Wednesday, May 25, 2016

Zarh Khat Chungah Chungkhar Pathum Nih Thihnak

Domingo Fraga le Liz a liamcia thla (5) an puai lio hmanthlak
Minung cu hrin voi khat thih voikhat asi. Thil pakhatkhat ruangha, zarh khat chungah khuapi te thih khawh asi.  LMotor, vanlawng le tilawng hliamkhuainak in chungkhar ningte thih khawh asi. Asinain zarh khat chungah damlonak in dawtmi nupi, hrin hmasat bikmi fanute le chuahpi far nih thihtak timi cu, tuanbia ah a har ngaimi asi i, a nungmi caah tuar a fawi lo. Asinain hi bantuk hi, micheu zawn ahcun a rak tlung ve ko.

Boston Globe nih Massachusetts ramkulhmi pa "Domingo Fraga" nih a tonmi chungkhar thihnak kong cu lungfak ngaihchia ngaingai tuanbia asi. Kum khat ah chungkhar pakhat thih hmanh kan celh lo va si kaw, hi pa tuarmi hi zeitluk in dah a va fah hnga? Accident i a bu thih bantuk si tunglo in pakhat hnu pakhat thihtak cu tuar a awl ding asi lo.

Massachusetts pa cu anupi he an i ngeihnak thla nga lawng asi rih. A nupi cu ngan dam tein nau a pawi ko. Asinain lakhruak in emergency ah nau hlai a hau tiah an ti i, an hlai. A thi tam tuk a chuak i a nupi, Liz, timi nute cu nau an chuah piak khawh ah a thi. Cucu ngaihchiatnak tuanbia aa thawk lawng asi rih.

Fanute Juliet cu doctor te nih dam tein an chuah. Apa Domingos nih a fanute cu ni tlawmpal a van pawm. Ninga nak ni ah a fanu ngeih tirmi Juliet te cu a thi ve hawi. "A thi tam tuk aa dolh sual caah asi" tiah an ti.

Anupi le a fanute ruang hmanh an vui hlan ah, thawngchia pakhat Domingos sisn ah a rak phan than. "Na farnu te kha nauinn cancer in a thi i ngakchia pahnih a rauh ta hna " ti asi than. Ni tlawmpal a raoh ah, "Na pi kha stroke in a zaw" tiah an van ti than hawi.

Cuticun ngaihchiatnak a phunphun aa chap. A nupi nih a cahtakmi cu, "A fanu te cu anun chungah zanchiar ka pawm i, ca ka rel piak. Liz he hmunkhatte ah an um ti tiah ka ruah. Liz nih naute pawmter a ka duh" tiah a ti. Mitthli he bia a chim.

Pathian khuakhan ning hi chim awk a rak tha lo. Thihnak kong ahcun minung nih a phi theih khawh asi lo. Zei ruang ko ah hme zarh khat chung rumro ah chungkhar pathum taitai thih cu? Nunnak timi hi hngalh awk a rak tha lo.

Tuar a har ko. Zarh khat chungah nupi, fanute, far nih thihtak i, pi nih damlonak fak taktak van ngeih tak zong cu a fawi lo taktak. Cucaah GoFundMe a tuah i, leiba a ngeihmi $10,000 chamnak ding a tuah. A tuan hnu ni tlawmpal ah, minung 900 nih $47,000 an hlut.

Ngaihchiatnak hrawmpi tikah ngaihchiatnak a zor i, minung 900 nih an ngaihchiatnak an hrawmpi tikah an ngaihchiatnak a zia deuh ngai lai.

Minung hi kan thi te lai ti kan theih ko. Thih hi kan i ready ngai ko zongah thihnak taktak a phak cun a fak tuk. Hi pa zong hi zeitluk in dah a thinlung a kuai hnga? Kum zeizat riamruam dah a hei tuar te hnga?

Hihi kan ruah a herh. Chungkhar ah thihnak kan ton cio tik zong ah, "Pulthi ni sarthi hram" an ti bang i, midang ngaihchiatnak kha epchun in kan ngaihchiatnak hi tuar ahcun, tuar a rak fawi deuh ngai tawn. Hi pa tonmi hna hi ruah ahcun, chungkhar pakhat thih hna hi, a fak tuk in ruah ding asi hnga lo timi, hi ca nih a ka ruahter.

--------------------------------
Zohchunhmi Ca

1. http://www.newser.com/story/225328/days-apart-man-loses-wife-firstborn-sister.html









Monday, May 23, 2016

Nukaitlang Khua Vs. Bungtlang Khuathar

Khualak lam zong kau taktak in an ser 
Khualai
Khualai
Khuapi muisam kengmi Nukaitlang Khua?

Hi khua hi a umnak cu Nukaitlang asi caah acheu nih Nukaithlang Khua tiah an ti. Ka theih tawnmi cu, "Thantlang ahcun mitsurzu thawl khat ah cu zat asi le Nukaitlang ahcun cu zat asi" tiah thilman epchunnak tampi an chim lengmang. Hi hua tlatu hi Bungtlang khuami an si i, Bungtlang ram ah  aum caah, acheu nih cun Buntlang Khuathar tiah an ti. Bungtlang khua kan ti lai maw? Nukaithlang khua kan ti lai dah? Nukaitlang vs Bungtlang asi cang. A tlatu nih zeitindah min an vuah ka thei rih lo. An serning cu khuapi pungsan keng tein an ser caah aa dawh i duh a nung ngaingai.

Bungtlang khuahlun cu Tipi le Tio aa tonnak tlangbo cungah a ummi asi. Mizoram Pangkhua he ralkah tein a ummi khua asi. Lairam ah a min a thang bikmi cozah lampi Saisihchuaklam nitlaklei a donghnak ummi khua asi. Bungtkang cu hlan ah Thau ram a rak si i, Bungtlang khua hi Thau lopil a rak si. Carry le Tuck nih "The Chin Hills Vl. I" ah an tialmi cu, "Thau khua pawngah khua fatete pahnih an um. Cu khua hna cu a caan ah Thau ah an i fon, a caan ah an va um hnawh tawn. Khua pakhat cu Bungtlang asi" tiah an tial. Chim duhmi cu Bungtlang khua micheu cu Thau cithlah bak an si timi kha chim khawh asi. 



