Monday, February 29, 2016

Mormon Dirhtu Joseph Smith Nupi Zeizat Dah Angeih?

Mormon Krihfabu dirhtu hi Joseph Smith ti asi. Mi menlo taktak cu a rak si ko. Mormon tiah a fawinak in auh an si nain, zung min taktak cu Church of Jesus Christ Later-Day Saints (CJC-LDS) ti an si. Atawinakin LDS tiah an auh hna. Pathian langhnak (revelation) voi tam nawn a hmuh hnu ah, Joseph Smith nih, cu Pathian langhnak a hmuh ning hawih tein, Mormon hi a dirhmi asi.

Member zong an tam ngai i, an rum tuk caah Biakinn (Temple) thatha an ngei hna. An temple dawh ning hmanh hi chim awk thalo an si. Washington DC pawng Mormon Temple cu aa dawh taktak. Biakinn ka hmuhmi vialte lak ah aa dawhbikmi biakinn asi. An Headquarter cu Hildale timi ah a um. Utah le Arizona ramri ummi khua asi. Tourist tampi tlawnnak khua hmete asi ve.


Hildale, Utah
Mormon hi an nunzia zohnak ahcun duh an nung tuk. Kan umnak Columbus zongah biakinn tha ngai an ngei. Mormon missionary cu an kan leng lengmang. An muisam le thilri hrukaih ning zoh ah, an thianhlim ning hi khuaruahhar asi. Krihfa dang nih kan tluk hna lo. Mi upat le tihzah zia an thiam. USA asi nain, thawngtha chim ah Laitlang bantuk in an ke le saikel in an i chawk. Uar an um ngaingai. An nunzia zoh ah thangthat hmaizah tlak an si.

Joseph Smith sawisel cu Mormon sawisel le Pathian sawisel tluk in an ruah caah, Joseph Smith hi an dirkamh peng. Jesuh kan dirkamh bantuk khi asi ve ko. Tuan deuh lio ahcun Mormon Krihfabu dirhtu hi Joseph Smith hi nupi pakhat lawng ngeimi in an rak chim. Cucu kum tampi an dirpimi zumhnak asi. Amah hi Abraham bantuk in an Mormon Prophet ah an chiahmi asi. An biaknak hi a buaithlak ngai. Krihfabu zumhmi Jesuh zong an zumh ve ko nain, Pathian an pawm ning hi aa dang deuh ngai i, Protestant Krihfabu tampi nih cun "Kal sual" (cult) ah an chiahmi Krihfabu pakht an si.  

Mormon Krihfabu hi, nupi tampi ngeih a dirpimi an si. Adirhtu Joseph Smith zong hi, "Nupi zeizat set dah a ngeih?" timi hi, kum tampi rak i elmi thil asi nain, naite ah tha tein an hlathlai tikah, an hmuhmi thil zoh than tik ahcun, a tlawm bik ah nupi 30-40 hrawng a ngei tiah an Krihfabu nih an ti. Cu hlan cu Mormon hruaitu hna nih, "Nupi pakhat lawng a ngei" tiah an rak ti peng. Naite ahcun a nupi pakhat cu kum 14 lawng asi tiah khuaruahhar ngai in ca an hmuh. 

LDS Temple Washington DC
1890 kum ah USA cozah nih "polygamy" timi nupi tampi asiloah va tampi ngeih khawh timi an ram upadi ah an rak kham. Cucaah Mormon Krihfabu zong cu an nam chih ve hna i, nan duhlo ahcun nan thilri le vawlei vialte zong kan lak dih lai tiah an ti caah, Mormon Krihfabu nih nupi/va tampi ngeih hi, hman ti lo ding in an an kaltak.

Asinain Arizona, Utah le Colorado tibantuk ahcun, Mormon Krihfabu cheukhat cu nupi tam nawn a ngeimi an um rih ko. Utah le Colorado ramri ummi Hildale, Utah Ramkulh, khua hi minung 2, 726 (2010) umnak hi an headquarter asi. Hi khua an heahquarter zong cozah nih voikhat an luh hnawh hna i, an hruaitu bik zong an tlaih i, nu kum tlinglo nupi aa tuah timi ruangah, thih hlanlo thawng an pek.

Hildale khua pawng hrawng
Cuka khua ahcun palik le cozah riantuan zong an mah chungtel an si dih ngacha caah, cuka ahcun nupi tampi ngeimi an um hna. Chungkhar tam deuh cu nupi tampi ngeimi an si. Cuka ahcun khua cu an ser i, nupi tampi ngeih a duhmi paoh cu cuka khua ahcun an pem. September 14, 201`5 ah tilian nih a chuah hnawh hna i, an khua minung 12 an thi; 13 an tlau. Innlo le lamsul tam taktak a hrawh.

Mormon hi an zumhning belte aa dang i asi. Jesuh zong an zumh ve ko. A leng zohnak ahcun sikan an ngei; riantuan an zuam; an i thianhlim; an thil hrukaih ning uniform in an um i, duh an nung ngai. Zudin saei le rithai an duh lo caah an umnak khuaram hi an dawhter ngaingai. Pawngkam ah hnahnawhnak an tuah lo. Dai tein a ummi an si. An nunzia hi uar an um ngaingai.

Mormon Headquarter (Hildale, Utah)
Mormon caah Smith hi zeitluk in dah a biapit timi hi chim khawh ding asi lo. Protestant nih Jesuh le Paul kan biapitter hna tluk in Smith hi Mormon caah a biapi ve ko. Smith sawisel cu kan caah Jesuh sawisel bantuk khi asi ve. Cu tluk cun Smith hi Mormon caah abiapi. Zeicatiah Pathian biathlam ahmumi prophet asi i, minung nunnak nakin a lianngan deuh in an hmuh caah asi. 

"Nupi tampi a ngei; a cheu cu tlairawl an si i, a cheu cu midang nupi an si" tiah ca a chuah tikah, chungtel tampi cu an lung a rawk taktak ti asi. Acheu cu Krihfabu in an chuak ti asi.

Smith nih hin 1834-1842 karah vancungmi asin ah voi (3) an i langh i, nupi tampi in na thit lai tiah an rak ti. Smith nih a duh lo nain, a donghnak i vancungmi an rat tikah, namte an i ken i, "Kan pekmi nawlbia tling tein na ngai lai maw ngai lo? Na ngaih lo ahcun kan in hrawh lai" tiah thah an rak timh caah, Pathian biathlam asi caah a el ngam lo i, nupi tampi a thitnak asi an ti. 

Smith nih a thitmi hna hi kum 20 in 40 kar deuh lawngte an si. Upa bik cu kum 56 asi i a no bik cu kum 14 asi. 

Krihfabu upa cheukhat nih an chimmi cu, "A thit lawng a thit hna i, bia lawng in asi. A ihpi taktak hna lo" tiah an ti. 1830 hnu deuh ah, Smith i pakhatnak bik anupi cu Emma ti asi. 1830 hnu deuh vak ah, a pahnihnak cu Fanny  Alger timi arak thit than. Cuticun duhsah tein aa chap i, a tlawmbik ah 30-40 cu an si ti asi.

Nupi tampi thitnak nih chiatnak a chuahpi ve ko nain, "Krihfabu member tampi pei a karhter ve hna cu" tiah hruaitu pawl nih an ti ve.

Cu lawng siloin Bible hlun i prophets hna-Abraham le Moses te hna, David le Solomon te hna zong-nupi tampi pei an ngeih ko cu. Bible ning he aa khat ko tiah an ti. Mi tampi nih atha in an ruah caah, Mormon cu a karh lei lengmang an si rih ko. Nihin ni ah member 15, 372,337 tluk an si lai ti asi. Member cheukhat cu nupi 8-10 ngeimi zong an um ko hna. 

Hi bantuk hi doctrine asi caah, thlen a har ngai. Cozah upadi nih a kham zong ah an buar than lengmang. Doctrine cu minung nih an sermi asi ko nain, "Doctrine asi rawh hnu ahcun, minung nih thlen ding a fawi ti lo." Cucah hi doctrine hi chan zeizat tiang dek a nun rih te lai? 

---------------

Zohchihmi

1. CNN November 11, 2014






No Thawng Upat Peknak

Pu No Thawng hi, Thau khua, Thantlang Peng, Chin State ah May 5, 1969 ah a chuak. A chuahnak khua hi, Tipi le Tio an i tonak hmun in, meng a dinnak in tah tikah meng 15 tluk hlatnak ah a um. Inn 170 tluk ummi khua asi.

