Gas le Mei Man Zeitindah Na Tumter Lai?

Europe, Canada, USA le adang a kihnak ram mi hna nih, ni fatin an nunnak ah electric le gas a herh peng. Cucaah meti le gas cu an ram politics le sipuazi caah buainak hmanh tampi a chuahpi khotu le raltuknak tiang a phanhter kho tu thil an si. Kawlram tibantuk hna ahcun electric mei le gas um lo zong ah kan si kho ko.

Mirum ram i chanthar inn an sak tikah,  hi thil (3) hi aa tel zungzal lai.; (1) Tii, gas le mei an si. Tii kong cu kan fiang ko. Zeitindah kan semrel khawh lai timi cu, tlawm deuh hman lawngah a lam ummi asi. Gas le mei hi semrel a har ngaimi le tuaktan a haumi an si caah, Laimi careltu theih ding ah ka tial.

US i inn sak tikah, hithin inn sakning phun (3) in a um:

1. Inn cheukhat ahcun, rawl chumhnak, tilum, innchung lumternak vialte hi electric viar an si. Thal caan i kihternak caah cun electric an hman.

2. A cheu inn ahcun, gas (tabawa datnguaih) in, rawl an chumh i, tilum le innchung lumternak zong gas viar asi. Thal caan i thli kihnak caahcun electric an hman.

3. Acheu inn ahcun, rawlchumhnak le tlum caah gas asi i, thal i kihternak paoh ahcun electric asi.

Hitin inn sakning aa lawh cio lo caah, kan umnak inn hi zeibantuk tinhmi in dah an sak timi theih fian a hau. Inn hlan tik zongah cu ti thiamthiam cun theihfian a hau.

Hi inn pungsan (3) lak ah hin, tangka a dih cemmi cu "azeipoah electric asi viar mi inn" hi a si. Zeicatiah "gss" cu a rak i deng i, electric cu a man a rak fak tuk. Rawl chumhnak hmanh ah hin tamtuk a dih kho. Saruh hna heh tiah ciar le bang ahcun ruah lo pi in mei man ah lohnak ding asi.

Gas zong siseh, electric zong siseh, hman zia thiam a hau. Hman zia thiam lo ahcun i cawi belhnak an si veve ko nian, electric ah hin a zual cem. Zeicatiah gas cu aa den deuh caah asi.

Zeihmanh va si sehlaw, gas le electric tlo deuhnak ding caah cun hitin tuah ding asi tiah Columbus Gas nih ruahnak an chuah.

1. Thlitu luhchuahnak vialte phih dih ding
2. Alum le akik a ratnak awngka tha tein thianh ding
3. Hnawm khamtu farih bantuk screen thianh ding. Ahnomh ahcun thli tha tein a lut kho lo.
4. Rawl chumh tikah a tlawh hnu ahcun mei/gas tha thumh i belchin tu tha tein chinh ding
5. Inn chung um tikah 67 degrees ah chiah; leng chuah karah 65 degree ah chiah (seh thami ca).
6. Thal caan ah degree 69-73 karah chiah i, angki le thilri tu a pante hruk ding
7. Khuasik caan (Nov-April) tiang ahcun, innchung zongah angkilum hruk ding
8. Thal nilin caan ah angki pan te he um ding.
9. Tikik hman awk a thatnak hmun paoh ah tikik hman ding
10. Tisa saa tuk hman lo ding. Tii a sat deuhdeuh le mei/gas a dih deuhdeuh ve.
11. Thil suk tik ah tikik suk awh athat ahcun tikik hman ding. Tilum hman lo ding.
12. Aherh leng tiang asiloah hmin tuk lehpek tiang eidin chumh hman lo ding; meitha a rak ei tuk.
14. Meiceu seh tiah vanmi "meithei" (bulb) kha chanthar meithei pawl hman a herh.
15. Mei kha a herh leng tiang in hman lo ding aasi.

Tahchunhnak ah, chanthar energy-efficient lightbulbs timi-halogen incandescents le michawng (compact fluorescent lamp) le light emitting diodes (LEDs) hna hi, hlanlio hmanmi mithi (bulb) nak in mei tha a tlo deuh. Hi bantuk pawl mithi nakin 25%-80% tangka dihmi a tlawm deuh. A kum zongah alet 3-5 a sau deuh ti asi.

Atanglei ah hin, hlanlio hman tawnmi hlan chan meithei 60 watt (W) le chanthar meitha a tlaomi meithei pawl hman ning hi a tanglei ah kan epchunnak hna cazin zoh khawh asi.

Comparisons between Traditional Incandescents, Halogen Incandescents, CFLs, and LEDs
	60W Traditional Incandescent	43W Energy-Saving Incandescent	15W CFL		12W LED
			60W Traditional	43W Halogen	60W Traditional	43W Halogen
Energy $ Saved (%)	–	~25%	~75%	~65%	~75%-80%	~72%
Annual Energy Cost*	$4.80	$3.50	$1.20		$1.00
Bulb Life	1000 hours	1000 to 3000 hours	10,000 hours		25,000 hours

*Based on 2 hrs/day of usage, an electricity rate of 11 cents per kilowatt-hour, shown in U.S. dollars.

Zohchunhmi Ca

1. www.energy.gov/energysaver/articles/

Bia: Thilti Khawh Thawnnak A Ngeimi?

Minung hi thawnnak (power) a ngeimi kan si. Thazaang thawnnak kan ngeih lawng si loin, kan chimmi "Bia" (Word) hi thilti khawh thawnnak a ngei. Bia hi zeitluk in dah thawnnak a ngeih timi cu John Thawngtha daal khatnak ah fiang tein kan hmuh.

Hi capar ah hin cun, Baibal nih a chimmi "Bia" kong chim ka duhmi asi lo. Ka chim duhmi cu, minung pumpak nih nifatin kan chimmi bia hi, zeitluk in dah thawnnak (power) a ngeih timi hi ka tial duhmi asi.

Minung bia pahnih kan chim khawh. (1) Bia Chia le (2) Bia Tha an si.

(1) Bia Chia
Bia Chia nih thil a chiatnak lei ah a kalpi i, theipar chia le rawhralnak phunkip a chuahpi khawh. Bia chia nih minung lung a donghter khawh i thanchonak lam vialte a phih khawh dih. Minung hmailei ah kal kho i, a kham hna lawng silo in hnulei tu ah a pilter khawh hna. Mifimmi hna nih an tuak tikah, misualmi hna le thawnginn chung ummi minung tampi cu, nu le pa le pawngkammi hna nih an ngakchiat lio tein biachia in an rak chonh lengmang hna caah, an upat tikah thiltha an ruat in an hmu kho ti lo i, an donghnak cu thawnginn hna asi tiah an ti.

2. Bia Tha
Bia Tha nih thatnak le thluachuah hmuhnak a chuahpi khawh. Teinak hmuhtertu asi. Vawlei ah a tlamtlingmi le a awngmin mi si duh ahcun, bia tha ruah le chim a herh. Zei bantuk thil hmanh ah a tha lei in (positive) ruahnak ngeih cu thil ti khawh thawnnak asi. Bible ah zumtu kan timi Abraham, Isaac, Jacob, Moses, Joshua, Jesuh le Paul te hna hi positive ruahnak a ngeimi an rak si. Zei tluk harnak, thih khawp harnak a um zongah zumhnak a pur lo mi pawl an rak si.

Bia Tha Thiti Khawhnak

Bia tha nih thilti khawh thawnnak a ngeihnak kong hi, vawlei mifim hna lungput ah tampi hmuh khawh asi.

Hitler nih London khua cip thluahmah in V-1 le V-2 bomb in a rak kah ah, London khuami hna vawleitang tlanglawng lamchung le bom khur i an i thuh lio zong ah, PM Winston Charchill nih a rak chimmi cu, "Hitler cu kan tei hrimhrim lai. Zeitik hmanh ah nan lung dong hlah u..zeitik hmanh an nan lung dong hlah u" tiah a rak ti i, a donghnak ah Hitler teitu hruaitu pakaht ah a tla ko.

Thomas Edison nih electric mei ka ser lai ati lio ah, voi tam tuk a tlam a rak tling lo. "Na ser kho rih lo maw?" tiah bia an rak hal tik ah, "Ka ser kho rih lo" ti in a let duh hna lo. "Hi mei sernak ding caah lam phun 10,000 ka kawl cang i pakhat lam ka hmu kho rih lo" ti lawng in a rak leh hna. Cu hnu lawng ah vawlcung ah mei cu a ceu.

Henry Ford cu vawleicung motor company lianbik Ford Motor Company dirhtu asi. Hi lio ah motor man a rak fak tuk i, mirum le bawi taktak lawng nih an rak ngeih khawh. Henry Ford nih meiti hmang in mawngh khawhmi zapizaran cit  khawhmi, aman aa deng deuhmi motor tampi in kan chuah lai tiah a rak ti. A rak i zuam. A lam ahmu kho lo. A lung a dong tuk.