Bungtlang khua hlun hi tlangbo cungah a um. Khuaruahhar ngai asimi cu, tlangpar cungah cun cerhti zong an ummi hi asi. Tlangpar ah cerh um hi a har ngai. Abik in Buntlang bantuk in a linhsatnak ram i cerh um hi a fawi lo. Pathian nih a rak ser ve hrimhrim khua hmunhma pakhat cu asi. 

Bungtlang khua hi, Thau Ohsuh ah a um. Thantlang Peng nitlaklei bik ramri khua pakhat asi. Tipi le Tio tonnak in nichuahlei ah a um. Bungtlang khua pawng ah hin, Lotharawn timi a min a thang taktakmi nelrawn pakhat a um i, cu rawn cu leikuang i tuah khawh ahcun, khua chingchan vialte a cawm khawh dih hna lai ti asi. Nikhatkhat ahcun Nukaitlang khua hi facang tampi a chuahter kho tu khua zong asi kho te dingmi asi.






Ka um hmun in ka ruat tawn. Bungtlang ca ah hin zei sipuazi dah a tha bik hnga timi? An khua hi theihai a tha taktak. Serthlum, sertawk, theithu, retei, fu, banhla, kumkual tipawl an tha taktak. Tualram asi caah, khanghmung le tiamti zong an tha duh tuk. Cun zawngtah zong a tlai tuk fawn. Hi thil vialte cinthlak ahcun, pawcawmnak lawng siloin rumnak tling chuah khawhnak ding khua asi. 

Laimi cu sipuazi tuah kan thiam tuk rih lo. Zawngtah hna cin tikah kung linga lawng cin ding asi lo. Kung thawng in cin i deng tein abu khar in pek ding tiang khin cin ding asi. Lairam in a rami pastor pakhat nih a kan chimhmi cu, "Thantlang zawngtah khi a tlai hlan in, Ks. 450,000 in an i ham cia cang" tiah a ti. Bungtlang cu "Sipuazi market" a kauh tuk caah, zawngtah, khanghmui, tiamti tuktak hmanh tawr le cheng in cin ahcun, abu in an khar hna lai i, an mah kal hau lo in um hmun ah rumnak tling a chuak kho dingmi asi. 

A rauh hlan ah, Kaladan Project pi a pem cang lai. Sangau-Pangkhua-Tipi bus lam a pem te lai. Nukaitlang-Thantlang-Hakha Bus lam apem lai i, Nukaitlang khua hi Tio khua bantuk ah aa chuak kho te ding asi. Sangau hi inn 1,000 renglo an si cang. Hmailei ah "city" a hmu te lai. Sentetfiang-Sangau-Pangkhua khi aa peh hrimhrim lai i, khuapi taktak a chuak te lai. Cu tik ahcun, Bungtlang ram in a chuakmi facang, eidin, tisik anhnah le theitlai vialte hin, lo tuah lo in cawm khawhnak le rumnak asi te lai. 

Zeicatiah Nukaitlang Khua cu "sipuazi caah" market a kau ngaite ding asi. Zeicatiah Sangau, Saiha, Lawngtlai, Vanlaiphai in Hnahthial le Lunglei tiang thil fawi tein an zuar khawh te lai. Cun Bual le Vailmtlang vialte ah thil a kuat khawh dih rih. Thantlang-Hakha tiang in eidin tirawl kuat khawhnak lam ah aum cang. Cupin ah Laitlang le Mizoram ah amin a thang bikmi, Tio le Tipi tonnak hi a lar chin lengmang. Hi hmun zoh duh ah tourist tampi an ra te lai. Cu zong cu Pangkhua le Nukaitlang caah tangka luhnak hrampi pakhat asi te lai. 

Cucaah Nukaitlang khua dirhmun hi a that tuk caah, Bungtlang khuahlun nih an umnak khuahlun chuahtak zawkzawk i, lungthin khat tein khua an ser zok hi a herh. Zeicatiah Buntlang khuahlun cu a hmun te lai lo timi a fiang ko. Cubantuk hmun ah, um peng ding asi ti lo. 




Naite ah Pu Ram Hlun Thang zong Bungtlang ah a tlung ti ka theih. Columbus in Pu Duh Bik zong Bungtlang ah a va tlung ve. An khua kong ka hal. Acheu khat nih cun, "Tipi le Tio aa tonnak pawng Ralvennak Va kam hmunrawn ah zuan an duh" tiah a ti. Cucu hmunhma tha asi le si lo kei ka theih lo caah ruahnak chim awk ka thei lo. Asinain Bungtlang khuami nih pa can taktak ah nan ngeihmi hna Rev. Lian Hre, Pu Ram Hlun Thang tibantuk hna an ruahnak la hna u. Cucu nan khua caah a tha bik lai. Culo ahcun nan vaivuan sual lai. Kan khua bantuk ah nan i chuah sual lai" ti zongah ruahnak ka hei chim len ve. Mifim le khuaruat deuhmi hna ruahnak lak hi, hlawknak asi zungzal.  

Saisihchuaklam pi cu, India-Burma pehtlaihnak ding ah bochan taktakmi lampipuam taktak asi cang lai. Cucaah atu lio caan te hi, Bungtlang khuami nih thim an i palh lo ding a biapi tuk. Lungthin vaivuanh lo ding a biapi tuk. "Krifabu bu (7) an um. A cheu cu dawng khat lawng hna an si" tiah Pu Duh Bik nih a ka chimh i, cucu a pawi taktak mi thil pakhat asi. Bungtlang khuami an fim lo le an lung aa rual lo ahcun, an khua thatnak hi khua dang tu nih a theipar an zun kanh te hna lai.