No Thawng chuahnak Thau (Photo: No Thawng)
Pu No Thawng hi, keimah nakin kum 3 le cheu in a ngakchia deuh in catang hi tang (2) hrawng kan i thlau. A unu Sui Bau he sianginn kaiti kan si caah, amah zong kan ngakchiat lio tein aa theimi kan si. Cucaah hawikawm tha tuk kan si caah, hi tuanbia zong hi "No Thawng Upat Peknak" caah ka tialmi asi. Hi capar ah hin, amah tuanbia tial asi caah, "Pu" hi hmunkip ah ka hmang lai lo.

                                         --------------------------------

Zeihlan ah chungkhar kong van tialta ka duh. No Thawng an nu min cu Pi Ngun Bawr asi. Fanu (3) a roh ta hna. Upabik nu cu Ester Van Tha Bor asi; a hniang cu faphir an si i Elizbeth Biak Hlei Sung le Jenefer Mang Hlei Sung an si. An nu le zong hi aa theihngal tukmi kan si hna. Van Tha Bor nu hi, khualtlung mileng a daw tukmi asi caah, an inn hi Thaumi lawng siloin Laimi nih dornak ah rak hmanmi asi. Hi ruangah Van Tha Bor nu le pa hi, an min chimkep lengmang an si tawn. Khuami nih an dawtnak kan philh kho hna lo.

Chungkhar tling tein Lairam an tlawn lio
No Thawng nu le pa hi, Pathian a duh ngaingaimi an si i, Thau Baptist Church ah upa riantuan tawnmi an si. Apa hi bawitlang zong voi tam ngai a tuanmi asi. Thau ram cu rawn a tlawm caah, leikuang a har ngai nain, an mah chung hi riantuan huam taktakmi an si caah, tuah a harnak ngai hmun ah leikuang zong an rak tuah. A leikuang cu, Thau ram tiva lianbik Hriawh le Phuhluk tonnak, Saisihchuak Lam cungah a um. Thaumi nih "Sung Thluai Pa Leikuang" tiah min an sak. Cu hmun cu Sung Thluai pa leikuang ti asi thai.

Thau khua ahcun Sangte khuataw lei ah an um. An mah cang cun a nung kho ngaimi chungkhar pakhat an si. Dum kaupi an ngei. Theihai, banhla, fu le rungtuban tampi an rak cin i, Thaumi caah thathnemnak tampi an rak chuahter. Caw zong tam ngai an rak ngei i, Thau ram ah cinghngia a hran caah, Thau caw vialte an rak lokak dih nawn i, cu tan ahcun an satil zong an vaivuan ve hna. Rang zong pathumli an rak ngei. An rang pakhat cu akhum khawmmi asi i, capo ah kan rak saih tawn. Cu bang zong cu a philh in ka philh kho lo.

No Thawng hi, unau terual te an si. Upa cem cu Sung Thluai asi. Thil thit thiammi asi, Thantlang ah a rak pem. Amah sin ahcun tanghra a rak kai. No Thawng hi, a hniang lei ah a tla. A upa pakhat Pu Ro Ceu cu Laimi tampi nih theihmi asi. Amah zong Malaysia aphan i, "Thau holh thiam ahcun Malaysia kal khawh asi ko" tiah atitu hi, amah si dawh asi. Mi capo le Pathian duh taktak le mi nuntha taktak asi i, mi tampi nih theihmi "Ro Ceu" ti lengmangmi asi. Roling bia tampi a chimmi le Pathian a duh taktakmi pa asi ve.

L-R (Pu No Thwng, Pu Ro Ceu, Pi Man Ci le vorhlei hriang bik Pi Sung Thluai/ Kalaymyo)
No Thawng i, an unau rual lakah, Pathian nih a ser ve i, cathiam cem zong asi. Thau Middle School in tang (8) a awng. Thantlang High School in tang (10) a awn hnu ah, Mandalay University ah Zoology in Kum 2 nak tiang a kai. Amah chan ahcun Thau hrawnghrang ah cathiam pawl tak a rak si. Kanan a rak thiam ngaingai. 1988-1991 tiang buainak ruangah College le University vialte an khar dih. Cu lio ah zei tuah awk thei lo in India hna kan tlawng hna.

Cuti vaivuan ngai in kan um lio ah, Pu Siang Hu Thang cu Laitlang a rak tlawng. Thau tiang aphan. Amah cu Laimi Malaysia kalnak a tuah hmasattu asi. 1990 kum ah, Thau ah a rak tlung i, Thau he Vailamtlangmi vialte heh tiah hitin a kan forh:

 "Malaysia kalnak lam a awng. Thaumi Malaysia ah kal u. Laimi a ho hmanh an kal rih lo. Atu Malaysia kal hi a tha tuk. Kan u law a kal hmasatmi cu nan rum ko lai hih. Tangka kan cawih chung hna lai i, rian nan va tuan lai i, nan ka cham te lai."

Sianginn zeitik an on lai theih asi lo nain, kei cu sianginn ka lim hnu ah Bible sianginn kai hna a tha deuh men lai tiah ka lungthli in ka tuak caah, kal kha ka tim lo. Thantlang in Mandalay Butazung tiang Pu Siang Hu Thang he cun kan kalti hna i, lampi thluangthluan a kan sawm. Ka hawi le Pu Tial Ceu le No Thawng cu kal an rak i tim.

Rev. Hrat Ling le innchungnu he (Kalaymyo)

MP Hlun Pu Lal Maung Cung le innchungnu he

Cuticun Pu No Kham le Pu Ngun Hup hi Malaysia ahcun Pu Siang Hu Thang tawlrelnak in 1990 kum dih lai hrawng ah an rak kal hmasat. September 1991 ah No Thawng, Tial Ceu le Biak Nawl zong Malaysia cu an phan ve (Pu No Kham chim ning in).

Malaysia an phanh hnu ah fel taktak in rian an tuan. Khuami chungkhat le sahlawh tete a van lak hna. Thaumi a phanmi paoh a rak bawmhchanh hna.Thaumi lawng siloin Laimi Malaysia phanmi dihlak aherhmi ca paoh ah, "tlun-inn i hngatnak" ah a rak tla. Mi pakhat nih a chim bal. "No Thawng inn cu hotel bantuk asi" tiah ati tawn. Samaria mitha pa bantuk in "Bawmh haumi hna ca bawmtu tha a rak si tawn" (Pu Victor Khen Sang tialmi rel).

Malaysia kalnak tuah hmasattu Pu Siang Hu Thang he

Malaysia in Laimi tampi USA ah an rak phan hna i, mi tampi nih ka sinah an chimmi cu, "Nan khua No Thawng nih pei, thawnginn ah a rak ka chuah cu" atimi ka ton ngai cang hna. A cheu nih, "Kalnak ka hngal ti lo le No Thawng ka chonh le taxi in a ka lak" atai na an si. "Ramri ah a kan lak" ati na. Aphunphun in ka sinah No Thawng riantuannak le cawlcanghnak kong an rak ka chimh tawn.

Pu Khen Sang nih ca a tialmi ah, "No Thawng inn hi, mithar, rian ngeilo, thawnginn chuakmi, umnak ngeilo pawl an i dornak asi. Malaysia ah thawngtla chuahtu a rak si. Thawnginn kal ka duh i ka theih lo ahcun amah hi kalnak lam ka hal tawn" tiah ati. No Thawng a philh khawhlonak le a upatnak ca tampi a tial. Cu tluk cun No Thawng hi, a nun lio ah, "No Thawng, No Thawng ti ve mi Lai pasaltha pakhat asi." Psalm tialtu nih, "Mitha cu philh an si bal lai lo" tiah a ti bantuk in, No Thawng hi a thatnak ruangah kan philh kho bal ti lai lo.