Amah neihniam le minung tampi nih "Na ser kho bal lai lo" tiah an rak ti. A lung a dong tuk. Amah le mah zong ser khawh ding in a ruat ti lo. Aa zum ti lo. Meiti in a mawng khomi motor ser ding timi ruahnak (idea) a rak ngeihmi cu ban a rak timh.

A lung a dong tuk. Cu lio caan te ah, Henry Ford cu Thomas Edison he an rak i tong. Henry Ford cu, a hawipa nih, "Hi pa hi, Henry Ford asi. Zapizaran nih i cawk khawh dingmi motor tampi kan ser lai lai tiah a timi pa a si" tiah Thomas Edison sin ah theihternak a hei tuah. Cu bia a theih cangka in, "Thomas Edison cu, a mit cho ah van kau i, ..."Cu tluk sangmi uahnak cu khuaruahhar asi. Cu tluk idea (ruahnak) sang na ngeihmi cu" tiah a van ti i, cabuai fak taktak in a cumh.

Cu cangka in a tha a zor tuk cangmi Henry Ford cu a tha a puar. Mah le mah zumhnak a ngei. Cu caan thawk in Henry Ford nunnak ah thlen hram aa thawk. A uai cang mi a thinlung a nung than. Cu thil nih cun America high way ah meiti in mawngh mi motor aa mawng te lai tiah an rak ruah bal lo mi cu, nihin ni motor vialte mawnghnak cu cu Edison biafang pakhat te cu aa thawknak a si ko.

Henry Ford nih a rak chimmi cu, "Ruahnak tha ngai ka ngei ko tiah ka ruah nain, keimah le keimah ka zum ti lo. Ka ban cang lai ka ti lio ah, vawleicung ah a nung balmi thluaktha bik pakhat nih, na ti khawh ko lai tiah a ka ti" tiah a rak chim bal.

Nihin ni ah na bia ka khat nih minung a thluk i a tengh i a rawhter khawh bantuk in, bia ka khat nih ruahnak tha a chuah i thazaang pekmi hna nkh, vawlei ah thatnaklei in thlennak tampi an chuahpi.

Biafunnak

Bia ah thawnnak um. Kan bia nih chiatnak le thatnak thilti khawh thawnnak an ngei veve. Cu thawnnak a ngeimi bia in midang caah a thami ruahnak le thazaang pek hmangmi si a herh. Midang ruahnak tha le tha zaang pek cu Pathian duhmi thil le Pathian riantuan pakhat asi ve. Thazaang zong di lo tein le tangka zong dihlo tein midang caah nunnak sersiam khawhnak cu bia a si. Cu bia te nih cun midang caah thatnak le thanchonak tampi a chuah khawh caah, mi vialte nih bia tha chim cawk le mi thanuamnak tuah a herh!!!

Hypothermia: Khuasik Nih A Chuahpimi Zawtnak

Khuasik hi khualumnak in a let in tih a rak nung. Zeicatiah minung taksa rawknak caan tawite chung ah fawi ngai in a chuah khawh caah asi. Khuasik a fah caan paoh ah, Laimi zong nih himbawm tein kan um khawhnak hnga ruah le timhlamh a hau.

Khua a sik tuk tik i, sianginn le zung hna an khar tawn nak hi, lamnal an phan ruang le accident an phan ruang lawng silo in, siangngakchia le riantuanmi hna, hypothermia an si sual lai ti an phan caah asi chih.

Khua fak tuk in a kih tik ah, a fakmi khuasiak nih atanglei thil (2) a chuahter khawh:-

1. Frostbite tiah timi kutke dong thihnak
2. Hypothermia timi taksa hi tluk tiang a lum awk asi timi nak in kih deuh


Frostbite (Khuasik-seh)

Frostbite timi cu "khuasik-seh" tinak asi. Khua a sih tuk caah a seh in a kan seh mi khi a chim duh. Khu a sih tuk tik i, mawza le kedanh hna danh lo le kuthruk hna hruk lo ahcun fawi tein frostbite hi a chuak kho. A kih tuk ahcun minute (10) chung ah frostbite a chuak kho. A kih ning a fah deuh paoh le a chuah ning a rang deuh deuh.

Frostbite a chuah duhnak cem hna cu kutdong, kedong, hnar, hnakkhaw le hmur ah an si. Khua a sih tuk ahcun hi hmun zawn hi ven bik an hau. USA ah khua tampi ka tlawng. Khuakip Laim kan sining ka zoh tawn i kan i lo viar. Cu kan i lawhmi cu, hihi asi:-

Khusik ah kan daithlang tuk. Mawza zong hruk lo in phanat he lawng hna in khuasik ah lengchuah kan hmang. Cucaah frostbite kan tong sual lai ti phan a um tuk. Laimi cu ngandamnak biapi ah a chia lo mi miphun pakhat kan si. Kan ton hlan ahcun tih ding tlak thil zong hi, zeihmanh ah kan rel lo. A can hlan ah ralrin kan ngei lo. Hi kan lungput hi hrial taktak a herh. Khuasik lak hna ah, sawungkoh phanat te hne hna kan ai chawk i, zeitluk in dah tih a nun timi hi kan ruat kho lo.

Frostbite timi cu a kih tuk caah minung thisen kha a khal; thisen kalnak thihri an khal i rian a tuan kho ti lo. Cucaah thisen chung oxygen kha a pit. Cucaah kutdong le kedong kha an thi kho. Thihri, vun le titsa a thih lawng silo in ruh bak hi a bul kho. Cucaah hihi ralrin taktak a hau. A kih tuknak i, snow hui tik, sathah tik le leng chuah i tikik tongh tik paoh ah ralrin taktak ding asi. Vanchiat ahcun minute pakuahra chungah kutdong kedong thih khawh asi. Frostbite asika ahcun a sen i an duk. Cutin na kut-ke dong um hram an i thawk ahcun, ralrin taktak ding asi cang.


   Frostbite ruangah kutdong phin hram aa thawkmi (google.com)


    Frostbite ruangah kutdong hitin a um kho (Ref. google.com)



          Kedong ah frostbite a chuakmi (Ref. google.com)
            
                       






    







             Hnar ah chuakmi frostbite (Ref. google.com)

Acung hmanthlak hi khuasih tuk lio ah a hnar ah frostbite a chuakmi asi. Frostbite nih minung kan "cell" a thihter khawh caah, cell athih ahcun nunter than a fawi ti lo. Cucaah hi bantuk thil kan ton hlan ah hin, khua a sik tuk ahcun leng chuah tikah ralrin tein i hruk-aih le tuammuai a herh.

Hypothermia (Taksa Lumnak Zawr)

Hypothermia timi cu, "Minung taksa hi degree cu zat cu a lumnak asi awk asi" timi rihma khiahmi a um. A kih tuk ruangah minung taksa kha a lum hnga tluk in a lum ti lo. Taksa lumnak a zawr i, taksa le chungril a riantuan ning a hman tilo. Cuticun minung damlonak a chuakmi khi hypothermia ti asi. Laiholh in chim awk a har ngai. Taksa lumnak a zawr tukmi khi a chim duh. Hypothermia hi minute 20-50 karah cun a chuak kho. Minung taksa cah le cah lo, thilri hrukmi a chah le pan hawih in tampi dannak a um ve.

Hypothermia ruang ah, a kihnak ram Canada, USA le Europe ram hna ah hin kum fatin minung tampi an thi zungzal. Everest Tlangpar bantuk in tlangsang kaimi hna zong hypothermia in an thi lengmang. Tlang sangsang in snow aa citmi pawl zong lam an tlau caan le an tlau caan ah, hypothermia ruangah an thi theu tawn. Ramvaimi zong hypothermia in a thimi an um len.


          Mt. Everest kaimi tampi hypothermia in an thi

Hypothermia si hnu ahcun minung thluak le thisen kha rian a tuanning a hman ti lo. Lungtur a hman ti lo i, minung hi fawi tein thih khawh asi. Bia an chim kho lo. An thluak a hman ti lo caah khua a ruat kho ti lo. An lungmit; an thazaang a zor; an cawlcang kho ti lo. Cuticun fawi tein an tlu i an thi tawn. Cucaah ramvaimi milungfim pipi tampi hi, snow lakah lam an tlau ruang ah a thimi an tam tuk cang.

Cucaah khuasik i khual tlawn tikah abik in highway hna saupi hrawn ding asi ahcun meitii hi khat te in rawn cia peng ah a tha. Zeicatiah lampi i motor accident tawn sual maw asiloah lampih sual le lam i khuasik lak i sau tuk tap tikah, hypothermia hi a cang duh ngaingaimi asi. Ti tlak tik le vur lak hna tluk tik zong ah fawi tein a cang duhmi damlonak asi.


         Hypothermia le zeidang ruangah Mt.Everest ah a thimi hna

--------------------------------------------------------------------

Chinchiah

1. Hmanthlak hi www.google.com in lakmi an si.

Ka Philh Khawh Lomi NATO Ralkap Pa

A caan cu 2009 Agust thla, zanlei 3:40 PM kuakap asi. Ni a lin ngai i, ke kal cu chim lo, motor mawngh hmanh ah a lin ngai. A hmun cu Ohio Ramkulh chung, Historic National Highway (R.40) timi cung ah asi. London khua a chaklei kap deuhvak, Columbus le Springfield karlak ah a si.