 Zeica dah cucu ka chim ngam? Tio zong cu bantuk cun a can caah, Nukaitlang khua zong ah a cang kho ve mi asi caah asi. Tio khua an tlak lio ah, a pawngte a ummi Hualngo le Rihkhuadar cu "Tio a lin tuk; raifanh a tam" an ti. Khua chuahtak an sianglo i an zuang duh lo. Hualngo le Rihkhuadar khua an zuan lo zongah, khua dang in mifim le mirum "vision" ngeimi an ra thluahmah. Cozah nih lah-wah-kah le akhun zung an van chiah. 

Cuticun as ser thluahmah. Um hmun ah innhmun man le inn man a kai. Nihin ni ah inn dawt (2) ah ting 3,500 hna a phan cang ti asi. A rak zuang duhlomi Hualngo khua hrawnghrang cu hmunhma tha tinco an duh zongah an ting kho ti lo. "Khuapawng ummi ram khua caw nih tam lo" timi Kawl phungthluk ah an chuak. 

Cucaah Bungtlang khuami zong an lung a fim lo le khuahlun hna sau tuk an i benh ahcun, aa benhmi pawl cu an i ngaichih tuan te lai. Nihin ni ah khuathar an ser zawkzawk, Krihfabu hna an i fonh zawkzawk le hmunhma remmi vialte an i tlaih dih cio a herh. 

Cucaah ramdang ummi Bungtlangmi nih tuah a herh rian zeidah asi? Atu lio ah a herh ngaingai tiah ka ruahmi rian cu, Bungtlang khua ramdang ummi nih, "Nukaitlang khua ah innhmun halh le cawk" a si. Caan tha a um ahcun, USA in innhmun pakhat cu hei cawk te ding ah ka ruah ve cang. Buntlang khuami ramdang ummi paoh nih inn hmun thatha hei ham a herh. Alang in hmun kan cawkmi nih, Nukaitlang ah innhmun man a kaiter khawh. Khua a fehter khawh. Sipuazi a thanter khawh. Khuadangmi rat duhnak a chuahter khawh caah si. 


Tipi kam a phanmi motor. Chun mang bantuk asi?

Nukaitlang Khuathar asi. 

Minthangmi Tipi le Tio tonnak tili

Tipi ah pum in i zah tawn asi

Tipi theset pho

Hmanthlatu Duh Bik "Tio le Tipi tonnak kamah"

Tipi le Tio tonnak tili

Nukaitlang khua asiloah Bungtlang khua hi motor lutchuak a tam tuk cang. Saisihchuaklam cu a hlunghlai chin lengmang lai i, hi pin ah hi khua hi a saunglawi chin lengmang lai. Kaladan Projects an tlamtlinh tik le bang ahcun, Rakhine Ram, Bangladesh, India le Banghladesh thilri tampi a luhchuaknak khua ah a cang kho te dingmi asi. Tio Khua bantuk in asunglawi te dingmi khua asi. Cucu caan sau a rau lai lo. Hi hnu kum 5-10 karah a cang kho dingmi asi. 

Cucaah Bungtlang khuami hna nih hmailei thil a cang te dingmi ruat bu tein, vision ngei taktak in atu tein timh le nun an herh ko. An i timh lo ahcun, Nukaitlang khua a thatnak vialte khi an caah asi lo sual lai ti phan aum ngai. 

--------------------------------------------------------------------------------------

Lawmhnak

Acunglei hmanthlak pawl hi Pu Duh Bik sin in ka lakmi an si. Acungah tampi ka lawm. 





Chin State Ah Khuapi Ser Aherh

Mirang phungtluk ah, "Rome khuapi hi nikhat ah an sermi a si lo" ti  a si. Rome khua zong nikhat ah an ser lo bantuk in, Nay Pyi Daw sernak ah kum tam nawn an rau lai ti asi. Nay Pyi Daw sak hi zeitik set dah an thawk i zeizat dah a dih timi hi theih khawh asi rih lo. A tlawmbik ah US $4-5 billion an dih lai ti asi. Cozah chimnak ah killi meng 2,700 a kau an ti i, Singapore ram nakin alet (10) a ngan deuh. Nay Pyi Daw sernak ah a tlawm bik kum (7) an rau lai tiah ruah asi. Nihin ni ah aa ser cuahmahmi khua asi ko rih.

Nay Pyi Daw sernak ah, tangka tampi dih in kum tampi a rau. Lairam ah khuapi tam deuh sernak ding caah tangka kan ngeih lo pin ah dawnkhantu dang tampi a um lai i, kum tampi a rau ko lai nain, a "ruahnak" (idea) cu ngeih chung a herh.
Lairam ah, khua hlun le khuathar fonh hmanh a har i, "khua dangdang kan fonh lai i khuapi kan ser lai" timi ruahnak (idea) cu a har ko.

Asinain vawleicung tuanbia zoh tikah, fimnak a thancho deuh tik paoh ah, thazaang in pawcawmnak hmun asimi khuate um kha mino nih an duh ti lo i, thluak le thiamnak in pawcawmnaka fawi deuhmi khuapi ah an kai tawn. Cuticun khuate tampi cu an thi i, khuapi ah an i fon hna. Lairam zong ah, lamsul a tha chin lengmang lai, mifim cathiam an chuak chin lengmang lai; mirum an tam chin lengmang lai i, chanthar mino tampi cu khuate um duh ti lo in khuapi ah an lut ziahmah te hna lai.

Khuate in khuapi pemnak hi, Lairam he innpa ram asi mi, Mizoram ah tam ngai kan hmuh. MNF an cawlcangh lio ah, khuate tampi cu khuapi deuh ah an fonh hna. Acheu an mah tein an pem. Cuticun khuate cheukhat cu an zor i, khuapi ah an rak i fonh. Cucaah 1970 kuakap ah khua fapi fa ngai a rak simi Aizawl cu atu ahcun "Mega City" timi khuapi lian taktak ah aa chuah.

