Friday, October 31, 2014

ISIS Nih Sunni Phun Khuami Lehrul An Cham Hna

US nih heh tiah bom an thlak ko hna nain, ISIS pawl nih Iraq chaklei cu an lak thluahmah rih ko. Anbar Province cu duhsah tein an lak lengmang. Baghdad khua ummi United Nations riantuantu hna nih, October thla chunglawng ah, ISIS ruangah Iraq ram a thimi 1,273 an si; ralkap 417 an i tel i 856 cu mipi sawhsawh an si. Minung 2,010 hma an pu. Baghdad khua hi fakbik a tuarmi a si i minung 379 an thi tiah an ti. 

Kan hnu zarh ah ISIS (Islamic State of Iraq and Greater Syria) nih Iraq khua pakhat, Albu Nimr miphunte (tribe) khua an laknak kong ka rak tial cang. Hi khua minung 200 leng hi, ISIS kut an tuar cang ti theih tik ah, lung a fak taktak. 

Hi Albu Nimr Sunni miphun hna hi, ISIS a duhlomi le a dohmi khua an si. Cozah zong ralkap zong an khua ah an um. Asinain ISIS nih an van kah tik hna ah, Iraq ralkap pawl cu, vanlawng in an zam dih. Khua chung hruaitu zong vanlawng in an thiar hna le an zam. Hi khua ah hin, ISIS nih athlite in mingiatu (thoh-hlan-ye) an rak ngei. Cu mingiatu nih Albu Nimr khua i, ISIS dohtu hruaitu deuh minung 200 min kha ISIS kut ah an pek hna ti asi.

Al-Shorfa.com nih an tialnak ahcun, October 31 cazin ning in,  "Hi Albu Nimr khua hna i pa 252 hi ISIS nih lehrul an cham hna i fak taktak in an tuahto hna i an thah cang hna" ti asi. International Business news ahcun, "minung 300 fai an si" ah an ti. Hi Albu Nimr miphun hi Sunni an si. An umnak area ah ISIS um an duh lo caah a dohmi an si. An umnak hi Baghdad khualipi in meng 90 tluk a hlatnak ah a um. Anbar Province i, an khualipi Hit (Heet) kuakap i ISIS a dohtu pawl an si. 

               Albu Nimr miphun an thahmi hna ruak (bing.com)

Albu Nirm miphun hruaitu pakhat nih achimmi cu, "Hihi cozah an tuanvo asi. Cozah nih zeihmanh a kan bawm in an let hna lo cu te. Kan nih nih rifle meithal in kan kah hna i an nih nih machine gun in a kan kah tik ahcun zeiti hmanh in tei khawh ding an si lo" tiah cozah mawh aphurh hna.

An thahmi hna ah, ngakchia le tar zong an i tel. Euphrates tivapi nitlak lei kap nelrawn bite a umnak, km 160 zawn ah an thah hna. An hnu in meithal in akah hna i, ruak dazen in an hmuh hna. An thah cemnak hna aruang cu, Abu Bakr al-Baghdadi kuttang ah luh le an mah biaknak ah biak ve khan an duh lo caah asi. Minung ruak tam ngaite kha Ramadi nitlaklei kap vawleikhur ah Albu Nimr miphun minung 150 ruak zong an char hna. Hi Albu Nimr miphun hna hi, Iraq cozah a bawmtuk le ISIS kaptu an si ve. A caan a phak tikah Iraq ralkap nih an khamh kho tung hna lo i a pawi taktak. 

         Albu Nimr Sunni miphun pawl thatnawngtu ISIS kal sual pawl

Aliamcia zarh hnih chung hi, Anbar Province ummi Albu Nimr miphun Sunni Muslim pawl cu heh tiah nu, ngakchia le tar zong an thah hna. Nai Nirukni ah minung 50 nu, ngakchia le pa danglo in artlang in an thah hna. Cun Niruk ni ah khan, Iraq tuanvo ngeitu nih ruak 48 an char chap. Nov 2 zong ah ISIS kut in luat awk caah a zammi minung 75 Haditha khua chak ah an thah hna. Nai zarh donghnak ah khan, Albu Nimr miphun tang 10 kai liomi 15 an thah hna. Naicikua an thahmi vialte cu a hleh in hleh ding asi te ko lai.

Ziah hi tluk in USA nih a bawm ko nain, Iraq ralkap hi an lungthin a der hnga timi hi ruah lo awk a tha lo. Hi tluk ralkap thinlung a dernak le ral an tuk duh lo mi ruah ah, Iraq cozah upa lutlai mawhphurh ding asi.  

Al Maliki hruaimi Iraq cozah hi ziknawh lawng a eimi an rak si. US cozah tangka le US thazaang bochan lawng in a nungmi, mah le mah bochannak zeihmanh a rak ngeilomi cozah an si. ISIS an rat tik zongah, rak doh ve le kah lo in, a zam in an zam peng. Iraq ralkap hi amin lawng ralkap an rak si. Kah zong kap lo in hnu ah an ton peng. An mah a rak bawmtu Albu Nimr miphun zong cu, an zamtak ko hna. 

Al Mikili cozah hi san an tlai lo taktak. Bawmh tlak zong an si lo. Zeicatiah, Iraq miphun fatete nih Iraq cozah an van dirpi i ISIS an doh hna. ISIS nih cu miphun fatete an van kah tik hna ah, cozah ralkap nih an zamtak hna. "Hnu kan pilmi hi, kan thluak a si" an hei ti chapchap rih. Asi zong ava si pumpai ko lai nain, anmah a bawmtuk zawn zong ruat lo in, meithal puah hlan ah an zam lengmang. ISIS ralkap hi minung 31,000-50,000 lak an si lai tiah ruah an si. Iraq ralkap cu 250,000 kuakap an si. Vanlawng, raltuknak tank, miakpi, machine gun, rocket tling khitkhette a ngeimi an si nain, ISIS nih an van nam hna paoh le an tei peng hna. Mah nakin a let tamtuk a dermi le a tlawmmi kha an zamtak peng hna. 