R-40 hi chanthar Highway lianlian an um hlan ah, USA nichuahlei le nitlaklei hlatnak caah an rak hman bikmi highway pakhat a rak si. Tuanbia a ngei ngai. Columbus le Springfield karlak lam cu a phei. Hmun tampi ahcun lam hi catlang rinmi bantuk in a ding i a phei. Lam hlatpi khi hei hmuh khawh asi. Ke kalmi caahcun lamhlat tuk hei hmuh chung khawh asi i, ngaihlah awk a um ngaingai mi lam asi. A lam pawng hrawng hi, lo le zuatkhalhnak hmun asi caah, lam nuam ngaingai a si.

Columbus in kai thawh i, London khua chaklei ka hei phan deng. Culio ahcun lam hlat pi in, minung pakhat thil rit ngai aa phurh i, motor a kham cuahmahmi khi ka hei hmuh. Ka hmai ah motor cu 4-5 tluk zong hnu hmai in an kal ciahmah hna ve hna. Mipa zawn cu an phan i, motor pakhat hmanh an dir lo. An lanhtak dih. Zei can dah motor a rak kham cang ti ka thei lo.

A pawngte ka van phan. Alung a dong cang rua. Ka motor cu a ka kham ti lo. Hnu lei chit in, lam kam te ah, hiangthunh he a kal khi ka hmuh. Motor cu suimilam pakhat ah meng 55 tluk in kan kal lio asi. A ka phar lo tikah, a herh ti rua lo ti khin ka ruah. Asinain a pawngte ka phak ah, a ke a bai i, thilri ner ngai in aa phurh khi ka mitsir in ka zoh pah in ka hei hmuh.

Ka motor mawngh a ran caah ka laklawh. Ka dir kho zawk lo. Pe 100 hrawng ka lonh ah, dir piak ko ning tiah ka lung ah duak tiah a chuak i, ka dir. Motor emergency mei ka ceuter i, "Ra law" tiah ka kut in ka hei auh.

America ah, hi bantuk in theih lo mi lampi a kalmi nan char hna lai lo tiah Laimi dang nih an rak ka cawnpiak bal. Mifir le mi hrockhrol zong an si kho. Hriamnam ngei zong an si kho. An in tlaih hna lai i an in zampi hna lai tiah an ka chimh bal. Cun American Mirang hi tazacuai an hmang tuk. Motor nan phurh cia cung hna ah, nan i khawn sual ahcun taza an in cuai hna lai tiah an rak ka ti bal. Cucaah ka thin a phan pah bu tein, amah cu ka hei auh.

Amah zong cu a van tli pah i, ake bai nawn in a thilrit he a rak ra. Ka sin a phak tikah, pa sang ngaingai le pumrua tha ngai Mirang pa asi kha ka hmuh. Kum 40 kuakap a si. Ka van chonh i, American Mirang asi ti lo. England Mirang (British) taktak te a rak si.



        Baltimore in Columbus tiang an meng (403.8 miles) asi (Ref. www.google.com)

A thilri cu motor hnulei ah kan khin. A rit ngai. Cun ahmai ah ka thutter i,  kal pah cun biaruah kan thawk. "Khawi ka in dah na rat i, khawidah kal na timh?" tiah ka hal.

 "Nihin ni Newark in zingka tein kan i thawh. Minung 30 tluk kan si. Springfield khua i Holiday Inn ah kan riak lai. Ka hawi le cu an phan dih cang. Kei hi ka cai tuk i, ka kal kho ti lo. Cucaah an ka kaltak dih. Motor ka phar lengmang i ahohmanh an dir lo" tiah a ti. Newark khua cu, Columbus nichuah chaklei ummi khuapi pakhat asi.

"Ziah nan ke cun nan kal? Zeidah nan i tinhmi asi?" tiah ka hal. A ka lehmi bia nih ka lung a ka lawmhter lawng siloin ka khuaruah a ka harter.

Achimmi cu:-

"Atu kan mah phu hi minung 30 hrawng kan si. Phu dang a ke in a kalmi an um ve rih. Kei hi NATO ralkap pakhat ka si. Atu hi khonh ka lak lio asi. London (UK) in ka ra. Afghanistan ram ah ral zong ka tu ve. Lamkal (walking) kan tuahnak sullam cu NATO ralkap fale hi college kaimi tampi an um. Nu le pa lahkhah lawng nih an sianginn kainak a zaat lo caah fund raising kan tuah piak hna. Atu lam kan kalmi hi ramkip ah online in thawng kan thanh i, tangka kan kawl. Radio le zeidang tadinca in fund kan kawl. Kan i timhmi cu Baltimore (MD) in Louisville (KY) tiang hi kan ke in thla (1) chung kal ding ti asi i, atu hi thlacheu renglo kan rau i, hika kan phan cang. A dang phu khat zong an kal ve cuahmah i, Louisville, Kentucky ah kan i tong lai" tiah a ti.

Baltimore in Louisville (KY) cu a din cemnak in meng 610 a hla. Columbus lei in an kal tikah aa hel deuh. Cucaah an kalning ka tuak piak hna tikah meng 627.8 tluk (403.8+71.7+152.3=627.8) asi. Zeicatiah an zulhmi lam hi Baltimore-Washington DC-Newark-Columbus-Dayton-Cincinnati-Louisville asi caah asi. Hi vialte meng hi, midang nunnak caah an ke bak in kal an i timh cu, khuaruahhar ngai asi. Upat thangthat awk tlak taktak an si.


                  Columbus in Dayton hi meng 71.7 a hla (Ref.google.com)

Ka aw a pei caah "Nang khawika ram mi dah na si?" ti in keimah thawngpang le ka riantuanmi pastor rian ka tuannak kong zong cu ka hei chimh pah ve. Hotel kan phan i, a thil ka thumh piak.

"Ka char hlah law, riahnak hmun ka phan kho ti hnga lo. Na ka phurh le kai lawm tuk" tiah a ti.

Lampi ah bia a phunphun kan i ruah. Ka charnak in Holiday Inn tiang cu meng 10 hrawng a duh rih. Holiday Inn tang tiang ka va thlah. Kan kut kan i tlai i, anih zong a tlunnak hotel ah atang i, kei zong ka riantuannak hmun Dayton khua ah ka lan ve.


         Dayton-Louisville karlak lam 152.3 miles (Ref. google.com)

Nihin ni ah ka ruat than. Kum 5 chung ah a lut cang nain, kha NATO ralkap pa kha ka philh kho lo. "A va dam ve ti hnga maw? Khawidah a um ve cang hnga? Raltuk nak hna ah athi ve sual hnga maw? Midang fale ca i, kha tluk aa pumpe mi kha? London in USA tiang rat i ke in meng 610 renglo kal cu" ti khi ka ruat theu tawn.

Anih zong nih, USA in lamkalnak an tuahmi kong a chim fate, motor in ka charnak kong kha a chim ve tawn theu lai. Kan mui cu kan i hmu bal ti lai lo. Asinain thih tiang kan i philh bal veve ti lai lo.  Kan i tonmi kong ka ruat i, Globalization biatak te in ka fiang.

Zeicatiah Europe ram London khua in a rami NATO ralkap pa le Asia ram Kawlram i a rami pa, North America USA ram ah, min a thangmi lam pakhat (Rd 40) cungah kan i tong. Kan i citmi motor cu Japan siammi Toyota Rav4 asi. Cu motor thilri tampi cu, a cheu USA in an chuah; a cheu China in a chuak; a cheu Japan in a rami an si. Cu thil nih "Globalization" sining kha a langhter.  Cucaah kan i tonmi zong cu, phundang ngaite asi.

Ka kirlei cu zinglei 1:00 Am asi cang. "Zeitindah kan i ton khawh?" tiah ka ruat. Aphi ka chuah khawhmi a um lo.

Asinain, midang caah harnak tampi ing in rian a tuannak kha, Pathian nih a philh lo. Cucaah harnak a ton lio le bawmh a herh liote ah, keimah zong R.40 lam ka va hrawng ve ngelcel. Cucu Pathian nih a ka fial tiah ka ruah. Voi tampi cu Highway in ka kal tawn i, cu ni ngelcel cu ka zei lungdek a tho hnga? Cu lam ngelcel cu ka va zul ve.

 Minung thluak in tuak ahcun "Aa tong sual; ralkap pa vanthatnak ah ti asi men hnga." Asinain Pathian mit hmuh ahcun "accident" asi lo. Aa tong sual asi lo. Pathian nih amah bawmtu ding ah kha lam thengmang ah, kha caan thengmang ah a ka thlah ko timi ruat. Zeicatiah Pathian cu tinhmi (purpose) a ngei. Kha kan i tonmi kha accident asi lo i, Pathian tinhmi tu asi. Thil fate in minung pakhat lawmhnak fate ka tuah khawhmi nih, nihin ni tiang a ka lawmhter!!!