Khuate fate in khuapi taktak ah aa chuahmi Aizawl                 
Cun Aizawl-Lunglei-Lawngtlai-Saiha lampi a van pem tik ah, motor lam nih a phaklomi khuate cheukhat cu motor lam awr ah an rak pem. Cuticun khuate an si ko nain khua lian ngai ah an i chuah i, cozah nih tanghra sianginn, sizung, thingram zung, palik sakhan tibantuk a chiah hna i, khua za ngaingai ah an i chuah. Dawr zong an um i, cawtu le zuartu an um tik ahcun duhsah tein khuapi ah an i ser hna. Cuticun Mizoram khua tampi khi, khuapi (city) ti awk a tlak lem lo mi zong khuapi phun tein an um hna. Nunning an sang ngai.

Nihin ni ah USA ah hlan lio ah khua minthang ngaingai a rak simi khuate tampi cu, aphunphung ruangah an chuahtak hna i, robuk khua (museum khua) ah an i chuah. Hi pin zongah khuate tampi cu an chuahtak rih hna lai. Kan umnak Ohio Ramkulh hmanh ah khuate (25) hrawng an chuahtak cang hna i, minung an um ti lo caah mithla khua (ghost town) tiah an ti hna. Hi khua hi an thi dih ko hna. Athimi khua cu nunter khawh asi ti lo. Mithla khua ahcun, innlo thatha zong man ngei ti lo. Zeicatiah a nungmi minung an um ti lo caah asi.


14371499396_013740152d_k
Cuahtakmi Shawnee khua innlo, Ohio
4) Shawnee
Chuahtakmi Shawnee khua innlo, Ohio

Nihin ni ah, Tuluk zong nih an i buaipi ngaimi cu, khuate lei ah leikuang tuah an huam ti lo mi a si. Khuate ummi cathiammi mino nih, khuate lei i leikuang tuah an huam ti lo i, an nu le pa kha khuapi ah an pemtak hna. Khuate lei tar an thih tikah, cinthlaknak lei ah harnak tampi a chuak. Cucaah lothlo cu fa (2) ngeihnak nawl an pek hna" ti a rak si. South Korea, Japan, India le adang ram thangcho hna ah hin, khuate um cu sipuazi athat lo caah khuapi ah an lut hna i, cuticun "Mega City" timi khuapi lianlian an chuak. Khuapi an lianh deuh tikah, riantuan awk a tam i, pumcawmnak a lam a rak tam deuh.

Kawlram zongah khuate minung tampi cu, Kalaymyo, Monywa, Mandalay le Yangon ah an pem bantuk in, ramkip minung zong hi an rak si pah cio.

Nihin ni Lairam kan thancho lonak a ruang pakhat cu, "Kan khua an fat tukmi le minung tlawm tuk mi" hi asi. Khua fat le minung tlawm ahcun 'lothlawh le leikuang tuah" dah ti lo cu riantuan ding aum ti lo. Lothlawh pin khi cu, khuate ahcun zeihmanh tuah awk a that lo caah, lothlawh pin cu kan tuak kho ti lo. Cucaah "Lopil kan i tha lai lo" timi rumro kan phang. Minung karh kan tih. Cucu laituak in kan tuak i, lothlawh rumro khi kan kanan ah a um caah asi.

Atu chan cu "electronic chan, computer chan, IT chan" ti asi cang i, cu vialte kan hman khawh rih lo hmanh ah, "Cu chan cu kan phan ve cang" ti kha Laimi nih theih hrimhrim a herh. Lotlawh rumro tuaktan lo in, thluak in kan i cawm lai timi ruah chan asi cang.

Nihin ni Lairam sining zoh tikah, kan khua an fa tuk. Minung an tlawm tuk. Ramdang pemvah hnu ahcun khuate innlo le minung an zor chinchin. Acheu cu primary sianginn hmanh chiah awk an tlak ti lo. Motor lam nih thih tiang pal lo dingmi khua hna an um rih. Motor lam cawhpiak ding le an phu fawn lo. Cu bantuk khua hna hmunhter peng ding cu thiltha an si lem lo.

Hi bantuk um hnawh aphu lo mi le cozah zong nih sianginn chiah a phu tilomi khua cu hrawh lawlaw i a pawngkam ummi khuapi deuh ah pem le khua nganmi ser ah a let tam tuk in a tha deuh ding asi. Chuahnak khua chuahtak ka siang lo timi zong hi, miphunpi hna ruahnak ah pakhat te hmanh a um lo. Innhmun, theihai, thlan le thlanlung chuahtak sian lo te hna hi, thancholo taktak thil pakhat an si. Laimi zong miphunpi ruahnak ngeih ziahmah kan herh.

Zeicadah Lairam ah khua lian deuh in ser kan herh? Hihi biatak tein ruah a herh.