Cucaah, Iraq hi bawmh ding tlak zong an si lo. An mah kah in va kap ko han seh ti tlak an si. "US cozah nih vawlei ralkap kan kua u" ti lawng atu le tu an nawl hna. An tha a thu. An ral a chia. Ralkap ti ve tung i meithal zong kah lo in, khua khat hnu khua khat an zamtak. Mah te nih doh huam lo le zamtak peng i, America nih kan doh piak u ti cu, ningzah ding asi. Pre. Obama zong nih ralkap a kuat hna ahcun, America mipi nih duh ding asi lo. Nihin ni ah, Obama Policy a dik lo ruang ah, US Mid-Term election zongah Obama Party pawl hi, an sung cang lai tiah ruah asi phah cang. 

Pre. Bush zong hi, ningcang lo in Iraq hi a rak bawmh. Iraq cozah nih Pre. Bush hi an rak deh tha hmanh asi lo. Zeicatiah US nih Iraq ah tangka tam tuk avorh in a vorh hna. Minung thazaang le seh thazaang tamtuk a chuah i a ser hna. Cu tluk in ser siam bu ah, theipar a chuakmi a tlawm tuk. US tangka tam tuk Iraq ah a tlau i a vaivuan ti a si. Iraq ruangah US zong sipuazi a tlak phahnak le an ram minung million tamtuk rian lo in an um phah. US cozah nih a pek ciami tank, Humvee, miakpi le meithal thatha tamtuk ISIS kut ah an phan. Cu hriamnam cu hmang in, ISIS nih Iraq le Syria ram khua hna duhpaoh in a lak khawhnak an si. USA nih vanlawng in kham hlah sehlaw, Iraq ram Kurdish ralkap hmanh kha, an tei hna lai.  

               Ramadi khualuhka Iraq ralkap nih an cawngh lio

Zohchunhmi ca

1. www.time.com/isis-excute-sunnis
2. http://al-shorfa.com/en_GB/articles/meii/newsbriefs/2014

Tuesday, October 28, 2014

Ramchung Terrorist

US cozah nih nihin i a tih bikmi le aa ralrin bikmi cu ramdang in a rak lutmi terrorist silo in, "Ramchung Terrorist" hi an si. Zeicatiah hi ramchung terrorist nih hin cun, WMD asiloah Dirty Bomb tibantuk hna an ser khawh sual ahcun, USA ramchung bak ah harnak le rawhralnak tamtuk a chuak lai tiah an ruah caah asi.

Ramchung terrorist timi cu, "Homegrown Terrorist" tiah an ti i, 2007 in upadi zong an ser i, zeitindah kan kham khawh lai timi hi, US cozah nih biatak tein FBI hmang in rian an tuan. Ramchung terrorist timi cu, "USA ramchung i a um ciami rawhralnak chuahpitu terrorist" hi a chim duhmi asi. USA chungah aummi zeibantuk minung paoh an si kho.

Terrorist tuanbia zoh tikah, Al Qaeda ruahnak (ideology) nih, ramkip Muslim hi an thinlung an rak iap khawh taktak hna. Al Qaeda ruahnak nih ISIS hrawkhraltu a hrin. Bin la Den nih Al Qaeda a rak dirh lio ah, atu bantuk in amah sermi bu nih M1-A1 raltuknak tank hna ngei kho te dingmi dirhmun tiang khi cu, a rak ruat pha lem lai lo. Atu bantuk in ram pahnih hna cheu i ram dirh ding zong khi saduh a rak that lem lai lo. Asinain Al Qaeda cawnpiaknak nih atu a cak taktakmi ISIS ralkap cu a hrin ko hna. Ram pakhat ngacha kau bak an uk khawhmi hna ruah tikah, vawlei pumpi ah Muslim kalsual hi zeiltuk in dah an thawn cang timi a fiang ko.

Nihin ni ISIS terrorist pawl nih hin, Syria le Iraq ram chung lawng ah si lo in, vawlei ramkip ah an pawmning an karhter khawh ngaingai. UN nih an tuaknak ah, "Syria le Iraq ah hin ramdang in Muslim hriamnampu thawng tam ngai khuaruahhar in an lut" tiah an ti. Cucaah, United Kingdom, French le Spain le ka dang Europe ram hna, Africa le Australia, USA le Canada, Asia ramchung tiang ISIS uarmi an karh cang. Hi pin leiah ISIS thapemi minung an karh chin lai i, ramchung chuak terrorist pawl an chuak chin lengmang sual lai ti hi, US cozah an phan cemmi a si.

Nihin ni ah, USA cu vawleicung miphun kan tlin cemnak asi. Muslim zong million zeimawzat an um cang. Hindu le biaknak dangdang zong an um hna. Muslim le bang cu Mosque tampi USA ah an ngei cang. Hi Muslim tambik an i butnak cu Minneapolis hrawng le Columbus hrawng hi asi. Muslim zong mitha tam tuk an um bu ah, a cheu cu Al Qaeda le ISS nih an thinlung an lak tukmi zong tampi an um ve i, cu hna cu tih bikmi an si.

