Wednesday, May 30, 2018

Lairam Mei Kanghnak le Himbawmnak Caah Cozah Nih Zeidah An Tuah?

Nihin ah Tio khua i khua a sami kan chungkhat a rak kan tlawng i Washington DC lei kan thlah pah hna ah, lampi ah Tio khua i inn a kanghnak kong a kan chimh. Dawr ngeitu ngaknu a thihnak kong le midang an i hliamnak kong a kan chimh i, ngaih a chia taktak. Cu inn kangmi cu April 16, 2018 ah a si. Inn ruk a kang i, Tio khua caahcun sunghnak nganpi a si. Tio khua hi ka rak phanh lengmangmi khua a si i, pumpak in ka lung zong a tha lo ngaingai.

Tio khua inn a kangh lio (naih tein thlakmi)

Tio khua inn kangh lio (April 16, 2018)
Kan van tlun tlawmpal ah, Hakha khua i Ahan nu te inn le innpa chakthlang inn kanghnak kong kan van theih than. Minung pathum an thihnak kong kongkau a kan chimh. Kan umnak khua ah a thudir vemi a tupa pakhat zong thlacam topinak tlawmte kan va tuah.

Thil sining a kan chimh tikah, ngaih a chia. Lung a tha lo. Khua ka ruahmi cu, Lairam ah himbawmnak (safety) hi, biapi taktak ah cozah nih a kan chiah piak a hau cang tiah ka ruat. Mi nih an duah hramhrammi a si ahcun, kham awk a har ngai nain, zeidang a si ahcun, ralrin khawh ding tampi a um. Inn kanghnak aa thawknak hrampi cu aa lo lai lo nain, mei he aa pehtlaimi thil ah, chuahsualnak tete a um ruangah a si zungzal.

Ruah dingmi pakhatnak cu mei kan hman ning hi a si. Hakha ah electric mei a tha chin lengmang. A thazaang a cak chin lengmang. TV, Video, Computer, rawlchumhnak, darlin hnurnak le meiceu caah a phunphun in aa hman tikah, electric hri le thil sining a that ve lo ahcun, electric zong in inn kanghnak le zeidang chuahsualnak a um kho ngaimi a si. Cupin ah hri an zam ning le "surge protector" (electric a sawt suallonak ding caah khamtu) hna an hman lo ahcun electric sawk ruangah inn kanghte hna zong a fawi ngai ding a si.

Kan ram inn hna hi a tam deuh cu mei kangh a fawimi thing in sakmi inn a tam caah, zeicang cu chim lo. Telephone battery charge nak le mei vannak sawhsawh hmanh in, a linh tuk lio caan ahcun inn kanghnak a chuak khomi a si. Cucaah mipi nih electric kan hman tikah, a thatnak lawng theih kha tih a nung i, a chiatnak le tihnunnak kha theih chih hrimhrim a herh.

Fimthiamnak le ralrinnak a san tuknak le himbawmnak a that tuknak USA hmanh ah, electric puah ruang le gas puah ruangah inn kangh hi a tlawm lo. Fek tuk in rak sakmi President Trump inn hmanh hi voi hnih bak a kang cang. Kan umnak Columbus zong ah electric ruangah inn kanghnak hi a caan caan ahcun a  chuak ve tawn.

Lairam khaupi sining zoh tik ah, innlo a chah chin lengmang. Hmunhma bi te ah innlo a tam chin lengmang. Inn lo a sang chin lengmang. Asinain kangh a fawimi far thing le yenan-ek thuhmi inn zong a tam. Meiti zuarmi le zeidang a puak khomi thilri zong zuar a tam chin lengmang. Meiti rawn a haumi motor le motor cycle zong a tam chin lengmang i, inn kanghnak ding le mei dangdang kanghnak zong a tam kho chin lengmangmi a si.

Inn a kangh tik ah, thilri cu chim lo, inn man hmanh ah ting thawng tampi pumpak an sung. Thilri caah thawng tam tuk man an sung rih. Minung dawng khat an sunghbaumi kha Lairam le Lai khua suanghbaunak pakhat a si ve. Mi pakhat thanchonak kha kan miphun thanchonak pakhat a si ve. Kan i tlai dih. Kan i then kho lo. Cucaah pumpak chungkhar inn a kangh tikah kan miphun caah sunghnak nganpi a si.

Cucaah hi bantuk in pumpak innlo sunghbaunak siseh, cozah innlo sunghbaunak siseh, a zor deuhnak ding caah le a hlankan in ven khawh dingmi cu kan ven khawhnak ding caah, Lairam cozah nih biatak tein upadi chuah le mipi fimchimh a hau. Culoahcun kan ram le miphun caah sunghbaunak tampi a chuak than rih ko lai.

Cucaah Lairam Cozah nih, kan Lairam ah mei kangh in kan i ven khawhnak ding caah le minung kan himbawm deuhnak ding caah, a tanglei bantuk in riantuan a herh:

1. Inn hlat deuh in sakter ding. "Taaih inn a si ahcun, pe cu zat, thing a si ahcun pe cu zat" ti bantuk in a hlat le nau kha rihma khiah piak a herh.

2. Mipi nih mei kongkau ah fimnak an ngeih khawh nak hnga ding caah, "mei he aa pehtlaimi fimchimhnak le training ngeih a herh." Mei a thatnak le tihnunnak le mei hmanning tha tein kum fatin tein chimh a herh.

3.  Inn kip ah electric hman ning phung le rihma an khiah piak hna a herh. "Surge protector" timi electric thazaang a tam tuk tik ah a puah sualnak lonak ding caah a vengtu bunhter dih ding a herh.

4. Cun inn kip ah "mei hmihnak" (fire extinguisher) chiah khawhnak ding lam kawl piak a herh.

5. A herh cemmi cu, meikhu le meikangh a thei khotu le tlai khotu "Fire Alarm" timi hi, khuapi pek, khuate pek ah inn kip ah bunhter ding a si. Abikin electric hmannak khuapi chungah "Fire Alarm" bunhter hrimrhim a herh. Hihi an bunh dih ahcun, inn le thilri a kangh dih hmanh ah, minung himbawm khawhnak ding a lam tampi a um. Minun thihnak le khawndennak tampi a zor lai.