Vawleicung khua sining vialte zohchun tikah, khua a lianh deuh paoh chiatnak zong a tam ve ko nain, thatnak tam deuh peng. Khua an lian deuh paoh ah, a tanglei thatnak hi tam deuhdeuh hmuh khawh an si:

1. Khua a lianh deuh paoh ah thluak in cawmnak le thanchonak lam a tam deuh.
2. Rian dang cio tuan i thazaang ngeihchiah i thlennak in nun a fawi deuh.
3. Minung herhhai a tam i, riantuan ding a tam.
4. Thilri chuahtu tu le cawtu dam deuh an um ve.
5. Thilri zuarnak (market) a kau deuh.
6. Motor lampi nih a pal duh deuh i umkalnak a fawi deuh.
7. Cozah nih sizung, sianginn, palik, ralkap tibantuk cozah nih a chiah deuh
8. Rian phunkip a um caah tangka chawkvai a tam deuh
9. Minung nih catang sang phanh le rian hmuh a fawi deuh.
10. Sizung le sakhan a um deuh caah minung ngan a dam deuh.
11. Nunning a sang deuh.
12. Sianginn sang deuh le sizung lian tuah a fawi.
13. Lo tuahnak in dum tuahnak in cawm a fawi deuh i thingram a him deuh.
14. Tii, mei, internet le TV ngeihnak lam a um deuh.
15. Zaang a dam caah nunkhua a sau deuh.
16. Minung i nuamhnak zong a tam deuh
17. Eidin phunkip a um caah awti a nim deuh.
18. Mifimthiam tampi umnak asi fim deuhnak asi.
19. Cintlak le zuatkhalh in pawcawm an tam i, awrti a nim deuh.
20. Innlo tha deuh tangah um khawh asi deuh.

Kan chim cawklomi thatnak tampi a um rih. Cu asi caah, Lairam khua fatete khi chuahtak hna i, lamnaih deuh khuapi ah fonh ding asiloah khuapi chung lawlaw ah luh ding a herh. Asinain in, ahote khua hi chuahtak ding le cuka ah fonh ding timi cu catialtu nih chim khawhmi asi lo.  Asinain hi thil cu amah tein duhsah tein a cang khomi an si. Khua fonh tikah i fahsak ding le kan khua min theng pu seh ti ding asi lo. Motor lam nih a palmi khua, hmunhma a rem deuhnak le sipuazi a that deuhnak khua ah i thial ding tu a biapimi asi.

Laimi hi mah khua chuahtak te khi kan i harh tuk. Cu thil cu kan thanchonak dawntu pakhat asi than. Lairam ah khuapi ser a thatnak cu, Tio khua nih a kan hmuhsak ko. 1993 tiang Tio cu khuate tatkakte a rak si. Innhmun man zong zei arak si lo. Raifanh le zawtfah a tam an ti i, pem hmanh an rak duh lo. A pawng khua tete hmanh nih an rak pem hnawh duh lo. Innlo zong a rak chia taktak. Asinain ramri khua asi; motor nih a van pal, sipuazi a tha i, khuapi ngai pakhat ah aa chuah cang ko. Inn dot (2) man hi, ting 3,500 hna a phan cang. Lairam caahcun Shan Ramkulh i "Tachilate" khua bantuk asi cang.

Tio Khua (Ref. hereandthereness.wordpress.com)
Khuapi ser hi a that ko caah, Lairam khuafa tete hi chuahtak an herh cang. Abik in Falam Peng le Hakha Peng khua fatete hi chuahtak i motor lampi palmi khuapi deuh ah fonh ding an si.

Tahchunhnak ah, Falam Peng khua a cheukhat cu an minh ruangah lungpi ah an fonh hna. Cucu vanchiat lei ah thiltha taktak asi. Nikhatkhat ah Lungpi cu khuapi ah aa chuah lai. Falam he aa peh lai i, khuapi ngaingai ah aa chuah te lai. 2015 i Hakha Peng leimin ruangah, khuate cheukhat an i rawk i, Hakha ah an kaiter hna. Thil tha cu asi lo nain, hi hnu kum 4/5 ahcun thil tha deuh asi lai. Vanchiatnak kha lunglawmhnak tu asi lai.

Cucu zeitindah ka chim hngam? Mizoram i Tipi thlai pawng ummi Fungkah khua zong, a minh caah aa rawk i, Lungpher le Bualpi karlak Siacangkawn ah khua an thialter hna. Siacangkawn cu Sangau-Saiha motor lampi le Vombuk lei in a rami motor lam (3) aa tonnak khua asi. Phawngpi tlang tangah a um. Hmunhma rem ngai asi i, nihin ni ahcun khua nuam ngai ah aa chuah cang. Nikhatkhat ahcun Phawngpi Tlang kai duhmi, tourist tampi an phaknak Tourist khua asi kho. Lungpher-Siacangkawn-Bualpi cu aa peh te lai i, khuapi ngaingai pakhat ah aa chuah kho te dingmi khua pakhat asi cang.

Mizoram tlang sang bik "Phawngpi Tlang"
Cubantuk in Lairam kan pengtlang cio ah khuapi ser a herh.

Tahchunhnak ah, Bungzung hrawnghrang khuatete khi Bungzung ah fonh i khuapi ser ding asi. Khuahhring Tlang ahcun Tlangkhua ah khuapi i ser sehlaw, a chehvel khuafa tete khi i fon hna sehlaw khuapi ngai pakhat an ser lai. Zophei ah Cawngthia tibantuk ah khin khua i fon hna sehlaw khuapi ngai an ser lai. Hnaring hrawnghrang khuate khi Hnaring ah luhter i, khuapi lian ngaingai ser khawh ding asi.

Vaitlamtlang ahcun atu Nukaitlang khua (Buntlang tlakmi) ah khin, Thau, Ruabuk, Bungtlang, Sialam, Hmunhalh, Banawhtlang, Lungpilung le Belhar tibantuk i fon hna sehlaw, City pakhat ah aa chuah colh lai.

Zahnak Tlang ahcun Lungler ah ser i, Vanzang Tlang ahcun Tlangpi asiloah Farrawn ah ser ding tibantuk in asi hnga. Thantlang le Pawhtawnrawn cu peh i khua kaupi in ser ding a si bantuk in, Hakha-Chuncung-Ramthlo-Lungpi-Falam cu peh i metro khua pakhat ah chuahter ding asi.

