Ka Thlarau Ca A Tha (Is It Well)

Kan Nunnak ah hitin tilet a tho tawn

Vawleicung thil vialte- nunnak ngei he ngeilo he-zungzal hmunmi an si lo. Nikhat caan khat ah aa rawk ding le a lolak ding lawngte an si. Caantawi (temporary) an si. Cucu kan hngalh ko nain i fiantaktak le thinlung ah nunpi cu a rak har tuk. Cucaah thihnak, sunghbaunak, rawhralnak le chiatnak kan ton tikah, lungthin kuaikek in kan um i, acheu cu mahthahnak tiang tuarmi an um. Acheu cu kan zumhmi Pathian lei ah zaangdernak le tluknak ah kan rak hman tawn.

Ataktak ahcun, hlaphuahtu nih "Zinglei tahnak, zanlei lunglawmhnak" tiah ati mi hi minung kan siningte asi. Tahnak le nihnak, ngaihchiatnak le lunglawmhnak hna hi an i chawhkanh lengmang. Phungchimtu nih cun, "Zeizong vialte caah caan a um cio. Tah caan a um, nih caan a um; ngaihchiat caan a um, lawmh caan a um" a ti bang in, ngaihchiatnak le lunglawmhnak hna hi, caan an ngei cio i, an mah le caan phak ahcun hrial khawhmi an si lo.

Cucaah, a caan ahcun nuamh silingpi ah kan thi i kan lolak ko. Mitthep karah kan lo ko. Job chungkhar tuanbia zoh tikah, an fale hna cu an i nuamh siling, nulepa (parents) zong an hnangam siling te, ngeihchiah le innlo remte an um lio ah, ni nikhat ah an lo viar. Anmah nupa lawng an tang. Cuticun minung nih thil tha bik ruahchan lio ah, thil chia bik kan tong theu tawn. Kan kalnak tii hi a dai ko rua kan ti lio caan ah, vanchiatnak tilet thomi cung ah kal kan rak i thawk khi asi.

Minung nunnak lam hi tilet bantuk asi

Cuticun harnak kan tong viar. Kan tonmi le tonning bel aa lo lo. Acheu cu chuahka thih tiang, nuamh mui hmu bak lo in thlankhur an liam hna. Minung sining ah, kan donghnak cu ngaihchiatnak le mitthli tlaknak in dongh asi. Nuamhnak le lawmhnak in a dong kho lo. Khawika hmun ah, zeitik caan ah le zeitin dah kan tongh lai ti bel minung nih chim khawh asi lo.

Minung nih hmailei zeitindah asi lai timi chim chung awk a tha lo. Zeicatiah a caan ah khawnden kan tong. A caan ah kan sipuazi ruahlo pi in a tla. A caan ah chungkhar kan i rawk. A caan ah taksa rawhnak kan tong. A caan ah thlawp khawhlomi khawhlomi zawtnak phunphun nih a kan tlunh. A caan ah hmurka te hmanh chawn manh lo in, kan i thihtian hna. Minung nunnak ah, hnangamnak tling a rak um lo. Kan i nuamh siling ah accident in kan thi theu tawn.

Cucaah, Jesuh zummi Krihfami kan caah zei bantuk ngaihchiatnak le lungkuainak ton tik le mitthli rual he kan um lio caan zongah, Jesuh bochan bu in,  "Ka Thlarau Ca A Tha Dih Ko" timi ruat kho u sih law, zumtu caah cun a tha bik asi. Kan tem-innak paoh ah, Jesuh tem-innak ruah ve a herh.

Keimah zong, ngaihchiatnak le lungretheihnak ka ton caan ah, hi hla hi ka hnemhnak asi tawn. USA ah kum 19 ka um; work permit lo in kum 12 khua ka sa. A har ngaingai. Driver license a thi i nunter khawh asi lo. Work permit ngeih hnu zongah kum khat voikhat in work permit athi. Work permit a thih bak in driver license a thi ve. Tangka a dih tuk fawn. Lungretheihnak le harnak tampi ka tong. Zeibantuk harnak ka ton caan zongah, "Ka Thlarau Caah An Tha Dih Ko" tiah ka ruat than tawn. America ah million 11 tluk zeihmanh ngeilo in pei an um cu? Kei cu ka zia tuk tiah ka ruat i, thluachuah tu ka rel than tawn.

Ka philh khawhlomi cu, MIT ah BD (II) ka kai lio harnak asi. Chim awk thalo in lungretheih vansannak ka rak tong. Khualei cu kan pam tuk. Ka chungkhar an i cawmnak ruah ah, lungdong taktak asi. Krihfabu nih keimah sianginn kainak khim cu an ka bawmh ko hnga nain, ka chungkhar nunnak ruah ahcun asi kho ti lo. Cucaah khua ah sau um lo in, sianginn kai hlan ah Maisho ah ka va kalta. Maisho a that tuk lio asi caah, ka nu le ca zeital ka hmu manh hnga maw timi ruah ah a si. April le May thla chung te ka va hlawhfa ta ve lai ka ti.

Maisho ka va phak tikah, ka tangka a dih. Eidin le tirawl a dih. Furpi a tla i riantuan awk a har. Lam a chia fawn. Ka tlung kho zawkzawk ti lo. A nica lawng in rian kan tuan cang. Lungretheih le harnak phun zakip lakah ka zi. Cuka zong ahcun, "Ka thlarau caah a tha dih ko" ti ka ruat thiamthiam.

Cuticun MIT kai ka tlai tuk cang le ka kai kho sual lai lo ti phan ah, a tha nalo in June thla canceu ah Yangon lei tlun ka khawh. Maisho in Namsam kar kan tlunnak lam cungah, Pathian hi Jehovah Jireh Pathian asinak voi tampi kan ton. Cuticun, June thla a dih bak te ah Yangon ka phan.

Yangon kan u le Pu Siang Uk te inn ah ka thum. Inn ah tlawmpal ka din i, MIT ahcun ka va kal colh.  Sianginn ka lut kho ti hnga maw tiah ka va hlat lai tiah ka va kalmi asi. MIT ka va phanh bak ah, MIT Saya/sayama vialte meeting an rak tuah i an dih bak he kan i tong. Acheu cu meeting khan in an chuak rih lo.

MIT 

Meeting khan in Rev. Dr. Sang Awr a rak chuah lio le MIT ka phak lio kha aa tong ngelcel. Sangpui Pa nih, "Pa Vung, thla khat bak na tlai cang. Na kong zeihmanh kan theih ti lo caah, atu bakte kha 1993 kum cu dinhter si ko cang seh tiah bia kan khiah. Sayamagyi zong a chuak rih lo. Cucaah meeting khan ah kal u sih law, bia kan khiah hlan ah a rak phan cang ko" tiah tha tein kan chimh hna lai i, na lut kho than ko lai" tiah a ka ti.

"Pu Awr, bia an khiahmi cu an khiah ning in si ko seh. Ka chungkhar zong an har tuk le tu kum cu ka din ko lai. Pathian remruat asi ko lai" tiah ka ti. Bia kan i ruah i, ka kir than. Ka kir pah cu ka ngaih a chia. Ka lung a nuam lo. Tangka le a um fawn lo. Zeitindah ka tuah lai timi zong ruah awk ka thei lo.

Inserin in Yangon lei a kalmi bus pi cu ka cit. Bus cungah ka ka lung ah a chuak tukmi hla cu, "Ka Thlarau Caah A Tha Dih Ko" timi hla hi asi. MIT kai ding in ka kal ko nain, ka tlai ruangah an ka chuah i, ka duhmi le tinhmi cu a tlamtling lo nain, hi zong hi "Ka Thlarau Caah A Tha Ko" tiah ka ruat than. Cucun ka khing a zaang ziahmah.

Lungvar tampi chuahnak Mokok khua

Ka tlung. Ka tlun pah ah Mokok ah ka lan. Ruah a sur tuk caah lungcawhnak a tha lo. Thil a tlamtling lo i ka kir than. Mandalay ah ka tangka vialte a dih dih i, tlunnak ngeilo ngacha in rak um lio ah, midang nih an rak ka khamh. Kalay-Kalaywa karlak ah meiti (yenan) ka va co. Asi kho lo i, Laitlang ah ka lan. Fak taktak in ka zaw. Pam le eidin har asi. Zawt asi. Phaisa ngeihlo asi. Ka nu nih a tar tuk fawn. Sianginn kai tlamtlin lo asi. Sunghbau le zatlak phunkip te aa tong.

Cu lio harnak phun zakip ton lio zong ahcun, "Ka Thlarau Ca A Tha Dih Ko" timi hlate hi ka thazaang petu asi. Tangka ka cawi i, khual ka tlawng. Leiba zeimaw ka chamta. Ka nu le zeimaw zat thazaang ka chanhta manh hna. Sianginn kum khat ka banmi zong, kan chungkhar caah thatnak tu a rak si ve than ko. Minung mithmuh ah chiatnak alo nain, Pathian mit hmuh ahcun thluachuah tu arak si.

Ka tonmi harnak hna nih thlarau in fim aka chimh. Acaan ahcun thil chia le thil tha lo ah kan ruahmi hi, kan nunnak caah thiltha hna an si tawn ko timi ka fiang. A caan ahcun titsa harnak le ngaihchiatnak hna hi, kan thlarau caah thil tha deuh hna an si tawn ko. Cucaah Horatio Spafford nih vawleicung ah tuar a harbikmi ngeihchiah sunghbaunak le telefa thihnak a rak ton tik ah, a ruat lengmang i hla a phuahmi cu "It is well" timi asi.

Atlantic Rili Tlami tilawng

Hla bia tialtu hi zumtu fek taktak asi ve ko nain, vawlei asi caah a nunnak ah harnak le ngaihchiatnak fak taktak a tuar. Cu atonmi chung in hi hla hi zumhnak in a phuahmi asi. Phillip Bliss timi nih hla-aw a bunh. 1876 ah Sankey le Bliss nih Krihfa Hlabu No.2 ah an chuah chih. Hi hlaphuahtu nih a phuah tikah, atonmi tuanbia ruat bu tein a phuahmi asi. Atuanbia cu hitin asi.