No Thawng nun zia hi mi tampi nih an chim tawn. Keimah nih ka theihmi leng ah mi tampi an chimmi chung in, a nunzia hi hitin asi:

A pum a hme nain a lungthin a thawng. A ral a tha. Rian a tuan tikah dawtnak le zawnruahnak a ngei. Zeitik hmanh ah awka fak in mi a ti bal lo. Nun a siang. Khualtlung mileng adaw. A nunzia a tha. A ding i thil a tuahnak kipah Pathian bochan bu tein rian  arak tuan. Alungthin a sau. Midang caah aa pumpe i, mi bawmhchanh a huam. Mi tangah aa dor i mi upat tihzah zia a thiam. Capo saih a thiam i, a sin um a nuammi asi."  
No.1 khi No Thawng asi

Hi bantuk in midang cungah dawtnak le zawnruahnak le lungput tha a ngeimi asi caah, "Person of the Year" zong Malaysia ah an rak pek ve mi asi. Amah hi Thau a um lio tein, Collge a kai tiang naihte in kan umti i, mi he an i sikvuak hi ka thei bal lo. Mandalay kan um lio ah inn an hlannak a sawng ngeitu zong nih an rak dawt taktak. "Chin-Lay" an rak ti. Thau ah siseh, Thantlang le Mandalay ah siseh, hawikawm tha tampi a ngei. A hawikawm nih kan duhdawtmi le tlaihchanmi pa asi.

Malaysia a um lio ah khuaram caah ati khawh tawk in rian a tuanmi asi. Keimah pastor ka tuan lio 1997 zongah "TABC khawmpi lai asi i, kan khua ah Keyboard tum ding kan herh. Van hlu u" tiah bawmhnak ka rak hal hna i, No Thawng nih 50,000 Kys a kan hlut. Cu Keyboard cu Thau ah a um hmasat bikmi keyboard asi. Cu keyboard te cun Thaumi keyboard tum thiam ngaingaimi Pu Ceu Hnin le Pu Hrang Hu an chuak. Amah nih a kan hlutmi keyboard ruangah, Thaumi nih music leiah thanchonak dang tampi a kan pek.

Malaysia a um tik zongah chungkhar caah fak pi in rian a tuan i, Thantlang ah achungkhar caah inntha ngai a sak piak hna. Hakha ah inn a cawk pin ah Rangoon zong ah inn a ngei. Pathian nih a nun chung caan tawite ah thluachuah tampi a pek. Anupi fate tha tein a zohkhenh i a cawmkeng khotu pa a rak si ve.

Thaumi nih kan dawt, kan tlaihchan, kan upat i kan bochanmi asi. Thau dawtnak thinlung a ngei taktakmi asi i, Norway a phak hnu zongah Laitlang a tlun pah in Thau khua zongah 2014 ah a rak tlungta. Mah bantuk thih lai hngal bang, khua a tlun lio ah aa nuam tuk. Hmunkip a va vakvai.
Thauram ah an i thlakmi

Thau a tlun tik zongah Thau ram a kenkipte a tlawng. Cu hlan ah hmanthlak thathi zong kan hmu kho bal lo nain, amah a va tlun in Thau ram hmanthlak dawhdawh zong a kan thlak piak i a kan kuat. Keimah pumpak zong tam ngaite a ka kuat i, kai lawmh cemmi cu "Thau kan inn a ka kuatmi asi." Kan inn ka hmu kho ti rua lai lo ka timi a ka hmuhter i, cucu kai lawmh taktakmi asi. US hna i mahtluk inntha hna kan ummi le Thau kan inn hna ka van ruah ahcun, "Bawipa a thatnak kong" tamtuk cu kan inn hmanthlak nih a ka theihter than.

Kan ngakchiat lio i, sianginn kai pah in kan kutke kan rak i tawl tawnnak, Hauva hmanthlak le sianginn kan rak kainak sianginn hmanthlak tiang a kan kuat. Kan lung a kan lenter tuk. Khua phanh tluk tein ka ruat. Kan inn hna hman a van ka thlak piak tikah, acungah kai lawmh ning ka chim kho lo.

Thau Sianginn phak lai ummi Hauva

Kan Inn le innpa inn hna

Thau khuathar ah an i thlakmi

Norway a phanh hnu ah, Thau khuaram a dawtnak le a ngaihnak biahla tampi a kan chimhta. Damlonak fak ngai nih a tlak. Saupi aa thlawp nain a dam kho ti lo. A thih lai ahcun a holh zong a holh kho ti lo i, kan chawn kho ti lo. Email zong a tial kho ti lo. Kan i tong than te rua lai tiah ruahchannak kan rak ngei ko nain, kan i ruahchanmi tling lo in, Feb 25, 2016 ah a nunnak a liam ti kha USA in thawng kan rak theih asi.
Khua ka ruat. Malaysia a rak kal hi, nizan tihni bantuk te a si ko. Norway aphanh hnu zongah "Rak kan tlawng ve" ka ti tawn. Nikhat khat cu kan i tong than te hna li ti kan ruah cuahmah lio ah, atu bantuk in mui i hmu ti lo in kan i then thai hna. 1991Malaysia a kal hnu in, voi khat hmanh kan i hmu thai ti lo.


No Thawng le hawi le Ruafiang Kuar ah

"Note a thi" tiah sianginn ka um lio ah thawng an ka thanh tikah, ka lung a mit. Ka mit a ra. Khuaruah awk ka thiam lo. "Aw a va pawi hringhran ah" ti pin cu chim awk a um ti lo. Nizan tihni te cu pei, Malay a kal ko cu? Nizan tihni cu pei Norway a phanh ko cu? Nizan tihni cu pei Thau a va tlun ko cu..." ti khin ka ruat. Vawlei hi kan "Khual tlawnnak vawlei taktak pei a rak si ko hi" ti ka van ruat.

Thawngte nunnak kan zoh tikah, a nunnak a liam lai kum hna hi harnak in a khat. Lungretheihnak le temtuarnakin a khat. Anunnak hi caan tawite a rak si. Pangpar bantuk taktak te a rak si.

Job nih a ti bang, Thawngte nunnak hi, "Pangpar bantuk, caan tawite asi....zingah dawh tein apar i, zanlei ah a uai thanmi bantuk..pei a rak si tak ko hi..(Job 14:1-2) ti ka van ruat.

Thaumi nih hi tluk in kan i bochanmi le dawtmi No Thawng a liam ni cu, khuami kan ca ahcun, "Kan thlungpi le dophit kiahni bantuk asi." Upa ngakchia, nunu papa in kan i bochanmi, kan duhdawtmi le tlaihchanmi asi. A zawt a zual ti kan theih in a caah thla kan cam lengmang nain, Pathian remruat a rak si lo asi lai. Cuticun dam kho ti lo in, mual akan liamtak.

Hawikawm tha kan si nakin, Thawngte hi ka philh khawhlonak tam tuk a um nain pakhat hnih te van langhter ka duh. Mandalay college kan kai lio ah, asawng an hlannak hi Muslim Kala pa asi. Thawngte nih cupa kong hitin an kan chimh:

Inn ngeitu pa nih aa thawh i, "Nan nih Krihfa hi voksa ei nan hmang i ka rem lo. Ka Pathian Allah nih a duh lo. Ka inn ah voksa nan luhpi hrimhrim lai lo" tiah a kan ti. "Asinain voksa cu athli tein kan ei lengmang. Voikhat cu asawnghmu pa a ra i, voksa kan chumh lio ah kan sa cu a zoh i a lau tuk. A thin a hung tuk i, 'Nai hrawng ka cazuanter atu le tu a tlak i a zuan khawhlomi hi nanmah nih voksa nan ei ruang ah asi. Asawng in kan chuah hna lai..." tiah a kan thah deng tiah a rak ti. Kan nihnak ah kan rak thi deng.

Ram buai lio ah Thau ah kan um veve. Um a har tuk. Nungak he kethei kan va hrawng. Ngaknu nih Thawngte cu kethei an thuh i sen cikcek in an rak thuh. Cu bang hna cu mithlam ah acuang tuk hringhran.

Voikhat cu, "A hawinu nih thinghlam a kan fial i, nihnih chung kan rak hlam piak. Kan rak i nuam taktak. Kan kut zong a bo viar tiang thing kan rak hlam. Zan tlaipi tiang a hawinu cu kan rak leng rih hawi. Kan i nocan deuh ko nain, college kaiti kan si tikah, cutluk cun Thawngte he hin kan rak um ti. Kan rak i kawm. "Vungvung" tiah aka ti i kei nih, "Thawngte" tiah ka auh.

1991 kan i hmuhnak in atu tiang kan i hmu ti lo. Voi khat te tal kan i hmu than te rua lai tiah ruahchannak kan rak ngei veve ko nain, atu bantuk in anunnak a liam tikah hi vawlei ahcun, aa tong kho ding kan si ti hna lo. Thiruak hmanh kan i hum kho ti lo. Mi tampi nih, "Note, Kawi No" an ti nain, kei nih cun kan ngakchiat lio tein, "Thawngte" ti ah ka auh. Nihin ni cun, "Thawngte ti auh awk a tha ti lo. Hlam len zongah liamcia caan an kir kho ti lo."