-------------------------------------------------------

Chinchiah

1. Map hi www.google.com/map in lakmi an si.

Vawleicung Ah Atar Bikmi Thingkung

Minung fimnak a san chin lengmang bantuk in, an theihmi le hngalhmi zong hi a sang chin lengmang. Thingkunglei mifim hna nih an tuak lengmang tikah, 2013 tiang ah hi vawleicung i an hmuhmi thingkung vialte lakah, a tharbik cu Methuselah tiah min an pekmi thingkung asi i, kum 4,845 asi cang ti asi.

Hi thingkungpi hi, Great Basin timi rilikam ummi farkung asi. Scientist nih cun, bristlecone pine (Pinus longaeva) ti asi. California ramkulh White Mountains ah a ummi asi. 

Rocky Mountain Tree-Ring Research timi hlathlaitu (researcher) pawl nih, naite ah White Mountains thiamthiam ah, thingkung pakhat an hmuh than i, cucu kum 5,062 asi cang ti asi. Cu zong cu "Pinus longaeva" thingkung phun thiamthiam asi. Min an sak rih lo. 

Bible thiammi, Ussher tuaknak ahcun, Noah hi BC 2998 kuakap ummi asi caah, hi thingkung hi Noah chan chuakmi asi ti tluk asi. 

Ahnu deuh a tarbikmi thingkung cu Iran ram ah a ummi "the Zoroastrian Sarv (Sarv-e-Abarkooh) timi thingkung asi i, kum 4,000 kuakap asi a tar deuh hmanh hmaw tiah an ti. Hi Iran ram thingkung (Mediterranean cypress thingkung) hi Asia ah a tar bik asi tiah an ti.  Hi thingkung hi, Abraham chan hlan kum 200 kuakap ah a rak keumi asi tinak asi. Abraham chan hi, BC 1800 tluk ah an chiah. 

                      Kum 4,845 asi cangmi  Methuselah 

                               Zoroastrian Sarv

Lairam Thingkung

Lairam thingkung kong khi ka ruat ve tawn. Kan ngakchiat lio ah, a par a that siling asimi chawkhlei le chengcher hna khi, college kan kai tik ahcun an rak tar viar cang. Farkung, vaurawng tibantuk hna zong khi an chan a rak sau lo. Lairam ah zeibantuk thingkung dah an chan asau bik? Lairam ah thingkung tar bik khawika dah a um? timi zong hi kan mifim hna nih hlat ve ding asi.

Lairam thingkung sining ruah tikah, bung le tuaihmawng phun hi dah an chan asau bik ko rua tiah ka ruat. Khampat Bungpui timi hna cu a chan a sau taktak in an chim. Hi bantuk chansaumi thinkung zong hi, tuanbia phurtu pakhat an si caah, Laimi nih upat, zohkhenh le kilven an herh ngaingai.

------------------------

Zohchunhmi Ca

1. http://www.livescience.com/29152-oldest-tree-in-world.html

Khuasih Ruangah Tii Pipe Akuai Lo Nak Hnga?

US hi Alaska le Canada lei in thli kik taktak a rat caan ahcun, khua asik tuk. Khua asih tikah innchung tii hi an khal kho i, pipe hi an kuai kho. Cucaah inn an zuarmi hna minung a um ti lo mi cu, tii an phih lawng silo in, tii luannak pipe chung ah ti khalonak (defroster) tuah a hau. Pipe a kuai sual ahcun tangka tampi dih.

2015 khuasik hi USA hi khua a sih a tam ngaingai. Voi tampi cu a kih hi (-12 degree) asi caan a tam tuk. Thli a kih le bang hi cu, (-25) a si caan a tam. Hi bantuk caan ahcun pipe kuai a fawi taktak. Sianginn le zung vialte an khar caan a tlawm ti lo. US nichuah chaklei ramkulh tampi cu innlo le motor zong vur ruang ah tam tuk aa rawk. Cun innchung tii pipe an khal caah inn ngeitu sunghbaunak tampi a chuak.

Cucaah inn ngeitu hna caah, nan inn chung tii pipe a khal lonak ding caah le pipe a kuai lo nak ding caah plumbing tuahtu mithiam mi hna nih hitin ruahnak an pek hna:-

1. Tii a khalonak ding caah ti dor te khi tlakter peng a hau.
2. Tidong umnak zawn innkhar khi on i, thli a lummi luhter
3. Innchung hi kik tuk lo in chiah ding

Na pike a kuai ahcun tangka tam tampi dih khawh asi caah, ralring tein zohkhenh a herh.

USA Payroll Kong Theihtlei

US ram cu Pathian a theihmi pipu hna nih an rak dirhmi ram asi caah, zei thil paoh hi ningcang tein a kal khawhnak lai "systematic" (ningcangtein) thil an rak ruahkhan chung i, an ram cozah le mipi caah a tha bik in phunghram (constitution), phunglam (laws/regulation) le system (ningcang) hna hi rem tein an rak ser. An system a tling lo mi kha kum chiar in an thlen, remh i an chap lo le an zuh than tawn. Cuticun vawleicung ah constitution fek bik le sau bik a ngeimi ram ah an i chuah.

Kan nih Asian ram a tam deuh cu USA system bantuk system kan ngei lo. Abik in Kawlram le Lairam ah hi bantuk system a um lo. System um setsai lo pi in chan tam tuk, nihin ni tiang kan nung hna. Cucaah USA bantuk system ngeimi ram kan phak tik zongah system zulh kan i harh tuk cang. System zei ah kan rel lo. Pah phung le buar khawh ahcun buar phung ah kan ruah. Zeicatiah kan ram ahcun, system cu a pah kho pa nih cun apah i, a vel kho pa nih cun a vel i a hrial khawh peng. US ahcun an sermi system kha an zulh i a nung i, system nih minung a uk hna caah, an system hi hrial le buar khawh asi theng lo. Milel taktak lawng nih an pah khawh tawn. Atam deuh cu pah zong an tim lo i apahmi cu atam deuh cu harnak an tong tawn. Cu tluk cun an system a thawng.

USA ka phakka caah, sianginn part-time te in rian ka tuan. Cu lio ah bank zong ka ngei lo. Bank ngeih a herh zong an ka chim lo i ka thei ve lo. A voikhatnak lahkhah paycheck te cu an ka kuat. Catlapte asi. Ka zoh i ka lahkhah cu asi ko. Ca asi fawn. Zeitin tuah ding ka thei ti lo. Zung ah ka va kal i, hihi zeitindah ka tuah lai tiah ka va hal hna. Kawlram bantuk in tangka in lakhah chuah asi rua lai tiah ka ruah i a rak si ti lo. Cucaah duh zong duhlo zong ah bank tuah ahau i, bank ka va tuah i, tangka cu ka va chuah. Cuticun a voikhatnak bik paycheck kong cu ka van cawn. Asinain hi paycheck hi a chung muru ah zeitindah a system an tuah? Zeitindah tangka a umkal ti cu ka thei lo.

Kum 3 fai US ka um hnu le nupi ka ngei. Hissho Sushi company ah sushi bar te kan rak tuah. Hissho company nih atu cu nan mah tein company in nan dir lai; employee kha lahkhah nan pek hna lai; US phung bantuk in tax zong nan zuh hna lai i paycheck bantuk in nan tuah piak hna lai; worker compensation zong nan cawk piak hna lai a kan ti. Nan thiam lo ahcun kan mah nih kan in tuah piak hna lai i, thlachiar in tuahpik man nan liam lai ti asi.

Ka lungre a theih caah, worker compensation le payroll tuahnak ding caah tax tuahtu accountant tampi sin ah ka va kal. Cu caan thawk in USA hi an system zeitluk in dah a that? Zeitluk in dah theihfian a har? Theihlo ahcun zeitluk in dah thluak a buai timi kha ka van fiang. Hmun tam tuk ah ka kal i, zeitluk an ka chimh zong ah ka fiang kho lo. A donghnak ahcun ka lung a dong i, check sawhsawh lahkhah kha ka tial piak hna. Kum dih ah IRS Form 1099-MIS ka pek hna. Worker compensation cu nan cawk piak hrimhrim hna lai a kan ti caah an lahkhah tlawmtam hawih in kan cawnpiak hna i, tlamtling tein ka tuah piak hna.

Hissho sushi kan tuahmi nih USA ram i worker compensation le payroll tuah a herhnak le abuainak kong tampi a ka theihter. Cu hnu ceu in, USA ah employee pakhat hlan tikah cozah lei he aa pehtlaimi thil tuah ding le theih ding a tam ning kha kai fiang. Kan rak thiam lo caah buainak kan rak tong ngai i, kan inn chung tiang in "Worker compensation in audit tuahtu an rak ra bal."

USA ah Laimi eidin dawr, thilri dawr, sushi dawr, car dealer le company fatete ngeimi zong an tam ngai cang hna. Cucaah, payroll tuah ningcang lung a fiannak hnga hi ca hi ka tialmi asi.

