh neh nanpia sih yin htamin sa chin re" (Behrumthu le nanpia a um ahcun rawl ei ka duh ko ee) timi ca le aminthutte a si. Hruaitu tha hna nih ramdang le miphun dang thilri eidin uar lo in, mah ram kokek nunphung thilri te tonghtham le eidin a herhnak Aung San lungput kan rak theih tikah, ka rak uar tuk hringhran. Cu a kut tial te khi zeidah a lawh hnga tiah hmuh ka rak duh tuk.

An kan chimh rihmi cu, "Aung San le a hawi le pawl cabuai an thut lio ah, Kalung U Saw nih a kahnak hna i an thisen a luangmi le nihin ni tiang an hnawt rih lo i, an todan le cabuai zong a tluk ning tein a um rih ko" tiah an ti. Cu tuanbia an chim ko ah, lungthin a rak kuai tuk. Cu bang hna cu asi tak ko hnga maw? Zeitikdah ka hmuh khawh te lai ti khi ka ruat lengmang.

Cun an kan chim rih mi cu, "Kawlram zalawnnak nan hmuh hnu ah zeidah na tuah lai?" tiah bia an rak hal i, a rak lehmi hna cu, "Catialtu saya ka si lai" tiah a rak leh hna ti asi. Politics in ka chuak lai i, ca ka tial lai tiah a rak ti hna. Cucu hruaitu tling taktak dirhmun asinak a langhtertu asi. Midang cu sisehlaw, party ka dirh lai, Prime Minister asiloah President ka cuh lai ti in, a phunphun an chim men hnga. Asinain anih cu asi lo. A uarmi  le a huammi catial rian tu ka tuan lai tiah a rak ti ti asi. Cu nunzia cu naingaizi tama hna nih cawn awk tlaktaktakmi nunzia asi tiah ka ruat lengmang.

Aung San inn a umnak, a thilri, a namte, a motor le a riantuannak kong vialte Aa-ya-ni Neh ah a kan chimh tik ah, ngaih zong a rak chia i, lung zong a rak zuur tuk hringhran. Zeitik ah dah meeting an tuahnak, an thihnak, an thisen le an todan a tlumi hna ka hmuh te lai? Aung San inn, motor, thilri, an nu sin catialmi, a fahniang tii a tlaknak te hna, a namte le hmanthlak hna zeitik dah ka hmuh te lai?" ti khi ka rak ruat lengmang.

1992-1993 ah MIT ka rak kai i, kum thum chung Aa-Ya-Ni-Neh paoh ah kal ka tim nain cozah nih an rak khar peng caah, mipi nih zoh khawh a rak si lo. Aa-ya-ni Neh voikhatte an rak on i, ka rak zoh ve. Cu an thlan cung van dir cu, tuk a sum. Lung aa hmuih kho tuk hringhran.

Kawl cozah sualnak hi ruah tikah, chimpit a si. Aung San Suu Kyi an huat tuk ruangah, Aa-ya-ni kung le Museum kal zong cu an rak phih. Aa-ya-ni neh zong ulh amh le thangthat a um lo. A fanu Aung San Suu Kyi hmanh nih apa thihni cu mipi hmuh ah ulhter le sunhsaknak perter an rak duh lo. Zeitluk lungfak dah asi? Cuticun Kawlram zalawnnak pa, a thihni hna cu a hrincia ralkap hna nih Aung San tuanbia hi tangka le mipi mithmuh in hloh le philh ding hi an rak i timhmi asi. An vuinak thlan hna zong zeihmanh sunhsak a um ti lo. A inn zong tha tein zohkhenh lo le buar ngai in an rak chiah. Cutluk in ralkap cozah nih Suu Kyi an huatnak ah, a pa tiang an huat chih ko. Nihin ni ah a inn cia bak ah, ralkap cozah sermi aalan an dirtermi cu, Aung San nih thei ve sehlaw zeitikdek a ruah hnga?

1997 July thla ah USA kal ding ka tuah pah in Yangon ka rak phan. Aa-ya-ni neh cu a hung si. An on cang ti ka theih i, caan tha asi ka ti le Bus in kan khua Ngun Peng he kan rak kal. Minung cu aa tlarmi kan tam tuk. Ruah cu siamsiam in a sur pah tawn. Khua alum pah. Zunput a um lo i cuticun har ngai in kan rak dir. Suimilam tam nawn kan rak dir hnu ah, Aung San Museum timi a innte ahcun kan rak lut.

Kan luhpah cakeh lei kap ah khin Aung San Lin a tlaknak ngakan te cu a um. A inn cu mirangvawlei in an hnuaimi hlei tete in kan kai. Cung dot cu a rawpcak deuh i remh ding an ti caah kan kai kho lo. A inn ah a motor te hna, an coka, an rawleinak cabuai, a ralbawi angki, lukhuh, kedanh, namte, cafung, an belkheng, an lunggyi le thilri phunphun, cauk le zeidang nifatin a nunnak ah a rak hman tawnmi thilri hna hmuh awk an um. Aa citmi motor hna van hmuh ahcun, lung a leng kho tuk.

