Biakinn Chung Meithal Kah Hi Tih Ding A Si Maw?

Pathian nih kan zumhnak hi a kan hniksak tawn. Tihphannak kan timi hi, Satan sin in a rami a si. Satan nih in tih hna seh, phang hna seh ti hi a kan duh. Pathian nih cun, cu tihnak le phannak cu Amah Pathian le a Fapa Jesuh bochannak in tei hna seh ti khi a kan duh ve. Nifatin kan nunnak ah ralchiatnak le thinphannak in Satan nih a kan thihphaih i, Jesuh nih cun Pathian biatak in, "Nan thinphang hlah u; vawlei cu ka tei cang" tiah a kan ti ve.

Laimi kan zumhnak hi, ka lung a si lo ngai tawn. Zeicatiah Pathian hi kan i hngatchan ngam taktak lo. Kan i bochan ngam taktak tawn lo. Jesuh Krih kan zumhnak ah hin, kan ral a tha kho taktak lo. Kan Jesuh hi a hme tuk. Krihfa kan si kan ti nain, "Khuachi, mithla, hnamrung, dawih-eih" kan tih rih. Innhmun le lobua suar kan tih rih. Tibual, lungpang le cerh hna kan tih rih. Kan zumhnak nih, nifatin kan nunnak ah ralthatnak a kan pe kho taktak lo. Kan zumhnak hi hnu ah a tawn than lengmang. 

Laimi hi kan thinphan zong a fawi tuk. Van thihphaih luklak ahcun kan ral a chia colh. Mizo le Lai cu khuaruahhar kan si. Phungchim thiam nawn pakhat nih, "Caan dongh le thianglawr in a kan thihphaih ahcun a kan hloh. Ka lar a timi nih a duh paoh in a kan thui. Bawipa nih a ka chimh timi bia in, duh paoh in a kan mer khawh." Kan Krihfa zumhnak ah kan hnget lo taktak. Pathian bia le Jesuh bia hi kan nunnak taktak a nung lo. 

Cucaah USA ah hmun khat hnih ah biakinn chung meithal kahnak aum tik ah, security hlan lawngte kan caih cang. Kan zumhmi Pathian le Jesuh khawika um hmanh kan thei ti lo. Kan pawngkam thil sining nih a kan tei tuk.  

Lai phungthluk ah "Rul hnu, ral hmai" ti a si. "Rul hnu kal cu thling a za. Ral hmai kal zong thling a za fawn. Rul hnu le ral hmai kal cu a fawi lo. Celh chuak lo a si. Tih ding thil voi khat hmuhton hnu ahcun ralchiat le thlingzat hi a fawite. Biasi phai thiam le ningtih phai thiam nih an chim le bang ahcun, ral hi a chia chin lengmang ko. Hna a ngam kho ti lo. Lungthin a dai kho ti lo. Thling a za i, tukbuhrum a kik colh ko. Cucu minung phung a si. 

Biakin meithal kah theih chawng ahcun, Laimi zong hmun kip ah an ral a chia nggai hna. Kan mawh lo. Atu lio ahcun facebook he, TV he, Youtube he, pehtlaihnak a rang tuk cang i, hmun kip thil cangmi hi fawi tein hmuh khawh a si, ralchiat hi a fawi ngai. Kan mawh lo tiah ka ruah. Zeicatiah meithal kah le thi he, daw he, biakinn chung rilh cu a dintuai lo taktakmi a si.

Hi biahalnak hna hi ruah a herh. 

Biakinn chung meithal kah hi, tih awk a si maw?" tiah ahcun "Tih ding cu a si ko."

"Phan ding a si maw?" tiah cun phan tuk ding cu a si lo. 

"Ralchiat ding a si maw?" tiahcun ralchiat ding a si hrimhrim lo. 

Hmailei kong cu a ho hmanh nih chim khawh a si lo. Ka chim kho ve lo. Kan biakinn cio zong nih kan tong lai maw tonglo timi cu, a ho hmanh nih chim khawhmi a si lo. 

Asinain a liamcia thil sining in thil cu tuak lengmang a hau. Epchun a hau. Number le kanan in tuak a herh. Cucu "research" tuah hna nih cun, "sample" (epchunnak) tiah an timi a si. Cuticun thil a cangmi kha tha tein hlathlai le epchun hnu ah, tih ding le tih dinglo, ralchiat ding le ralchiat lo ding kha, a cuai thlai thiam a herh. Epchun thiam a herh. Cu hnu lawng ahcun tih ding cu tih ding a si i, ngamh ding cu ngamh ding a si ko.