Hi ramchung terrorist hi mi zeipoh an si kho ko. Asi kho mi hna cu:-

1. USA cozah policy le tuahsernak a huami
2. Muslim kalsual pawl
3. Ritnaksi zuar hruaitu hna
4. Biaknak lei kalsual pawl

Hi hna lak ah hin, tambik an phanmi cu Muslim kalsual pawl (Radical Muslim le Jihadish) hi an tihkhunmi hna an si.

Bin la Den hruaimi Algaeda le atu ISIS pawl an chuah hnu le bang cu, Ramchung Terrorist hi an tih chin lengmang. Hi ramchung terrorist nih hin, mi tampi thah khawhnak an chuahpi khawh  caah le theih awk an har tuk caah asi. Cun mitampi thah khawhnak hriamnam ser thiamnak fimnak an ngeih khawh fawn caah tih an nun khunnak asi.

Aliamcia April 19, 1995 Oklahoma City Federal Building pi cu, ramchung chuak terrorist nih bom in an puah i, minung 168 an thi; 680 hma an pu. Bom puakmi a fah tuk caah a pawng block (16) chung inn 324 a rawk chih. Motor 86 a rawk. a pawng inn 258 thlalangawng a khuai hna. Building aa rawkmi man hi million 652 asi ti a si. FEMA (Federal Emergency Management Agency) nih mikhamhtu 665 tuanvo an pek hna i, minung an khamh hna.


             Oklahoma Federal Building bom puah lio (1995)

Minute 90 tluk a raoh ah, Timothy McVeigh cu Oklahoma State Trooper , Chalie Hanger nih a motor mawnghmi license plate umlomi a hmuh i a rak tlaih. Hriamnam nawlpek lo in na ken timi hmuh in a rak tlaih. Mithimi hna umtuning he zohchunh in Timothy McVeigh le Terry Nichols cu an tlaih hna. Timothy McVeigh cu Gulf War lio in ralkap pension asi. Terry Nichols nih bom ser a bawmh. Terry Nichols cu 1993 i Waco Siege timi (David Koresh) le 1992 Ruby Ridge buainak ruang ah, US cozah cungah a lung afakmi American minung a si. Hi bom an puahni zong hi, Waco Siege timi kum 2 tlinak ni theih zungzalnak caah an tuahmi asi. Waco buainak ah hin, Seventh-day Adventist kalsual hruaitu David Koresh le chungtel 76 an thi. Ruby Ridge buainak ah hin inn ngeitu lei minung 2 le palik pakhat an thi (Ruby Ridge buainak kong hi, www.rubyridgetofreedom.com ah rel ding tampi a um)


                Bom a cah tuk caah rawhnak fapi a chuahter 



     Fire fighter nih ngakchia an khamhmi



        Timothy McVeigh biacaihnak zung an chuahpi lio

  

               Bom sertu Terry Nichols 

Hi bantuk Ramchung Terrorist hi fimthiamnak an ngei; hriamnam an ngei; thil sining an theih fawn caah, rawhralnak tam taktak an chuahpi khawh tiah ruah an si i, USA cozah zong nih an tih cemmi hna an si. Iraq le Syria te hna buainak nih cun, America ramchung taktak van buaiter ding hi cu a fawi lo. Asinain hi ram chung in a ummi atu bantuk in kal sual pawl, Al Qaeda le ISIS tanhtu pawl hi tih an ung taktak.

October 23, 2002 ah Moscow Theater ah "Nord Ost" timi music an piah lio ah, Chechen terrorist minung 50 nih, puai zohtu minung 700 cu an tlaih hna. Suimilam 57 a raoh hnu ah October 26 ni ah, Russia ralkap nih sii a pin taktakmi khu in an kah hna i, terrorist an zapite ngacha in an thih pin ah, puai zohmi mipi 120 an thih chih.



                         Chechen terrorist nih meithal he mipi a bawh lio hna



                     Moscow Theater minung tlaitu Chechen Terrorist

July 7, 2005 ah "ramchung terrorist" Muslim kalsual (4) nih, London Tlanglawng lam bom an puah i, minung 52 an thi. 700 renglo hma fak an pu. Ralpi II hnu ah London khua nih bom puah fakbik a tuar a si. Hi bom puahtu hna hi Mohammad Sidique Khan (k.30), Shehzad Tanweer (k.24) le Germaine Lindsay (k.19) le Hasib Hussaine (k.18) an si. Hi hna hi British ramchungmi sawhsawh te an si. Kalsual ruang ah hi tluk rawhnak an chuahpi. Khan timi pa le bang cu an khua, Beeston, Leeds ah sianginn cachim asi. Nihin ni ah hin, United Kingdom cu ramdang i a chuak i British Muslim citizens an tam tuk cang caah an i buaipi ngaingai tiah Philadelphia Trumpet ah an tial.


                        London Subway Bombing (7/7, 2005)


                 London Subway bom nih a hrawhmi bus


April 15, 2013 i Boston Marathon lio bom puah lio zong ah, minung 3 an thi, 264 hma an pu. Acheu cu ke tlong mi tiang an um. Cu bom cu rawlchumhnak "cooker" in an ser chawmmi as i ko. Fimnak ngeimi caah bom siam hi a har lo tuk. Hi hna unau pahnih-Dzhokhar le Tamerlan Tsarnaey- hna zong hi, Russia ram Chechen ramkulh in America ah refugee in a rak rami an si. USA ah sianginn an kai. Citizen tiang an si ko nain, bom an puah hlan tiang cu, Al Qaeda a rak uarmi le dirpitu an si timi an rak thei hna lo. Sianginn ah hawi thatha an ngei ko. Siangngakchia tha ngaingai an si ko nain, a caan a phak tik ahcun, American caah ralsertu an si thiamthiam. Cucaah hi bantuk an mah caah ral a ser komi zohkhenh le cawm cu, rul zuat bantuk asi.