Spafford hi a tlamtling ngaingaimi sihni minthang pakhat asi. Zumtu tha zong asi fawn. Chicago area ah innlo leiah tangka tampi hram a rak chiami asi.  A nunnak ah harnak puicimh a ton hnu ah hi hla hi a rak tial. Pathian a thei tukmi asi ko nain, a nunnak ah tuar khawhlo dingmi ngaihchiatnak nih a tlun hnawh ve.

A ton hmasatmi cu a fapa dawt kum (2) a thihmi le 1871 Chicago Meikang Ngan timi asi. A fapa a thih hnu ah Chicago Meikangmi nih a innlo vialte a rak kangh thlu dih nawn. Sipuazi tumchuk he aa tong i, 1873 ah a riantuanmi sipuazi vialte fak taktak in a tumchukter chin hawi. Sunghbaunak tampi a tong.

Cu lio caan ah, an chungkhar tein Europe tlawn a rak i tim i, SS Ville du Havre tilawng nganpi cit ding in an rak i tim. Asinain Chicago Meikang Ngan nih innlo a hrawhmi ruangah vawlei kong (zonning) kongkau ah, a nupi le fale sin ah kal thiam lo i, hnu ah a van tangta i, a nupi le fanu le kha a kalter chung hna.

Atlantic Rilipi cung a kal lio ah, tilawng dang Loch Earn timi he an i pah sual i, an tilawngpi cu Atlantic Rilipi chung ah a pil. Spafford fanu (4) cu an thi i, Atlantic Rilipi chungah an tla. A nupi pakhatte lawng a him i, anupi nih thirhri a hei tukmi ca te cu, "Saved alone" (Keimah-lawng ka him" ti asi.

A nupi ton awk ah Atlantic Rilipi ah khulrang in a va kal. Aa citmi tilawng nih, a fanu pali an thihnak hmun zawn avan pal cuahmah lio ah, a thinlung ah a chuak tuk i, "Is it well" timi hla te cu, Atlantic Rilipi cungah a rak phuah i a rak tial.

Zumtu taktak nih cun, a fate a thih, a innlo  kangh dih, an bank tangka a tlau dih le a fanu 4 an thih tik zong ah, "Ka Thlarau Caah A Tha" tiah an ti khawh ko. Job zumhnak bantuk taktak asi. Job nih cun, "Ka nu pawchung in tak lawng in ka chuak; taklawng in ka kir than lai; Bawipa min thangthat in um ko seh" ati bang, zumtu taktak nih cun, ngaihchiatnak tonni zongah Bawipa min an thangthat khawh ko. Zeicatiah an tonmi thil vialte hna hi, Jesuh thawng in "Ka Thlarau Caah An Tha Dih Ko" tiah an ti khawh caah asi.

Atlantic Rilipi

Hla-aw tuahtu Bliss nih a hla key (tune) min ah tilawng min "Ville du Havre" tiah min a rak pek. Spafford fanu (4) an thihnak tilawng min asi.

Spaffords cu zumhnak a thawng taktakmi asi. A tonmi thil kip ah, "Ka thlarau ca an tha dih ko" timi kha aa fiang tuk.

Kum zeimaw zat hnu ah, tefa pathum an ngei than. Asinian, Feb 11, 1880 ah a fapa ngeihchun Hratio Goerther Spafford (k.4) cu tlangrai in athi. A fanu le pahnih Bertha Hedges Spafford (March 24, 1878 chuak) le Grace Spafford (January 18, 1881 chuak) an si.

Zumtu cheukhat cu sonhtarh le Pathian dantat timi rumro hi kan zumhnak ah a rak um tawn. Spafford zong cu, an Krihfabu Presbyterian chungtel hna nih, Spafford chungkhar hi tluk in ngaihchiatnak an tuarmi hi, "Pathian dantatnak ah an ruah." Cucaah Spafford cu a ngaih a chia tuk i, bu in a chuah hnu ah Messianic bu a dirh i, American tadinca pawl nih cu bu cu, "Teitu-hna" tiah min an rak phuah.

1881 ah Spaffords chungkhar cu an fanute Bertha le a chuakka Grace he Palestine ah an rak pem. Cu lio ah Palestine cu Ottoman-Turkish nih an rak uk. Jerusalem khua ah an pem i, "American Colony" ti in bu an va dirh. Ahnuah Swedish Krihfa pawl nih an rak pem hnawh hna. Cuticun Jerusalem ummi minung hna caah-Juaism, Muslim le Krihfa- biaknak le miphun thleidang lo in, tlawmngaihnak le pumpek rian (philanthropic work) an rak tuan.

Ralpi Pakhat lio le adih hnu ah, Ameican Colony cu Jerusalem mipi hna caah an harnak chungah bawmtu cak bik pakhat an rak si. Tirawl einak coka an tuah i rawl ei awk ngeilomi tirawl an pek hna. Sizung le ngaktah inn an ser i harsami le ngaktah tampi an rak cawm hna. Cuticun vawleicung ah philh awk thalo tuanbia an rak tial.

Cu American Colony tuanbia cu hrampi lak in, Swedish catial thiam Selma Lagerlof nih a tialmi "Jerusalem" timi in cauk cu "Literature ah Nobel Prize" angahmi cauk ah a rak cang.

Spaffords cu a nunnak a liamnak kum tampi a si cang nain, atonnmi thil hna, a nunnak in midang ca pumpek rian a rak tuannak tuanbia hna cu, vawlei a hmunh chung philh an si ti lo. Aphuahmi hla "Is it well with my soul" timi hla thawng in, minung tam tuk relcawk lo nih, thinlung, taksa le thlarau in hlawknak an hmuhmi cu, tangka billion thawng tam tuk nih a cawk kho lomi a si.

Jesuh Krih min in, zeibantuk harnak, ngaihchiatnak le lungretheihnak kan zong zong ah, Spafford bantuk in, "Ka Thlarau Ca An Tha Dih Ko" ti kho ve u sih law, nang le kei cu vawlei teitu kan si kho ko hnga. Zeibantuk ngaihchiatnak zong nih a kan tei kho ti hnga lo.

Paul nih, "Zeizong kongah Krih thawng in nun zia ka thiam cang" tiah ati bantuk in, kan tonmi thil kip ah, "Ka Thlarau Ca An Tha Dih Ko" tiah ati khomi zumtu si zuam cio hna u sih!

--------------------------------------------------------------------------------------------------
                              Ka Thlarau Ca A Tha Dih Ko  
                                                  By
                          Horatio G. Spafforf (1828-1888)
                         Awtuahtu Philip P. Bliss (1838-1876)

Ti dai ban-tuk in ka lam a daih tik le
Ngaihchiatnak tilet thawh tik ah
Zeikip si hna seh, ka cung a tlungmi kha
Ka Thlarau caah an tha dih ko

         Ka Thlarau... ca a tha
         Ka Thlarau...ka Thlarau ca a tha

Rulhreu tuah hneksaknak ah phan hmanh ning law
Ka zumhnak ka chungah hmun seh
Ka sicannak kha Jesuh a ka hmuh cang
Keimah ca a thi theng kha, a thlet

Maw nunnem dawtu tha kha ka ruah tik ah
Ka sualnak phunkip vialte kha
Hrengkhenh kha a in ca ka sualnak a tlengh
Ka thlarau Jesuh kha thangthat tuah

Tu hnu ah Jesuh thawng lawng in nun ka duh
Ka thih ahcun ka zei poi lo
Ka nun siseh, ka thih siseh ngaihchia lo
Ka thlarau kha biazik na nawh ko

                                           
                         

Hell Tlak Atih Taktak Hnga Lo Maw?

Duhnak le mithla hi tahchunh an si tawn. Duhnak zong atong taktak rihlomi hna nih cun, a din le fah an thei bal lo. Mithla zong a hmu ballomi nih cun tih a nunnak taktak an thei ve lo.

Mithla le hell zong an i lo ve. Mithla hmu ballomi nih tih a nunnak an theih ve lo bantuk in, hell tlak taktak hlan cu hell tihnunnak le harnak taktak hi theih asi ve rih lo. Cucaah mi tampi nih cun hell tlak hi zeihmanh ah an rel lo. Cu hna lakah, US President hlun Ronald Reagan fapa, Ron Reagan hi hell zei ah a rello bikmi minung pakhat ah aa tel ve.

Zeicatiah Freedom From Religion Foundation (FFRF) nih an buu riantuannak caah Ron Reagan biatawi cu "advertisement" ah hitin an thlah. A biafang ning tein Mirang ca in ka van thlah ve.

Hi, I’m Ron Reagan, an unabashed atheist, and I’m alarmed by the intrusion of religion into our secular government. That’s why I’m asking you to support the Freedom From Religion Foundation, the nation’s largest and most effective association of atheists and agnostics, working to keep state and church separate, just like our Founding Fathers intended. Please support the Freedom From Religion Foundation. Ron Reagan, lifelong atheist, not afraid of burning in hell.

Hell mei kangh atih lomi pa Ron Reagan

Hi advertisement tawite ah a chimmi cu "Keimah cu Ron Reagan, tihphannak ngeilo pathian umlo timi (unabashed atheist) ka si..... atheist le agnostics a dirkamhmi Freedom From Religion Foundation...dirkamh ding in kan nawl hna...Ron Reagan, nunchung atheist, hell mei kangh a tihlomi pa..." tiah aa chal.

Abia hi tih a nung taktak. Tuksapur asi. US President fapa ngengmang i, mah bantuk in Pathian aum lo timi "atheist" bak i a um khawhmi le hi tluk biafak a chim ngammi ruah ah, tuksapur asi. "Hell tlak a tih taktak hnga lo maw? Phaisa ruah ah dah a chim hnga?" timi ka ruat.

A nunchung ah hi a bia hi aa ngaihchih le aa chir a herh. Pathian le hell hi a hei zumh lo hmanh ah, hi ti bia a chimmi cu tuksapur taktak asi. A caah tih a nung tuk. Pathian cu zuamcawh ding asi lo. A zuamcawhtu caah sunghnak lawng asi.