US i meithal kahnak vialte epchun tik ah, mibu kahnak hi -Nigh club, Zudawr, Gambling tuahnak hmun, riantuannak hmun, sianginn le Mall ah tam bik a um. Hi hmun hna epchun ahcun biakinn ahcun a tam tuk lo. Biakinn meithal kah hi a tam chin lengmang ko nain, biakinn a tam rup in tuak tik le kum khat ah voi zeizat dah a cang?" timi a kum in tuak ahcun chim tlak ngaingai a si lo. 

A buaktlak in tuak tikah, USA ah biakinn 300,000 kuakap a um. Cu chungah biakinn kahnak hi cu tlawm taktak lawng a um. USA ka phak hnu kum 20 chungah hin, Biakinn chung kahnak hi, voi 20 kar lawng a um. Biakinn 300,000 chung ah kum 20 i voi khuahra kah cu a tlawm taktak. A cheu cu pastor lawng hna an kahmi rel chih in in voi 20 kuakap lawng a um.  Chim duhmi cu kum 20 chung ah biakinn 15,000 ah voi khat kahnak a um tinak khi a si. Cu chung ah i tel khawh cu a si ve ko. Asinain cu chung i va tel ve cu a har taktakmi a si. Vanchiat tuk bia kan ti hnga maw. Asiloah Satan khuakhan kan ti hnga maw? Pathian khuakhan kan ti hnga dek? 

Cucaah biakinn chung hna a kan kah ve sual lai?" timi hi, phan ding cu a si ko nain, tih tuk ding le thlingzat tuk ding cu a si hrimhrim lo. 

"Ka pi ka ningti ti" ti phun in, ningtih rumro phai tu ahcun, vawlei ah hin hnangamnak a um lo. Tih ding le phan ding a tam tuk. Ralchiat ding a tam tuk. Ralchiat hnu ahcun chumhmui hmanh khi zan ahcun tih khawh a si. Puan aa zarmi hmanh mithla ah an rak rel tawn.Chizawh awnh hmanh khi nautah ah rel a si. Chinbu onh hmanh mithla thih ah ruah a si. Varit hmanh ralchiami nih cun an tih. Cucu ralchiatnak nih a chuahpimi an si. Ralchia mi caahcun vawlei hi a bi tuk.

Cucaah, 32 nak U.S President a simi, Franklin D. Roosevelt nih cun biakamnak a tuahni ah. tihnak le phannak (fear) kong he pehtlai in hi tin a rak chim:

The Only thing we have to fear is fear itself

Hi a chimmi bia hi a tha taktak. A sullam cu "Tih dingmi thil pakhat lawng a um i, cucu tihnak lila kha a si ko" tiah a ti. Tihnak hi minung sining a hrawktu le a that kho tu a si. Tumchuknak le hmailei fon ngamlonak chuahpitu a si. Cucaah tihnak doh hi, zumtu kan rian pakhat a si. 

Pre. Roosevelt nih a chim lio caan ah, US mipi cu an ram sipuazi a tlak tuk caah lungrawknak le thinphannak in an khah lio a a si. Tihnak le phannak nih zeihmanh thil a thathnemter lo. Thil chia tu a chuahpi chin timi a hmuh caah, hi bia hi a rak chim. Kawlram hruaitu Aung San Suu Kyi zong nih, "Freedom from Fear" tihnak chung in zalawnnak timi cauk ah, "Tihnak chung in luatnak ding caahcun tihnak kha tei a hau" tiah a ti ve.

Nihin ni ah Laimi mitampi biakinn chung i kahnak a ummi ruangah, tihnak le phannak kan ngeihmi hi, a pawi ngaingaimi thil pakhat a si. Hi lungput hi kan tei a herh. 

Zeicatiah hi bantuk kahnak hi a ruang tampi a um ve i, a cheu cu hmunhma (khua le sang) chiatnak hmun a si ruang zong ah a um ve lai nain, a tam deuh cu pumpak le chungkhar kong in aa thawk deuhmi a si. 