"Chin State Ah Khuapi Ser Aherh" ti tikah, Nay Pyi Daw an ser bantuk in tangka thazaang le aa-naa in kan ser lai ti silo in, mah lungtho tein pem ziahmah i ser ding khi chim duhmi asi. Khuate tuk um peng hi pumpak, chungkhar le khua caah thanchonak arak si lo. Kan khua a rawk lai timi zong phan ding asi lo. Lairam chung kan pem paohpaoh ahcun, Lairam ser kha asi ko caah, khuapi pem kha tha kan pek paoh ahcun khuapi cu an mah tein an i ser ziahmah ko lai. Khuapi ser ding vision tu cu Laimi dihlak nih ngeih kan herh.

"Mah khua theng" timi vision kha hlawt i, a remnak hmunhma -Chin State chung-ah kan miphun caah khuapi kan ser lai timi kha, Laimi dihlak kan vision si a herh cang. Zeicatiah Kawlram in, Mizoram in vawleicung khuazakip ah khuapi ser an uar cuahmah lio ah, kannih "mah chuahnak khuafa te ah benh peng" timi hi, chan tiluan he aa tlak ti lo. Lairam ah khuapi kan ser lai timi vision kan ngeih ahcun, hi hnu kum 50 ahcun Lairam ah khua lianmi khuapi tampi a chuak lai i, miphun le ram thanchonak nganpi asi ko lai.

-------------------------------------------A Dih---------------------------------------------








Sunday, May 15, 2016

Biatak le Lungtak Tein Bawipa Kan Sawm Maw?


Biatak  le Lungtak tein Bawipa sawm/fuh usih

Luke 24:28-29 ® An kalnak ding khua cu an hei phan deng i cu tik ah Jesuh nih cun hmailei i a kal rih lai bantuk khin aa um ter;Sihmanh sehlaw an tlaih i,
“Kan sin ah tlung ve ko,Zanlei asi cang i a muih zong a mui dengmang cang” an ti .
Cu caah Jesuh cu an sin ah a tlung.


Pakhatnak:

Kum 12 thi chuakmi nu le Jesuh an i tonnakMarka 5:25-34,Luke 8:42-48)

Kum 12 chung thi chuah zawtnak in a zawmi nu nih Jesuh sin in damnak a hmuhnak zawnte kha chim ka duh.Sibawi tampi nih an thlop i an thlopnak ah a ngeihchiah vialte zong a dih nain a dam deuh hlei lo. A zual in a zual chin. Mi nih Jesuh kong an chim lengmang cu a rak theih ve i 
a puan ka tongh hmanh ah ka dam lai ati.(Marka 5:27-28)

Nu pawl thi rat caan ah cun mi cheu cu an rim a chia pah tawn.Kum 12 chung thi chuakmi cu zeitluk in dah a rim a chiat chinchin lai. Cu pin ah zei  bantuk zawtnak hmanh va si sehlaw kum 12 chung a zaw cangmi nih Jesuh umnak tiang va kalnak thazaang zong hi minung tuaktaannak cun a dertuk lai ning le thazaang a ngeih ti lai lo ning cu mitthlam in hmuh le cuanh khawh asi. Sihmanhsehlaw Jesuh sin a phanh tertu cu a thinlung zumhnak asi kha thlarau mit in fiang tein hmuh khawh asi.

Jesuh kong a theih bak in damnak a duh caah zei hmanh ai donh ter lo i a choi cawlh.
Kan biaknak kan lamthluan ah hin kan i donhkhanh termi thil hi ruat yhan hna usih.
Damnak a duhmi caah cun Jesuh kong hi voi tampi chimh lengmang a hau lo hih.
A theih bak in a zumh i a zumhnak cu a nunnak in a langhter caah damnak a hmuh.

Thawngt'ha bia an chimmi kan ngaih tik ah a thiam bak kan ti.A tha bak kan ti nain  inn kan phanh tik ah cun zei dah an chimmi asi hmanh kan thei ti lo. Kan theihmi Pathian bia kha kan i cinken i nunpi kan i timh lo ah cun zei bantuk thawngt'ha hmanh ngai in thei usih law hlan lio kan dir hmun le nihin kan dirhmun le hmailei kan dirhmun ai hleng ding a um lo. Cu caah cun Pathian bia kan theihmi kha thlacam bu tein kan lungthin chung tein kan i cinken i kan i nunpi lawng ah zumtu t'ha timi kan si hnga.

Khuami hna,Voi zeizat dah Crusade/Camping tuah kan herh rih lai.Pathian mi hman hna kan pu/pa le hna le Pastor te nih an kan chimhmi Thawngt'ha bia hi na theih ah cun a za ko. Cinken in nunpi kan i timh lo chung poh cu kan caah Crusade/Camping kan hlam peng ko lai. Kum 12 thi chuakmi nu cu Jesuh thilti khawhnak kong an chim a theih bak in a theihmi kha aa cinken i a nunpi caah Damnak a hmuh.

A hramthawk tein  nan rak theihmi Pathian bia kha  nan lungchung ah nan i cinken ah cun Fapa le Pa he pehtlai in nan nung zungzal lai. Cun cucu Khrih hrimhrim nih kan pek hna lai tiah a kan kamhmi kha asi-Zungzal nunnak cu. (1 Johan 2:24-25 )


Pahnihnak:

Kum 12 thi chuak Nu nih Jesuh Puanki a tongh

Kum 12 thi chuakmi ni nih Jesuh puanki a tongh tik ah Jesuh nih aho dah a ka tawng a ti tik ah zultu hna nih  “Saya mi zapi nih cun pei a zual in an i zual i an in hnur suan len i a but  in an in but hnawh cu  (Luke 8:45,  Marka 5:31). Hi vialte minung tamtuk lak ah aho an tawngtu cu zeitin dah kan hngalh lai an ti.

Hi lio caan ah Jesuh a fuhmi hna le Jesuh a hnursuang lenmi hna le Jesuh pawngkam i ai helmi hi minung thong zeizat dek an si hnga? Hi minung vialte lak ah Jesuh t'hawnnak a tingco tu cu kum 12 thi chuak Nu pakhat lawng asi hi philh hlah usih.