6. Inn sak tikah, "electric lei thiammi" (electrician) lawnglawng nih inn chung electric hri hi zamter ding a si. Hihi a herh taktak. Electric kong a theilomi nih a zei rira lo in electric peh lo ding a si.

7. Inn kangh tikah aa thawknak a ruang? Amah tein maw aa thawk? Minung ruang dah a si" timi tha tein hlat i, cu aa thawknak piahtana kha biatak tein a phi kawl ding. Minung nih an duah hramhrammi a si ahcun, fak taktak in a zizut hrimhrim ding le fak taktak in dantarnak pek ding a si.

America ahcun, electric le gas hi an hman tuk caah, mei lei himbawmnak hi inn an sak hlan in siseh, an sak lio ah siseh tha taktak in an zoh peng. An sak dih hnu zongah, cozah nih an thlahmi "electrician" nih an zoh rih. Cu hnu ah "a him ko" an ti hnu lawng ah, inn kha luh khawh a si. Cozah nih hi inn hi a himbawm ko timi a um hlan lo paoh ahcun, pumpak inn pek, cozah inn pek luh khawh a si lo.

Abikin mi zapi hrawmmi inn (commercial building) ahcun phunglam an rengh chinchin. Tahchuhnak ah, inn kha a lianh tuk ahcun mei a kangh tik ah a hmih a har tuk ding a si caah le minung chuak manh lo in thih khawhnak ding a si caah, mahtein a kapmi tidong (sprinkler system) timi kha an hman i, inn a di kam ah tidong an chiah. Inn a kangh sual ahcun van hman i, a mah tein ti a put ding khin an ser. Tangka zong tampi a dih kho. Hlan ah mah bantuk hi a rak um lo nain chanthar mipi hmanmi inn paohpaoh ahcun an chiah dih cang. Hi bantuk in an tuah caah, USA hi innlo a tam pin ah electric le meiti an hmang tuk nain inn kangh hi a tlawm ngai.

Lairam cu kan si a fah chin chap ah, kokek rawhralnak nih kan khuaram a hrawh lengmang ahcun, kan ram le miphun thanchonak tiang in a kan fumter khawh caah, Lairam Cozah nih kan ram i mei kanghnak le himbawmnak hi, upadi biatak tein tuah piak i lam a kan hruai dingmi hi, a herh taktak ko. Iinn kangh le chuahsual a tam tuk cang caah Lairam cozah nih thil pakhatkhat cu a tuah hrimhrim a herh cang. Cu ti an tuah ahcun, Lairam ah mei in sunghbaunak le thihlohnak a tlawm deuh hrimhrim lai.

Inn kangh um tik ah, a hmih sawhsawh lawng a za lo. Cozah nih mei a kanghnak a ruang kha tha tein hlathlai le a hlankan runvennak kha tha tein research tuah i mipi fim chimh a herh. Upadi phunphun ser i, mipi nih an zul maw zullo timi zong fek tein zoh a herh. Cucaah hi tluk sunghbaunak kan ton cangmi he pehtlai in, mei kongkau ah kan cozah nih zeidah an tuah timi hi, cozah lila nih bia i hal i, mipi zong nih biahal a herh taktak cang.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
                                                The Hakha Post Nih Hakha Meikanghnak Kong An Tialmi
MENU
HomeTualchung thawng
Hakha lamtonnak ah inn pahnih a kaang, minung pathum an nunnak a liam
31/05/2018 
By  Salai James Neih Thang 

Hakha lamtonnak, Pale Store le Pi Vui Cer inn (Ni Ceu nu inn) cu May 30 zaan suimilaam 1:30 in a kaang i minung pathum an nunnak a liam.

Hi a kaang mi ah Pi Vui Cer inn in kangh hram aa thawk mi a si i a chung um mi Pi Vui Cer le a fanu Van Bawi Zi a kanghchih hna. Pale Store dawr zong a kangh i a chung um mi Pi Aye Nua a kanghchih ve. Pi Vui Cer hi kum 90 a si i a fanu Van Bawi Zi hi kum 45 a si. Pi Aye Nua hi kum 65 hrawng a si.

Hi kong he pehtlai in innpa Saya Ral Dun nih, “Thinginn a si i a kangh ning a ran tuk. Mei faak deuh in a kangh hnu lawng ah kan theih. Kanmah zong nih zei ti hmanh in kan chanh manh hna lo. Pale Store dawr tu hi kan thangh hna i an chuak dih tiah kan ruah nain an pi hi a chung a luh than ca ah atu bantuk in thil a can hi a si,” tiah a chim.

Hakha Dawrthar Sang Khuabawi Pu Van Khia nih, “Hi mei aa thawknak cu a fiang rih lo. Pi VUi Cer inn in aa thawk mi a si tiah kan theih. A thi mi hi minung pathum an si i an pathum ning in kan hmuh cang hna,” tiah a chim ve.


Hi inn a kanghnak hi dawrkhaan lawng te a si i thilpuan dawr, sii dawr, thil thitnak dawr, eidin dawr le phuntling in zuarnak dawr an si.

Hakha Meithahnak Zung riantuantu pakhat nih, “Atu tiang ah zeitin mei aa thawk ti mi cu kan hlat kho rih lo. Mei kan thah dih hnu in zeitin dah aa thawk ning a si ti mi chekhlatnak kan tuah te lai,” tiah a chim.

Hakha Meithahnak Zung nih a kangh le cangka in mei an thah i a pawngkam inn kangh lo ding in an hmih manh. (By: James)
-----------------------------------------------------------------------------------------------

Hakha Ah Mei In Paammi Pi Vui Cer Kong Theihtlei

Mei ah a kan pamtaak mi Pi Vui Cer (Ni Ceu Nu) hi Rev. Edward Mang Kio Thang nupi a si. Rev. Mang Kio Thang cu Halkha khuauk bawi arak si. Ni Ceu Nu thawng in khrihfa ah a hung cang i pastor zong Lung Biakinn ah caan saupi arak kan tuanpiak mi a si. Mang Kio Thang lungthlennak kong cu Dr. Johnson nih hmanungbik a tialmi cauk, On the Back Road to Mandalay (pages 255-258) ah a langhter. 