Russia communist hruaitu Starlin zong "atheist" pakhat asi i, a thih lai ciammam ahcun a tih tuk cang, tihnak in a khat i, a fanu nih "Ka pa hi a thih lai ahcun thih a tih tuk; cunglei a zoh i a tih tukmi thil pakhat hmu sehlaw a dawh ko" tiah a rak ti bang, Ron Reagan zong hi, aa ngaihchih lo ahcun a thih lai ah, Starlin bantuk zong in tihphan taktak bu in a thi sual te lai timi phan aum.

Hi FFRF hi Madison, Wisconsin ummi, non-profit organization asi. 1978 ah Dan Barker, Annie Laurie Gaylor le Anne Nicol Gaylor nih an dirhmi bu asi. Ramkulh 50 ah chungtel an ngei i, nihin ni ah minung member 22,500 an ngei. "Pathian zumlomi" (atheist) pawl an si. Biaknak le cozah uknak hi aa pehtlaih awk asilo tiah atimi an si i, President Bush i Faith-based and Community Innitiatives timi zong constitution asilo tiah a rak dotu an si. 2006 ah Freethought Radio show zong an tuah i, Pathian biaknak hi biatak tein an dohkalhtu an si.

Pathian cu minung nih doh len zong ah amah ning asi ko. Azeihmanh a pawi lo. Angaih zong a chia lo. Pathian caah, asunghnak a um lo. A caah a fahnak zeihmanh aum lo. Minung nih Pathian kan zuamcawhmi cu, arti in lung den bantuk ceu asi. Arti in lung den tikah azungzal in arti a kuai bantuk in, minung nih Pathian sersat le zuamcawh cu kuainak menmen asi.

FFRF le Ron Reagan zong "Arti bantuk menmen" an si.

Nikhat caan khat ah hi vawleicung an nunnak hna hi, dar bang an kuaiman tik le an thlarau nih HELL a van ton taktak tik ahcun, "HELL timi hi, hi maw a rak si? Tih a rak nung tuk hi teh? HELL kan rak tihlomi cu a pawi tuk ee..." tiah vansang au in, hell tlami Mirum pa bang an tah-aihram sualnak hgna lo, Pathian velngeihnak tu a thar in thei hram ko hna seh.

FFRF an riantuanmi le Ron Reagan biachimmi ruah ah, "Hell hi an tih taktak hnga lo maw? Hi tluk lungthin hak, Pharoah lungthin bantuk zeitindah an ngeih khawh hnga? Satan nih maw a ngeihter ve hna hnga? Asiloah Pharaoh lungthin hahtertu Pathian dah an thinlung hahtertu asi hnga?"

Hell mei cu hitin asi lai. Nang na tih ve dek maw?

---------------------------------------

Chinchiah

Ron Reagan biachimmi tawite hi, hi website ah ngaih khawh asi.

https://www.youtube.com/watch?v=7INIhD9P0Pw

Victoria Camp le Masada Camp

CNF Ralkap Cer Lio (Victoria Camp) 

Masada Camp hi Rome Ralkap a rak dohtu hna Judah dothlennak ralkap pawl sakhan pakhat asi. Judah ramcar nichuah lei a donghnak, Rili Thi nitlaklei kapte ah a ummi, Rili Thi khi chuk zoh in a hei zohmi tlang pakhat asi. Hi Masada Camp kong ka ruah fate, Victoria Camp tuanbia hi ka ruat theu tawn.

1988 ah Kawlram buainak fak pi in a chuah tikah, Kawlram in college siangngakchia tampi le mipi mino tampi, cozah duhlo ruangah dothlennak bu an rak dirh. Cuticun CNF zong cu a hung chuak. Ka sianginn kaipi hawikawm tha tampi zong CNF ah an lut hna i, Champhai Refugee Camp, Mizoram ah an rak um hna. Champhai ka tlawn lio ah a cheu cu kan rak i hmu tawn hna.

1988 Kawlram ralzam pawl umnak Champhai

CNF cu kan miphun caah adirmi an si caah, tha kan pek hna. Kan rak dirkamh ve hna. Mipi nih tanpi a herh ti hi, ka rak chim peng. Mizoram kan kal caan zongah, CNF kan ton hna ahcun, angki, tawhrolh tuktak pek lo le tirawl danghlo in ka rak um bal hna lo. Acheu ka hawi le cu CNF an luh lai ah, "Zeitindah na na ruah? Luh ka tim ve ko hih?" tiah ruahnak arak ka halmi zong an rak um pah tawn. "Ram le miphun ca i nunnak pek ding in riantuan nan duhmi cu, a sunglawi taktakmi asi. Lut u" tiah ka rak ti tawn hna.

Champhai, Aizawl, Lawngtlai le Mizoram khuate tampi ah kan rak i hmu pah tawn hna. An tuanbia le sining tampi ka rak hal hna. Lakphak tii kan ding ti. Bia kan i ruah. Capo kan sai. College kai lio kong tuanbia hlun kan chimti tawn hna. Lung a rak leng ngaingai tawn ko.

Tuanbia tampi a um nain, mah vial in si ko rih seh law. Ka philh khawhlo bikmi pakhat cu khuate pakhat ka tlawn lio i a cangmi thil asi. 1997 May thla hrawng asi. Hakha ah Lt. General Chit Swe a rak tlung lai ti asi. CNF khuasak deuhnak khua paoh ah, ralkap an rak kuat hna.

Cu lio ah, khua pakhat ah Youth Conference an ngei i, cawnpiaktu ah an rak ka sawm. Cu khua ahcun College kan kai lio i ka hawi le asimi Lt. Uk Lian Thang he kan rak i tong. Bia kan rak iruah. Capo kan sai. Tirawl kan ei ti. Hman zong kan sinah a rak i thla ve.

Zarhpizan cu tian zan asi. Biakinn ah hawikawmhnak kan ngei. Kawi Uk nih cun, "Kawi Vung nih Mirang hla kan sak piak seh" tiah ati. Amah nih a rak ka dawh. Abia el ka duh lo caah, "Cotton Field" timi hla ka rak sak. Kan rak i nuam tuk. "Kawi Uk, nan ngam tuk leh pek! atu hi khua ah ralkap 30 tluk an um ko nain hi tluk nan ngammi cu?" tiah ka rak ti. KIA zong hi Myikyina khuachung tiang an um ko. Mipi kan cungah zumhtlak sinak (thit-sa) an ngeih paoh ahcun a pawi lo" tiah a rak ti. Amah a cawngtu ralkap pa he zong kan rak umti. Ni 2/3 chung khua kan rak sa ti. Hi tibantuk in hmun tam nawn ah, CNF ka hawi le he khua kan sa ti tawn. Hawikawm in kan i hmuh caah hrial awk kan rak tha lo.

Cucu College ka hawi pakhat he kan i ton a donghnak asi. 1997 ah USA ka phan. 1998 ah Lt. Uk Lian Thang le Ralbawi  That Ci cu "Kawlram ralkap nih an rak tlaih hna" ti ka theih. Ka theih zan cu, a hngih zong ka hngilh kho lo. Thantlang le chonh khawh asi fawn lo. Lungrethei taktak in ka rak um. Ka lung a rak fak tuk. Nihin ni tiang hi pasaltha pahnih an thihmi cu, ka ngaih a chia peng rih. Kan miphun caah sunghnak nganpi asi.

USA ah CNF upa cheukhat an rak phanh caan ah, ka va tonta ve tawn hna. CNF hruaitu upa tam deuh cu, college kai ti kan si hna. Acheu kan u le deuh an si. Miphun le ram caah pumpek riantuanmi an si pin ah hawikawm sinak zong in kan i tlaihchan caah, CNF kong hi ka umnak hmun in ka ruat peng. An tuanbia le cawlcanghnak thawngpang ka hlat peng. Thawngchia kan theih hna ah ngaih a chia tuk tawn.

CNF upate he kan i ton caan ah India ram Victoria Camp kongkau, eidin kongkau, khuacaan, zawtfah tibantuk le an camp hi a himbawm maw timi kong ka hal tawn hna. Ralbawi pakhat nih, "Victoria Camp cu, Kawlram lei in kah awk cu a rem tuk lo. A ngiar cu an rak ngiar pah tawn. Thil aphunphun (??) in kan kham ve ca an tih le an ra ngam taktak lo" tiah a rak ti.

India ram Victoria Camp cu a hmanthlak tlawmte lawng ka hmuh. 2005 ah India Assam Riffle nih an kah hna caah Victoria Camp cu an ra chuahtak. Laimi dihlak kan ngaih a rak chia. CNF leikap in minung pakhat hmanh an thih lo caah kan rak i lawm tuk. Victoria Camp aa rawh ruangah, CNF tanhnak thinlung kan ngei chinchin. Lai mipi thinlung zongah, CNF tanhnak a chuak chinchin.

Kawlram cozah he daihnak an tuahmi hnatlaknak bantuk in, CNF headquarter hmun thar caah 2012 ah survey an rak tuah. January 4, 2013 ah CNF Central Committee nih, Tlanglo kuapawng Tio kap ah sakhan ser i, cucu Victoria Camp tiah min pek ding le headquarter caah hman ding in bia an rak khiah. Cu camp cu India-Burma ramri ah a um i, hmunhm tha ngai asi. Motor zong luhchuah a fawi ngainak asi. India ram zongah fawi tein luh khawh asi i, Thantlang lei kal duh zongah Vanzangtlang lam in nuam tein kal khawh asi.

CNF Hruaitu Upa, Victoria Camp (Khonutung.org)

Victoria Camp an tuah thawng ka theih tikah, lunglawmhnak nganpi ka ngei. Kan miphun min thatnak asi tiah ka ruat. Kawlram caah daihnak asi lawng siloin Democracy lamlei ah duhsah tein a kal ziahmahnak asi lai timi zong ruahchannak a um.