"Thawngte ruakkuang cungah bia ka chim kho ti lo nain, hi ca tein a ruak cungah biachim ka duh.....

"Na liamni cu Thawngte, na khuami, hawikawm le chungkhar hna cu tirawl hmanh pur kho lo in, mitthli he kan um ko hna. Kan riantuan zaang a tlung lo ee. Kan in sianglo ti zong ah zeiti awk a tha. Hmurka biakta manh lo in na kan kaltak cu, fak kan ti tuk hringhran. "Khuami nih kan in sianglo tuk.... Thloh awk tha sehlaw cu kan in thloh ko hnga mu."

"Thaumi le Laimi a dawtu Thawngte, na nunchung hi caantawite asi ko. Pangpar bang in na par i na uai than colh. Cu na nunchung caantawite ah Pathian nih tuanvo an khinh i an hman. Bawipa na tih caah na ti khawhtawk in "Samaria Mithapa" rian na rak tuan. Cucu minung ca lawng riantuan asiloin Bawipa ca na rak tuan asi. Atu cu a rian na tuanmi Bawipa sinah na din cang ti kha ka zumh caah ka hna a ngam. Na liam sia herh hlah na nupi le fanu le hna cu. A rian na rak tuan taktakmi Bawipa nih a zoh ko hna lai."

Hi vawleicung na nunnak ni hna hi an tawi tuk nain cu chung hmanh ahcun harnak in a khat. Atu cu cu harnak vialte in na din cang. Na dawtmi Thaumi hna le hawikawm vialte le Malaysia in na rak bawmhchanhmi Laimi vialte nih cun kan in philh kho ti lai lo. Pasaltha pakhat ah kan in chiah ve. Malaysia tuanbia tial le chim fate, na tuanbia tial lo le chim lo cun Laimi tuanbia a tling kho ti lai lo. 

"Tuchunni ah kan kaltak cang hmanh law, na tuanbia chim cu a dai bal ti lai lo. Hi vawleicung na nunnak dong hmanh seh, na tialtami na tuanbia cu Laimi kan hmunh chung a hmun zungzal ko cang lai. Na dawtnak hi kan in cham kho lai lo. Sihmanhsehlaw, vancung suiluchin na conak ding tu si ko seh. Hi vawleicung kan nunnak ni a liam i na sin kan rat ve tikah, nang le Sangpui pa le Kawi UK pa cu a kan dongtu rak si te u mu....

Thaumi nih kan in sianglo tuk ko hna ee...


Rev. Dr. Sang Awr le hawi dang hna he (Malaysia)

Malaysia ah Sangpui nu le pa le hawi dang he

Bawlungchuih lio hawi le pawl he
------------------------------------------End-----------------------------------------

Pu No Thawng Philhlonak Cabia Tialmi Cheukhat

Atanglei ca hna hi Pu No Thawng philhlonak ca an tialmi asi i, an tial ning tein ka van hlah hna. Robia bantuk an si caah, hihi ka blog ah ka van chiahmi asi. Ca vialte ka tial kho dih lo. Ka hmuh khawhtawk biapi deuh ah ka ruahmi lawng ka tar hna.

                                           Pu No Thawng Philhlonak                       Tialtu: Pu Victor Khen Sang
Kan mah Canada lei cu atu ca ka tial lio hi zinglei 00.30AM asi cang nain atunai te kha Pu No Thawng ( Van Tha Bor pa) nih Norway ah akan liam tak cang e tiah Pu Hmun Cung Nung nih avun tial mi ka hmuh i tuzan cu ka hngilh kho ti lai lo. Malaysia Chin miphun kan tuanbia kong tial tikah Pu No Thawng min tel loin tial ahcun tuanbia atling kho ding asi lo. 
Pu No Thawng hi Than Tlang peng Thau khua mi asi i 1990 kum hramthok lei ah Chin miphun Malaysia aphan hmasa bikmi minung tlawmte lak ah atelmi asi. Ariantuan afel caah a boss te nih rian adinh hnu i mi bawmtu ( agent) atuan chung vialte an company min in work permit zong an tuah piak peng i a boss te nih kan sin ah atuan ko ti in an dirpi peng mi asi. Anupi Pi Ngun Bawr he fanu (3) an ngei i ahniang pahnih hi faphir an si.
Chin miphun Malaysia phan mi hna caah agent-puaisa atuan hmasabik mi hna lakah atelmi upa pakhat asi i CCF adirka in Norway akal tiang Krifa upa zong atuan pengmi asi. Keimah ka mithmuh le theih khawh tawk ahcun Pu No Thawng tluk in Malaysia ram aculmi Chin miphun hi an um lai lo ti tluk in ka ruah. 
Thongtla pawl ka kawl hna le thonginn kip ka kalnak vialte khi ka rak kal hlan ah Pu No Thawng arak kal cia nak le Laimi arak veh tawn nak hna an si ka theih hnucun amah hi thonginn ka theih bal lonak hmun kal ka timh poh ah phone ka chonh hmasa i akalning ka hal hmasa tawn mi asi. Anun anem pin ah capo chim zong athiam tuk i apawng um hi acim kan cim kho lo. A inn hlan mi hi nitin in minung akhah in khah asi zungzal i cucu rian ngei lo, thongthla chuak ka, mithar phan ka le mi dam lomi an hung i dornak asi zungzal.
Hlanlio ahcun cellphone in hmanthlak hna hi arak um lo i hmanthlak tawlmi-catlap in khin ka chiah mi pawl tampi aum i cucu tukum summer Norway kan nupa in kan kal lai i Van Tha Bor pa ka phurh tung te lai tiah ahmanthlak ka chiah mi tete ka zoh ah ka lungfah azual chinchin. Adam lo ka theih hnu in phone zong ka chawn rih lo i keimah pumpak hrim in asin ka va phan lai i bia zaza ka va ruah te lai ti saduh ka thah mi vialte tuzan cu minmei bang aka thlau tak dih i ngeihchiat lunglen khuamui nih azelh in aka zelh ko.
Zahan ka mang cu Malaysia ah ka um peng i tuchun cu ziah zahan ka mang kha mah tluk in Malaysia ka manh hnga aw ti ka ruah mi vialte cu "Van Tha Bor pa, nangmah nih dah mu Malaysia na rak ka kirpi ta arak si ti ka ruah ah ka lungleng tuk e."
"Pu No Thawng, nang cu Malaysia Laimi thongthla le mizaw poh ahung kan zuan hnawh zungzal i Laimi mithi vialte kan ruak akan vui zungzal tu Chin miphun kan pa na si ti cu ahohmanh nih el awk um loin kan mithmuh le kan kut tongh asi." Patling an thi bal lo, nang zong na thi lo, na tuanbia dawh anung zungzal lai.
Hmanthlak te ka vun tarmi hi Pu No Thawng le tleicia Pu Chan Khar Lian ti in January 1, 2004 ( CRC nih kumthar kan don lio) ah UNHCR Protection Officer Mr. Paul White le Community Officer Ms. Jennifer Ashton kan sawm hna i CCF biakinn chung ah hman kan thlak pi mi hna asi.
Van Tha Bor Pa, ka thinlung ah na nung zungzal ko!
Victor Khen Sang
Feb 26, 2016
-------------------------------------------
Rev. Dr. C. Duh Kam sin in

Van Tha Bor pa,

Na dawt tukmi Van Tha Bor nu te farual hmanh na liamtaak tuan tuk ne hna hi teh!  Semnak Thau khua te na va tlawn kha hi lai na rak hngalh cia caah pei a si ko lai hi!  Neh bung na khirh khawh ti tung lo. 

Norway lei van tlawn than ding zong a awl ti tung lai lo!  Thanuam tuk in Airport in na rak kan don i na mawtor in hmun kip na kan lenpi hna kha.  Vanlawng in khuami sin na kan tlawnpi hna kha, mitthli tlaknak lawng te an si ko ne tung!  Upa kan ca hmanh ah ngaih pei na kan chiat ter tuk ne hi!

Zei ti awk tha!  Vanmi hna he na len hnu zong ah semnak kan khua te le khuami hna cu van philh hrim hlah mu.  Van Tha Bor nute fa rual cu Bawipa Pathian nih a huhphenh ko hna lai.  Na liam sia herh ruam hlah mu.