Ni Ceu Nu a zumhnak a fehning le nu raltha arak sinak kong Dr. Johnson nih a tialmi tawite in ka vun langhter. Kan nu Ni Ceu Nu philhlonak ca ah a si:

1. Dr. Johnson te Halkha an phanh hmasa, 1947 ah hin Mang Kio Thang cu khuauk bawi arak si. Hlan lio khuauk bawi dang bantuk in zu le sa he arak i ciah ve. Hi bantuk minung hi a hnu ah bochan ngai mi pastor ah a hun i chuah te lai tiah Dr. Johnson nih a ruat lo. 

2. A nupi (Ni Ceu Nu) thawng in Mang Kio Thang cu a lung aa thleng i khrihfa ah a lut. Cu kong cu Dr. Johnson nih chim lengmang ding le philh awk a tha lo mi tuanbia a si tiah a ti. Voi khat cu Inn Ral Nubu Nithum zaan thlacamnak ah Mang Kio Thang papa a damlo tiah thawng an theih. An inn ah an va kal i Ni Ceu Nu nih tha tein arak don hna. Cu ti nu rual nih an cung i zawnruahnak an ngeih mi cu Ni Ceu Nu nih a hmuh tikah, an inn ah cun len a sawm lengmang hna i thla an campiak tawn. A hnu ah Ni Ceu Nu a lung aa thleng i khrihfa ah luh aa tim. Hi hi hlan chan i nu diarhmun ah, a hlei in khuauk bawi nupi caah a har ngai mi a si. Asi nain, Ni Ceu Nu cu Khrih a zumhnak ah nu raltha ngai ngai arak si. 

3. Ni Ceu Nu cu tipilnak ka ing lai tiah biakhiahnak arak ngei. Hlan ah cun an zumhnak a feh le feh lo, Khrihfa nun ah an i biatak maw biatak lo ti hngalhnak ah thlaruk chung anrak hngahter hna. Cu ti tipilnak in ding ah thlaruk chung a hngah lio a ahcun, zaan an ih kar ah an inn arak kaang. An minung an him fangfang lawng a si, an thilri vialte mei ah arak cam dih. Cu tan ah cun inn 7 arak kaang. Hlan khuahrum bia mi hna ruahnak ah, Ni Ceu Nu nih Khrihfa Pathian a biak caah a cungah an khuahrum a thinhun langhternak a si an ti. Cu tikah an innpa chakthlang mi tampi nih Ni Ceu Nu cu heh tiah an mawhchiat. Nangmah ruangah kan inn a kaang; cu caah ram dang biaknak cu na kaltak i lawki (lai phung) aha kiar than a hau. cu lo ah cun hi nak thil tihnung deuh nih a kan tlunhnawh sual lai tiah an ti. Hi lio hi Ni Ceu Nu caah a har ngai ngai. Cu lio ah cun zumtu a nu hawi hna nih thlacamnak in an bawmh, zumhfek in a um nakhnga thazang an pek. Cu lio thengte ah cun Mang Kio Thang nih: "Kan ngiatnak a sau nawn cang. A tu bantuk innpa chakthlang nih an in mawhhchiatnak le sual an in puhnak hi na tei khawh i fek tein na diar ahcun, na zumhnak hi a hmaan tiah ka hngalh lai" arak a ti. 

4. Ni Ceu Nu cu a zumhnak ah fek tein arak diar taktak i Mang Kio Thang (Ni Ceu Pa) zong cu a nupi (Ni Ceu Nu) thawng in a lung aa thleng i Khrihfa ah a lut ve. Mang Kio Thang cu Paul bantuk in a nun khel aa let mi pa, zumhtlak Khrih hnuzultu pakhat ah aa chuah. A hnu ah Bible Sianginn a kai i 1961 thawk in pastor rian a tuan. Lung Biakinn saknak ah biatak tein thazang arak chuah tu le bochan ngai ngai mi Pathian rian tuantu ah aa chuah. Dr. Johnson te 1966 i Kawlram in anrak dawi hna lio ah Kawlram Khrihfa hi harnak an tong lai i an zumhnak an kaltak sual lai ti anrak phan bik mi a si. Cu lio ah cun Mang Kio Thang nih Dr. Johnson sinah arak chim mi bia cu: "Bawipa, tap hlah, na ngaihchia in na lung zong dong hlah. Zei kan ton zong ah zumhtlak in kan um ko lai. Khrih sinah thih tiang in zumhtlak kan si ko lai." 

5. Hi ti Mang Kio Thang nih zumhawktlak taktak in Pathian aa bochannak cu a nupi, Ni Ceu Nu zumhnak thawng in a si. Ni Ceu Nu cu zumhnak ah nu raltha arak si. 

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Chinchiah:

Acunglei capar hi Rev. Dr. Hrang Hlei nih CBCUSA email ah a tialmi le The Hakha Post catialtu Salai Jame Neih Thang tialmi hna tar chihmi an si. Careltu caah lung fian deuhnak ding caah tiah tar chihmi an si. 
        




Thursday, May 24, 2018

Chin Miphun "Original Sin"

"Original Sin" timi cu Lai holh cun "Kokek sualnak" ti a si. Kokek sualnak timi sullam cu, "Sualnak ah Adam a tluk ruangah, Adam hrinsor cithlah a simi, minung dihlak Adam sualnak kan i hrawm. Sual cia in hrin kan si" timi zumhnak a si. Hi sualnak in luat hi a rak har tuk caah, Jesuh zong kan Kokek Sualnak ruangah a thihnak a si. Kan mah tein kan luat khawh lo caah Krih a thihnak a si.

Miphun Kokek Sualnak

Minung pumpak nih Original Sin kan ngeih bantuk in, miphun pakhat zong nih, kan i chuahpimi kokek sualnak a um ve. Cu Kokek Sualnak hi, thi le sa in hrin chihmi, chuahpimi le hrin chihmi sualnak a si. Cu sualnak cu a fah (pinh) tuk caah, pumpak, chungkhar, khua, tlang le peng in miphun tiang in, cu sualnak ahcun kan tlu tawn. Hi sualnak hi, thi le sa in a kalmi a si caah, tei awk a har tuk.