Kawlram cozah he daihnak an tuah hnu ah, Ralbawi Solomon zong USA ah a rak kan tlawng. Tanghra kai ti kan si. An nih khan dang an si. Mah bantuk catang khatmi he kan i hmuh than tikah lunglawmhnak tampi a um. Victoria Camp thar an tuahmi kong zong cu, a kan chimh. A hmanthlak cu hmuh awk aum lo caah kan rak hmu lo.

2015 ah USA ah Lairam in a rak kan tlawngmi pastor pakhat nih, Victoria Camp an tlawnnak le hmuhtonmi kong a ka chimh. Hmanthlak zong tlawmpal a ka piah i atu ka tarmi hi an si. Pastor zong nih Victoria Camp an kal i tha an pek hna hi thiltha asi. Zeicatiah Laimi, Pathian le Victoria camp cu aa then kho ding an si lo. Victoria Camp ah pastor zong chiah ding a herh.

Victoria Camp i thil tlam a tlinloning, a linh ning, an harsatnak kong le tem-innak kong a ka chimhmi cu ngaihchia ngaingai asi. Kan miphun ralkap CNF hna caah zeidah Laimi nih kan tuah khawhmi a um timi a um? Ziah cu tluk har cun kan chiah hna hnga timi ka ruat. Tuanvo tampi kan ngei timi a lang.

Victoria Camp he pehtlai in, Kawl cozah nih tihzah le upat tlakmi sakhan asi zong a herh. Ziah Laimi ramdang ah mah zatzat kan kal i, innlo thatha kan i sak lio ah, nunnak pek in ramca riantuanmi kan harter hna hnga timi ka ruat. Keimah pumpak cu Chinland Club zong ah ka lut i, tangka zong ka thawh peng ve. Hi pin zongah thawh peng ding ka tim. Kan miphun ralkap headquarter khi Chin ti asimi paoh nih, dirkamh a herh taktak.

Victoria Camp cu kam miphun caah zei dirhmun dah a lawh ve kan zoh ta lai. Kachin miphun caah, KIA headquarter umnak Laiza khua cu uanthlar awk a tlak bantuk in le Karen pawl caah Manapalaw (atlu cang) uanthlar awk a tlak bang, Laimi caah Victoria Camp cu, kan i uanthlar dingmi camp asi ve.

Victoria Camp umnak Tio Tiva kam

Victoria Camp cu, Thantlang Peng, Vanzangtlang a donghnak India-Burma ramri ah a um. India ram Victoria Camp aa rawk hnu ah, hika hmun hi Cozah nawl peknak in an sermi asi. Camp hi, Tlanglo khuataw Tio Tivapi kamte ah a ummi asi. Tiva ral cu tio asi i, tiva in nichuahlei cu Tlangro ram asi (Rili in pe zeizat? Tlanglo in meng zeizat dah a hlat? ti pawl theih ka duh nain, ka thei kho rih lo).

Keimah bantuk in Victoria Camp phanh le hmuh a duh ko nain a hmu kho lo mi caah theihtlei asi theu lai timi ruahchannak he ka tarmi asi. CNF le Kawlram cozah karlak zongah daihnak um sehlaw, Victoria Camp hi Lai (Chin) Miphun zong miphun pakhat kan sinak a langhtertu kan "Hmelchunh" (Symbol) si. Miphun tetuai kan silo timi a langhtertu zong asi. Cucaah sunglawi deuh in tamhmawih le sersiam zong a herh taktak.

Amin zong "Victoria" ti asi bang in, Victoria Camp hi Laimi kan caah teinak a kan petu "Hmelchunhnak" zong asi caah, hi camp hi kum tampi a hmunhnak lai le fek tein a dir khawhnak lai, Laimi dihlak kutsih in dir ding kan herh. Thazaang, chawva, fimnak, thluak, lungthin le thlacamnak he zuam kan herh.

Victoria Camp hi, Israel mi nih an tuanbia ah an uar taktakmi Masada Camp bantuk asi.

Masada Camp

Masada ralkap sakhan hi, Herod the Great nih BC 37-31 ah a rak sakmi asi. Ral tuknak hna chuak zei sehlaw thuhnawhnak caah ti in ralrin ah a rak sakmi asi. Acungah "siangpahrang inn" (palace) zong a sak chih. Tichiahnak zong a tuah i, vanruahsurmi tampi an khawn. Edin le aherhmi tampi chiah khawh asi. Herod hi mifim taktak asi i, Engineering thluak a ngei tiah an timi asi. Hi hmun ngelcel hi sakhan a rak thimmi zong hi, thluak a ngeih tuk caah asi.

Masada hi rawn bak ah a ummi tlang asi i, lungpang nih a kulh dih. Thlanlung bantuk in aa bunhmi tlang asi i, tlangpar ah a um. Nichuahlei kam lungpang hi pe 1,300 a sang i, nitlaklei kam hi pe 300 asang. Achung hi a rawnmi asi i, pe 1,800 x 890 a kaumi hmunhm asi. Acung lungpang cung vialte hi, mirang vawlei bantuk in an kham i, pe 4,300 asau. Tlangpang hi a chen tuk caah, kai khawhnak lam fatete 3 lawng a um ti asi. Cu lam an phih ahcun kai khawh dingmi tlang asi ti lo. Cu sakhan ahcun Rome ralkap an rak um.

Judah miphun hi Rome Cozah nih an rak uk hna i, Rome uknak an duh lo caah AD 66 ral an rak tho. Cu ralthomi cu Sicarii ti an si. Cu hna nih cun Rome cozah cu an doh. Masada ummi Rome ralkap cu Sicarii pawl nih an thah hna i, cuka tlang ahcun an um. Rome ralkap nih Sicarii pawl cu an doh hna i, AD 70 ah Jerusalem Tenple Pahnihnak an rak hrawh. Cucaah atangmi Sicarii bu pawl cu, Jerusalem ah an um kho ti lo i, Masada tlangpar ah an zam.

AD 72 tluk ah, Judah ralthomi pawl cu Rome ralkap nih an nawr thluahmah hna i, Masada zong cu an kulh. Rome Ralkap (X) Ligion nih an kulh. Ralkap, thawngtla le Sicarii a duhlomi an zapite 15,000 nih Masada cu an kulh. AD 73 thal chuakka ah an rak luh hnawh khawh. Cuka tlangpar ahcun Sicarii 960 an rak um tiah Josephus nih ca a tial.

Tlangpar hi kai a har taktakmi asi. Kalnak lam a um setlo caah asi. Cucaah Rome ralkap nih tlangtang pawngah sakhan an chiah i, chuak kho lo in an erh hna. Tii lo le rawl lo in sau tuk an chiah hna. Tlangpar cung kainak caah, minung thawng tampi nih vawlei an chilh chawm i, hlei an donh chawm i, kainak lam an ser. Thla tam tuk an i zuam hnu ah, Masada a cung sakhan rawnpi cu an va phan.

Minung muisam an hmu ti lo; thawngpang a leng ti lo. Adonghnak ah tilu luannak ah aa thupmi nu (2) le ngakchia (5) lawng anung in an va hmuh hna. Sicarii pawl cu nu he pa he, ngakchia he, Rome kuttang in sal le thihnak tuarnak cha cun mah te thih a tha deuh an ti i, an rak i that dih ti asi. Pasaltha le nusaltha hna nunnak cu tuanbia ah a caam zungzal. Judah nusaltha le pasaltha hna an nunnak cu Masada ah a dong nain, Masada tuanbia cu a dong kho ti lo.

Israel ram cu 1948 ah ramthar an von dirh. Kum 18 asimi paoh kum 3 chung ralkap an tlakter dih hna (biaknak minung le Arab dah ti lo cu). Cu ralkap training an dih in sianginn kharni degree lakni ah, ralkap dihlak nih chiatserh in biakamnak an tuahmi cu, "Masada hi a tlu bal ti lai lo" (Masada Will Never Fall Again) ti asi.

Israel vanlawng ralkap hna degree an lakni ah Masada hi an hel ta hmsat dih hnu ah, biakamnak an tuah tawn. Cu tluk cun Masada hi Israel miphun nih an uar. Zeicatiah "An mahak let tampi a cakmi Rome ral ngan taktak an rak dohnak (resitance) hmun asi caah asi.

Israel Vanlawng nih Masada an hel lio

 Minung le ralkap hriamnam thazaang aa dan tuk caah, Masada cu Rome kuttang ah harnak tuar in tlu ko hmanh sehlaw, Israel tuanbia ah philh awk thalo in rolung tialtu sakhan le Israel miphun uanthlarmi thil pakhat asi. Cucaah Masada cu nihin ni ah Israel miphun hna an thawnnak le ralthatnak "symbol" (hmelchunh) pakhat asi i, Israel miphun uantlarmi (national pride) pakhat asi.

Cu vebantuk in Lai (Chin) miphun zong miphun pakhat kan si. Ram, nunphung le biaknak fek tein kan ngei. Holh le ca fek tein kan ngei. Nihin ni ah miphun pakhat kan sinak a langhtertu bik thil pakhat cu CNF hi an si. Cucaah hi cawlcanghnak hi kan miphun ning pi in thapek a herh. Demoracy ngah hnu zongah, mahte uknak nawl ngeih hlan chung paoh cu, CNF a um peng a herh i, mipi nih dirkamhpi zong a herh fawn.

Miphun ca nusaltha le pasaltha pawl

CNF pawl an umnak hmunpi Victoria Camp zong hi, Laimi caah Masada bantuk asi ve. Victoria Camp hi, Chin miphun dihlak i miphun pakhat kan sinak "symbol" (hmelchunhnak) a langhtertu a si. Masada zong rocar ngai ko nain Israel miphun uanthlarmi asi bantuk in, Victoria Camp zong rocar ngai ko hmanh seh Laimi nih uanthlarmi (Chin National Pride) a si ve.

Victoria Camp ah CNF ralkap pawl

India ram ah a rak ummi Victoria Camp cu tlu ko hmanh sehlaw, Kawlram ah a ummi Victoria Camp cu a tlu bal ti lai lo timi hi, CNF le Laimi dihlak kan biafung tlaih si ve ding a herh. Israel ralkap dihlak nih, training an dihni ah chiatserh in bia an i kammi cu, "Masada cu a tlu bal ti lai lo" ti asi bantuk in, CNF dihlak zong nih training an dihni ah "Victoria Camp cu a tlu bal ti lai lo" tiah ti ve ding asi.