Pa Bawi pa
---------------------------------------------------------



Pu Ngun Cung Lian, Canada ca

Dear Khua mi hna 

Tutan Thawng te nih mual ka liam tak cu a hopoh a zuunngaih in kan uai ko hna zei ruang ti ah cun khuami nih kan i bochan mi le kan i zohthlak ngai mi pakhat a si caah a si ko ti in kan hmuh.

Thawngte kong hi mi tampi nih nan vun tial ve ko cang na in kei zong ka hmuh khawh tawk vun tial ka duh ve. Thawngte hi Thantlang an pem hlan ah a unu Sungte he an rak um hma sa. Tanghra caminpuai an neih lai bak ah, a pa cu caw nih a rak suk le ruah lo pi in zual ko an rak r. Thantlang ah a nih le caminpuai a nei ding a si i tlung lo te in a rak um. Cu lio ah mino te a si ko na in a tuar khawh ning ka zoh tik ah mipasal hrim hrim a si kha ka rak hmuh. Cu bu cun caminpuai zong a awng thiam thiam.

2010 ah ka u nu Cate (Germany) ka tlawng. Thawngte le Borte nih "Rak lan law kan sin ah rak kan tlawng" an rak ti. 1988 in kan i hmuh ti lo i, hmuh zong ka duh ve hna. "Ka ra ko lai"  ka ti le vanlawngman zong an rak ka liam piak. Cu lawng si lo in an khua i a um mi laimi vialte hna an sawm dih hna le thlacam piak nak zong an ka tuah piak chih. 

Cu lio ah a bia chim mi pakhat cu "Kawi Cung nih hin tanghra ka cawn lio ah video zoh a pawt tuk lio a si le a ka ti mi cu Thawng te video nan zoh leng mang mi hi mirum pawl phaisa nan va thenh hna dawh a si cu. Ca tu hi tha te in zoh ko law hmai lei na caah a tha deuh lai" a rak ka ti mi nih ka nun ah ka hman le tanghra zong ka awn nak a si ti ah a rak chim. Ka ruah mi cu pasal lungput a si a cheu cu ruah nak i pek ah a fahsak mi an um tawn na in a nih cu si lo in miruah nak a hrawm kho mi a si.

Cun 2013 kum ah khan CNF lei nih Chinland club upa ram kip a um mi hna caah training an tuah le Camp victoria ah October 31 in November thla 5 tiang kan kai ti. Cu lio ah biatampi kan i ruah cun hawi lak ah bia a chim mi te te zong upa pakhat bochan awk tlak tak tak in bia a chim i a dongh nak zaan i bia a chim le bang cu camp i a um mi vialte nih an i lunghmuih tak tak .Zaan zong ah hmun khat ah a chang te in kan it ti. Rawl ei ti din zong ah kan i zul peng.

Cun A voi hnih nak Chin National Conference 2013 November 15 i an tuah mi zongah cun training a dih in Hakha lei ah kan len than i riah nak a kan pek mi a rem lo deuh caah Pa Or te in ah kan riak ti i chun zaan in bia kan i ruah ti peng. Achim mi le  aruah ning te te ah mipuitling tak tak a si. Khua upa hna Pu sui , Pa Hrang( Ngun Tin Can Pa ) le mi dang dang a kan len zong ah bia a ruah ning hna hi pasal tha  ciam mam  a si. Cun Dr. Tluang Za Thang le Pu  Van Tin Hup zong nih bia i ruah hna uh sih an ti le cu zong ah cun a biachim rel le a khua ruah ning hi khua mi caah le mi dang caah a ruah  mi zoh ah mi men lo tak tak a si.

Thantlang i Pa Ling te nih thlacampiak nak an tuah piak lio zong ah Dr. Tawk Lian Bawi nih a chim mi cu "Na thawng paang le na si ning kan theih ning ah cun hi tluk in mi phun pi nih theih mi le hngalh mi a lar tak mi na si tik ah na pumrua hi a lian tak tak ding in kan ruah le na min than dan le na pumrua a keih deuh lo" ti ah capo biatak in a chim mi zong a tak tak a si . Cu lio a bia chim mi zong pasal tha ruah nak ciam mam a si.

Cun Thantlang  khua a um mi Thau mino hna nih kan i leng hna lai an ti le zaan ah kan inn ah an rak kan leng hna. Biaruah nak kan nei cio hna le cu lio i a bia chim mi le a ruah nak zong ah Thau mi caah ruah nak pui tling tak tak a nei. 

Kha vial te ka ruah tik ah  cun  Malaysia a um lio i khua mi caah a tuan ning le cun midang caah cawlcangh ning zoh tik ah Thau mi mit hmai a hngal ter tu a si. Norway an phanh zong ah laimi vialte caah thihruaitu a si fawn. Cu caah Thau mi hna nih arfi pakhat kan neih chun a chantim hlan i mual a kan liam tak cu a poi tuk hringhran. Sihmanhsehlaw a tantak mi a keneh cu khua mi vial te nih a mah kan dawt nak philh lo nak ah dawi khawh i zuam cio hna uh sih.


Thawngte na dam chung ah mica le khua caah na pek mi cu a philh kan philh kho lai lo i na kong ceih le phai cu a dong kho bal lai lo . Na kong kan chim fate nazun tuar in kan uai ko lai ee.

Thawngte,Thau sangte tlang nan inn le Saibual nan dum ,Hriawh nan leikuang le na tlonlen tawnnak Lungkhawn tlang le Khualubo tiang nih na zuun an tlem  ve ko lai mu. Zei ti awk tha vamram tu in rak kan dong te mu.


Ngaih chiat nak hrawmbu in.


Ngun Cung Lian
Vancouver, Canada
------------------------------------------------------

Pu No Thawng(Van Tha Bor pa )thih thawng kan theih cu ka lau tak tak khi asi.rian ka tuan lio ah viber ting tiah a ring i ka zoh cu atu bak athaw adih ti mi asi apoi tuk minung nun nk hi, ti ceu khi ka ruah khawh mi asi.

     A dam lo thawng cu kan theih ko nain cu hmawkhmak ding cun kan ruat loh .thawng kan hal hna ah ttha nuam ngai khin ,kan theih tawn i caan tlin ngai hi chikhat te khi asi ko. ramtha le sizung tha ah aa  thlop cuahmah ko bu i dam lei a panh khawh lo mi khua mi zong chungkhat zong nih kan i lung sak awk asi.thop bak lo i aliam tu khi lung afak khun tawn.Pathian tangnem cungah  adong ti lo hmun ah a din cang lai ti kan zumh ko.

      June thla  1990 ah Malaysia  ka rak phanh nak hi amah sinah ka rak phan i a innhlan mi ah mi tampi kan rak thut dir nak asi. Khua mi hi zeitin dah ka hruai hna lai tiah bia tak tein rian arak tuan peng. Zuuri pawl le rian nei pawl innkhat i an um zongah mitfak le  bia fak a kakhat hmanh achuak bal lo mi asi i milung sau tak tak asi i thangthat awk zong atlak tak tak khi asi.amah thawng in khua mi kan hmai akan hngal ter tu pakhat asi.thong kan tlak i Thailand ramah amin kan van  chim ah cun afel kha an theih tuk caah tangka lo zong in kai khawh arak si atu tiang ka philh bal loh.

      Nunnak cu a kan nei tu kan pa a si caah amah nawl le a khua khan mi chung ah aum mi ceu kan si.lungsia herh lo tein va kal ko. khua mi dih lak nih kan i siang hrimhrim loh.kan ngeihchia i kan lung akuai dih na kong chim kan dai lai loh lei caandong tiang.mangtha tuk.

      Khua mi dih lak nih aruak tha tein an tlak khawh nak hnga le tantak mi nupi fa le rual caah kan mah le sikhawh tawk cio in thlaza cam nak in bawm cio hna usih.

Pu Duh Cung
1067 Schauer Dr
Galloway OH 43119

------------------------------------------------------------

Van Tha Bor pa ( U Thawng)

Aizawl ah thla 3 ka rak i hlawh fa bal ve.Sianginn kai lo can kharpi asi nain 
Sianginn kai a zat tiang ka tlun rih caah nangmah nih neih Bawngkawn ah na rak 
Ka lak kha ka philh kho lo.