Hi sualnak hi, miphun kip nih ngeih a si. Pathian a zummi le Pathian thimmi Israel hmanh nih an ngeihmi sualnak a si. Tahcnunhnak ah, Israel miphun hi hringsortu Jacob cithlah pa (12) chung in a chuakmi an si. Cu phun 12 cu an van karh deuh tikah, phun (tribe) ah an I chuah. Cu tikah pa pakhat chung chuak, unau an si zong an ruat lo. An mah le phun cio kha an tanh ciammam i, phun politics (tribal politics) ah an buai.

Israel miphunpi (national politics) kong nakin, a hme deuhmi, phun politics (tribal politics) ah chan tampi an buai. Cucaah chungchuak khat miphun kha heh tiah rak an rak i tu. Cucaah Assyria le Babylonia sal ah a hnu ahcun an va tang. Cucaah Israel miphun sal an tannak le an rawhnak a muru te cu, phun (tribes) ruangah a si. Cu "tribal politics" te cu, an miphun hrawktu a rak si. Cucaah Jacob fapa 12 nih an hrinmi miphun vialte lakah, Judah phun lawng an tang i, phun 11 cu vawleicung in an ci a mit. Cucu tribal politics nih a chuahpimi theipar chia taktak a si. Israel miphunpi cu, an Original Sin a simi "Tribal politics" nih a rak hloh hna. Sal ah a thlak hna. Miphun 11 a hloh hna.

Chin Miphun Kokek Sualnak Sullam

Chin miphun kokek sualnak timi hi Mirang holh cun, "The Original Sin of the Chin People" ti khawh a si. Chin miphun zong hi, Israel phun 12 bantuk in, phun (tribe) tampi ah kan i then ve. Hihi Israel miphun he kan i lawhnak zong a si i, kan caah thil chia bik zong a si ve. Israel miphun an rak buai bantuk in, kan nih zong hi Chin miphun politics (Chin National Politics) ah buai lo in phun politics (tribal politics) tu ah kan buai peng. Kan miphun hi, mah phun tanh tuknak (tribalism) hi, miphun chungah a kan thenrawitu a si zungzal. Hi phun politics (tribal politics) hi "Chin miphun kokek sualnak" cu a si. Hi kokek sualnak in Chin miphun hi, chan tampi kan luat kho ti lo.

hI kan Kokek Sualnak nih, "thenrawinak" a chuahpi zungzal. Chin miphun Kokek Sualnak hrampi cu,  "holh le tlang" aa dan tukmi a si. Babel Innsang chiatserhnak sangbik hi, Chin miphun nih kan intuar rua tiah ka ruat tawn. Mi tlawmte kan si nain holh phun (53) kan ngei ti a si. Ca le holh aa khatmi kan ngeih lo tik ah, khua khat le khua khat, tlang khat le tlang khat, peng khat le peng khat, kan lung aa hmu kho lo. Rian kan tuan ti kho lo. Kan i theithiam kho lo. Kan i hawikawm kho lo. Cu thil nih a donghnak ahcun thenrawinak a chuahter zungzal. Cucu Chin miphun original sin a si ko.

Kan holh phun a tam tukmi hi miphun dang zong an nih a chuak tawn. A donghnak ahcun zeiti awk a tha lo. Nih lawlaw a hau tawn. Minung cu mah sining te kha a tha bik in aa hmumi kan si. Mah sinak te kha a tanhmi kan si cio caah, kan holh aa dan tukmi ruang ah kan thinlung le sining kan i thenrawi lengmang. Cucu kan Original Sin (Kokek Sualnak) cu a si ko. Hihi nu hrinnak in, kan i chuahpimi a si. Cu thil nih, "Mah" (Self) timi "mah-zawnruahnak" lawngte a chuahpi. A bi tukmi, "Mah holh, mah khua, mah tlang, mah peng, mah phun, mah sining" timi tanhnak kha a chuahpi. A dihdonghnak ahcun cu Kokek Sualnak nih a Chin miphun hi, a kan thluk lengmang.

Krihfa cu kan si. Pathian, Jesuh le Thiang Thlarau zummi kan si. Zumtu tha khan ah kan i ruat cio ko hna. Ram le miphun a daw taktakmi bantuk in bia kan chim tawn hna. Asinain a donghnak taktak i, "mah khua, holh le tlang kong" (MAH) timi kong a phak ahcun, Pathian kan theihnak, Jesuh zultu kan sinak, ram le miphun dawtnak timi kha, a umnak hmanh kan thei ti lo. Kan baimi zaal chiah in kan chiahtak diam tawn. Miphun kan tanhnak zong, a caan a phak cun hawhra tit bantuk in an tii dih i, an lo ko. Cucaah Chin Miphun Original Sin hi cu, a pin kho taktak.

Cu Chin Miphun Original Sin ahcun, kan miphun hi a ningpi in rap ah va a fawih bantuk in kan i fawih tawn. Zeitluk mifim le ram dawtu tiah ruahmi zong, a donghnak ahcun, kan Original Sin ah an tlu than lengmang. Kan Original Sin ahcun Laimi pa zaza an tlu. Politician zong an tlu. Mifim cathiam zong an tlu. Pastors tampi an tlu. Evangelist zong an tlu. Krihfa upa. Nu upa le Mino upa tiang in kan tlu tawn. Hruaitu tluk cang ahcun, mipi cu amahtein (automatic) in an tlu cang.

Cucaah Laimi kan thancho khawhlonak, hawi hnu kan i thlainak, kan si hnga tluk kan si khawhlonak, kan thawn hnga tluk kan thawng khawhlonak, ramdang phanmi kan tam zong ah thazaang kan hlum khawhlonak le thenrawi kan huam tuknak hna hi, Laimi nih kan Original Sin kan tei khawhlo caah a si. Hi kan Original Sin hi, Farasi le Sadusi hna thilnu bantuk a si. Midang cung zong ah a karh i, a bik in mino chung ah a karh than lengmang. Cucaah hi kan Kokek Sualnak nih, pipu chan in a kan thluk, a kan hrawh i, a tu nihin ni Krihfa kan si tiang a kan thluk rih. Sal ah a kan tlaih rih.

Zei Bantuk Rawhnak Dah A Chuahpi Cang?