US cozah a nunnak cu, riantuantu (employee) le rianngeitu (employer) hna nih hman tein tax an pekmi thawng in asi caah, hihi cozah nih an rengh taktakmi asi. Laimi zong hih an ram i kan um tikah an system hi tha tein kan theihfian i, kan nunpi ve a herh timi ruahchannak he, hi ca hi ka tialnak asi.

Payroll Tuah Ning

IRS nih tax form hi phun tampi an ngeih. Mi tambik an hmanmi cu 1099 timi form le W-2 an si. 1099 hi phun tampi a um. Hi cu contractor te hna, self-employ te hna, company ngeimi hna nih an hmanmi form asi. Actor le actress tibantuk in contract in riantuanmi hna ca asi. A tawinak in "employee asilomi nih hmanmi form asi." W-2 cu "riantuantu" (employee) hmanmi form asi.

Payroll tuahning hi a fawinak in dawt (3) a um.

1. Zeizat dah pek ding asi lai timi tuak (Calculating payroll)

Na hlanmi employee kongkau vialte lak le theih hmasat a hau. Employee kha zarh khat voikhat, zarh nih voikhat, thla khat voikhat ti bantuk in pek khawh asi. Employee nih W-4 a phit ahau. (IRS Publication 15 Circular E) ah a um. Employee kong ah atanglei bantuk in tuak a herh

a. Suimilam pakhat ah zeizat dah na pek?
b. Zarh khat ah suimilam zeizat dah a tuan?
c. Azapite hmuhmi lahkhah (gross wages) zeizat dah asi?  (Over time, tip, commission zeizat dah ahmuh?) timi tiang tuak chih a hau

2. Withholding (Tlaihpiakmi)

USA ahcun riantuan thawk hlan in, W-4 hi phit a hau. W-4 cu rian-ngeitu (emoloyer) nih employee caah a phih dingmi form asi. Employee nih minthut ahau. Hi form sullam cu riantuantu nih lahkhah a hmuhmi chung in zeizat dah kan cit ding asi lai timi tuaknak caah asi. Cu an cikmi cu tax an pek dingmi hna City, State tibabtuk ah kuat ding khi asi. Hi ah hin, Federal hi cu zapi caah a rate aa khat i, city le state cu an mah umnak khua le ramkulh rate in an kal.

3. Taxes
Payroll tuah tikah tax kong hi a buai deuh cemmi asi. Payroll tuah tikah taxes hi phun (2) in then i tuak a hau.

(a). Employees Pekmi Taxes 

Employees nih, lakhah zapite (gross wages) chung in taxes phun (5) pek ahau-Federal, Social, Medicare, State le City ah pek a hau. A cheu state ahcun state tax a um lo. Hi taxes vialte hi gross wages (lahkhah zapite) a hmuhmi chung in percentage in zuh asi (IRS Publication 15 ah tling tein a um). State taxes cu state's Department of Taxation or Revenue ah cauk a dang tein an chuah cio.

(b). Employer Tax 

US cozah nih employer zong hi employee a ngeihmi caah, atanglei taxes pawl hi a pekter ve. Hihi Federal Insurance Contribution Act Tax tiah an timi upadi in fehtermi asi. Hi tax hi social insurance tax ti asi i, Social Security tax le Medicare Tax aa tel. Employee nih zat ceu pekter asi i, employer nih zatceu pek piak asi.

Social Security ah hin, employee lakhah chung in an tuak i, cozah nih 12.4%  hi social ah peker asi, Hi chungah 6.2% hi employee nih a pek i, 6.2% hi employer nih a pek. Employee pekmi 6.2% cu a paycheck ah a lang nain, employer pekmi 6.2% cu an langhter lo. A ruang cu lahkhah chungah aa telmi asi lo caah, employer account chunglawng ah a lang ding in an sermi asi caah, employer lawng nih theih khawh asi.

Medicare ah hin, Employee i 2.9% hi pekter asi. Hi chungah zatceu hi employee nih a pek; zatceu hi employer nih pekter asi.

Hi Social le Medicare hi, US cozah upadi asi caah hrial a ngah lo. Hi acunglei Social le Medicare hi tahchunhnak in kan van tuak hmanh lai.

Employee nih Social Security $120 le Medicare ah $60.00 thlachiar te a pek ahcun, employer nih Social caah $120 le Medicare caah $60 a pek piak ve lai. Employee nih a pekmi $120 le $60 hi, paychek ah a lang lai; employer pekmi $120 le $60 hi employer account lawngah a lang ding an si. Hi employer pekmi hi lahkhah chung ah tuak chih a si lo.

Cun employer nih Federal Unemployment Tax (FUTA) le State Unemployment Tax (SUTA) pek piak chih a hau. Zeizatdah pek piak ding asi lai timi cu IRS Publication 15 ah tling tein a um. Zei bantuk zung le company i riantuan zong ah, rian ngeitu (employer) nih pek piakding in US cozah nih upadi an serning asi.

4. Paycheck

Payroll vialte tuah dih asi tikah, a donghnak ah paycheck te cu a chuak. Cucu pay-stub tiah an ti. Catlap chung te lahkhah vialte kong, taxes zuhmi vialte kong, tling tein tial dih. Min, social security number, suimilam zeizat dah a tuan? Tangka zeizat dah a tangmi (net pay) a hmuh timi vialte aa tial dih. Hi ca te ah hin, account number le zeidang control nak numher a um caah, cucu bank ah va tun asi ding asi. Hi paycheck tuah tu hi minung an si ve caah, number an palh khawh ngai. Tahchunhnak ah, $100 pek dingah $1000 hna an tial sual khawh. Hi bantuk aa tialmi hmuh ahcun, bank ah tun hlan ah remh hmasat ding asi. An in pekmi a hlei le khirh ding; a tlin lo le va remhter ding asi.

Accountant Ngeih Aherh

USA ah mah tein rian aa ngeihmi hna nih cun accountant hlan hi a tha bik. Zeicatiah biakinn, company, sianginn tibantuk employee ngeimi hna paoh cu thla (3) ah voikhat in cozah tax file ahau. Chim duhmi cu thla (3) dan ah voikhat in, employee tax tlaih piakmi vialte le emloyer nih chap piakmi vialte kha cozah ah tun dih a hau. Accountant nih Payroll vialte an tuah piak dih lai i, quarterly in cozah ah tax an file piak lai.

Payroll hi tha tein tuah lo le hman tein tuah lo ahcun dantat a fak ngaingai i, tangka tammi caahcun thawng zong thlak khawh asi. Thawng thlakmi an tlawm ti lo. Cun sualnak ngan deuh hmuh ahcun business phih piak khawh asi.

Jesuh Phan Bikmi le Tih Bikmi Thil

Jesuh hi minung asi ve caah tihnak le phannak a rak ngei ve ko. Jesuh nih hin a tih ko nain a thin a phan lo mi thil tampi aum. Jesuh nih a phan lo mi thil hna hi atanglei bantuk an si.

1. Vailam tah cu a tih ko nain an ka tah lai ti a phang lo. Vailamtah ding in ka ra ti kha aa theih cia.

2. Zultu zong amah zulh duhmi paoh cu, amah le vailamtah tung i put u tiah a ti hna.

3. Zultu pawl hi tlaihkhih le vuakden, hrem, thawngthlak hna an tuar lai ti hi a phan piak hna lo.

4. Zultu hna hi an si a fak lai le mi nih an nihsawh hna lai ti a phang lo.

5. Zultu hna hi  biakinn le synakok hna an ngei lai lo ti zong a phang lo.

6. Zultu hna hi Rome cozah nih an serhsat hna lai ti zong aphang lo

7. Zultu hna hi Jerusalem in an dawi te hna le innlo ngeilo in an vaih lai aphang lo.

8. Zultu hna hi an cheuhra cheukhat hna a tlawm tuk lai ti aphang lo

9. Zultu hna hi rawltam tihal in an um lai timi pakhat hmanh a phang lo.

10. Zultu hna hi hremtuar an ing lai ti a phang lo.

11. Zultu hna hi innlo ngei lai lo in an um sual lai ti a phang lo

12. Zultu hna hi biahla, phungchim. crusade tuah te hna an thiam lai lo ti a phang lo

13. Zultu hna hi mi nih an huat hna lai ti a phang lo.

14. Zultu hna hi chungkhar hna nih an hlawt te hna lai ti a phang lo.

15. Zultu hna hi an hnipuan, thilri a tet lai ti a phang lo

16. Zultu hna hi zawfak hna in an um sual lai ti a phang lo

17. Zultu hna hi holh-theihlo hna in an holh kho lo sual lai ti a phang lo

18. Zultu hna hi an ral a chia sual lai ti a phang lo

19. Zultu hna nih an ka zamtak sual lai ti a phang lo.

20. Zultu hna hi bawi le uktu hna an si sual lai lo ti a phang lo.

Hi pin ah a phan lo mi tam tuk a um rih. Jesuh nih a zultu pawl a cawnpiakmi hna cu, "Keimah ruang ah hremtuar nan ing lai...mi nih an in huat hna lai...keimah ruang ah chungkhar hmanh nih an in huat hna lai...mi kip nih an in huat hna lai" ti tu khi a cawnpiak hna. Keimah ruang ah degree sang nan hmu lai ati hna lo. Nan i nuam lai, thluachuah innlo nan ngei lai ti a cawnpiak bal hna lo. Keimah nan ka zulh duh ahcun, "Nan mah duhnak kha hlaw hmasat hna u...nan vailamtah tung tu kha i put u" ti lawng te asi.