Malaysia ah ka um chung vialte ka hmuhmi chawva viialte cu Rungrul le cirik nih an ei khawhnak vawlei ah zu le sa he ka rak hman lio ah ka hawikom Hlun hna le sahlawh cingla hmanh nih an rak ka fihtuk lio le cu tin cun lam kam le Lam thlang ah Ka rak rilh ko lio ah Lam ah a rak ka chuah thantu Samaria mi tha na si.

Mah belte na kal a tuantuk i Kan pa Sang Pui pa le Uk Lian Thang pa nih nih " ziah hme No te cu tluk tuan ah cun na rat tiah an rak in mawhchiat te lai. Zei ti awk tha lo, Van cung ram nuam zei tluk in dah a nuamh le a daih hna cu na va hmuh lai le
Kan zanmang tal ah rak kan chim chung te law.........

Van Biak Thawng
Australia




Thursday, February 25, 2016

Laimi Ram Pakhat Lawng Kan Ngei

Nihin ni kan vawlei hi pakhatte lawng asi. A area kauh khawh asi ti lo. Cu vawlei ahcun "Kum khat ah ngakchia chuak thar million 130 lengmang an i khumh" tiah UNICEF nih an ti. Nihin vawleicung minung hi 7.4 billion kan um tiah tiah UNO nih an tuak. Kan karh ning a rak chin lengmang cang i, vawlei hi minung nih kan khuh dengmang cang. Tikulh ram pawl asimi ram hna cu, minung an i tet tuk cang caah, harnak an tong chin lengmang.

Vawlei cu area mah vial asi ko cang. Minung kan karh deuhdeuh; kan i tet deuhdeuh. Leicung leitang thilchuak kan i za ti lo. Thingkung ramkung kan i za ti lo i, buainak phunkip a chuak. Ram chuahtak in ramdang ah "refugees" zamnak tiang kan phan cang hna. Hipin lei ah a buai deuhdeuh lai.

Minung karh tikah, thilchuak zat lo lawng asi ti lo. Ram (land) hi kan i za ti lo. Innlo caah khua kauh a hau. Cinthlaknak hmun a rawk. Thlanmual hmanh an i za ti hna lo i, miruak kha a khangh in khangh an hau. Hmaieli techin-fapar ca ruah ah, vawlei cuhnak a sang chin lengmang.

Tahchunhnakah, hi ram hna hi ramri kongah an buai peng:-"India-Pakistan; India-Bangladesh; Tuluk-India; Israel-Paletine; Israel-Syria; Russia-Ukrane; Tuluk-Japan; Tuluk le Philippines, Vietnam, Taiwan, Malayisa le Brunei hna hi Paracels, Spratlys le Scarborough Shoal tikulh hna an i cuh peng; China ni Taiwan cu "China Ramkulh pakhat ah a chiah peng rih."

Ramdang ah ramri kong ah a tliangtlai lo mi tampi an um rih. Israel le Palestine hna cu innhmun pakhat ruang ah ral an i tu ko. An vawlei kutpi nam hmanh zor an siang ti lo. Pakistan le India zong tlang a san taktaknak, minung um khawhlonak le zeihmanh chinthlak tlangcar an i cuh i an i kap lengmang ko. Zeicatiah "Minung, miphun, tuanbia le vawlei cu aa peh peng i thenrawi khawhmi an si lo caah asi." Cutluk cun ram cheukhat cu kutpi nam vawlei ruangah raltuk an ngamh tiang in, an vawlei hi asunglawi cang.

Minung kan karh chin lengmang lai nain vawlei cu amah ningte asi. Akarh ti lai lo. Mars ah kan pem kho fawn lai lo. Rili kan det kho fawn lai lo. Cucaah vawlei cu amah um hmun teah a man afak chin lengmang lai i, Lairam zong hi a man a fak chin lengmang cang lai.

Ninin ni vawlei zoh tikah, ram khat le ram khat ramri cuh lawng siloin ram chung lila hmanh ah, cozah nih "ramchung miphunhme" (tai-yin-tha; tribal peoples) pawl vawlei an chuh chap lengmang hna. Miphun fami cu an ram a zor chin lengmang. USA hmanh ah, hlanlio chan i Native American pawl ram hi cozah nih an lak chin lengmang i a zor chin lengmang ti asi. Native American pawl an lungfah hi a celh bak an celh lo. Alaska le USA rampichung (main land) ah buainak aum peng ko.

Kan Kawlram zongah Kawl cozah nih General Ne Win chan in Senior Gen. Than Shwe chan in ram a kan cuh peng. Hlanlio Sawbua chan ah Mokok, Momait, Maymyo te hna khi Shan ram an si nain, Kawlram cozah nih an ram chungah an khumh hna. Kachin zong an det hna. Karen, Mon, Rakhine zong an det ziahmah hna ti asi.

Nihin ni ah Lairam zong hi Kawl cozah nih a kan det chin lengmang. Kawlram le Lairam ri khi lungphun zong an tuah lo. Thingkung zong an cing lo. Tiva umlonak le bang ahcun, duhsah tein kum chiar an thawn lengmang i, a hnu ah cun meng tampi aa thawn ti asi. Kawlram cozah cu, U Nu chan in, Gen. Ne Win chan in, Gen. Saw Maung le Ser. Gen. Than Shwe chan tiang, ramri zong hi "tha tein rikhiah" a um lo. An duhnak paoh ah, "Kyu-su-ba-ih" an tial i, cu an tialnak zawn paoh cu ramri asi ko. GPS zong an hman lo caah, ramri hi khawika set in a kal hmanh theih a um lo nak a tam tuk. Duh le det khawh peng kan si.

Kalay University    
Ka chinchiah bakmi cu Kalaymyo pawng i, Sagaing Taing-Chin State ramri khi asi. 1984 lio i Sagaing Taing-Chin State ramri khi a umnak aa dang cang. Atu ramri khi cu, Lairam chungah tam tuk a rak lut cang. Kalay University (hlan ah Kalay College) an van saknak hmun zong Chin State chung asi. Tuan deuh ah, "Chin Pyine De-tha College" ti asi lai ti a rak si. Cun Khaikam College ti phun in an auh. Ahnu ah Kalay College in Kalay University ah aa chuah.

A tuanbia zoh tikah, a dawtdawt tein duhsah tein a kan lem i a kan det. Ahnu ah "An i lak thai."  Ngasio in a kan sio. Lungfim bu tein Kalay University umnak area vialte cu Sagaing Taing ah an khumh dih. Kawl cozah zertiannak hi, Kalaymyo pawng ah kan chan ah, fiang taktak in a lang. Kalay College area vialte hi Chin State chung asi caah, Chin State ah a luh than hrimhrim nak ding hi, Laimi dihlak rian hmaban kan ngei.

Kawl cozah chuhmi vawlei Kalay College umnak

Tonzang peng zong ah duhsah tein an kan det ti asi. Naite ah CBCUSA upa cheukhat Kawlram ah an va tlung. Kanpalet lei mi cu, "Chin Ramkulh ramri an det tuk hna ruangah an lung a fak tuk" tiah an kan chimh. Kalaymyo in Gangaw Peng in, Kanpalet Ramri tiang a kan det ziahmah ko. Tlawrthing umnak le leikuang ca a rem deuhnak paoh cu, Kawlram ah chiah an timh. Cun Rakhine Ramri lei in Chin State hi duhsah tein an kan det chin lengmang ti asi rih. Hi thil vialte hi, tha tein roca (document) tuah le cozah thar ahcun lungtlin lonak langhter hrimhrim a herh cang. Asi khawh ahcun, an kan det ciami vialte zong lak than ding in tazacuai ding le lam zulh ding kan herh.

Nihin ni ah, vawleicung ah holh phun 7,000 fai a um i, "tribal peoples" timi hi thawng 5,000 tluk an um ti asi. Hi hna lak ah ram ngeimi "tribal peoples" timi hi kan tlawm ngai. Kawlram hmanh ah, miphun fatete cu kan tam tuk nain, ram ngeimi miphun cu (7) lawng kan si timi cu zapi theih asi. India ram ah "tribal peoples" timi hi an tam ngai nain, ram ngeimi le himbawm tein a ummi cu Mizo, Nagaland le Arunachal Pradesh lawng an si cang. Kerila, Khasi, Tripera le miphun cheukhat cu Kala nih an chilh tuk cang hna i, an ci mih aa tim cang.