Hi Chin Miphun Kokek Sualnak nih zei tluk in dah kan miphun chung ah sunghbaunak le rawhralnak a chuahpi cang timi tlawmpal in kan zoh lai. Kan tial cawk lai lo caah biapi deuh kan zoh ta lai.

Chin Miphun Original Sin ruangah Zomi Baptist Convention (ZBC) zong 1995 ah Khuasak khua ah a rak kuai. Kha tluk a liannganmi bupi kha, kan Original Sin ruangah aa cheu phut ko. ZBC a kuaimanmi cu kan miphun caah sunghnak ngan taktak tuanbia pakhat a si. ZBC bantuk bu ngan cu Chin miphun nih dirh ding a fawi ti lo.

Hlan ah Chin State ah college sianginn pakhat zong a rak um lo. College kan pek hna lai tiah Kawl cozah a van kan ti. Nga rawl cuh in a kan cuhter. Tiddim, Falam le Hakha kan i cuh ruang ah, Khaikam ah an chiah. Cu collage cu Khaikam College in, Kalay College ah aa thleng.A hnu ah Sagaing Taing ah ralkap cozah nih an khumh. Sianginn kan sungh lawng siloin Chin State ramri aa thawn i, vawlei acre tam tuk Sagaing Taing ah ah aa cang. Chin miphun kan sung taktak.

Tribalism (phun tanhnak) kan ngeih tuk caah, zeidang zong kan i cuh peng. Hlanlio Socialist chan zongah vanlawngbual kan i cuh i, an rak tuah thai lo. Nihin ni ah, tlang holh zong kan i cuh caah, nihin ni tiang "tlang holh" kan ngei kho rih lo. "Keimah holh si seh" ti kan duh cio ca a si.

Zoh a chia ngaimi cu, ram sifah ruang ah kan si a fak tuk i, cozah nih pekmi paohpaoh kan i cuh. Sianginn zong kan i cuh. Sizung kan i cuh. Khuate sekhan kan i cuh. Hydro electric kan i cuh. Motor lampi kan i cuh. Vanlawngbual kan i cuh. Khualipi sinak kan i cuh. "Min thatnak" kan i cuh. "Power" kan i cuh. Sinak kan i cuh. Kan i cuh lo mi a um lo.

Ka ruat tawn. "Lai Tlang tlangcar ah tilawng dinhnak ka tuah lai" tiah a silo dingpi hmanh khi, Kawl cozah nih kan ti hna sehlaw, kan i cuh rih men lai. Cu tluk cun cuh a huammi miphun kan si.

Kan lungput, nunning le tuahsernak zoh lengmang ah, "Mah" (I) timi rumro in kan kal. "Mah holh le mah tlang, mah khua" ti ahcun, thih kan ngamh. Biatak tein kan cawl nain, "Chin miphun" ca ti ahcun khual bantuk in kan um tawn hna. Cucu miphun pakhat kan lungput ah a si awk a si lo. Kawl cozah hi, hehchet tiah kan sawisel le a dik ko. Zeicatiah Lairam a sertu cu Kawl cozah thiamthiam an si. Laimi nih kan khua le tlang ca ahcun kan pekmi a tam ngai ko nain, Lairam ca timi ahcun kan chuahmi le pekchanhmi a tlawm tuk. Chim awk tuk a um lo.

Cucaah Chin miphun kan rian nganpi cu, "Tribal politics" buainak in chuah i "National politics" ah kan i thial a hau. Mibu riantuannak thapek, mipi caah a thami thim thiam le mi zapi ca thatnak (the common good) hi kan nunpi a herh. Kan mah nih hruaitu le tuanvo latu dirhmun ah kan um lo zongah riantuantu hna dirkamhtu le thazaang petu si a herh. Midang thazaang pek thiam lo le hruaitu dirpi kan thiam hlan chung paoh cu, Laimi cu kan derthawm peng ko lai.

Dod Hmasat Dingmi Ral

Chin miphun nih, "mahte uknak" (Federalism) hna kan duh. Kan hal. Kan uar. Kawl cozah hna kan doh kan i tim. Cucu kan phanh hlan ah, thil a biapimi a muru buainak hi ruah deuh rih kan hau. Thuk deuh in tuak rih kan hau. A taktak ti ahcun, Kawl cozah hna kan doh hlan ah, "Kan Original Sin" tu hi doh hmasat a herh. Hihi kan doh khawh lo ahcun Kawl cu kan doh kho bal hna lai lo. Kan Original Sin hmanh kan doh le hloh khawh lo ahcun, Kawlmi caah doh phu le doh tlak kan si lo. Tei cia kan si. A sung cia kan si.

Socialist chan in lente celhnak, deh chukcho awk le hlen awk men ah a kan ser zungzal. Tu chan tiang zong in nihsawhmi le zei rellomi kan si ko. Kawl nih, fawi tuk in a kan deh khawh. A kan hlen khawh. A chuk a cho ah a kan thui khawh. A ruang cu "Chin miphun hi, tribal politics ah an buai i, National politics ah an buai huam lo" timi kha a kan theih caah a si.

Hihi ruah a hau. Kawl miphun cu miphunpi an si. Mifim an si. Kan chamhbaunak zawn cem a simi "thenrawi a huammi miphun" kan si kha an theih i, cu ka zawn tein "turforh" an van luhter. Chin miphun kha an mah nih doh hau lo in, kan mah le mah a kan dohter. Thil a kan cuhter i, Kawl cozah nih cun "puai zohmi" bantuk in nuam tein a kan zoh men. "Mah cangai khorh in kan ummi le thenrawi kan duh tukmi kha, caan tha lak riangmang in, a phunphun in a kan tuksawh. "Divide and rule" policy kha a kan hman hnawh. Thil pakhat kha "saruh cuh in a kan cuhter" zungzal. A donghnak kan tha a dit tuk hnu ah, zaang dam tein an mah tuah duhmi an tuah peng ko. Cucu U Nu chan in, Ne Win chan in a tu NLD chan tiang a si ko rih.