Khrihfa kan sinak kum zeizat remruam dah a si cang i Jesuh pawng le Khrihfa rian sawhsawh i i helhum peng i Jesuh nih rak theih ve lomi a min men Khrihfa sawsawh si hi kan tha a baa tuk cang lo maw? Kan sining cu kan mah tein kan i theih bik lai.
A piang thar ngai phun in um i chunglei ah nunnak a ngei lomi a lenglang sawhsawh hi tha a di tuk dawkaw.

Khrihfabu ca le Biakinn ca i manh lo ngai le thaba ngai in caan kan pek cu Khrihfabu le zapi caah cun a t'ha tuk ko. Asi nain Vancung pennak chung luhter khotu an si lo kha kan i fian a herh tuk cang.Khrihfabu le Biakinn ca i kan cawl kan cangh hi Jesuh pawng i ai helhum mi kan si. Hrint'han lo pi in Pathian riant'uan te hna t'ih a nunning le Hrint'han lo pi in Khrihfa upa t'uan hna hi tuk a sum dawkaw. Jesuh pawng ah ai helhum sawhsawhmi si ti hlah usih. Kum 12 thi chuakmi Nu bantuk in kan theihmi Jesuh hi ka caah thlarau damnak a ka pe khotu asi timi lungput he Jesuh cu kan fuh i kan sawm ah cun kan mitkhua a kan deiter lai


Pathumnak: 

Biatak le lungtak tein Jesuh sawm usih.

Zei thil kan tuah hmanh ah Biatak tein kan tuah a hau. Lungthin tak te in kan tuah a hau. Pathian biaknak le bang ah cun Bible chungah biatak tein timi le Lungthin tak tein timi hi nolh lengmang mi biafang le Jesuh hmuhnak biafang le nunnak an si hi philh hram hlah usih.Ka nu le ka pa cu Thaukhua ah an um caah Australia ram ah zei thil ka tuah hmanh ah an ka hmu/hngal lo. Sihmanhsehlaw zei thil ka tuahmi poh a ka hmutu Pathian a um caah ka duhmi poh tuah onh ka si lo. Zei ca tiah Pathian mit cu vawlei cung dihlak ah ai chawh peng caah (2 Chanrelnak 16:9) zei thil kan  tuah mi poh kha Pathian nih a kan hmuh dih.

Kan Bible caang thimmi zoh than usih:
Luke 24:28-29 ® Emmaus khua lei khual tlawng pa 2 hna cu,
An kalnak ding khua cu an hei phan deng i cu tik ah Jesuh nih cun nih cun hmai lei i a kal rih lai bantuk khin aa um ter;Sihmanh sehlaw an tlaih i, “Kan sin ah tlung ve ko,Zanlei asi cang i a muih zong a mui dengmang cang” an ti . Cu caah Jesuh cu an sin ah a tlung.

Emmaus khua lei khual tlawng pa 2 hna nunnak hi kan zoh tik ah Jesuh a thawht'han thaizing ah khual a tlawngmi an si i Jesuh a thawht'hannak kong cu khuaruahhar in an i ceih cuahmah lio ah Jesuh an sin te ah a rak um ko kha an hngal lo. Jesuh an sawm taktak hnu lawng ah Mi khamhtu Jesuh a si kha hngalhter an si. An sawm lo ah cun Jesuh nih kaltak a timh ko hna khah. An sawm caah Mi khamhtu Jesuh cu hngalhter an si.

An sawm ning Biafang te hi ai dawh tuk. A tlaih bak in an tlaih hih.”Kan sin ah tlung ve ko,Zanlei asi cang i a muih zong a mui dengmang cang”  an ti .

U le nau,nu le pa le pi le pu hna, Nihin kan chan hi chan t'ha lo chung ah kan luh cuahmah le vawlei cung hi thihnak le ai hramnak in a khat cuahmah i kan caan hi a zanlei sang thluahmah cang caah ai helhum sawhsawhmi kan nunnak in Jesuh hi biatak le lungthin tak tein sawm hna usih. Kan kum khua kan zoh tik ah zan khua muihnak chung ah kan lut cuahmah cang hih.

Thaukhua biaruahnak Group mail le Facebook kan zoh tik ah Pathian bia a kan chimtu le a tialtu hi kan nau le deuh lawng te an si ko hih. Kum 40 cung upa deuh pawl hlan lio kan si ning peng in si dawh kan si ko rua hna. A chung deuh ah lut usih law ti thuhnak deuh ah sur cheh kan herh cang. Kan kumkhua zoh tik ah vawlei ah caan sau kan ngeih ti lo hi thin phan awk asi cang lo maw?

Kawl ralkap an tlung lai tiah kan rak t'ih tuk hna kha philh hlah usih. Khi nak in t'ih a nung deuhmi cu “a zum lomi paoh hell mei nih a kan hngah ko” ti hi asi. Hi hell mei hrem hmunnak in t'ih a nung deuh mi thawngpang (News) vawlei ah a um ti maw?
Sihmanhsehlaw t'ih awk asi lo, Pathian nih kan caah luatnak lam a kan chiahpiak cang. A fapa sawm i zumh asi.Haleluiah.

Emmaus khua lei khual tlawng pa 2 hna nih cun Jesuh hi kan sin ah tlung ko tiah a tlaih bak in an tlaih i an sawm caah Jesuh nih an mitkhua a dei ter hna caah an pawng te i a um mi kha Mi Khamtu Jesuh asi kha hnaglh ter an si. Kan nunnak ni khat te pehzuah kan si hi dawtu Pathian caah cun sullam a ngei tuk. Van cung pennak chung lut ding in timhtuahnak kan ngeih khawhnak hnga caah Pathian nih kan nunnak caantawi taktak te a kan zuahmi chung ah Thlarau ah damnak kan hmuhnak hnga Jesuh sawm usih. Sawmtu a hlaw bal lo i sawmtu sin paoh ah ai phuangmi Pathian thluachuahnak nan dihlak cung ah um ko seh.