Kawlram pumpi ah "tribal peoples" timi cu kan tam tuk nain, ram ngeimi cu (7) lawng kan si. Hi chungah Laimi zong ram ngeimi ah kan i tel ve mi cu kan i lawmh taktak ding, lunghmuih ding le uanthar ding asi. Wa, Palong, Naga, Lisu te hna khi an tam ngai ko nain, ramkulh an ngei kho lo. Ramkulh ro a kan petu kan pipu hna hi, upat le thangthat awk an tlak taktak. An mah hi rak thawng tuk hna hlah sehlaw, "Chin State" timi ram hi kan ngei hnga lo. Zeihmanh a ngeilomi miphun vaivuan ah kan i chuah ko hnga.

Lairam cu kan tingtlang, leilung chia ko hmanh seh, horkuang thuk in tlang cu sang ko hmanh seh, leicung leitang thil chuak umlo in sifak ngai ko hmanh u sih law, ram ngeimi miphun kan simi hi, i lawmh taktak ding le i uantlar taktak ding kan si. Cu lawng silo in, "Adintuai lo mi ram ngeimi miphun" ah Pathian nih a kan ser timi zong kan ruah ding aherh.

Hi tluk in Kawlram cozah uktu hna nih, an duhpoah in ningcang lo in kan ramri a kan det lio caah, Chin timi miphun hi um sawh in um ding kan si lo. Abik in kan hruaitu hna nih biatak tein khuaruah le hnulei mer than a herh.

Nihin ni ah Laimi cu ram 17 hrawng ah kan i i thek hna. USA, Canada, England, Germany, Norway, Sweden, Denmark, India, Malaysia, Singapore, Australia, New Zealand, Japan, South Korea, Philippines, Thailand le ka dangdang ah tlawmtete in kan um hna. USA ah tambik kan um. Vawlei ramkip ah khua kan sa. Ramleng ummi zong nih, lung fim tein um le khua ruah a herh. Kan umnak ram ah, daithlang le hnangam in um awk asi lo. Kan kaltakmi kan Lairam te khi, zeidah a lawh ti khi kan cuanh peng awk asi.

Zeicatiah Chin State timi khi dah ti lo cu, Laimi ram kan ngei lo. Chin State lawnglawng khi kan ram asi. Ramdang kan umnak hna hi, kan ram taktak an si lo. An holh zeitluk kan thiam le zeitluk kan va rum le kan va thawn zong ah, hi ram hna hi kan ram taktak an si lo. Kan nih cu ram pakhat lawng kan ngei. Cucu "Semnak Lairam" te khi asi.

Kan vahvaihnak ramdang minung hna nih, upadi ning cun rammi nan si an kan ti lo lai; citizen zong kan si taktak ko lai. Asinain an thinlung ahcun, "Kan rammi nan si" ti cu an kan ti bal lai lo. Miphun pali, panga nak hrawng ah a kan chiah peng ko lai. Zeitluk kan va fim, thawn le dawh zong ah, "Third Class le Fourth Class" hrawng ah a kan chiah peng ko lai. Cucu a dikmi thil asi.

Cucaah ramdang kan umnak ram ah, innlo kan khuar lai; fanu fapa kan hring lai. Sianginn kan kai lai. Chaw le va kan kawl lai  i mirum milian si kan i zuam lai. Bawi le uktu si zong kan i zuam lai. Mifim cathiam si zong kan i zuam hna lai. Acheu cu kan lu zong kan i phum hna lai. Asinain kan lu kan i phum zongah, "Semnak Lairam" te khi dah ti lo cu, ram kan ngei lo ti hi thlankhur kan luh tiang kan ruah a herh.

Cucaah cu kan ramte runven le zohkhenh ding cu Laimi dihlak kan tuanvo asi. Pathian pekmi rian asi. Liangcung aa khingmi rian asi. Kan ram caah rian kan tuan lai i, kan ramte khi kan dawt lai. Babylon saltangmi hna nih, Jerusalem an ngaih tuk lio caan hi, chiatserh tiangin Hla (Psalam 137) an rak phuah bang in, "Semnak Lairam" caah khin, kan nih zong nih biakam bak in a zawn kan ruah a herh ve cang. A zawnruah chan kan phan ve cang.

Ramdang kan umnak zong in, kan kaltakmi Semnak Lairam te khi, zeitindah kan kilven lai?

1. Chin State ramri kan ven lai. Kutpi nam zong kan ven lai.
2. Sungh ciami Chin State ramri hmuh than kan zuam lai.
3. Lairam chung miphun dihlak kan ven hna lai.
4. Lairam chung holh, nunphung, ca le biahla kan runven lai.
5. Lairam thingram, pangpar, leicung leitang thilchuak kan ven lai.
6. Lairam ramtlawng sa, vaa, tichung tlawng sa hna kan ven lai.
7. Lairam fingtlangtiva, tibual, cerh le hmunhma dawhdawh hna kan ven lai.
8. Kan Krihfa biaknak le biakinn kan ven lai. Biaknak dang zong kan upat lai.
9. Lairam khuacaan thatnak ding in kan i zuam lai.
10. Pipu dinfelnak tlaih bu in, dinfelnak le riantuannak in dirkamh lai.

Veh Aherhmi Semnak Lairam (Ref. www.edenhilltravels.com)

Kan Semnak Lairam vennak ding caah, tangka, chawva, ngeihchiah, thazaang, thluak, thinlung kan hman lai. Aherh ahcun thlanti, thisen le nunnak pek in kan ven a herh. Israel miphun nih, an vawlei zabawk can caah thih an ngamh bantuk in, Chin miphun zong nih kan vawlei zabawk can caah nunnak kan pek ngam aherh cang.

Zeicatiah khi Semnak Lairam te khi a loh ahcun kan miphun cu hi vawleicung in minmei tian bang kan lo ko lai. Zeitluk ram nuam le ram rum thawng hmanh ah um u sih law, Semnak Lairam te kha a lo cang ti kan theih ni cu, kan miphun loh ni asi ti ruah zungzal aherh.

Lai miphun hi vawleicung in minmei tian bang kan tian sualnak hnga lo, kan herh bikmi cu "Ram ngeimi miphun si" hi a si. Ram a ngeilomi miphun paoh cu an lotlau zungzal timi kha vawlei tuanbia ah hmuh khawh asi. Bible tuanbia zoh tikah, "ram ngeilomi miphun" tlau an tor. Nihin ni ah Palestine nih an phan cemmi cu an ram le miphun loh asi. Laimi le Mizo zong nih phan cem dingmi cu, ram le miphuh loh hi a si awk asi.

Kum zabu 21 nak ah tuanbia phun dang ngai asimi cu, miphun fatete nih, an ram le miphun runven hi biapi tuk ah an chiah chih lengmang. An mah le sining tein zalawng tein um hi an i tim chin lengmang. Cucaah zalawnnak hmuhnak ding caah, thisen chuahnak a chuak.

Tahchunhnak ah, naite ah South Sudan nih zalawnnak an lak. 2014 ah Scotland nih "Zalawnnak lak ding" in vote an pek i, a duhmi an sungh caah an hmu lo. Hmailei ah an hmu than te kho men. Iraq ram i Kurdistan ramthen (region) cu zalawnnak lak ding in timhtuahnak an ngei cang. ISIS ral adih cun rammi nih vote an pek lai i a duhmi an tam deuh ahcun zalawnnak an la lai timi hi 99% chim khawh asi cang. Tuluk in Tibet te hna, Russia in Chechen le Indonesia in Ache le Moldova te hna, Spain ram Katalan te hna hi zalawnnak lak ding an i zuam cuahmah hna.

Vawleicung cu thil sining aa thelng mang. Ram zong an i then i an kuai tawn. Ruahlo pipi in zalawnnak hmumi ram an chuak tawn. India le Kawlram a kuaiman khomi ram an si ve ko i, Lairam le Mizoram zong hi hnu kum tampi ahcun zalawnnak kan hmu lai lo ti khawh asi lo.

Cu dirhmun kan phak khawh theng rih lo zongah, atu i kan ramkulh (state) te hi ven a herh. Achungah miphun dang tam tuk an luhnak hnga lo le kan ramri a zornak hnga lo ven a  herh hringhran. Miphun fatete nih an vawlei (land) runven cu biapi tuk ah an chiah cio bantuk in, Laimi zong nih kan ngeih ciami "Semnak Lairam" kilven cu kan herh hringhran ko.