Laimi hi Kawlram chung lawng ah kan Original Sin i a chuah a si lo. Hi Kokek Sualnak hi, Malaysia zong ah a chuak. Ram thumnak-Europe, Australia, Canada, USA le a dang ram dang- zong ah a chuak. Kan Kokek Sualnak kong a thei baklomi kan fanu le fapa hna zong, an thisa ah kan ronh hna. A thiang tukmi hngakchia kha thinlung chiakha kan pawmter hna. Kan Original Sin thilnu hi, Farasi le Sadusi thilnu nakin a pin deuh. Kan Original Sin hi, a sining zoh lengmang ah "cancer" zawtnak bantuk a si. Zeitluk thlop zong ah a irh than lengmang.

Cucaah kan kalnak kip ah, kan Chin Original Sin hi a puang than tawn. Original Sin nih, kan kalnak kip ah a kan zulh. Ramdang tiang zong in a kan dawi. A kan fuh. Cucaah hmun kip ah, Krihfabu fatete in, kan i thenrawi huam hna. Mibupi ca riantuan kan thiam lo. Bupi in rian kan tuanti kho lo. Bu ngan deuh dirh paoh ah khuai than kan i zuam. Hruaitu zaza kan timi zong, Chin Original Sin ah kan tlu than lengmang i, cucu kan miphun caah sunghnak le dernak ngaingai a si.

Cucaah miphun dang he artlang in kan dirti khawhnak ding le miphunpi i kan i chuah khawhnak ding caahcun, Chin Miphun Kokek Sualnak hi, kan miphun ningpi in kan doh hmasat a hau. Abik in chanthar mino nih doh a herh khun. Chanthar mino nih nan doh lo ahcun, hi Kokek Sualnak nih Chin miphun cu chan tampi sal ah a kan thlak rih lai. Hnu ah a kan thlaiter rih lai.

Pumpak kokek sualnak in khamhnak ding caah Jesuh a thi cang. Nihin ni ah Chin Miphun Kokek sualnak in luatnak ding caah Jesuh a thi ti lai lo. Jesuh thih than awk a um ti lo. Hi Kokek sualnak in kan luat khawhnak ding ahcun, Jesuh a thi than ti lai lo. Nangman le Keimah tu kan thih a hau cang.
Cucu cu "Keimah" (I) timi kha thah hmasat lawnglawng ah, hi Kokek Sualnak sal in kan mipi kan luat kho lai. Chin miphun luatnak ding caah, kan "I" hi kan that kho hna lai maw?



Wednesday, May 23, 2018

Sillicon Valley Cu "Capital of Suicide" Ti A Si Cang

Lai Krihfa Hla No.322 hi, minung nunnak a thleng kho tu hla pakhat a si. Hi hla chung biafang i, cang thumnak nih khin, minung nih thadi, zaangba le lungrethei taktak in kan duh i, kan kawl lengmangmi thil hna khi, pakpalawng hna an rak sinak tawnnak le kan hmuh cang tiah kan ruah tikah an nih an loh lei hna an rak sinak le vawleicung mit nih a hmuh khawhmi le kut nih a dongh khawhmi thilri hna ah, lungdaih hnangamnak a rak um lo nak, fiangte in kan chimh.

Vawlei sithat lungdaihnak kha..Ka duh ka kawl lengmang 
          Ka hmuh cang tiah ka ruah tikah...An nih an lo dih cang 

Vawleicung thil sining hna in, lungdaih le hnangamnak hna hi an rak um hrimhrim lo. Vawlei thilri hna le sithatnak hna hi, kan kawl lengmang. Kan hmuh cang tiah kan ruah tikah, an nih an loh lei hna hi a rak si tawn. U.S. zong ah lungdaih hnangamnak a um hlei lo. Amah le sining hawih in lungretheihnak le ngaihchiatnak a phunphun a um ve thiamthiam. 



Mahthahnak a sannak bik hmun "Silicon Valley"
Hi Krihfa hla bia ruah tikah, tu chun America ram i fimnak le thiamnak ah minthang bik a simi "Silicon Valley" zong ah lungdaih lawmhnak a um lo timi kha, mino hna an i thahnak nih a langhter ko.

Silicon Valley cu vawleicung ah computer fimthiamnak (technology) a sannak bik hmun a si caah, US ram mifim le mirum pawl nih, an fanu le fapa hna caah an tinh piakmi hna le chun mang an manh piakmi hna khuaram a si. Ramdang India, Japan, S. Korea le Tuluk ram in mino tampi nih an van luhhnawhmi nelrawl a si. Silicon valley cu computer fimnak a sannak bik a si caah, chanthar mino cu a theilomi an um ti lo.


Cu hmun cu mifum le miliam le mifim mi hna nih an i selmi le tinhmi nelrawn a si. Cucu U.S. Fimnak Nelrawn tiah ruahmi a si nain, tu chun nih ahcun "U.S. Ram Mahthahnak Khualipi" (Capital of Suicide) tiah min an sak phah cang. Zeicatiah USA ram pumpi khua vialte epchun tikah, Silicon Valley hi "mahthahnak" (suicide) a sannak bik khua a si caah a si.

Silicon Valley ummi Palo Alto i high schools hna hi, high schools sang bik an si hna nain, mahthahnak lei ahcun a liamcia kum 10 chung hi mahthahnak a sang bik sianginn zong an si fawn.

Mahthahnak lei kongkau a thiammi hna nih, thil sining an zoh lengmang. "U.S. ram pumpi ah hin, mahthahnak hi, hi sianginn hna ah hin zei ruang dah a san khun hnga?" tiah mifim hna nih an hlat lio a si.

Thil sining zoh tikah, hi khua i high school sianginn hna hi nulepa nih saduh an thahmi le chun mang an manh mi an si. An fale caah an tinh piakmi hna a si. Zeicatiah hi ka high school chuakmi cu, hmailei an pawcawmnak ah amahkhan an si caah a si. Cu thil nih cun ngakchia mino hna cungah hneknak (pressure) fak tuk in a tlunter. Cu hnek tuk nak nih cun Silicon Valley ah mino mahthahnak hi a santer khunnak a si tiah an ruah.

Micheu nih cun, technology lei riantuannak sehzung ahcun, "Na sungh si le na thi lai" timi lungput khi thil pawi bik ah an ruah lawng silo in, "media" zong hi mawh an phurh rih.  Technology san ruang ah, a cheu kha mino tein an thangcho tuk. Technology lei thiamsan ahcun sungh khawh lo ding kha an i ruahchan nain an nunnak ah sunghnak an ton tik ah, an celh ti lo.