A thilri cu an hlun ngai cang. Aa rawk lai ti an phan caah tongh an siang lo. A zoh lawng zoh khawh an si. Suimilam cheu tluk a chung ah kan i chawk. A inn pawng ah Aung San a thuttawnnak todan te hna zong an um rih. Lung a rak leng tuk. Kan ngakchiat lio i, Thau i a rak kan chimh tawnmi tuanbia vialte ka mit nih a hmuh tik le a inn lo hna ka van lamh tik ahcun, ka lunghmuih tuk hringhran.

Kan kirlei cu, "Kumpi kum 25 kuakap chun mang ka rak manh tawnmi a taktak pei asi ko cang hi" tiah lunghmuih taktak in kan rak lawi. US ah kum 17 ka um cang nain Bogyoke Aung San Museum te cu a tu tiang, ka mittlam ah a cuang peng rih. An rak thahnak hna zungkhan belte ka hmu manh lo i, nihin ni tiang ka sia a herh. Yangon ka tlun ahcun, cu hmun cu ka leng hrimhrim lai tiah saduhthahnak ka ngei rih.

"Zeicatiah ram le miphun a dawmi miphun pa cu sunhsak lo awk a tha lo"


                           Museum luhnak kutka asi
Hi kutka hei luh in peng 50 tluk kal hnu i, cakeh leikap kuar nawn teah, ngakan a um i, cu ngakan ahcun Aung San Lin a pam. Hi innka in meng cheu tluk hrawng a hlatnak tiang minung kan i rak i tlar. A har ngai nain har sunglawi a rak si.


'

Alangmi ngakan te khi Aung San Lin a pamnak ngakan asi. Van zoh le lung a leng tuk. Lungthin a khoih. Khuaram ca an ruahnak ah fale zoh zong an rak tlolh caan a um ve ko lai mu ti a ka ruahter.




                    Museum a lang in thlakmi asi

Bogyoke Aung San upatpeknak caah le careltu caah thahnem santlai asi theu lai timi ruahchannak he hi ca hi ka tial. Museum hi tlangpar fate cung ah aum i, a pawng ah ungkung, banhla le thingkung dangdang an cin hna.



           Nitlaklei kap in thlakmi hmanthlak a si

A inn hi amah chan ahcun inn tha ngai a rak si ko nain, miphun hna i pa inn timi ding ahcun aa rak i tlak tuk lem lai lo. Cuticun zapi zaran nun tein a rak nung ve ko.




Aung San motor a si. Hihi zungkainak le chungkhar caah a rak hmanmi asi. Hi motor van hmuh cu lung a leng tuk. Hi motor te in maw zung hna a rak kai, mirang bawi he an rak i ton, an chungkhar an rak i cit timi van ruah ah, lung a leng tuk.



 A athlang lei kap in thlakmi asi. Hlei senmi khi kainak lam asi.



Aung San le chungkhar an rawleinak cabuai asi. Ca an tarmi te khi, a nupi ca a kuatmi te cu. "Pepoh le nanpia a um ahcun rawlei ka duh ko" tiah aa tialmi te khi, biaroling asi. Aung San kut tial le minthut van hmuh cu lung aa hmuih kho tuk.



Aung San Museum pawngah an thlaimi ralkap cozah aalan thar. Aung San nih hmu ve sehlaw zeitindek a hei ruah hnga? A thlan le a museum vial upat duh lo? A fanu vial duh paoh in an ti rih. Hi aalan hi Aung San nih hmu kho ve sehlaw, zeitindek a hei ti hnga?

'
         Kachin ram a rak tlawn lio




           An vam ah an tarmi chungkhar hmanthlak


Miphun ca riantuan lio zongah chungkhar he nuam te in um khawhnak ding caah, tuanvo a rak latu upat tlak taktak chungkhar Pacan a si



Zalawnnak hmuh awk caah London khua a kal lio hmanthlak


Chantim hlan ah misual U Saw kut in par bang a uai tuanmi Aung San. Mipi ca le nupi fate caah tuar a rak har ko. Hruaitu tha ruak zoh tikah lung a rak zuur tuk lai ee.


Hi hmun hi rammi kan pa Aung San le a hawile vuinak hmun asi. Aung San upat peknak caah le a tuanbia philhlonak caah, Aa-ya-ni neh ah hi hmun ah ka va kal ve tawn.



A pa ruang ah thapek lo awk a tha lo mi Aung San Suu Kyi. Kawlram democracy nu asi. Ram le miphun dawtu, kum tampi thawnginn ah intuarnak a ingmi nu. Kawlram mi nih upat lo awk le uar lo awk a tha lo.

Chinchiah
Hi ca hin Bogyoke Aung San le Aung San Suu Kyi upat hmaizahnak ka pek hna. Kawlram mipi nih Aung San kan philh lo awk le upat awk asi bantuk in, a fanu Aung San Suu Kyi zong kan upat awk asi ve ko. Aung San ka upat caah, a fanu nih a tialmi cauk, Freedom from Fear timi le Bogyoke Aung San biography a tialmi cauk zong, India in Rangoon tiang, cozah nih an kham bu ah, uk tam ngaite ka rak luhpi bal. Hi rammi kan pa caah kan nih nih zeidah kan tuah ve lai?