            Marathon tlimi bom nih a puah hnawh hna lio

Atanglei hmanthlak hna hi, hmapumi cheukhat pawl an char lio hna an si. Sualnak ngeilo mah duh tein a tlimi le thapetu a zohtu pawl hna zong, hitin an thisen a luang. Terrorist timi cu, minung cungah zaangfahnak thinlung pakhat te hmanh a ngeimi an si lo.


                           Ke tlawngmi Hmapumi cheukhat



               

                             Hmapumi an char lio


                 Lampi ah thisen a khat


                      Hmapumi an char lio hna

   
             Boston bomb puahtu unau (2) camera nih hman a thlakmi 

USA tibantuk mi cungah zaangfahnak a ngeimi ram cheukhat nih, Muslim tilo, Buddhist le Hindo ti thleidang lo tein, harnak ton ruang "minung le minung zaangfahnak" in an ram ah a kan lak. Biaknak cheukhat cu, USA an phak hnu ah hlannak in an biaknak an tanh deuh i, USA ca ah thiltha tuahtu tim lo in, ral tu an ser than tawn. Bostom bom puahtu unau hna zong cu bak cu an si.

Syria le Iraq ah ISIS an chuah hnu in an mah a tanhmi hna le tha a pemi hna nih US le Nitlaklei ram cheukhat ah rawhralnak an chuahpi len cang. Cu hna cu Home Grown Terrorist timi cu an si ko.

Naite September 29, 2014 ah Oklahoma City nursing home i rian a tuanmi a rian an phuahmi pa, Kenya Muslim pakhat Jacob Mugambi Muriithi (k.30) nih, Nursing home i a riantuanpi hawi nu pakhat a hnawng a cik ve. Hi zong hi ISIS tuahsernak nih a lungthin alak tuk caah asi tiah an ruah. Terrorist hmuh in thawng ah an thlak lio asi.


        Jacob Mugambi Muriithi

October 24 (Ningani) ah, New York khua Queens sang ah, naite ah Muslim ah aa cangmi ISIS tha a pemi pa Zale Thomson (k.32) nih hreitlung in palik pali hman aa tla liomi a zuanhnawh hna i a tuk hna. Pakhat a tuk i a hawipa nih a hreitlung a phei manh. Adang pakhat a hnulei lu ah a tuk i a tlu. Cu vialah hma a pu lomi palik pahnih nih meithal in an kah chih i a thi. Apawng i a dirmi nu k.29 nu zong, an kah chih i a tlu ve. Palik pa hmapu mi zong a zual ngai lio asi rih.

Palik ngelcel a rak ral hna le asi. Mipi sawhsawh rak ral hna sehlaw, tamlak a thah hna lai. Hi bantuk terrorist hi USA ah zeizat riamruam dah an um hnga? Atu Syria ram ISIS lak zong ah American minung tampi an i tel lai tiah ruah asi.


        Hreitlungpi he NYPD tuk a timh lio hna



        Zale Thompson hreitlung thisenpi he


        Terrorist ruak le palik hmapu mi an thlawpbul lio

October 22 ni zong ah Ottawa, Canada ah ISIS thapetu pa, Michael Jihaf-Bebeau nih Parliament pawl meeting tuahnak inn ah luh hnawh a timh hna i, innka cawngtu ralkap pa a hnulei in thi lak a kah. Vawleicung ah a himbawm bik ram pakhat ah chiahmi Canada ram hmanh, Ramchung Terrorist kut in a himbawm theng ti lo. Mithatu pa hi, Syria kal ding in passport a sawk lio asi. Hi bantuk terrorist hi Canada ah zeizat dah an um hnga timi theih khawh asi lo.


                                              Michael Jehaf-Bebeau                                                                            Akahmi pa Nathan Cirillo

September 4, 2014 ah, London khua i Lalmira Silva (k.82) timi nu zong a dum chung a um lio ah, an tlaih i a hngawng an cik. Hi nu an thah hi, ISIS nih US journalist Steven Sotloff a hnswng an tan in suimilam 48 hnu ah a cangmi asi. Athatu Nicholas Salvador (k.25) cu naite ah Muslim a cangmi a si. Canada zong nih hi Ramchung Chuak Terrorist hi an tih bikmi a si."

 Russia zong nih, atu Syria ramchung terrorist tampi cu Chechen in a kalmi an si tiah an ti caah, an kir than te dingmi hi an tih ngaingai. Russia zong amah ramchung Chechen terrorist pawl ruangah rawhralnak voi tampi a tong cangmi an si caah, Syria tapung zong hi a tih hna hi tha a pek hna lo nak a ruang pakhat asi.

 
                Nicholas Salvador le a thahmi nu 

March 1, 2014 ah Tuluk ram Kunming khuapi tlanglawng dinhnak ah, minung 10 nih namte saupipi an van i ken i, an hmuhmi hna paoh an tuk hna. Minung 29 an thah hna i, 130 hma an pu. Tuluk cozah nih cun hi hna hi, Xixiang terrorist pawl ansi tiah an ti hna. Cuka um vemi a luatmi nu nih a chim mi cu, "Ruah phak lo pin in an rak chuak dut ko" tiah ati. Cucaah hi bantuk Ramchung Terrorist pawl hi tih an nung taktak. Ruahphak lo pi ah khawika paoh ah hriamnam chiahru tlaih hmanh in munung nunnak tampi an lak khawh.


                                Athimi ruak cheukhat


                      An thimi hna kaltakmi thilri tete 

Tuluk ram ah, Tuluk ramah Xixiang ramkulh cu zalawnnak hmuh le Muslim ram dirh an duh caah, Tuluk cozah an doh peng. Minung zong tam ngai an thi cang. Tuluk zong nih, amah ramchung chuak terrorist hi a tih cemmi an si ve.