Cuticun an lungthin a rawk. An thinlung a zaw. Midang a thangcho tukmi an hmuh hna i, a cheu an thancho lo tikah an lungthin a rawk i, cuticun mahthahnak hi a karhnak a si tiah an ti. Hi area i minung tam deuh mahthahnak a tuahmi cu an rian ah an sunghbaunak caah a si an ti.

Cucaah ahcun Silicon Valley i cachimmi sayate pawl nih hin, "Nulepa kha nan fale hi bia ruah hna u. Chawn hna u. Bia hal hna u. Lungrawk damlonak hna an ngei maw? Mahthahnak hna tuah duhnak thinlung ngeimi nan si maw?" tiah nan hal hna lai tiah ruahnak an pek hna.

Cun ca zong sungh phung a si. Tinhmi tlamtlinlo phung a si. Sipuazi tuah tik zongah sungh phung a si tiah cawnpiak i, sungh kha a pawi tuk in ruah lo ding le chiah lo ding kha cawnpiak ding a si tiah an ti. High school kai liomi cu an kum a no tuk rih caah, hneknak (pressure) khi an celh tuk lo ti a si. Mino nih cun "sungh khi a tha in an ruat thiam lo. An hmu thiam lo" ti a si. Cucaah sungh hi a pawi lo; thachiat ding a si lo ti in, a thatnak lei in hmuh khawh ding khi cawnpiak a herh ti a si.

Cucaahcun vawleicung fimtiamnak a sannak bik le technology a san cemnak khua zong ah, lungsi hnangamnak cu a um hlei lo. Lungdaihnak a um hlei lo. Hnangamnak a um hlei lo. Nuamhnak le lawmhnak taktak cu a rak um kho ve hlei lo.

Vawlei sithat, nuamhnak, rumnak le fimthiamnak sang tuk hmuh duhnak tu nih khan, an fanu fapa tampi cu mahthahnak tu a tuahter hna. Cucaah tu chun ni ah, sianginn zong in siseh, company lei zong in siseh, riantuantu pawl an i nuamh deuhnak ding le zaang dam deuh tein an um khawhnak ding caah, a lam kip in an i zuam ve cang hna.

Kawl le Laimi zong hi nulepa tampi cu kan palh ngai. Kan fanu le fapa hna hi, "doctor le engineer rumro si hna seh" ti kan duh. An mah nih an duhmi le an huammi a si maw silo ti zong kan tuak piak hna lo. Line tha hmuh rumro kan fial hna. An line that ahcun "doctor le engineer an si lai" timi ruahchannak rumro in kan fale hi kan hnek hna. Bia kaa khat kan chim ah, "Doctor na si te lai? Engineering na si te lai" tiah kan ti hna. Cuticun cu line hmuh ding rumro kha, kan fale le kan hnek hna tikah, Kawlram zong ah minung hawi ah aa chuah ti lo mi, cathiammi siangngakchia vaivuanmi tampi an um ko cang.

A ngaingai tiahcun, vawleicung ah doctor rian hi a sang bik le tha bik an rak si lem lo. Rumnak bik zong an rak si lem lo. Rian nuam bik le rian fawi bik zong an rak si lem lo. Kawlram ah hin, tang hra in line then a si i, sibawi line hmuh hna hi a rak har tuk le a sang tuk in kan rak ruah. Europe le America ahcun rian cio an si ko. Hi rian hna nakin lahkhah a tha deuh tukmi rian a rak rak tam tuk tik ah, doctor le engineering zong pawcawmnak rian pakhatkhat cio ah ruah a si ko.

Cucaah Laimi nulepa zong nih, khawika kan umnak paoh ah, kan fale hi cawnpiak le forh cu a tha nain, an duhlomi line le degree rumro hna kha hnek tuk ding an si lo. Sianginn an kai tik an mah duhmi, huammi le ti khawh bik dingmi line te khi lakter ah a tha bik. Ramdang ah hin, line thatha a la i nunnak le pum cawmnak ah a hmang kho lo mi zong tampi um a si ve ko. Cucaah a tha bik mi cu kan fale hna nih. nifatin an huam dingmi le an vuai lo dingmi rian rian khi thapek ah a tha deuh.

Silicon Valley ummi siangngakchia hna zong, nulepa nih hnek tuk lo in rak um hna sehlaw, mahthahnak zong hi a zor deuh men lai. Cun rian sang le degree sangpi hmuhnak in, minung ngamdamnak le nunnak hi a biapi deuh timi hi ruah deuh ding a si.

Zeicatiah Jesuh nih pei a kan chimh cu, "Minung nih hin hi vawleipumpi hmanh co sehlaw, a nunnak a sungh tung ahcun zeidah a miaknak a um?" tiah. Kan nunnak (soul) hi a biapi tuk mi a si. Cu nunnak cu Krih Jesuh zumhnak lawnglawng in hmuh khawh a si. Krih Jesuh zumh lo ahcun vawlei sithat lungdaihnak hna hi kan kawl lengmang hna i, kan hmuh cang tiah kan ruah tik ahcun an nih an loh lei hna an rak si ko. Vawlei thilri le degee sannak ruangah lungdaihnak hna a rak um kho lo.

Cucaah kan nih Laimi Krihfa kan caah cun "Lungdaih hnangamnak le lawmhnak taktak cu Jesuh sin lawng ah a um. Silicon valley ah a um lo" timi kha fian a biapi taktak.













Tuesday, May 15, 2018

Ohio Ah Amazon Fulfillment Center A Karh

Amazon hi thilri phunphun le cauk a zuarmi company an si. Drone tiang in a zuar kho cangmi company a si. Company no bik pakhat le a than a rang bikmi company pakhat a si. Seattle khuapi ah Headquarter an ngei i, minung 50,000 rian an tuan. A tu lio ah Headquarter (HQ-2) hi khawi ka khua dah kan dirh lai timi hi, hmunhma an kawl cuahmah lio a si i, khua 20 chung ah thim te ding an si. HQ-2 zong ah minung 50,000 rian an tuan lai ti a si i, HQ2 caah $5 billions kan dih lai ti a si.