1997 ah USA ka phan. Hi bantuk biakinn kahnak hi a tlawm ngai. USA ka um chung 20 chungah Dayton, Cincinnati le Columbus ah voi khat zong biakinn chung meithal kahnak ka thei rih lo. Biakinn tampi ah ka pum. Catholic ah ka pum. Presbyterian, Lutheran, Pentecostal church, UMC, Baptist le Minak church tiin, biakinn tampi ah ka pum. A tlawm he a tam he. A ho hmanh nih palik an hlang bal lo. 

Ohio ka pumnak, Khawika church hmanh ah security a hlangmi ka hmu bal rih hna lo. Biakinn member tammi cu motor luhchuah a har caah, motor lam a cawngtu ding i an hlanmi dah ti lo cu, biakinn aa pummi vengtu ah security an hlanmi ka hmu bal rih hna lo. Tihnak le phannak an ngei bak lo. 

Cunmi pakhat khat nih meithal in kah duh taktak ahcun, meithal cu tak ah thuh khawhmi a si. Security nih an kham kho theng lem lai lo. Biakinn chungah bag in luhpi khawh tuk a si. Metal detector kan bunh dah ti lo ahcun pistol le meithal bil khawhmi a tam tuk i, security theihlol in luhpi khawh tuk a si. Kah duh taktak ahcun i vennak ding a fawi lo. Minute 1-5 karah kuan tampi puah khawh an si. Cun security nih a ven hna ruangah a nih te biakinn hi a himbawm timi hi, nihin ni tiang ah theihmi a um fawn lo. 

Cuti asi caah, kan mah umnak khua le sang bakbak ahcun, security hna hlan phun tiang cun ralchiat ding le thinphan ding a si in ka ruat lo. Tih zong tih ding asi in ka ruat lo. Ralrin ding le fimkhur tein um ding cu a si nain, pumh tik zong ah thinphang thlasang le ral chia tuk in pumh ding cu a si in ka ruat lo (Hihi pumpak ruahnak a si). 

USA i meithal kahnak tam deuh cu, "Innchung khar nuva kar buai ruang? Pastor le hruaitu huat ruang? Minak huat ruang?  Innchungkhar buai le sipuazi tlak tuk ruang i ingpuan ruang?" ti bantuk deuh ruang ah a si. Research an tuah tikah, "Domestic abuse" an ti i, innchungkhur vuakden tuk ruangah tambik a si an ti. Cucaah chungkhar ah vuakden rumro hna i, hman ding asi lo. Vuakden cu cawnpiaknak lak ah a niam bikmi, fimnak aa tellomi cawnpiaknak asi tiah psychologist nih an timi hi dik dawh a si. Vuakden rumro in piahtana phisin timh cu, cawnpiaknak chiakha bik a si ko. Cu bantuk chung in a chuakmi minung cu an ziaza khi a chia cia. Nupi an thit va an ngeih tikah a fawi ti lo. Lungrawknak a chuak i, midang cung thinhunnak a chuak cang. 

Naite i Sutherland, Texas i First Baptist Church member 26 a kapthattu hna, Davin Patrick Kelly timi pa zong hi, mi ningcanglo, nupi fale a vuadeng tukmi a si. A nupi thing, Tessa Brennaman, nih a timi cu, "voi tam tuk hi thahnawn a kan timh" tiah a ti. 2011 ah an i rak i um i, 2012 ah an rak i then than. 

Davin Kelley hi, US Air force ah riantuanmi a si. A tuan lio in mi ziachia le nupi fate vuakden hmang a si caah an phuahmi a si. A nupi le fale a vuadeng tukmi a si i meithal cawknak nawl hmanh hi rak pek ding a si lomi a si tiah an ti. A thluak a hman lo mi a si ti a si. A va kahnak Krihfabu hi, a nupi le fa an i pumh tawnnak church a si ti a si. Cucaah biakinn kahnak kan timi hna tam deuh cu, chungkhar buaibai ruang deuh ah tam bik a chuakmi a si tiah, USA ram biakinn kahnak a hlathlaimi nih an ti. 

Cucaah lungfim le ralring tein um cu a herh ko nain, security tiangtiang hna hlan ding cun ralchiat ding le thinphan tuk ding cu a si lem lo tiah ka ruat. "Kan tong lai, tong lai lo" timi cu a hohmanh nih kan chim kho lai lo. Tihnak in ruah ahcun tih ding le tih lo ding in ruah ahcun tih lo ding khi a si ko. Jesuh nih, "Thuro bantuk in nan nun va nem u law, rul bantuk in va fim u" tiah a kan ti i, kan pawngkam thil sining cu zoh le fim cu a herh tuk ve ko. 