Zohchunhmi 

1. www.history.co.uk
2. wikepedia.com
3. The Philadelphia TRUMPET, October-November 2014
4. www.bing.com
5. www.history.com/this-day-in-history/hostage-crisis-in-moscow-theater


Biafunnak

Hi Ramchung Terrorist hi lungthli tein cozah a huami le hrawh duhmi an si. USA ah zeizat remruam dah cozah a huami le doh a duhmi an um lai ti cu chim khawh asi lo. Hi ramchung chuak terrorist cu a thli tein ummi an si caah tih an nung tuk. Thlachiat ruah timi an ngei lo. Zei hriamnam paoh kha caah hriamnam ah a cang kho. WMD hna an ngeih sual ahcun, minung tampi thih khawh a si. Cucaah kan nih vialte zong nih, ramchung chuak terrorist dohnak ah cozah he bawmh le pumpak ralring kan herh. Zumhlomi thil le minung na hmuh ahcun, palik sinah thawngthanhnak in kan nih vialte zong nih, ramchung chuak terrorist hi doh cio a herh. 




Sunday, October 26, 2014

Mecca: Muslim Khua Thianghlim

Biaknak pakhat kong hi kan sawisel hlan ah a konglam hi tham deuh hlathlai le theihfian deuh a herh. Mission riantuan tik zongah, biaknak pakhat chungah kan tuan cang lai kan ti tikah, cu biaknak i a konglam le a tuanbi kha zeimawzat tal theih lo ahcun tuan awk a har ngai ding asi. Cucaah Muslim kongkau hi a tawinak in tam deuh kan theih khawhnak hnga ding caah a biapi taktakmi Muslim Khuathianghlim Mecca khua kong hi ka tialnak asi.

MATS ka kai lio ah, Muslim doctor nu Ph.D hmumi nih thla 2 chung voi tam ngaite ca a rak kan chimh. Islam kong cu tampi kan rak caihhmai hna. Islam cu Judah biaknak le Krihfa biaknak he aa naih ngaingaimi biaknak a rak si. Zeicatiah hi biaknak pathum hi Pathian pakhat lawng a um ti a pawmmi biaknak (mono theistic religion) an rak si. Aruang cu an pathum ning in, Abraham in aa thawkmi biaknak (Abrahamic religion) an si caah asi. Judah le Krihfa biaknak cu Palestine in aa thawk i Islam cu Saudi Arabia in aa thawk.


          Saudi Arabia le apawngkam ram (www.bing.com)


Muslim timi cu a biaknak min si lo in, Islam biaknak a biami tu kha Muslim an ti hna. Islam timi a sullam cu, "diahnak" ti a si. Asinain abiatu hna cu "an dai nem mam lo." Vawleiah biaknak lian bik (5) an um. Cu hna cu Hindu, Judaism, Buddhist, Krihfa le Islam an si. Hi lak ah hin, Islam biaknak hi a no bikmi a si.

Ano bikmi biaknak asi bantuk i, nihin ni dirhmun in zoh tik zongah, a thang bikmi biaknak pakhat asi. Aa thawknak cu Saudi Arabia in asi i, Judah ram in, Turkey tiang, Africa chaklei vialte, nichuahlei ah Afghanistan le Tuluk nitlaklei vialte, Europe ramlei ah Bosnia hrawnghrang vialte ah a karh dih cangmi biaknak asi. A than ning a rang taktak. Europe ram asimi Spain, France le Unted Kingdom te hna zong ah an karh tuk cang caah, an i buaipi ngai cangmi biaknak pakhat asi. Atu ning bantuk in an karh peng ko ahcun, hi ram (3) ah hin, nikhatkhat ahcun Muslim hi a tam bik biaknak buu an si te lai.

Hi tluk in a karh a rangmi le vawlei a khuhnenh khotu biaknak cu Islam a si. Islam a thawktu cu Muhammad (c.570-632 AD) a si. Amah cu Mecca khua ah a chuak. Amah tein prophet ka si tiah aa timi asi. Pathian biathiang Koran kha Allah nih ka sin ah a phuan tiah a ti. Amah kha hrawh ding in an doh caah, Medina khua ah AD 622 ah a zam. Cu a zammi cu "Hegira" tiah an ti i, cucu Islam aa thawknak a si.

Cu Islam biaknak cu raltumi biaknak le mission riantuan a duh taktakmi biaknak asi. Ral an tu pah, Koran kong an phuan pah. Cuticun AD 630 ah a chuahnak khua Mecca ah prophet pakhat asi ti in teinak nganpi he an rak cohlan i a va lut. AD 711 in 1492 karlah ah Chaklei Africa ram vialte, Middle East vialte, Iberian Peninsula tiang Muslim nih an lak dih.

Kum zabu 10 in 13 nak tiangah, Krihfa ralkap (Crusades) timi hna nih Muslim cu an rak doh hna i, Crusade Raldohnak nganpi a rak chuak. Cu ral nih aa tinhmi cu, Krihfa hna khua thianghlim ah ruahmi Jerusalem laknak ding caah asi. Crusades raltuk hi voi (4) a um i, Muslim le Krihfa fak taktak in an rak i kap. 1099 avoikhatnak Crusade nih Jerusalem khualipi cu an rak lak nain, 1187 ah Muslim  hruaitu le ralbawi Saladin nih a rak lak than. Hipin cu Muslim kut ah a rak um thai. Krihfa nih zeitikhmanh an la kho than ti lo.