--------------------------------------------------End----------------------------------

                                                       Zohchihmi Ca

1. http://khonumthung.org/2013/01/14/cnf-names-its-new-headquarter-in-chin-state/

Khonutung.org nih an tialnakah 1988-2012 karlak ah CNF ralkap 70 tluk nih ram caah an nunnak an pek cang tiah a tial. Cun UNF headquarter Victoria Camp hi, 2012 ah an rak zoh tiah ti asi.

2. Masada Hmanthlak hi Google.com in lakmi an si.

Masada Hmanthlak hna hi lungfiannak ah ka van tar chih hna. United Theological Seminary ah, Master of Arts in Theological Studies ka kai lio ah, Dead Sea Scrolls timi kan rak cawng i, cu ca ahcun Masada le apawngkam ummi Quram Lungkuat minung hna timi pawk kong kan cawn hnu i, Masada hi zeitluk in dah uar a um timi hi ka rak theih hmasat. Kawlram kan um lioa h tlawmpal cu ka rak rel cang nain, UTS ah tam deuh chinchin kan cawn tikah, khuaruahhar tuanbia pakhat a rak si. Masada kong ruah tikah, Pathian min le miphun dawtnak raungah an pum an i peknak le an ralthatnak ruah tik ah, khuaruahhar a rak si ko.

Hmanthlak pakhatnak zoh tikah Masada hi a rak cheng taktak i, hlan lio meithal um hlan ahcun ral nih fawi tein lak le tei khawh ding a rak si lo.

Masada Sakhan kainak lam

Atanglei bantuk in acung ah innkhan tampi an sak. Rawlchumhnak, siangpahrang inn, ti chiahnak, tirawl khawnnak, ralkap sentary cawnghnak, kutka le mipi i pumhnak tibantuk in phun tampi an then. Khuaruahhar engineering thluak pakhat a rak si. 

Masada cung inn le ti chiahnak an sakmi

Atanglei hmanthlak bantuk in, Masada hi acung hi a kau ngaingai. Pe 1,800 x 890 kaumi hmun asi. A sirlei cu lungpang darpi asi. Minung fa nih kai khawh ding hi a rak fawi lo. Hi tlangpar kainak nak ding caah kutka pathum lawng a um kho i, cucu an congh dih ahcun kai khawh ding a rak si lo. Cucaah Rome Ralkap zong nih an kai kho zawkzawk lo i, a kulh in sau tuk an rak kulh. 

Masada cung rawn

Atanglei map ah Atanglei hmanthlak i aa suainak bantuk in, "Roman Siege ramp" timi khi a kuarhnak hmun asi i, Rome ralkap nih minung 15,000 thazaang in lung le vawlei an chilh dih hnu ah, sakhan ah an kai. Zaamnak a um lo caah, hi sakhan ah minung 960 kuakap an rak i that. Rome kuttang i hremnak tuar le thih nak cha cun mahte thah a tha deuh an rak ti i, an rak i that dih hna. Ngaihchia tuk asi nain, nusaltha le pasaltha tuanbia cu, cuticun a dong theu tawn. 

Rome ralkap nih an tuk lio map

White Hoouse Roosvelt Room ah WIFI A Um Lo

Roosevelt Room (Bill Clinton chan)

USA cu vawleicung ah "technology" a sannak bik asi. Computer le internet sertu zong an si. Tu chun ni ah vawleicungah minung million 3,344 kuakap nih internet an hmang ti asi. A caan caan ah a hmangmi hna dihlak hi, million 4,000 tluk an si.

Tu chun ni ah, vawleicung minung dihlak i 40% cu internet an ngei i, vawlei hi computer chung in aa peh dih cang. 1995 ahcun 1% nak in an rak tlawm deuh ti asi. 1999-2013 karlah ah internet hman hi alet 10 in an tam deuh. A voikhatnak bik billion pakhat nih an hman kum hi 2005 ah asi. Billion pahnih nih ah hman kum hi 2010 asi. Billion pathum nih a hman kum hi 2014 asi.

Pre. Obama chan ah hin, USA hi technology a karh ngaingai i, amah zong nih tha a pek taktak i, US sipuazi zong hi internet thawng in tamtuk a karh ti asi.  Sipuazi lawng si lo in, politcis zongah internet cu tam tuk lehpek an hman i, Obama chan ah online technology hi tam taktak a karh ti asi.

Primary sianginn tiang in, khan kip ah internet bunh piak ding hi, atu cozah an i tinhmi asi i, sianginn thar deuh paoh cu, internet khan kip ah bunh an si cang. Sizung tam deuh zong, khan kip ah internet bunh an si. Hmunkip ah WIFI internet a ngah i, bank tampi hmanh ah a ngah i, motor mawngh pah le vanlawng cung hmanh in, wifi cu hman khawh an si lengmang.

Cu lio caan ah khuaruahhar ngai thil pakhat cu chim ah zumh ding asi setsai lo. White House i a ummi minthang taktakmi room pakhat Roosevelt Room cu WIFI a ngah setsai lo i, nizan ceu ah tha tein an bunh ti asi.

CBS nih capo an saihpah mi ah, Obama interview an tuah i, Roosevelt Room ah WIFI a ngah lo an timi cu asi maw? an ti. "Asi ko. A um ko nain, a line a chia tuk i, a caan ah a ngah lo" tiah ati. CBS nih, "Kum zabu 20 chungin White House chuahternak" tiah tlangpi tar in, capo in thawng an chim phah.

Vawleicung ah technology a sang cemmi ram, vawleicung President ropui bik asimi US President, vawleicung minthang bik inn pakhat asimi le President umnak "White House i Roosevelt Room" ah WIFI a ngah tha thi lo timi cu, zumh awk a har nain, a dikmi asi. Cucu zeitindah asi khawh hnga ti tu khuaruahhar asi.

Roosevelt Room cu US President a umnak bik le rian a tuannak bik hmun, White House i, "The West Wing" timi ah a laicer nawnte ah a ummi asi. Meeting tuahnak room asi. President zung a kainak Oval Office a luh hlan ah, upa pawl meeting an tuah ta nak zungkhan asi. Ramdangmi he an i ton lai ah, meeting an tuah ta nak le timhlamh ta nak zungkhan asi.

"Na zumh le zum, na zumh lo le zum duh hlah."

Chinchiah
1. Hmanthlak hi wikemedia ah lakmi asi

(Ref. By Pete Souza - Source; Story, Public Domain, https://commons.wikimedia.org)

                               











--------------------------Adih-------------------------

Culture Shock

Nunphung tiah kan ti lengmanmi hi, zeisette dah asi? Hihi careltu na ruat bal dek maw? Mi tam deuh nih cun, "Nunphung hi, thilthuam, lamkui, hla, darkhuang" tiang hrawng lawngah kan rak ruah. Anthropologist tining ahcun cucu a rak si thlu deng lo.

Anthropologist timi minung sining kong cawngmi hna nih cun, "Nunphung timi a kau tuk i, na chim huam chung aa tel ko...thilri, hnipuan, lamkui, darkhuang tumrin, eidin tirawl, nunning, politics, biaholh, ca, thil tuaktanning, khuaruah ning, biaknak, sipuazi...tiin chim cawk lo aa tel an ti." Cucaah nunphung hi a rak buai taktakmi thil pakhat asi.

Vawleicung ah miphun le biaknak a tam rup in, nunphung zong a rak tam ve. Pathian nih nunphung le sining dang cio in hmunhma dang cio ah a rak kan chiah. Kan nunphung hna hi an thatnak le chiatnak an um cio viar. Nunphung a kan pek cio caah, kan nunphung cio hi mah ca cio ah a tha bik an rak si.

Theih a herhmi cu, miphun dang le ram dang um tikah, a mifim ngaimi zong nih mi nunphung hi buar sual khawh asi tawn. Cucaah launak le phannak an tong tawn. Cucu Mirang nih "culture shock" tiah an ti. Sining aa khatlomi miphun i ton le umti tikah a chuak duh ngaingaimi "launak pakhat" asi.

"Culture shock" timi cu zei he dah aa lawh tiahcun, ruahphak lo pi in, electrict nih minung a tlaih tik i an lau bantuk in, minung lau-lak in um khi asi. Cucaah "Culture shock" tiah an tinak asi. Culture shock cu Laiholh cun "nunphung launak" tiah kan leh ko lai. Nunphung aa dang tukmi pahnih i ton tikah, kap hnih in launak a chuak kho i, "lau veve khawh asi."

Muslim nu pawl Nitlaklei ram an phak tikah an lau bik mi cu, "Nu hna nih an taksa, an hnukba le tawtawk tiit hna lang viar mi zapi lak le beach hna an ummi asi." Cu ve bantuk  in, Nitlaklei nu pawl an lau ve mi cu, "Hi tluk zalawnnak a sannak ram Nitlaklei ram i Muslim nu pawl an hmai zong lang lo, an mittte lawng lang in puan in an i zualmi asi ve." An "schok veve." Atanglei hmanthlak zoh law an lau tuk veve asi lo maw?

An lau tuk veve (Rf. www.reddit.com)

Mi nunphung a niam tukmi le an sining hmuh tikah, va lau ngai zong khi "culture shock" timi cu asi. Tahchunhnak ah, 1899 ah Carson le Laura Hakha an phak tikah, Laimi sining cu a rak niam kho taktak. Laimi sining Laura nih "duak" tiah mithla poh bantuk in avan hmuh tikah, a lau tuk. Cucaah zan kuadei ngacha a rak tahmi zong kha, "culture shock" timi cu asi. Lai nunphung a niam tuk ning kha, ruahphak lo pi i, a hmuh tikah a lau tuk caah si i, Laura kha Lai nunphung a niam tukmi nih electrict tlaih bantuk in a tlaih caah asi."