Cucaah zultu tampi a rak ngei ko nain, "A cawnpiaknak a har tuk hme hi" an ti i, zultu tampi cu an rak i phuak. A dongh tiang an hmun lo. Adonghank ah minung 12 lawng an tang. A thih ni ahcun 11 lawng an tang. A sau ngaimi kha a tawinakin chim ahcun, "Jesuh nih hin a zultu pawl caah zei bantuk harsatnak, hremnak, thahnak le temnak phun zakip vialte an tong sual lai" timi hi pakhat hmanh a phan mi  aum lo.

Jesuh nih a zultu hna caah le amah azummi vialte hna caah a phan biimi le a tih bikmi thil (2) lawng a um.

1. Nawlbia Thar. Jesuh nih a zultu pawl hih Nawlbia thar an zul kho sual lai lo ti a phang. Cu nawlbia thar cu "Dawtnak" asi (John 13:34,35). "Zultu pawl hi pakhat le khat an i daw sual lai lo i, a ka zultu an sinak kha an langhter kho sual lai lo" ti hi Jesuh phan cemmi le tih cemmi a si. Pathian cu dawtnak asi caah le amah Jesuh zong cu ral hmanh dawt ding hi a cawnpiaknak asi caah, hi dawtnak nih Jesuh cawnpiaknak muru a tlinh dih. Cucaah Paul zong nih "A hmun zungzalmi thil (3) lakah dawtnak hi a nganbik asi" (1 Cor. 13:13) ah atinak asi. Jesuh nih vailam cung a thih lai ah a lungsia a herh bikmi cu a zultu hna le amah zummi hna hi an i daw sual lai lo, an i remlo sual lai, an i ral sual lai ti hi asi.

2. Cite le Ceunak: Jesuh nih pahnihnak a tih bikmi le phan bikmi cu, amah azultu hna le zumtu hna hi, "dinfelnak ngei lo in, nun zia dawh lo in an nung sual lai" ti hi asi. Dinfelnak an ngeih lo ahcun "Ka mui a ka chiattertu" an si lai ti a phang. Cucaah "Nan nih cu hi vawlei caah cite le ceunak nan si" tiah a tinak hna asi. Midang sin ah thlum-al ding le ceunak langhter ding kha a kan cawnpiak. "Mi hmai ah ceunak langhter i, cutincun thil tha an tuahmi ruang ah midang nih Pathian an thangthat khawh ding kha" a kan cawnpiak (Matt 5:13-16)

Hi acunglei thil (2) dah ti lo cu Jesuh nih a  phanmi thil pakhat hmanh a um lo.

A pawi ngaimi cu Jesuh nih a phan cemmi le a tih cemmi thil hna tu hi, nihin ni Krihfa tampi kan nunzia cu an rak si tung le a pawi taktak. Jesuh nih kan nunning le thinlung hi, movie bantuk in kan piah piak sehlaw zeidek kan va lawh cio hna hnga? Kan thinlung chung ah a ummi "lungput le khuaruahmi hna" hi,  X-ray nih taksa chung alanghter dih bantuk in kan zaih hna sehlaw, kan chung ah zei tluk fang dek a va um hnga ti ruat bu tein!!!

Jesuh Bia Lakah Bia Sunglawi Bik?

Jesuh hi Bethlehem khua ah a chuak, anu nih hnukthlum a dinhmi a rak si ve. Jerusalem Temple ah thla an campiak i, Nazareth khua ah thangmi pa asi. Lanhtak puai ah anu le pa he, Jerusalem an va tlawng ve tawn i, nuam taktak in caan a rak hmang ve mi a si. Amah chan lio i Palestine ram minung hna lak ah, a thang ve mi minung hawi bantuk te asi ve ko. Lente zong a rak i celh ve i, a hawi le he nuam tein Nazareth khua ah a rak i nuam ve mi a si. A nu le pa nawl ngai tein a thang i, apa lehtama rian zong a rak bawm ve lengmang. A thih hlan le thihnak in a thawhthan hlan chung vialte cu minung taktak te a si.

A thannak Nazareth khua le bang hi cu, thingtlang khua a si i, Jerusalem hrawnghrang khualipi khuasa le bang nih cun, "Nazareth in zei thiltha hme a chuak?" tiah an ti salam mi khua te ah Jesuh zong a rak thang ve.


                     Nazareth Khua

Palestine ah AD 1 in 33 tiang kuakap hi vawlei ah khua a sa. Minung sinak in, rawltam tihal a thei ve ko. Ingpuan le thinhun a hmang ve. Biafak chim zong ahmang ve. Thintawi zong a hmang ve i, theipi kung zong chiat a serh phah ve. Palestine ram nilin khua-al zong a tuar i, ruahsur le thlichia zong a ing ve ko. A caan ah Galilee rili ah tilet thawh zong a tong ve.

Mission riantuannak caah "hmun laili" (center) a laknak zong hi Galilee hrawng hrang, Gentiles mi an tam ngai nak asi, Judahmi nih an nautat ngaimi hna Gentiles voksa ei pawl umnak deuh ah mission rian a rak tuan. Hmunpi Jesusalem bantuk hna ahcun mission center a rak ti kho ve lo. A ruang cu mifim cathiam, mirum, bawi, uktu le ralkap tampi umnak asi caah asi. A ngaingai tiahcun Galilee hrawnghrang hna cu, Jesuh chan ahcun ngatlai pawl khuasaknak le raifanh hna a tam ngainak hmun a rak si i, Jesusalem hmunpi khuasa hna nih cun, "rammui" tiah timi khi a rak si.


       Jesuh Mission Center laknak Galilee Rili kuakap

Minung a sinak in hawi he zong an i kawm i, nupi thitnak puai te hna zong ah a kal ve. Cana khua hna le bang ahcun tii kha mitsurhang ah a canter caah, amah thawng in puai sunlawinak taktak a rak um. Biaknak puai lanhtak puai hna zong Jerusalem ah a hmang ve tawn. Mary le Martha bantuk in dawtu zong tampi a ngei i, Farasi le Sadusi tibantuk le biaknak hruaitu tampi Tlangbawi hna bantuk huatu zong a ngei ve. A caan ah hawikawm tha Lazarus bantuk hna an thih tikah mitthli zong a thla ve mi pa pakhat asi.

Minung asinak in baat caan a ngei i, a baat caan ahcun aa zuk diam i, lo ko in tlang hna ah a kai i, thlacam ah lo daih in a kal ve. Apa Pathian sinah thazaang a va la ve tawn. Minung sinak ah khuaram tlaihchannak le chungkhar tlaihchannak zong a ngei ve i, a thannak khua Nazareth zong a va tlawng ve lengmang.

Minung sinak ah chuahnak khuami hna le innpa chakthlang hna nih upat hmaizahnak hi a tong tuk ve lem lo. Minung sining cu, naihniam tukmi minung akonglam theih tukmi hi cu, i ngamh tuk le i nel tuk asi tawn i, upat pek hnga tluk in upat hmaizah pek a um tawn lo. Jesuh zong a thannak khua Nazareth a tlawn tik ah, "A unau le a nu le pa cu kan theihmi hna kha an si lo maw? Khua zei ah dah mah tluk fimnak hi a va lak hnga?" tiah an ti sawhsawh men i, an zum lem lo. Cucaah Jesuh zong nih a chuahnak khua Nazareth ah hin thil khuaruahhar a tuah bak ve lo. Mifim tampi zong midang khua caah cun rian tampi tuan khawh asinain mah khua caahcun man ngeih asi tawn lo caah riah zong tuan khawh asi tawn lo.

Minung asi caah Jerusalem kong a ruah ah a ngaih a chia. Khi khua ah ka thi te lai ti zong a rak theih chung. Khi khua khi Prophet hna a thattu khua asi tiah a ti i, "Mitthli tla in a rak tah bal." Zumtu hna thisen tamtuk luantermi khua cu Jesuh caah ngaihchiatnak chuahpitu khua asi.

Minung asi caah lunglen zong a rak hmang ve. A thih lai ahcun ka thi deng cang ti kha aa theih caah, lung sivang in a rak um ve lengmang. An rawi zan i lanhtak puak zanriah an ei lio le bang ahcun, a zultu sinah rovuih bia a chim ve.

"Hi chang hi ka sa can ah ei u...nan caah ka khuami ka pum asi..Keimah philhlonak ah run hmang u." tiah ati hna. Mitsurhang zong a lak i, "Hihi Pathian biakamthar, minung vialte sual ngaihthiamnak caah hletmi thisen asi; hi hrai nan din fate keimah philhlonak ah run hmang u" tiah a ti hna. Amah zong a  ngaih a chia, a lung a leng ve. Zanriah an ei dih in, "hla an sa pah i Olive tlang lei ah an rak kai." Olive tlang cu Jerusalem nichuahlei ah a um i, tlang dawh ngaite a si i, a zultu pawl he an rak kal lengmangnak asi caah, a thih lai te i a lunglen le ngaihchiat a celh lo lio caan zongah Olive tlang cu an rak kainak asi.