Asinain Jesuh bia hi kan i kan i tlaih awk le hngatchan awk deuh cu a si. Jesuh zumtu kan sinak le Pathian zumtu kan sinak zong ah hin, Pathian le Jesuh hi biatak tein kan i hngat ahcun tihnak le phannak hi kan ngeih awk a si lo. Kan caan a tling tiah Pathian nih a ti ahcun kan thih zong a si le kan va thih ve awk asi ko. Biakinn ah meithal kahnak a um ti riangmang i, tongte tih in kan tihmi cu, kan zumhak a hnet lo ngai ti tluk a si.  

Psalmist (Hlaphuahtu) nih Cungnung Bik Pathian kha huppengtu ah ser a biapitnak le amah aa bochanmi hna caah zeitluk in dah himnak a um timi kha Psalm 91 ah a kan chimh: 

 "Na pawng ah minung thawng khat an thi ko lai; na velchum ah thawng hra zong an thi ko lai; sihmanhsehlaw nang cu zeihmanh nih an tong lai lo" (Ps. 91:7)

Zeica dah a chim ngam? Bawipa cu Amah a zummi le aa hngatmi hna caah cun hupphengtu Pathian a si hrimhrim ko timi kha aa fian tuk caah a si. Cucaah Pathian a zum taktakmi hna caahcun Security nakin Pathian tu hi kan security a si deuh awk a si. Pathian kha security taktak ah kan i chiah ahcun, kan hna a ngam awk a si ko. Ka thin a phan awk a si lo. Pathian nih rem a ti lo ahcun a kan cawngtu ding i kan hlanmi hna lila hmanh khi a kan kaptu an si kho ve ko. A hohmanh nih kan chim kho lai lo. Mahatama Gandhi te hna, Indra Gandhi te hna a thattu hna hi an mah a cawngtu lila security pei an rak si ko cu?  

Psalm 127:1 nih a kan cawnpiakmi cu, "Bawipa nih khua kha a ven lo ahcun, ralvengtu hna nih hngilh lo in an vennak cu santlai lo a si" tiah a ti. Bawipa nih a kan venpi lo ahcun Security kan hlanmi hna nih mit theplo tein a kan venmi khi a lakka a si kho ko. Cucaah zumtu aa timi hna nih kan ruah dingmi a um. 

Security maw kan i bochan deuh lai? Kan biakmi Pathian dah?

Cucaah Pathian zumtu taktak cu Amah Pathian tu ah khan za ah za bak in kan bochan le hngatchan awk a si i, Security cawngtu rumro hna i kan i ngatchanmi cu a dik ding a si lo. Security Guard nak in a let tam tuk in, a fim i, a khul a rang i, aa hngilh ballomi le a ngu ballomi Bawipa tu i bochan in lungthin dai te le hnangam tein Bawipa biak a herh. Church 300,000 lak ah kum khat ah voikhat voi hnih hmanh meithal kahnak a um lo mi ah, kan i tel ve sual lai timi rumro va zumh i, Pathian nak in Security ah i hngatchan deuh cu, a fekmi le a tlingmi zumhnak tiah kan ti kho hnga dek maw timi cu kan zumhnak hi ruah awk a um cang. 

Tu chun ni ah hin, kan i fiang hna dek maw? Tu chun ni ah a ho dah kan zumh set? Cu kan zumhmi cu zei set tiang khi dah kan zumh? Kan zumhmi pa khi kan zum kho taktak maw? Kan i bocan kho taktak maw? Kan i hngatchan kho taktak maw?" timi hi ruah len awk a um cang. 

A taktak le ngaingai ti ahcun Pathian kan zum kan timi le Jesuh kan zum kan timi hna hi, kan ralchiatnak teinak ding caah a herh. Kan ralchiatnak hna kan tei taktak lo ahcun kan zumhmi Pa hi kan i fiang lo tinak a si. Kan zumhmi Pa hi kan i fian i, kan hngalh taktak i kan zumh taktak ko ahcun,  "Biakinn chung meithal kah hi tih dingn a si hrimhrim lo." A herh le kan thih awk a si ko hnga lo maw?