Cu thil nih a langhtermi cu, minung nunphung hi abiapi tuk hringhran timi alanghter. Zeicatiah nunphung cu miphun pakhat, ram pakhat i an sining le an man (value) kha asi. Cucaah an nunphung buak hi, an mah zei i rello le upat lo bantuk kha asi. Cuti buar tik ahcun, buar piakmi an thin a hun lawng silo in, a buartu zong kha, "zeihmanh a theilomi mihrut" ah chiah asi cang. A fim ngai ko zongah "mihrut" ah ruah asi.

Cucaah ramdang le miphun dang sin kan um tikle thutdir tikah, an sining le nunphung kong hi tha tein hlathlai le cawnta hmasat le nunpi khawh ding in zuam ding kha a biapi taktak.

1997 ah USA ka phan. Ohio ah Laimi pakhatte zong an rak um lo. American minung he kan i kawm. A caanah Pizza an ka dangh; Chocalet an ka pek. Zeidang hi cu ka ei khawh ngai nain, cu eidin pahnih cu a duh in ka duh kho lo. 2001 ah Normandy United Methodist Church ah mino pastor rian ka hmu. Youth Fellowship kan ngei peng. Pizza le chocolate cu an cah peng. Cu tirawl ei lo ahcun asi kho ti lo. Cucaah i hne ko ning ka ti i, heh tiah ka duh bak nalo in ka ei. Nihin ni ahcun Pizza le chocolate cu ka duh taktakmi eidin ah an tla.

Kawlram Margwe hrawngah mission rian a rak tuanmi Lainu pakhat nih a chimmi cu, mission rian an tuannak ah rul sa a kan pek le ka ei kho bak naloin an nih nih an upat tukmi tirawl asi caah, ka ei ve ko ati. Cucu uar a um ngai.

Zei miphun ca paoh ah, nunphung hi abiapit tuk caah Missionary pawl hna khi, ramdang i mission rian an tuan lai ah, an kalnak ding ram miphun hna i, an nunphung le sining tha tein an chimhta hna. "Anthropology" an ti i, minung sining kong thatein chimhta an si. Cu bu hmanh ahcun an phak taktak tikah, "nunphung launak" an tong thiamthiam rih.

Tahchunh ding tampi a um nain, kan tial cawk lai lo. Anthropology lei ah minthang ngaingaimi Paul Hiebert cu India ram ah achuakmi pa asi. A nu le pa cu India ah mission riantuanmi American Missionary an si. Cu pa nih culture shock kong cu tampi a tial i, cu lak ah tahchunh awk a tha ngaimi tuanbia a tial.

"India ram ah missionary nupa hna an va tlawng. India Krihfabu pakhat nih an mah upat peknak caah zanriah ei an sawm hna. Rawl an ei dih in, missionary nu nih coka i rawl chumtu pawl sin ah lawmhnak bia ka va chim lai tiah ati i, a va lut. An kut a tlaih hna i, a chuak than. Achuah cangka in coka i an chumhchuan ciami tirawl vialte cu an thlet viar i, a thar in an chumh than. Zeicatiah India ram nunphung ahcun, eidin an timhtuahnak hmun ah ramdangmi luh cu, an eidin a thurhnawm tiah an ruah caah asi" aati.

Missionary nu a luh tikah coka rawl chumtu pawl an lau bantuk tein, rawl an thletnak kong an theih tikah missionary zong an lau tuk ve. Cucu "nunphung launak" (culture shock) timi asi. A kap hnih ning bak in an lau veve.

American sipuazi tuahtu pa Egypt ram a va tlawng. Meeting an auh. Chunhnu 1:00 PM thawk asi lai tiah an ti. American pa cu, 12:45 PM ah meeting hmun aphan. Minung an chuak bal ti lo. A hngak peng hna. 1:30 Pm ah tlawmpal an chuak. Duhsah tein an van chuak ziahmah i, 2:00PM ah meeting an thawk.

American pa nih "Ziah meeting cu 1:00 PM ah thawk ding nan ti tung? Atu 2:00 PM asi cang. Kei 12:45 ah ka phanh cang cu" tiah a van ti hna. Egypt pawl nih, "Ka dua, na thei lo tuk. Ziah cu tluk tuan cun na chuah? Meeting 1:00 Pm timi cu 2:00 Pm ah kan thawk te lai tinak ca asi" tiah an ti. Egypt le American suimilam cu aa khat ko nain an tuakning an tining aa dang cang ai!

"American pa nih Egypt nunphung a theih lo i tuan tuk a rak phakmi ruangah, Egypt pawl an lau cikcek bantuk in, Egypt pawl an tlai tukmi ruangah American pa zong a lau cikcek ve. Na thei lo tuk an ti chapchap le a ar ko" ti asi.

Cucu "culture shock" timi asi ko. Egypt zong an shock i, American zong an shock ve. Culture shock a chuahnak cu, Egypt nunphung ahcun, "Meeting 1 kan thawk lai timi cu, 2 ah tinak asi an ti." Kawlram zong cucu kan si ve ko.

America kan um tikah, Laimi zong hi mi sining le nunphung kan theihthiam lonak a tam tuk. Sehzung riantuannak ah, "Appointment nan ngeih cangka in superviror nan chimh lai" tiah an timi hna ka theih hi a tlawm lo. Laimi cu khakha theih ko zongah hal cia kan hmang lo. "Zingka hna in va kal i, boss tu chun off ka duh" tiah an ti mei ko. Sehzung lutlai pawl an ar tawn ko. Ahnu ahcun "Kawlram culture si ko hih" ti an theih le an i neek ve ko. An i neek hlan cu an shock bak ve.

Cuticun Laimi nih hin, kan umnak ram nunphung hi kan buarnak a tam tuk. Kan nih caah cun thil fatete an si men ko lai nain, American caah cun thil biapi tuk an si. Cucaah kap hnih ca in, "culture shock" a um sualnak hnga lo ding caah, Laimi zong nih kan umnak ram kip ah mi nunphung kan buar sualnak hnga lo ralring tein nun a herh. Zeitluk fim zongah mi nunphung theih lo ahcun hruh co asi i, hruh ngai ko zongah mi nunphung theihthiam ahcun fim coh asi.

America kan um tikah, USA minung hi atanglei nunphung kongah kan lauter bak tawn hna:

1. Laitlang bantuk in sathah le "garage" i lang huar in sa-can kan hmanmi."
2. Tiluhawr le a kuarhnak ah, hnawmtam sahang le tihnawn thlet hman
3. Khengtawlnak ah cil chak, hmaiphiah, kuttawl hmanmi
4. Mi hmai ah "cil thukthuk in chak" hmman (Mirang nih an fih taktak)
5. Akenkip lo ah cilchak
6. Thang taktak in khaak chaak hman
7. Minung (ngaknu) zoh hmanmi
8. Mi inn area hna ah duhpoh chawh
9. Mi parking hna ah "duak" tiah motor luhter kan hmanmi
10. Surpi he hna tiva kal le sur-hrawn kan hmanmi
11. Kah lonak ding hmunhma ah vaa kah hman
12. Amah um tein  aum komi 'zuu le vaa dawi kan hmanmi"
13. Rem tein cinmi thinkung hau kan hmanmi le khuaram rocar in kan tuahmi
14. Riantuannak ah "khaini, sahdah, kuva ningcang lo kan khaimi"
15. Chaaklonak ding hmunhma ah, khaini, sadah, kuva kan chakmi
16. Mi an i phuhrung lai maw timi ruat lo in, capo saih kan hmanmi
17. Innpawng thei le tuktak, zohdawh an cinmi thei zong ei viar kan hmanmi
18. Innpa zawn ruat lo in, "nga-pih, ngachoh le a hmuimi kio kan hmanmi"
19. Lungzi, hni le phanat he hna, khuachung kan vahmi (inn man tlaknak asi)
20. Ngakchia yatkuat ah duhpoh in zohkhenh setsai lo in thlah kan hmanmi
21. Zu din bu in motor mawngh le innpa rem lo ding in aukhuan kan hmanmi
22. Puai-ni ah zudin kan hmanmi
23. "Motor horn tum" kan hmanmi
24. Pasal nih puan in nau puak riangmang i, lengchuah hmanmi
25. Hnapkhir coih kan hmanmi (Mirang nih an fih taktak)
26. Mi hmai ah, hakar coih kan hmanmi
27. Mi hmai ah hna-ek coih kan hmanmi
28. Pumpak (Kum, rian, nihlawh, umnak le chungkhar) kong hal kan hmanmi
29. Kan holh an thei pat lo ti in, mi nisawh le mi zoh pah in capo saih hman
30. Pa le pa hna kuh le dai kan hmanmi (Gay ah ruah bak asi)
31. Vawlei sawhsawh hna i, rawl ei kan hmanmi (cabuai hman ding)
32. Kut in rawl ei kan hmanmi
33. Pa nih zunzun tikah zunput hnawh ta lo in 'eng zuai' in chiahta kan hmanmi
34. Hnawmpawn pawng le parking hna ah zudin saei le phekah hna kan hmanmi
35. Inntual hna ah lang-sar tuk in lumeh kan hmanmi
36. Alanghlat in, min in thangpi auh kan hmanmi
37. Pawngkam zawnruat lo in, zan tlai tuk tiang nuamh kan hmanmi
39. Motor cung in cilchak, tii le juice thlen le hnawnhne hlonh kan hmanmi
40. Lam kal tikah, "orhlei kap in kallo in, mi he kalh in kal kan hmanmi"
41. Priavate in parking ah an mah nawlpeklo in motor park kanh
42. Mi motor chuahnak kham lak in motor park hman
43. Midang inn siseh, zung siseh, auhta hmasat lo in mithla chuah in va chuah
43. Rawlhrawn sawm tikah sawmmi kha ti-rawl hnek tuk hman
44. Lawmhnak bia chim "Thank you" ti philh le chim lo
45. "Thank You" ti an chim tikah "Welcome" ti chimlo pi in um
46. "Hmaikhahlo" timi ngeih tuk (Yes kha yes, no kha no ti ding)
47. Kawlram bantuk in innpa theih in aukhuan le sik hman (911 he zitnak asi)
48. Thin-hun sawhsawh ruangah 911 auh hman (kan shock taktak kho)
49. Caan upat lo le rian tlai (Time is money ti philh hlah)
50. Midang rian ah va sawhkhih tuk (Privacy buar ah an chiah)

Hi nunphung (50) hi ni fatin nunnak ah aa tel pengmi an si i, "Buar Sual A Fawitemi American Nunphung" an si.