Minung asinak in lungretheih le tih zong a tih ve. Ka thi cang lai ti a theih tikah a tih tuk ve. Um awk a theih ti lo tikah, "Gethsemane dum ah thlan hripuak in thla a rak cam." A thlan cu thi bantuk in a rak luang. A hawi le zong "It hlah u; i hngilh hlah u; rak ka hngak ko u" tiah a rak ti hna. Minung sinak in a rak celh ve hrim lo. Bochan awk a tlak tuk lomi a hawi le te zong aa bochan ve cang hna. Hngilhter hmanh a duh ve ti lo. "Caan tlawmte hmanh hngilh lo in nan um kho lo maw?" tiah a rak ti phah ve hna.


              Jesuh thlanti chuakin thlacamnak Gethsemane dum

"Nithum hnu ah thihnak in ka tho than lai" ti kha a theih bak i a fiang bak ko nain, Calvary vailamtah cung i vailam khenh chih ding cu a tih tuk ve. Amawh lo. Zeicatiah Jesuh le a hawi le chan hi, Rome nih Palestine an uk lio caan asi. Cozah a dohtu hna le misualmi hna cu vailam an rak tah zungzal hna. Vailam an tah tik hna ah, zapi hmuhnak lampi lam le khuapawng ah an tah hna. An ngal an khiah hna; an ban an khiah hna i, cuticun thi lo nung lo in an thlai hna. A cheu a cakmi cu ni 2 fai hna an nung ti asi. A cheu cu an nung bu in langta nih an mit an rak khawih hna. Mipi nih lam in an zoh hna i, cuticun ningzahnak fak taktak an tuar bu in an nunnak a liam tawn.

Cu tluk tih a nungmi vailamtah cung i thih ding cu Jesuh zong nih a rak tih tuk ve. A tih tuk ve caah, "Ka pa asi khawh ahcun hi hrai in ka luatter ko" tiah thla a rak cam phah.

Asinain "A rian le a mission cu hi vawleicung misual mi hna nang le kei khamhnak caah Pathian nih thihnak lak ah a fak bik Vailamtah cung thih hi a si" ti kha a theih caah, a tih tuk bu tein, "Ka Pa, sihgmanh sehlaw nangmah nawl si ko seh" tiah thla a cam than i, Pa Pathian nawl bantuk tein Vailamtah cungah cun nang le kei caah a nunnak a pek.

Nangmah le keimah ai ah tih tuk bu tein Vailamtah cu a tuar. Alu ah hling luchin an chinh. Fung in an tuk; a hnak ah fei in an chunh. Nilin lakah vailamcungah Jesuh Krih cu thihnak fak bik a tuar. A zohtu minung thawng tam tuk hmai ahm ningzahnak fakbik tuar bu in vailamtah ah aa thlai. "Vailamtah in rak tum sehlaw cu kan zumh ko hnga? Midang vial a khamh tung hna amah vial aa khamh kho tung lo" tiah nisawh nak bia fakfak a in. Cil an chak, capo an saih, nihsawhnak bia fakfak a in bu tein vailam ah aa thlai.

Cu ti aa thlai bu tein lungthin kekkuai in a um bu tein bia lak ah bia sunglawi bik a chim ta. Cu bia cu "Ka Pa, an sualnak ngaithiam hna. Zei kan tuah ti awk an hngal lo" timi bia asi. Hi nakin asunglawi deuhmi bia hi bible ah aum ti lo.

Zeicatiah "Khamhnak cu sual ngaihthiamnak ruang ah a ummi asi." Kan mah nih cawk khawhmi thil asi lo. Kan zumh ruang theng ah asi fawn lo; kan dinfelnak ruang ah asi fawn lo. Kan pianthar ruang le khamh kan i fian ruangah asi theng fawn lo. Khamhnak cu kan phuttawk lo pi in, kan sual ko nanain, ngaihthiam kan simi ruang tu ah hin a rak si deuh. Sual ngaihthiamnak lo cun, thlarau khamhnak a um kho lo.

Cucaah Jesuh nih kum 3 fai rian a tuan chung i, a donghnak bikni ah bia sunglawi bik a kan chimhtami le chiahtami cu "sual ngaihthiamnak" hi a si. Cucaah kum 3 fai mission rian a tuannak ah, atu le tu a chim. Biapi taktak ah a chiah pengmi cu, "Nan nih  zong pakhat le khat i ngaithiam u" ti hi a si. Thla nan cam tik zong ah, "Mi nih kan cung i an sual tikah kan ngaihthiam hna bang in kan sualnak kha kan ngaithiam ve tuah" tiah nan ti lai ti zong thlacam ning zong a kan chimh fawn. "Midang sualnak kha nan ngaihthiam hna lo ahcun vancung ummi nan pa zong nih an ngaithiam ve hna lai lo" tiah ralrin zong a kan pekta rih.

Pa Pathian nih kan sualnak a kan ngaihthiamnak hnga ding caah, kan nih zong nih Jesuh nawlbia "Sual ngaihthiamnak" hi zulh le nunpi a herh. Zeicatiah "Sual ngaihthiamnak cu a thawng tukmi thil asi caah asi." Cu thawnnak cu Jesuh nih amah azummi dihlak nih ngei ve hna seh ti a kan duh. Cucaah vailamtah cung zong in a ral hna, vailam a tah cuahmah mi hna le anihsawh cuahmahmi mipi vialte caah, "Ka Pa an sualnak ngaithiam hna" tiah atinak asi. Cucu zumtu nang le kei nih kan ruat bal ve maw?




Zohchunhmi Ca Hna

1. Bible Cauk
2. Photo: www.Google.com

Vawleicung Pastor Rum Bik

Vawleicung cu minung phun zakip umnak asi. Minung phun zakip te an um bang ruahnak phun zakip te a um ve. Cu ve bantuk in pastor zong phun zakip an um i, an ruahnak zong phun zakip asi ve. An i dang lengluang hna. Pastor cheu khat nih "prophet" phungchim an uar; a cheu nih "evangelical phungchim" an uar'; a cheu nih penticostal phungchim an uar. A cheu nih Paul cakuat an uar i, a cheu nih Thawngtha cauk chung an uar. Cuticun uar ning zong aa khat hna lo.

Pastor cheukhat nih "Vawleicung thilri hna cu zei hmanh asi lo" ti in hi vawleicung thil hi zei hmanh a rel baklomi an um bantuk in, pastor cheukhat nih "Pathian nih vawleicung he van he thluachuah pek a kan duh; hi vawlei kan um lio ah thluachuah hmuh ding hi Pathian nih a kan duhmi asi ve; thlarau khamhnak lawng asi tung lo" atimi an um ve.

Cuticun ruahnak aa dang i zumhning aa dangmi pastor le evangelist tampi hi vawleicungah an chuak hna i, careltu nih zeitindek na ruah ve? Na ruahning hawih tein Pathian nih thluachuah cu an pek khawh ve ko lai. Hi atanglei pastor hna hi vawleicung ah a rumbik pastor an si. TV in thawngtha a chimmi an si. A cheu cu pastor an si nain vawleicung chawva le rum an duh tuk tiah an sawi hna; an nun an i nuam tuk tiah an sawi hna. Careltu zong nih zeitindek na ruah ve hna timi te he hi ca rel ding hi abiapi taktakmi asi.

Khuaruahhar asimi cu hi a rumbik pastor (10) lakah (5) hi Africa ram in an si. An 5 ning tein Nigeria ram mi an si. Nigeria cu Muslim le Krihfa zatphut umnak ram asi i, Boko Haram tapung an thawhnak le a buai taktaknak ram asi. Asia in minung (1) lawng aa tel. USA in (4) an i tel. Khuaruahhar khun asimi cu, hi a rum bik pastor (10) lakah hin minung (7) hi Minak an si. Pakhat cu Israel asi i Pakhat cu Asian asi.

Cucu kuaruahhar thil pakhat asi. Zeiruang dah cutin asi khawh hnga?

An tuanbia tawite lawng kan tial hna.


10. Joseph Prince (Singapore)

A ngeihmi zat $5.0 million; kum khat a lahkhah $550,000; Krihfabu income 44.7 million (2008). TV in phungchim lengmangmi mino ngai asi. 1963 ah a chuak. Asia ah Krihfabu lianbik New Creation Church ah senior pastor a si. 1983 i Krihfabu dirh lio zongah dirhtu arak si ve. Anu cu Kala asi i apa cu Tuluk asi. Capo saih a thiam i, Asia phungchimmi lakah minthang bik pakhat asi.