Kum zapi 14 nak le 16 nak ah Islam biaknak cu India chaklei le atu Pakistan hrawng aphan than i, nihin ni tiang cuka ahcun a fek thai. Islam biaknak an muru tlaihmi cu, "Allah dah ti lo cu pathian dang a um. Muhammad cu amah prophet asi" timi hi a si.

Islam hi abik in phun (2) ah an i then. Sunni le Shia tiah. Iran hi Shia deuh an si. A dang paohpaoh cu a tam deuh cu Sunni asi. Hi chung zong ah hin, Muslim biaknak bu fatete tam ngai an um ve rih.

Muslim nih hin Zumhnak Tlaihtleng Tungpi (5) an ngei.

(1) Shahadah: Allah dah ti lo cu Pathian dang aum lo, Muhammad cu amah prophet asi.
(2) Salat: Nikhat ah voi (5) thlacam ding;
(3) Zakat: Ngeihmi 2.5% cu sifak santlai lo va then hna u
(4) Sawm: Ramadan ah zingka tein zanlei nitlak tiang rawl ulh ding;
(5) Haji: Chan chan khat ah Mecca khuathianghlim voikhat tal phak ding

Hi Zumhnak Tlaihtleng Tungpi pakhatlak ah abiapi bik in an ruahmi le Muslim a simi dihlak nih phan an duh bikmi an i tinh bikmi cu Mecca phak hi a si. Cu khua kong te cu tial ka duhmi asi.

Mecca hi Makkah ti zong in an tial. Hejaz timi hmunram ah a um. Saudi Arabia Makkah Peng i khualipi a si. Rili Sen kam ummi Jeddah khua in meng 43 tluk a hlatnak peng 909 a sannak ah a ummi. 2012 ah minung million 2 tluk an um.


 Muhammad aa thuhnak Hira Tlang

Muhammad chuahnak khua le Islam biaknak aa thawknak asi caah, Muslim caah khua sunglawi le khua thianghlim bik asi. Mecca in meng 2 tluk a hlatnak tlang, "Jabal al-Noor" timi ah Muhammad hi a rak um lio ah, lungkua pakhat ah vancungmi Gabriel nih Muhammad cu Koran a hmusak. Cu lungkua cu Hira an ti. Hira Lungkua chung ah larnak avoikhatnak bik a rak hmuh a si.

Hi Macca khua ah hin, Kaaba timi lunglianpi a um. Cucu Muslim hna caah a thianghlim bikmi hmun pakhat asi. Cu Kaaba hawih in Muslim nih nikhat ah voi (5) thla an cam tawn. Kaaba hi Ibrihim (Abraham) nih a rak sakmi asi. Minung nih Pathian biaknak caah sak hmasat bikmi inn cu Kaaba hi asi tiah Koran ah aa tial.

Mecca khua a rak tlawngmi hi kum khat hnu kum khat an karh chin lengmang i, 2013 ah minung khual 1,379,531 an rak phan ti a si. Saudi Arabia cozah nih fawi tein visa a pek hna. Kawelram Muslim zong ampi an rak kal tawn i, Mandalay University ka kai lio kan hawi le zong an rak kal ve tawn. An rak i lunghmuih tuk hringhran.


                  Muhammad nih vision a hmunnak Hira Lungkua

Hi Mecca khua hi Muhammad tefa (sharifs)  hna nih chan tampi an rak uk. An mah te lawng nih an uk lo asile ka dang khua kuttang ah um tung in an mah Muhammad tefa tu nih an kuttang ah um in an uk tawn. 1925 hnu in Saudi Arabia kuttang ah Mirang nih an rak chiah i, nihinni tiang Saudi Arabia ah a um thai.

Apawngkam hi thingkung ramkung a tlawm. A rocar. Tiva a har. Asinian cozah a rum i, Muslim khuathianghlim asi caah, biaknak khawmzawhtu tam tuk ratnak khua le tourist tam tuk kalnak asi caah, tha tuk in an tuah i, khua dawh pakhat ah aa cang cang.



                              Mecaa khualuhnak hauka


                          Mecca khuakam sang pakhat


              Abraj Al Bait Clock Tower (pe 1,972 a sang)

Hi Clock Tower pi hi vawleicung inn sangbik pakhat ah aa tel ve mi asi.


                Mecca le Madina ah thlacam an kal lio hna

Hi tluk in khawmpi zawh an huam tik ahcun an biaknak cu than lo awk a tha lo. Muslim biaknak hi vawleicung ah a than a rang bik le a karh bikmi biaknak a si. Krihfa changtu an si cang. Krihfa biaknak nih an zawr chin lengmang nain Muslim nih an karh chih lengmang ti a si. Zeicadah asi hnga timi ruah tikah, atu bantuk in an biaknak haji puai kal te hna an rak huam tukmi ruang ah asi. Krihfa zong nih cawn ding a tlakmi zumhnak asi.


Photo of The Valley of Mina, Mecca - Photos, pics of Mecca
            Haji khawmpi zawhmi hna tlunnak inn

Hi Khawmzawhmi hna an riahnak innlo zoh tikah, zeitluk in dah an biaknak le Pathian caah an i pek timi hi a lang ko. Biaknak dang hi tluk sungsai in khawmpi a zawhmi biaknak pakhat zong vawleicung ah an um lo. Hi tluk in an i pek tik ahcun an thancho lo awk a tha lo. Biaknak dang zong nih Muslim an nawl cawnphu a si.