Rih Tibual Dawh (Ref. www.catholicmyanmar.org)
Cucaah lungrual tein kan ramri a zor chin lengmang nak hnga lo ding caah, Chin miphun politician hna nih biatak tein an cawlcangh a herh. Kan sungh ciami ramri zong an lak than a herh. Kalay College tiang in Chin State chungah khumh than a herh. CNF zong nih tan a herh. Thingram zohkhenhtu (Thit-taw) lei zong nih ven a herh. Vawlei tahtu (me-taing zung) lei zong nih zoh a herh. Biaiknak in vawlei lei tiang tanrual kan herh. Mipi dihlak zong nih ram dawtnak thinlung ngei bu tein, kan tan ti ahcun, kan ram hi thatein kan runven khawh peng ko lai.

Nihin ni ah Laimi hi ram (17) tluk ah abu in kan i thek hna. Lairam ah 500,000 kuakap an um. Khawika ram kan um zongah kan umnak ram hna hi kan ram an si lo. Caan tlawmpal kan i dornak ram lawng an si. Kan ram taktak cu Semnak Lairam lawng asi. Cu "Lairam te cu thih ah thih hnawnh phu le nun ah nun hnawhphu ram" kan ngeimite cu asi. Cu dah ti lo cu Laimi ram kan ngei lo.

Cu ram pakhatte lawng cu, hi vawleicung ah ram kan ngei ti hi, philh hlah u sihlaw...thazaang, fimnak, thlanti, thisen le nunnak pek in kilveng ding hi, tuanbia nih kan liangcung ah a khinmi asi timi hi, techin fapar chan tiang philh hlah u sihlaw, Semnak Lairam a riantuan cio hna u sih.

Zeicatiah "Laimi Ram Pakhat Lawng Kan Ngei. Khawika kan um zongah vawlei ah ramdang kan ngei ti lo. Hi Semnak Lairam te lawng hi Bawipa pekmi kan ram asi!!!

--------------------------------------------

Cherhchanmi Ca

1. www.culturalsurvival.org








Tuesday, February 23, 2016

Hakha Khualipi Rawkmi

Hakha khua hi Lairam ca ahcun khua dawh le khua nuam taktak pakhat asi. Alengphaw in zoh ahcun, hmunhma rem tuk asi caah, 2015 i rawhralnak bantuk hna kha cu, a tong te lai timi cu, zapizaran nih ruah awk a har. 

Hakha khua ah kum 2-3 chung khua ka rak sak ve tikah, Hakha khualipi leilung hi ka rak hlathlai ngaingai. Tawngva in Runtlang tiang alutaw chuak hmun tampi ka tawl; Palik len in Cawbuk tiang, Khuathar in Khuachung le Palik len tiang; Haithlan in Gangaw lam tiang alutaw chuak hi, a kenkip te ah ka rak vakvai. Sizung sang ah kan rak um caah, Sizung sang vawlei aa thawn ning le vawlei muihmai aa thlen ning ka hmuh tikah, "Hakha khau hi achung muru ah thil pakhatkhat cu a diklomi aum lai" tiah ka rak ruat tawn.  

No. 1 High School kuakap, Keisih sang, Sizung sang, Zion Baptist Church le a pawng hrawng Dawrthar sang vawlei aa thawn ning cu khuaruahhar asi. Tha tein ngiat le zoh ahcun, kum 2-3 chungah vawlei hmai hi, zeitluk in dah aa thlen timi hmuh khawh peng asi. 

Cucaah Hakha khualipi hi nikhatkhat cu lihnin ruangah maw, ruah fak tuk sur ruangah maw aa rawk kho ko timi hi, ka rak ruat zungzal. Cucaah CBCUSA BT meeting Dallas ah $2,000 te tal kan chuah piak u law, voikhat te cun survey le research phunphai tuah ko u sih tiah ka rak ti i, upate hnatlaknak in kan rak tuah. Minung geologist hna kan rak ngeih lo caah le thilri siam a tlin lo caah, duh ning tluk cun kan tuah kho lo. Hman kan thlak i, cucu online in zeimawzat kan chiah. 

Survey hi voi khat lawng tuah ding in timh a rak si. Hmailei kum 2-3 dan ah tuah than i vawlei muihmai aa thlen ning hawih in, mipi fimchimh le khua thialnak plan ser ding timi tiang hi, tinhmi a rak si. Ramdang mifim hna sawm i, Hakha khuatang hi pe tampi in vih le achungah zeitindah aum timi zoh ding tiang um kho sehlaw ti cu saduhthah a rak si.  

Hakha khua hi hi tluk in vawlei an kah caah le vawlei aa thawn tuk caah, rawhralnak fakpi a tong khomi asi tiah ka rak ti lengmang. Abik in liihnin fakmi le ruahsur fakmi a um sual ahcun a khua hi a tolh kho bak timi hi, ka rak ruah zungzal. Asinain cucu a cang lai timi cu, hi ti zohnak ah zumh awk a rak tha lo. 


Asinain, July le August 2015 ahcun, ruah fak tuk in caan saupi a sur tikah, ka rak phan rup tein Hakha khua cu hmun tampi ah a min taktak. Hakha khua vawlei minmi le kakmi dirhmun zoh tikah, aa rawk cia nak hmun tampi cu, vawlei an feklo timi a fiang tuk cang. Vawlei kakmi chungah vanruah le tilu hna duhsah tein an luang chin lengmang lai i, hmailei ahcun a zual chin lengmang kho mi asi. 

Hi atanglei hmanthlak hna hi Leimin Research tuahtu committee chugnah chungtel a rak simi le tuanvo tambik a kan lak piaktu Pu Chan Hrem asi. Pu Chan Hrem cungah kai lawm i, hi hmanthlak hna zong hi amah kutneh an si timi kha van langhter ka duh. 

Kan vawlei minmi, kakmi, aa cheumi vialte han zoh tikah, Haiti le Nepal ram vawlei bantuk an lo. An kahning an lian tuk i, an tlak ning an fak tuk. Tih an nung taktak. Minung fa nih khi vawlei kekuaimi cungah inn sak ding timi kha a si kho lomi asi caah, khua kan chuahtak sianglo timi kha ruat lo in, hmunhma fehfuannak Hakha khuathar tu ah i thial tuan cio ding hi kan rian asi. Ninin ni ah a fehnak a lomi hmanh hi, a chungmuru taktak zeidah a lawh theih khawh asi rih lo caah, raltin kan herh taktak. 

Hmanthlak pakhat cu bia kaa 1,000 he aa tluk an ti bang, Hakha khua rawkmi hmanthlak vialte zoh tikah, ngaichia le lungrawk taktak asi ko. Hi hmanthlak hna zoh in, Hakha khua hi khawidah kan ser lai? Hi aa rawknak hmunhma hna hi zei dah kan tuah nak lai? Hakha khua caah tourist zoh awk tlakmi park phun hna ah kan ser kho lai maw? timi zong ruah a herh. 

Vawlei ram tampi ah meitlang, lihnin, tilian, nuclear nih a hrawhmi hmunhma tibantuk hna hi, tourist lennak le tangka hmuhnak tu ah an hman hna. Tuanbia hlatnak le philh khawhlo dingmi "tuanbia hmunhma" (historical site) ah an ser hna. Cu ve bantuk in Hakha rawknak hmunhma hna zong hi, "Laimi cah tuanbia hmunhma"  an si ve te ko lai. 

Hmanthlatu ka si lo caah, ahmunhma zawnka ciah cu ka chim kho hna lo.  





































































































































c

























































































Hmanthlatu Pu Chan Hrem asi















Acunglei hmanthlak tampi hna zoh in aminh cia nak hmun vawlei hmunhma hna hi cu, inn sak ti lo ding an si. Zeicatiah vawlei a nemmi hi zeitluk in dah a thuh ti theih khawh an si lo. Vawlei kakmi chungah tii tam taktak an lut lai i, a caan a zaat tik ahcun abu bak in a sang ning, a khua ning in tolh than khawh an si. Vawlei min mi cheukhat cu USA zongah an kham kho hlei lo. Tuluk ram zongah an kham kho lo. Vawleicung khawika hmun hmanh ah kham khawh asi lo. A caan a phak cun an i tolh than lengmang ko. 















































































































































































Hmurhuh Huh Lo Ruangah February Ahcun 500,000 An Thi Kho

Covid-19 zawtnak U.S a phanh ka tein CDC doctors le scientists le NIAID (National Institute of Allergy and Infectious Diseases) director Dr....