Hihi Laimi nih kan buar cemmi le "Ameican pawl lau lak in kan tuah tawnmi hna zong asi." Laimi lawng silo in, ramdangmi nih an buar cemmi zong an si. Hihi na zulh khawh le na ralrin khawh ahcun, "thil a theithiammi le mifim ah American minung nih an in ruah lai." Fim coh a duhmi nih cun hi thil (50) hi zulh ding asi i, hruh coh a duhmi nih cun buar lengmang ding an si ko. Na buar paoh ahcun, American cu an lau cang "Culture shock an tong" timi theih zong aherh.

                                            -----------------------------------
                                                       Chinchiah

1. Culture Shock kong hi, nunphung buar lo ding timi capar dang ah zeimaw zat cu ka tial cangmi asi.

2. Culture Shock kong tling deuh tein rel a duhmi nih cun Paul G. Hiebert tialmi Anthropological Insights for the Missionaries timi cauk rel ding asi. Paul G. Hiebert hi mi za taktak asi. Missionary an fapa asi i amah cawnpiaknak ah Chicago ah lecture ka rak kai bal cang. Cauk zong tam ngai a tialmi asi.

Jeduh Thih Ni?

Jesuh Thlan

Acung hmanthlak hi, Jesuh ruak an rak chiahnak Garden Tomb asi ko tiah an timi asi. Golgottha ah Jesuh cu vailam an tah (John 19:17-20). Golgottha tlang in a thlanglei inn lianmi inn (2) dan tluk hlan ah a ummi asi. Thlan an kharnak lungtum pi hi, Jordan ram Nebo Tlang i a ummi Abu Badd Stone hi asi ko tiah Simmon Brown le anupi nih tampi hlathlainak an ngeih hnu ah an chim. Zeicatiah Garden Tomb innkhar he aa rup bak asi i, an tah tikah a zeipoh hi aa milh dih ti a si.

Bible zoh tikah, "Jesuh cu Lanhtakpuai lai ni (Preparation Day) ah a thi i, hi Garden Tomb ah hin an chiah i, Sabbath a dih hnu thaizing Zarhpining ah a thawh than kha Mary Magdalin le a hawi le nih an theih kha asi.

"Hi ka zawn ah biahalnak nganpi a ummi cu Jesuh thih ni timi, "Lanhtakpuai lai ni, Preparation Day" timi khi zei tik ni dah asi?" timi asi.

Abu Badd Stone, Jordan (Rf. www.thethroneofgod.com)

Catholic le Protestant Krihfabu nih Thawhthan kan hman ning le tuak ning hi aa palhmi asi. Zeicatiah Jesuh Krih nih, "Ni 3 le zan 3 vawlei tangah phum ka si lai. Ni 3 hnu ah thihnak in ka tho than lai" tiah fiang tein a kan chimh ko nain tu chun Thawhthan kan hman ning cu, Nikhat le cheu lawng Jesuh hi kan thihter.

Tu chun Thawhthan Ni hi "Judah calendar zong in a hman lo i, Rome calendar zong in a hman lo." Zei tluk in dah a hman lo timi van zoh ta u sih:

Ningani (Friday) i a thih ahcun:-

1. Ninga zan-Rinni zan.............Ni (1)
2. Rinni zan-Zarhpini zing........Ni cheu (1/2)

"Zarhpini zing ah atho" ti in tuak hmanh ah, Jesuh thlan chung aum hi, ni khat faite lawng asi. Jesuh nih "Mifapa zong hi vawlei chungah ni (3) le zan (3) a um ve lai" tiah atimi hi a tling bak lo. Cucaah Thawhthan kan hman ning hi, bible bia kal ning cun aa palh bakmi asi.

Jesuh nih a thihnak le thawh thannak ding kong cu, Matt 12:38 ah, hi tin prophet bia a rak phuan chung. Pharisees nih Jesuh cu "khuaruahhar hmelchunhnak" an hal i. Jesuh nih hi tin a leh hna:

"Prophet Jonah kong dah ti lo cu, khuaruahhar chim ding kan ngei hna lo: "Jonah cu ngapi paw chungah ni (3) le zan (3) a um bantuk in, Mifapa zong vawlei chungmuru ah ni (3) le zan (3) ka um ve lai" (Matt 12:40).

Jesuh bia hi a tliang tuk. Palh ding aum lo. Ni (3) le zan (3) vawlei chungah ka um lai ti asi ko. Chap ding le zuh ding a um lem lo.

Matthew 27:62-66 zoh tik zongah, "Farasi pawl le tlangbawi hna nih Pilate sinah an kal i, ni (3) hnu ah ka tho than lai ati caah, thlan kha fek taktak in khar i conghnak nawl kan pe; culo ahcun a zultu nih a ruak an lak lai i, a tho than an ti sual lai" tiah an va nawlnak le thlan conghnak zong kan hmuh rih. Cucaah Jesuh nih, "Ni 3 hnu ah ka tho than lai" timi hi, azultu pawl sin a chimmi lawng siloin Farasi le mizapi sin a chimmi asi timi a fiang.

Cu tluk in bible ah fiangte in aum ko nain, tu chun Krihfami nih, Ningani ah kan thihter i, Zarhpini zingka ah kan thawhter tikah, Judah nithla rel ning in cun Nikhat le acheu lawng a si. Mirang nithla relnak le suimilam caan in tuak zong ah a dik in a dik kho lo.

Zeitindah cucu ni (3) le zan (3) kan ti khawh lai? Mirang calendar in rel zongah ah, nikhat ah suimilam 24 um in tuak tik zongah, ni khat le cheu lawng asi than. Cucaah Jesuh kan thihter le thawhter than caan hi, palh tha lo tein aa palh.

Ni (3) cu suimilam in tuak ahcun 72 asi. Atu Thawhthan kan hman ning hi suimilam caan in tuak ahcun, Ningani zanlei in Rinni zanlei tiang suimilam (24) asi. Rinni zanlei in Zarhpini zingka 7 Am tiang hei si sehlaw, atam bik ah Jesuh thlan chung a um caan hi, suimilam 37 tluk lawng asi.

Suimilam in tling tein a um le um lo cu kong dang chia ko rih u sih. Judahmi nih nikhat an ti tawnning theng in rel lo in, Lai tuak in rel tik zongah, ni a tling kho hrimhrim lo. A suimilam in tling hmanh hlah sehlaw, ani ahcun a tling ti in kan tuak khawh.

1. Ningani ----Ni (1) nak
2. Rinni     ----Ni (2) nak
3. Zarhpini--- Ni (3) nak

Asinain a zan in tuak tik ah tuak awk atha hawi ti lo. Zeicatiah Ningani a thih ahcun, zan (3) cu zeiti hmanh in asi kho ti lo. Zan (2) lawng vawlei chung um ding asi than.

1. Ninga zan---Zan (1) nak
2. Rinni zan---Zan (2) nak

Cucaah atu i Ningani kan thihter ning cun, zeiti hmanh in Jesuh hi thlan chungah zan (3) a um kho ti lo. Ni (3) hmanh hi, "tuak hramhram" lawngah aa tuak kho ding asi. Cucaah Jesuh nih "ni 3 le zan 3 chung vawleichung a um dingmi kong le Jonah 1:17 a epchunnak prophet bia a rak phuan chungmi hi a tling lo" tinak asi hnga.  Cucaah, atu lio "Thawhthan" kan hman ning hi cu, Bible ning in cun, a dik kho lo.

Zeidah An Tuak Palhmi Asi Hnga?

Jesuh hi Friday ah a thi tiah kan timi hi, bible cheukhat ah an rak lehpalh caah asi. Hlanlio deuh Krihfa hmasa hna nih, an rak palh deuh caah a si kho men. A ruang cu Bible pakhat lawng zoh in le bible tha deuh in an rak zoh lio ruangah asi kho.

Bible vialte lakah tial hmasat bikmi cu Paul cakuat an si. Galati cakuat hi tuan bik a tialmi asi i, AD 48 hrawng ah asi. Paul nih hin Jeuh chuahnak le thihnak kong hi a tial lo. Thawngtha Cauk pali nih Jesuh thihnak kong an tialmi tu in, Jesuh thihnak le thawhthannak hi kan theihmi asi.

Bible tha tein zoh tikah, Jesuh a thih zarh ah hin, Sabbath pahnih aa tong ti kan hmuh. Cu Sabath pahnih kong hi, hlan lio Krihfa hruaitu hna nih rak buai deuh hna sehlaw a dawh. Cu Sabath (2) cu "Kum Sabath le Zarh Sabbath" an si.

Hi Sabbath ni pahnih ah hin, Kum Sabbath hi "a thiang khunmi Sabbath" (John 19:31b) tiah a leh. Hi Kum Sabbath hi Zarh Sabbath nakin a thiang deuh tinak a si. Cu nih a langhtermi cu Jesuh thih zarh ah hin, "Sabbath phun hnih" (a thiang khunmi le a thiang deuh lo mi) a um tinak a si. Phun dang in chim ahcun "a sunglawi deuhmi Sabbath le a sunglawi deuhlomi Sabbath an um" tinak a si.

Cu Sabbath pahnih cu hi tin zoh khawh a si.