Photos of Mecca (Makkah) - Photo of Tent city at Mina, Mecca - Photos, pictures, images of Mecca (Makkah)
Haji khawmpi zawhmi tlunnak (Ref, Nativepakistan.com)
 

                   Kaaba lungnak pi an hel lio

Hi Kaaba hel lio hi minung an tam tuk caah, International Space Station hmanh in an lang kho tiah an rak ti tawn. Khawm zawhmi hna lungput ah uar awk ngai asi mi cu, uniform khat vek in an um. A rangmi in an i thuam dih. Mirum, sifak zeihmanh dannnak a um lo. Mifim cathiam zong lar hleinak a um lo. An i ruang viar i an i khat dih. Cucaah uanthlarnak vialte a lo dih ti asi.

Kaaba hi Allah nih Muhammad sinah, "Vancung Inn Pungsan" in nan sak lai tiah nawlbia a pekmi  pungsan ning tein an sakmi asi. Allah nih atungvang le a tawisau tiang in a khiah piakmi hna asi. Koran hi Muhammad nih a hmuh taktak mi maw asi? A tawn chawmmi dah asi? ti cu hohmanh nih hngalh asi lo nain, Abraham zong cu, Ismail pa asi i, Ismail cu Muslim hna hringsortu pa ah ruah asi. Hi Kaaba hmun bak ah hin, Abraham nih "Biakinn" a rak sak ti kha Koran ah kan hmuh.
             

  Hira lungkua umnak Jabal al-Noor (Ceunak Tlang)

Muslim zumtu hna caah hi tlangkai cu vanram kai tluk ah an ruah. Zeicatiah Muhammad a rak zamnak le a rak i thuhnak ah biathlam a hmuhnak Koran bia a laknak asi. Vancungmi Gabriel nih hika tlang ah hin Koran chung ummi bia a rak pek hmasat.





Khawmzawhmi le tourist an tam tuk caah chanthar innlo thatha zong an van sak hna.




Aleilung rocar ngai ko hmanh sehlaw, mirum ram cu a pawngkam ah thingram an cin hna i, hring ngai in an tuah khawh ko.


                             Sang pakhat


   Plain of Arafat timi Mecaa khua pawng sang pakhat


          Arafat Tlang pawng ah haji biaknak puai kalmi hna


                    Mecca khua sang pakhat

      
                            Le Meridien Tower Hotel


             Mercure Grand Umm Al Qura Makkah Hotel

Biatlangkawmnak
Muhammad chan ah khua fate a rak simi Mecca khua cu, Islam biaknak dirhtu Muhammad chuahnak khua asi caah, khua ropui le khua lianngan ah aa chuah. Hi khua cu Muslim hna caah khua sunglawi le khua thianghlim a si. Hi khua thurhhnomh le nihsawh an duh lo. Hi khua cu an upat i, an uar i, chan chan khat chuah ah hi khua cu voikhat phak hrimhrim ding tiah an biaknak nih a cawnpiak hna bantuk in Muslim asimi paohpaoh nih phak an i zuam cemmi khua asi caah, hi khua cu vawleicung pumpi ah chim dailo dingmi le a thangcho chin lengmang dingmi khua pakhat a si.


Zohchunhmi 

1. Norris McWhirter, "Beliefs Rituals, religions,"  Book of Historical Record, 2000, 41-42
2. "Mecca" World Book 2000
3. photos are from www.bing.com



Thursday, October 23, 2014

ISIS Sipuazi: Vawleicung Tapung Thawngbik

Vawleicung tanpung tuanbia vialte zoh tik ah, ISIS tluk in a rummi an um lo ti asi. Asiahtah, ISIS pawl hi zeicadah hi tluk in an thawn? Hihi million pakhat man biahalnak a si.

ISIS hi vawleicung ah a rum bikmi tapung an si. Vawlei tuanbia zoh tikah an mah bantuk in a rummi tapung an um rih lo. Cozah an si lo nain cozah pakhat tluk in ram kaupi an uk lawng siloin tangka tam tuk an rak ngei. An ram ah tangka aa chawk kho ngaingai.

An sipuazi tambik cu meiti chuahnak in an hmuhmi asi. Cun sal zuarnak, minung tlaih i tlanhternak, nu hna sal i zuarnak tibantuk hi an tangka hmuhnak bik asi. An nih cu Mirang nih, "Medieval Caliphate" timi "Chanlai Muslim ram" kan dirh lai tiah aa timi an si i, an biaknak nih sal zuat le zuar hi a onh ko tiah a zummi an si. Cucaah "chanhlun sining in a kalmi pawl an si." Yazidi nu sal an tlaihmi hna hi a tlawmbik 300 hrawng an si lai tiah an ruah. Thahmi tel lo in.


        Medieval Caliphate chan Muslim ram (www.google.com)

IS mahtluk an thawnnak le an cawlcangh khawhnak bik a ruang cu, Syria le Iraq ram chung meitikhur le meiti chumhnak an lakmi ruangah a si. A fim zong an fim; a thiam zong an thiam. Khuaruahhar a si. Syria le Iraq ram meitikhur tam ialte an lak. Meiti zong an chumh rih. Cun ahring in pawngkam ram ah a thli an zuar.

IS nih hin Syria nichuahlei le Iraq a chaklei ah meitikhur tam ialte an ngeih. Cuka meitikhur in a chuakmi meiti hna cu innpa ram a kenkip ah an zuar. Cun ISIS nih Iran in Turkey ram tiang meiti an zuarnak lam vialte hi an uk dih cang ti asi. Atu an ukmi area hi kili meng in 12,000 asi cang. CNN nih an chimnak ah, athli in an zuarnak lam hna cu, Mosul in Turkey ah, Iraq ram Kurdistan ram chungah, cu Kurdistan ramchung in Iran ah, Anbar Province in Jordan ram ah, cun Syria le Iraq ramchung ah tampi an zuar. Tambik cawtu hna cu Turkey ram minung an si ti asi.