9. Chris Okotie (Nigeria)

A ngeihmi $10 million; Pop musician a rak si. Africa pastor rum bik pakhat asi. 1958 ah a chuak. Politician zong asi; catial thiam zong asi; sipuazi tama zong asi i, TV evangelist zong asi. Politics a duh ngaingaimi pa a si i, 2003, 2007 le 2011 ah President voi (3) aa cuh i a voi thum ning tein a sung. Penticostal Krihfabu asimi, Household of God Church International Ministries ah pastor a si. Lagos khua ah a um.  

8. Matthew Ashimolowo (Nigeria)

Ngeihmi zat $10 milliion; Krihfabu nih hram an chiahmi $40 million; an miakmi $10 million asi. 1952 ah a chuak. Kingsway International Christian Centre (KICC) London khua i senior pastor asi. Europe le Africa ram cheukhat ah TV in phung a chim tawnmi asi. Tangka a tonghtham ning a dik deuh lo an ti caah an hlathlat tikah, charity an dirhmi buu phaisa a mah le a nupi nih Mirang tangka pound 384,000 a dilo ning an hman ti te hna, motor pound 80,000 man bu tangka in aa cawk ti te hna, Florida ah buu phaisa in pound 13,000 man apartment aa cawk ti te han aphunphun in a buai i pound 200,000 an liamter ti asi.

7. Prophet Temitope Balogun (Nigeria)

Ngeihmi zat $15 million; damnak kong thawngtha chimmi asi. Africa ah a cak bikmi pastor pakhat asi. 1963 ah a chuak. Mizaw damnak thawngtha chim le TV thawngtha chimtu asi. The Synagogue, Church of All Nations (SCONA) dirhtu le senior pastor a si. Emmanuel TV ah thawngtha a chim. 2008 ah Nigerian cozah nih National Hour of OFR timi minthatnak laksawng an pek. Face book ah minung 1,500,000 member a ngeimi asi. Africa pastor rum bik 3 nak asi.


6. Bishop T. D Jakes (USA)

1957 ah a chuak. Ngeihmi zat $18 million; member tlawm tein 30,000 an phanh tiang Krihfabu caah riantuanmi asi. The Potter's House Church senior pastor a tuan. Kum chiar MegaFest revival an tuahmi ah minung 100,000 renglo an kai. TBN i Minak pastor pawl phungchimnak ah a chim tawn ve mi asi. Hurricane a rak hran lio ah, President Bush nih aa rawkralmi a va zoh lio zong ah President Bush zultu ah a rak kalmi asi. 

5. Billy Grahdam (USA)



Ngeihmi $25 million. 1918 ah a chuak. 1949 hrawng in thawngtha chim aa thawk. Vawlei pastor ah pa ropui bik pakhat asi. A theilo fahrin kan um lai lo dah. Billy Graham Evangelist Association hi 1950 ah a dirh. Southern Baptist a si. "Celebrity" timi cazin ah telhmi phungchimtu asi. Khualeng ah phung a chim ngaimi asi. Vawleicung ram kip ah crusade tuah ah minthang asi. American president tam ngai thlarau lei in ruahnak petu asi. Martin Luther King an rak tlaih lio ah 1960 kuakap ah aamah a rak khan piaktu a si. Gallup poll ah an hal tik hna ah vawleicung ah upat hmaizah tlakbik minung pakhat ah an chiah lengmangmi asi. 1970 in America's pastor timi minthatnak tiang a rak pumi pa asi. 1957b kuakap ah caan dongh kong cu a rak chim ve len nain nihin ni tiang cu a dong rih lo. Diploma in Biblical Studies in degree a hmumi asi. Honorary in doctor degree an pek.

4. Creflo Dollar (USA)

Ngeihmi zat $27 million. 1962 ah a chuak. BS a hmumi asi. Oral Roberts University nih 1998 ah honorary doctor degree an pek. World Changers Church International timi a dirhtu le pastor asi. June 1\2012 ah a fanu te nih ka pa nih ka hngawng in a ka dih timi ruangah palik sin ah report a phan bal. Court fee ah $1000 dan an rak tat bal ti asi. Apa chimnak ahcun, "Ka fanu hi party kal hlah ka ti a duh lo i ka tlaih chih hramhram mi asi. Ka fanu nih bengh a ka timh; khan tuang ah ka thluk i, ka bengh i a khan ah ka luhter" tiah ati. Biacaihtu nih taza kan in cuaimi vialte kan thlak dih lai i asinain "anger management program" na kai lai ti i a rak kai ve ti asi.

3. Benny Hinn (USA)
         

Ngeihmi zat $42 million. 1952 ah a chuak. Israel miphun asi. $25 million man ngaktah sianginn ka ca a hlu a khan i a sa thai lo; Pathian nih program dang a ngei tiah ati i, a sa thai lo. Ngaktah zohkhenhnak tampi a tuahmi an si i, vawleicung ah bu 60 hrawng ah phaisa bawmhnak an tuah. Ngakchia 100,000 hrawng lengmang hi tirawl kum chiar kan pek hna tiah an an bu nih an ti. Cauk zong tam ngaite a chuahmi pa asi. Anupi he aa 2010 ah an i then i, 2013 ah an i fon than. Damnak lei kong thawngtha chimtu asi. Jet vanlawng pakhat a ngei. TBN ah bia a chim lio ah, "Atu lio bak ah hin vawlei hmun kip ah atu TV an zoh lio ah mithi tampi an tho lai tiah Pathian nih vision a ka pek" tiah a rak ti i, an tho tung lo i buainak a rak chuak len. Cun mizaw ka damter hna timi zong hi tha tein hlathlai tikah zumh awk a tha thlu lo i lung a hring tiah,  Los Angelles Tim, NBS's Dateline, the CBC's The Fifth Estate le the Nine Network's 60 Minutes nih an ti. Benny Hinn crusade ah voi tampi zulhnak nawl an pek i, a herh ning bantuk in video zong thlaknak nawl an pekmi pa Antony Thomas nih CNN's Kyra Phillips sin ah, "Hinn crusade hi minung an dam taktak nak hi voikhat hmanh ka hmu bal rih lo" tiah ati. Thomas thiamthiam nih, New York Times ah "Hinn riantuannak ah damnak thil khuaruahhar hi hmu ning law cu, cu thawng cu muko tum in ka tum hnga" tiah a ti rih. A ngaingai tiahcun, "Pathian zumlomi hna nakin an mah nih hin Krihfami caah rawhralnak an chuahpi deuh" tiah a ti chap rih. 

2. Chris Oyakhilome (Nigeria)



Ngeihmi zat $50miilion; member 40,000; Christ Embassy Krihfabu dirhtu le senior pastor asi. Pathian nih minung hi rumter a kan duh timi cawnpiaknak aa tlaihmi asi. Amah nih "Pathian minung" ka si tiah aa ti i, cu ruang ahcun a cheu nih kal sual tiah an rak ti. Zeicatiah "Pathian minung cu sawisel, mawhphurh, dohkalh le huat" ti phunphai a ngah ti lo caah asi. Pathian minung doh cu dohtu le fale caah chiatserhnak an cung tlun ding asi caah, mi tampi nih cun an rem lo. Cun minung hi Krihfa zumtu asi hnu ahcun sualnak a tuah zong ah a pumsa ca lawng ah chiatnak a chuak i a thlarau caah chiatnak a chuahter lo tiah a cawnpiak hna caah, micheu nih an pawm ve lo. Charisma Magazine le bang achun "naal prohet" ah an chiah. Member tlawm tein member tampi ah a chuahpimi hruaitu pakhat asi. 

1. David Oyedepo (Nigeria)

Vawleicung rum cemmi pastor asi. Million 150 a ngeih. 1954 ah a chuak. Pastor asi; ca zong tam ngai a tialmi asi. Living Faith World Outreach Ministry dirhtu asi. The Faith Tabernacle timi ah, Zarhpini ah voi 3 phung a chim. Cu biakinn cu minung 50,000 thutnak asi. Guinness Book of Records nih hi biakinn hi vawleicung ah minung tambik aa tlummi biakinn lian bik asi tiah an ti. Jet valawng pakhat a ngei. US le UK ah inn tha taktak a ngei. Vawleicung a rumbik le Africa ram i a rum bik pastor asi. Winners' Chapel network ti in Pathian riantuannak an tuah i, cu riantuannak cu Nigeria ram khua 300 ah a um; Africa ram ram 32 ah hin khuapi 63 ah a dir. Dubai, UK le USA tiang in a mah bu an um. Krihfa hlimnak (charismatic movement) a thawktu pakhat ah aa tel ve. Fimcawnnak tha a pemi asi caah, Covenant University le Landmark University ah president (chancellor) zong asi rih. Nigeria ram le Africa le Vawleicung pumpi ah a rum cemmi pastor a si. Thawngtha biapi bik le hrampi bik a phuanmi cu "Zumhnak Bia" (Word of Faith) timi a si. A fale pahnih zong ordain hmumi an si. A riantuannak ah pastor rummi dang bantuk in sawisel awk tlak ngai thil a um theng lo.



Ref.
1. Wikepedia.com
2. Hmanthlak hi Google.come in lakmi an si.
3. www.therichestlifestyle.com)