1. Kum Sabath: Hi Sabath hi "Passover" (Lanhtak Puai) asi. Egypt ram sal sinak in an chuah zan philhlonak puai asi. Nissan thla ni 14 zanlei in aa thawk i Nissen thla ni 15 zanlei ah a dong. Aa thawk caan hi zanlei 3:00 in nitlakkar ah aa thawk. Hi Sabath cu kum khat ah voikhat a chuakmi asi. Judahmi tuanbia ah ni sunglawi bik ni a si. Cucaah hi Sabath cu Mirang bible ahcun, "special Sabbath" asiloah "a high day" (nisang ni) tiah an ti. Cu ni sunglawi cu "Nitlakka in aa thawk i, a thaizing nitlak tiang" asi. Cu caan chung cu eidin timtuah dah ti lo cu, zeidang rian tuan a thiang lo.  Lanhtak Puai lai ni cu, "Timhlamh Ni" (Preparation Day) tiah an ti. Hi Preparation Day ah hin, Jesuh a thi ti kha bible ah kan hmuh. Kum Sabath hi, ni laklawh ah a tla kho i, voi tam deuh cu zarh chung ni ah an si. Thilnu phulhlo changreu puai (ni 7 ulhmi) he aa thawknak ni zong asi (Exodus 12: 15-20; Matt 16:12).

2. Zarh Sabbath: Hi Sabath cu "Zarh khat ah voikhat ulhmi Sabbath (Rinni) asi." Hi ni cu Ningani nitlak in Rinni nitlak tiang asi. Hi ni ah hin, riantuan khawh asi lo. Sabath buar asi caah, eidin tah ti lo cu, zeihmanh tuah athiang lo.

Bible tha tein zoh tik ah, a fiangmi cu, Jesuh vailam an tah ni le a thih ni hi, Zarh Sabath silo in Kum Sabbath (Lanhtak Puai/Passover Sabath) lai ni, "Preparation Day" ah khan asi ti kha atanglei bible ah fiang tein kan hmuh.


Jesuh Thih Ni Taktak

Bible lettu nih hin mah le uarmi hawih cio in Bible hi leh a rak si. Kokek bible ca in a letmi cu an rak tlawm ngai. Cucaah Mirang bible zong hi, an i khat theng hna lo. Ahota hi a dik bik ti cu ka thei lo nain, fiannak ah epchun ka duh.

Jesuh a thih ni hi phun (2) in an tial.

1. Ningani (Friday)

2. Ani chim lo in, "Preparation Day" asiloah "day of Preparation" timi an si.



1. Friday Ti Ahmannak Bible 


Lai Bible Thiang ahcun, "Jesuh thihni hi, Cawnningani (Friday)" ti asi (Luke 23:54; Johan 19:31). Lai Bible Thiang hi, Today's English Version (TEV) lak deuh in tialmi asi tiah tleicia Rev. Dr. David Van Bik nih a rak ti bal. Cucaah Lai bible hi TEV in lakmi asi caah, TEV ning tein "Cawnningani" tiah a ti tikah, apalh ti khawh asi lo. TEV tu nih  a leh ning kha asi.

Bible dang zoh tik ah, Lai Bible Thiang ah John 19:31 i "Cawnningani" (Friday) tiah timi te khi, hitin an an hman. Bible minthang bik (10) kan zohchun lai.


2. Day of Preparation asiloah Preparation Day

Atanglei bible hna nih cun, Luke 23:54; Johan 19:31 hna hi, "Day of Preparation asiloah Preparation Day" ni ah Jesuh cu athi tiah an tial. Acheu nih, "Passover lai ni" ah tiah an tial. Cucu aa khatmi ni an chim duhmi an si.

1. King James Version (KJV) nih cun, Jesuh thih ni cu, "it was the preparation,...for that Sabbath was a high day.." tiah a tial (hihgh day timi cu ni-thianghlim/ni sunglawi tinak asi).

2. Living Bihle (LB) nih cun, Jesuh thih ni a thaizing khi "a very special day, Passover" (Lanhtak Puai, ni sunglawi taktak asi) tiah a tial ve.

3. New International Version (NIV) nih cun, Jesuh thih ni cu "a day of Preparation" asi. A thaizing cu "a special Sabbath asi;  Judahmi nih cu Sabath ni ahcun, ruak kha thing cungah thlai an duh lo" tiah a tial (Special Sabath atimi cu Passover/Lanhtak Puai kha asi)

4. Philip Modern English (PME) zong nih, "Jesuh thih ni cu Passover ca i Timhlamhni (a day of Preparation) asi ati. Zeicatiah a thaizing Sabath cu a biapi tukmi Sabbath asi caah asi (particular important Sabbath tiah a tial).

5. Revised Standard Version (RSV) zong nih, Jesuh thih ni cu "a day of Preparation" asi; zeicatiah a thaizing cu Sabbath ni asi i, "a high day" asi caah asi tiah ati.

6. Jerusalem Bible (JB) ahcun, Jesuh thih ni cu "Preparation Day asi" tiah a tial. Zeicatiah a thaizing Sabath cu sunglawi tuk in an ulhmi Sabbath asi caah asi" tiah a tial.

7. New English Bible (NEB) ahcun Jesuh thih ni zanlei cu "Passover lai ni asi; cu Passover ni cu Judah mi caah nisunglawi tukmi ni asi" tiah ati.

8. New Living Traslation (NLV) ahcun Jesuh thih ni a thaizing cu Special Sabbath asi; zeicatiah cucu Lanhtak Puai ni asi caah asi" tiah ati.

9. New American Standard Bible (NASB) ahcun Jesuh thih ni cu "a day of Preparation" asi; zeicatiah a thaizing Sabbatah cu a high day (ni sunglawi) asi" tiah ati.

Cun Luke 23:54 zawn zong ah khin, KJV, NIV, RSV, PME, JB, NLT, NASB nih cun "Preparation Day" asiloah "day of Preparation" tiah an hman. Zeicatiah "Sabbath ni a nai cang caah" tiah an tial (LB, TEV, NEB bible pathum lawng nih "Friday" timi an hman).

LB (1971), TEV (1966) le NEB (1961) hna hi naite lawng ah chuahmi an si caah, an mah nih "Timhlamh Ni" timi kha tu chun Thawhthan Ni kan hman ning hawih in, "Friday" (Cawnningani) tiah an chap bia tu a si. Hihi Cawnningani ti silo in "Timhlamh ni" ti tu a si. Rev. Dr. Rual Uk lehmi ahcun "Timhtuah ni" tiah a leh.

Cucaah hi bible (10) leh ningcang hi, epchun tikah Jesuh thihni hi 'Timhlamh Ni" (day of Preparation asiloah Preparation Day) timi tu hi an hman deuh caah a dik deuhmi asi. A thaizing hi, "Special Sabbath" (Passover/Lanhtak Puai) cu asi.

Passover (Lanhtak Puai) hi Zarh dongh ah si lo in, voi tampi cu zarh chung ni ah a tla tawn. Jesuh thih kum ah hin, Jesuh thih zarh ngelcel ah hin "Kum Sabbath le Zarh Sabbath" hi an um veve.

Cucaah a tawinak in Jesuh thih ni le thawhthan ni hi, hi tian tuak khawh asi.

1. "Jesuh hi Kum Sabbath caah timhlamh ni (day of preparation or preparation day) ah a thi.

2. Zarh Sabbath thaizing (Zarhpini) ah a tho than. Zarh Sabbath cu Rinni kan timi khi a si.

Ruah dingmi cu "Timhlamh ni (day of preparation/preparation day) timi khi zeitik ni sette dah a si hnga?"  timi asi.

Cucaah hitin tuak khawh asi.

1. Timhlamh Ni (Preparation Day) khi Nithumni (Wednesday) asi a hau.
2. Special Sabbath (Passover) ni khi Nilini (Thursday) asi
3. Ningani (Friday) khi ni lawngkang ni asi. Khi ni ah Mary Magdalin le hawi le nih "zihmui an cawk; sathau an timhtuah" (Mark 16:1-3).
4. Rinni (Zarh Sabbath) asi caah an i din than.
5. Zarhpini (Sunday) zingka te ah thlan ah an kal.

Judah nithla rel ning in tuak tikah hitin tuak khawh asi.

1. Nithumni zan-Nilini zan..............Ni khatnak le zan khatnak
2. Nilini zan-Ningani zan  ..............Ni  hnihnak le zan hnihnak
3. Ningani zan-Rinni zan  ...............Ni thumnak le zan thumnak

Zarhpini zingka cu Jesuh a thawh than an theih lawng asi. Sabbath Ni cu Rinni zan muika in a dih cang caah, Jesuh hi muika zong ah tho than sehlaw theih lo asi. Zantim le zingka zong ah tho than sehlaw theih lo asi. Zeicatiah Mary Magdalin le a hawi le thlan an phak cu, "A rak tho diam cang; thlan a lawng cang; thlan ah a rak um ti lo."

Cucaah acunglei thil sining vialte zoh tik le bible sining tuak lengmang tikah, Jesuh hi "Preparation Day) timi, Special Sabbath lai ni, Nithumni (Wednesday) ah a thi timi kha fianter khawh asi. Cucaah nikhat khat achun, Krihfa hruaitu thawng an chuah tik le bible ning tein Thawhthan (Easter) kan hmang lai ti ahcun, Nithumni tu hi a thihni ah chiah i, "Good Wednesday" tu ulh ding asi ko hnga.

----------------------------------

Zohchihmi Bible

1. Today's Parallel Bible, Zondervan, 1995
2. Eight Translation New Testament, Tyndale, 1985
3. "Easter," Mercer Dictionay of the Bible, Mercer University Press, 1990.


Biafunnak

Jesuh thawhthannak kong a rak tuaktantu hlanlio Krihfa hmasa hna nih, a tuak an rak palh deuh kho men. Cucaah Jesuh hi Ningani (Friday) ah kan thihter i, Zarhpini ah kan thawhter. A ngaingai tiahcun, Nithumni (Wednesday) ah thih i, Zarhpini zingka (zantim zong asi kho) ah a tho ding asi. Cucaah nikhatkhat ahcun, Nithumni (Wednesday) tu hi "Good Wednesday" ti i, Jesuh thihni ah i hmang kho sehlaw, cucu Bible chim ning a tlin cemnak asi ko hnga. Good Friday um ti si ti lo in, Good Wednesday tu hi siter ding asi. Hi kong hi, WCC le Pope te hna nih hin biatak tein ruah i, ning cang tein hman khawh ahcun sullam a ngei deuh ngai ding a si.