            Syria le Iraq i IS nih an ngeihmi meitikhur pawl

Nihinni ah hin, ISIS kalsual pawl nih meiti pipa 30,000 leng lengmang an chuah. Atangka in tuak tikah nikhat ah 1 million dollars an hmuh. Kum khat ah a buaktlak in $730 million an hmuh khawh lai ti asi. Naite i ram an vakmi area hna tuak chih ahcun, nikhat ah 2 million tluk a hmu kho dingmi dirhmun ah an um. June thla chung i an hmuhmi tangka an tuak tikah, nikhat ah $2 million lengmang asi an ti.

Iraq ram i meiti chumhnak sehzung lianbik Baiji zong June in an lak i nihin ni tiang ISIS kut ah a um rih. Adang Iraq meiti chuahnak asimi Sasan, Ajeeel le Sadid le Syria ram Omar meiti chuahnak sehzugn zong an lak dih. Cun Fallujah, Aksas le Tikrit khua i meiti chumhnak sehzung zong an lak dih hna. Hi sehzung vialte in a chuakmi meiti cu hman cawk lo ngacha in a tam.

US le hawikawm ram hna nih bom an thlakmi ruang ah meitichumhnak sehzung hna zong an i rawk ve len i harnak tampi an tong ve. Meiti chumhnak lei mifim lei zong ah an chambau deuh ve i, meiti chuah zong an har ngai ve ti asi. Cucaah dailymail.co.uk nih an tialnak ahcun, "meiti chuah thiammi manager hi kum khat ah $140,000 pek ding in ISIS nih manager kan herh tiah rian kawlnak ca an thlah tiah an tial. Cucu ruah tikah, ram tam deuh cozah nih meiti manager khi hi zatzat thlahlawh an pe theng lem lai lo. Cu dirhmun ruah tikah, tangka an rak ngei ko timi a lang.


Cupin ah, Iraq ram i changvut chuak dihlak i hmunhma 40% hi ISIS uknak ram chung ah a um cang ti a si. Eidin lei zong in tampi an ngei tinak asi rih. US le hawikawm ram hna nih bawm hna hlah sehlaw, ISIS nih hin Iraq hi an sipuazi an carter bak lai timi hi ruah khawh asi.



                                 Baiji meiti chumhnak sehzung

Atu lio ah ISIS nih nikhat ah meiti in an hmuhmi hi $1-3 million lengmang asi an ti. ISIS nih an ngeihmi tangka hi abuaktlak in an tuak tikah $2 billion asi lai tiah an tuak. Meiti khur tam ngai an ngei. Meiti hring kha deng tein an zuar i, an chumh ciami he an i thleng than. Cuticun Syria le Iraq ah meiti chumh ciami kha an kuat i, raltuknak caah an hman.

Nihin ni ah an ralkap pawl hi lahkhah thla khat ah $400 an pek hna. Cucu ralkap lahkhah sawhsawh asi. An bawi le eimi cu cunak cun a tam deuh rih lai. Cucu an van tuak tik ah, Iraq ralkap, Hezbollah le Free Syrian Army ralkap nakin an lahkhah a tam deuh tiah mingiantu hna nih an ti. Jordan siangpahrang King Abdullah II nih cun, "ISIS pawl nih hin ramdang ralkap pawl hi minung pakhat ah $1,000 in thlahlawh an pek hna" tiah nai Nikhatni ah a chim tiah NBC Newss ah an tial. ISIS nih hin atu lio ah ramdang ralkap 10,000 tluk an ngeih hna lai tiah a tuaktanmi hna nih an ti.

Hi ramdang rami ISIS ralkap pawl hi Turkey ram deuh in an si tiah New York Times ah an tial. Turkey rammi Turks 1,000 renglo hi ISIS ah an lut tiah an ti. A ruang cu Turkey ram hi minung an si a fak ngai. A ruang cu an ram chung i minung 9.3% cu rian an ngei lo. 17% cu sifak timi nak tang sifak an si ti asi. ISIS nih hi minung pawl hi nikhat ah $150 an pek hna i, raltu tu ah an hman hna. An si a fah tik ahcun ralkap tlak i nikhat $150 hmuh cu an duh deuh tuk cang caah, Turkey ram mi hi tampi ISIS ah an lut ti asi. Cu lawng hmanh si rih lo. Syria ram chung Kurdish miphun zong hi, an khua heh tiah an kah lio ah, ISIS lei tangmi an tampi ti asi.


             Iraq meii sehzung pawl le pipeline kalnak lam pawl

Cucaah ISIS ralkap hna hi an tuak tikah, ram 40 minung an i tel cang ti asi. Hi hna hi Muslim an tanh ruang lawng silo in, lahkhah duh hrimhrim ah a rak lutmi zong an tampi lai tiah an ruah. Hi bantuk in an sipuazi a thawn peng ko le tangka an pek peng khawh hna ahcun, mercenary (tangka ruah ralkap tla) timi tampi an ngei lai. Cu hna cu aa hlawhfami bantuk an si ve ko. Cucaah ISIS an sipuazi hrampi hi chah hmasat lo ahcun, hi hrawkhraltu kalsual pawl hi, caan saupi an nung te kho men.


Zohchunhmi
1. www.nbcnews.com/storyline/isis-terror/isis-pay
2. www.cnn.com
3. www.bimg.com







Hmurhuh Huh Lo Ruangah February Ahcun 500,000 An Thi Kho

Covid-19 zawtnak U.S a phanh ka tein CDC doctors le scientists le NIAID (National Institute of Allergy and Infectious Diseases) director Dr....