Van Biak Thawng

Australia (0431 217 853)
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Chinchiah: Hi Sermon Tawite hi, ITF chung i tarmi asi. Thawngtha chimtu hi Pu Van Biak Thawng asi i, a tartu hi Pu Paul Za Cung Lian asi. 

Pathian hi kan fuh taktak maw? Kan kawl taktak maw? Voi zeizat dah bible kan rel i, voi zeizat dah facebook kan rel? Bible zong rel ve lo, Pathian hla zong sak ve lo, a pumh zong pumh ve lo, thla zong cam ve lo i, zeitindah thlarau cu kan ngeih khawh hnga? Piantharnak le Pathian theihnak hi sichunh in chunh  angah lo timi hi kan fian a herh. Laimi tampi cu mah nih thawngtha ei pah lo le thinlung chungah rawn pah lo in, midang cawnpiaknak lawng bak in thawngtha hi sichunh in chunh kan i tim le hi thil nih tuahsernak ah alangmi zumhnak a chuahpi kho tawn lo. Cucaah Pathian hi kan kawl in kan fuh taktak maw? Kan duh taktak maw? Bible in Pathian bia hi kan ei huam maw? Kan ei duh taktak maw timi ruah ngai aherh. 

Thursday, May 12, 2016

Beautiful Chinland

Landslide in Chinland (2015)
Chinland is one of the most beautiful places to visit in Myanmar. It is a mountanous region. Her beauty is unique. It is a charming land. The highest peak is Mount Victoria (10,016 ft) near Kanpalet City which is overall the third tallest peak in Myanmar. The lowest point and hottest place is Vaar village near Run River between Falam City and Lumbang Village, where trucks and cars used to stop by the police or customs during socialist and military government.

The Chinland is situated in the western part of Myanmar. There is the Mizoram State in India and Chittagong Hill Tracts in Bangladesh; Margwe Division and Sagaing Division are in the East and Rakhine State in the south.

The Chinland which as been "a forbidden state" in Myanmar is the least visited region in Myanmar since the time of Gen. Ne Win. The last foreigner, the missionaries, in the Chinland were deported by Ne Win's military government 1966 and the government banned all foreign visitors to Chinland since then. The Chinland is the most unfamiliar and unexplored region in Myanmar until today because of the government restriction. The government were really worry that the Chin people mighat have connection with western powers since Ne Win took power in 1962. There was no domestic and international tourism in the Chin State until today.

The Burmese military government had more restriction for the Chinland during their long term rules. The military government called it "restricted area" since 1988 up rising and no foreigner were accepted without government approval and only a handful of foreigners were accepted for development project under UNDP program.

Today the door is openned slowly and a very few tourists visited the Chinland. Many of the mountains, rivers, forest and rocks are unexplored yet. Many mountain peaks are unmeasured because of lack of equipments and government's rules and regulations. Burmese government did very little survey in the Chin State.

There could be many invaluable minerals and herbs in the region. There might be unknown birds and spacies in the forests by the zoologists and botanists. There are beautifual flowers like Rododendron, faiceu, senri and many other more. We are not sure how many of them are known and unknown flora and fauna.

The landscape is beautiful; the weather is very pleasant. It is a charming land. Tourism is not opened yet for the Chinland. The Chin State government really needs to think and opened the Department of Tourism sooner than later.

There are many interesting places to visit while you are in the Chinland like Rih Lake, Zinghmuh Tlang, Rungtlang, Mount Kennedy, Mount Victoria and Natma Taung National Park. The cities like Hakha, Falam, Matupi and Tiddim are beautiful and famous for their sight seeing.

There are many beautiful places around Hakha city like the Valley of Nawi, the confluence of Timit River and Tita River which is the beginning of Kaladan River. I used to call these places "The Chinland California" because the landscape is very beautiful like the State of California in the USA. I hope the movie companies in Myanmar and abroad will produce some nice movies around Hakha. It would be a perfect location to shoot cowboy movies.

I would like to share some of the most beautiful photos in the Chinlands below. Please come and visit our beautiful Chinland where you can see one of the most beautiful landscapes and beautiful cultures on earth. Your trip will be unforgettable story for your life.


Nat Ma Taung

Beautiful pine forest near Timit River
Bungtla Tisor 
Hakha-Thantlang Highway
Chinland Hollywood 
Wild banana plants in big forest

Mt. Victoria (Khonutung)

Unforgettable Chin Land

Beautiful peak in the Chin State

Famous Saisihchuaklam near Hriangkhan

Manipur or Run River near Falam

Beautiful Mountain peaks near Lumbang

"Vaar" The lowest point in the Chin State 

Shelter on the top of Mt. Victoria

Beautiful Mindat traditional dance

Beautiful Scenery of Mt. Victoria

Car Road on the top of Mt. Victoria 

Rev. Dr. C. Duh Kam and GS, ABCUSA on the top of Mt. Victoria

Pagodo in the top of Mt. Victoria

Beautiful Zinghmuh Mountain

Legendary Lungawn Valley near Thau Village

One kind of Bamboo in Chin State

The Site of Hakha University

The landslide that destroyed Hakha-Gangaw Highway

Prayer Mountin near Hakha City

Water Falls during Hakha Landslide


Hotel near the top of Mt. Victoria

Restaurant and tea shop near the top of Mt. Victoria

Beautiful trees on the top of Mt. Victoria


----------------------------------------------------------------------------------------------
Photos are provided by Rev. Dr.C. Duh Kam and Pastor Buan Thawng Lian. It is appreciated.

Hmurhuh Huh Lo Ruangah February Ahcun 500,000 An Thi Kho

Covid-19 zawtnak U.S a phanh ka tein CDC doctors le scientists le NIAID (National Institute of Allergy and Infectious Diseases) director Dr....