Cu tluk cun, kum tlawmte chungah Amazon hi a than a cakmi a si. HQ2 zong hi a ropui tuk ding a si caah, khua 20 hi biatak tein an i cuh i, cu chungah Columbus le Indianapolis zong an i tel ve. Hi khua hnih nih, hmuh ding cu a fawimi a si lo. Zeicatiah ka dang khua pawl an i zuam ning a san tuk.

HQ2 an hmuh lo hman ah, Ohio caah thanuam ngai a si mi cu, Amazon nih hin nai cikua tein Ohio hi an van duh ngai. Atu tiang ah Ohio ah Amazon hmun (5) a um cang. Central Ohio ah hmun (3) ah a um cang. Cun Data Center dang zong an um rih hna i, cucu computer lei tlaitu lawng an si caah, minung 150-250 ti bantuk lawng an um hna.

Columbus khuakam Etna Township ummi Amazon (I-70 kam ah a um)
Nizan ah North America Amazon Vice President Mark Stewart nih, Columbus in nitlaklei ah a ummi khua West Jefferson ah fulfillment center pakhat kan on than lai. Cucu June in rian thawk a si lai" tiah a ti caah Ohio caah  thanuam taktak a si. Hi Amazon fulfillment center ah hin, June 2019 ahcun, minung 1,500 rian an tuan lai ti a si. Hihi kan umnak in minute 15 kal ah a um ding a si i, kan i ngaih taktak. Laimi zong tampi rian kan lut kho te lai tiah ruahchannak a um.

Cu an sak dih tik ahcun, Columbus area lawng ah Amazon hi hmun (4) ah a um cang lai ti nak a si. Hi an sak dih ahcun Ohio Ramkulh chungah minung 6,000 rian an tuan cang lai ti a si. Ohio hi ramkulh hmete a si nain, minung an tam caah le an sipuazi a that caah le USA khuakip ah fawi tein kalnak a that caah, Amazon nih sipuazi an tuah duh khunnak a si.

Amazon nih nih hin Ohio hi tampi thanchonak a pek ve. 2011 in Ohio Ramkulh chungah $2 billion tluk hi hrampi (invesment) ah a chiah cang. Atu i West Jefferson ah i an sak dingmi inn hi, square pe in 855,000 a nganmi a si. West Jefferson cu Columbus i metro area ah a ummi a si i, minung 4,600 kuakap lawng an umnak a si i, Amazon phanh lai cu, an i lawm taktak.

Amazon hi, 1550 W. Main St, W. Jefferson, Ohio ah inn an saknak ding cu a si.




Monday, May 14, 2018

Ritnaksi Ruangah Ohio Ah A Thimi A Karh

Ohio ah a tu le tu thawngpang a langmi cu, "Bing le zeidang ritnaksi din sual ruangah, mi an thi" timi a si. Hi ritnaksi hi a dintuaimi thil a si lo. USA ah zawtnak fakpi bantuk in a karh caah, Laimi zong ritnaksi nih a kan buai sual nak hnga lo, kan i ralrin a herh. Hi thil hi kan miphun nih a hlankan in fimchimh le ralrin taktak a herh. Pathian bia le bible in ritnaksi tongh a thatlonak zong biatak tein kan chimrel a herh. Ritnaksi hi lam hla taktak in hrial a herhmi thil tihnung pakhat a si. 

Ritnaksi nih USA hi tangka in billion tam tuk sunghbaunak a pek cang. Minung nunnak tampi a rawk. Chungkhar tampi an i rawk i, a hnu ah cozah tu nih harnak an tuar. Cucaah President Trump zong nih a tu le tu a chim i, aa buaipi bakmi thil a si. Thil tha ngai a si. 

Hi ritnaksi nih hin ramri a ngei ti lo. Miphun le biaknak a hrial lo. America nih hin, ram kip ah ral a tu i teitu a si ko nain, ritnaksi raldohnak (drug war) ahcun U.S hi a sung ti khawh a si. Zeicatiahcun hi ritnaksi hi khua kip le ramkulh kip ah a karh tuk caah le a thimi milu an karh chin lengmnag caah a si. Ritnaksi hi, mirum le mifim tampi umnak zong ah a karh i, sifak santlailo umnak zongah a karh caah, ram pumpi zawtnak bantuk a si cang. 

Ritnaksi hi Ohio zong ah a karh ngaingai. Ohio hi, USA ah chaklei hriang bik ramkulh pakhat a si nain, ritnaksi phunphai in a him hlei lo. Ritnaksi (drugs) tam deuh cu Mexico in a ra i, Texas, New Mexico le California lei deuh in an rak lut. Ohio lawng silo in USA nichuah chaklei hriang bik ramkulh pawl zong a va phan dih i, mirum le mifim fa zong a hrawhmi hna an tampi cang. Ohio hi USA ah a rum bikmi ram kulh pasarih nak ah a um i, tangka a tam caah ritnaksi zuartu nih an van ral ngaingai. A zuartu zong a tu le tu an tlaih ko hna nain, a zuartu thar an chuak than lengmang ko.

Ka philh kho lo. January 16, 2010 ah, California ummi, Korean American ngaknu dawhte, Lisette Lee (k. 28) le a mah cawngtu pa nih Private Jet vanlawng a van hlan i, suitcases 13 in sechoh pawng 506 an van phurh i, California in Columbus ah a van zuanpi. Columbus Airport ah an rak tlaih. A cell phone pathum, cocaine, sechoh le paraphernalia timi sii pawl an i cawkzorhnak $300,000 tangka an i kuatnak zong, tangka tuaknak seh ah an hmuh. Lam hlatpi, California zong in Ohio hi an van ral.  

Hi nu te zong hi, mino le mi dawhte a si. Sum Sang company ngeitu pa i an chungkhat ka si a ti rih. Hi nu dawh te zong hi, ding tein tangka kawl lo in, ningcang lo in tangka a kawl caah a nunnak vialte cu, thawnginn chungah a dih ding a si ko cang. A tar tik lawng ah thawng in a chuak ding a si. Tangka duh tuk hi sualnak hrampi a rak si timi hi, hi nu nunnak in a lang ngaingai. 


Columbus ah sechoh a van zuarmi Lisette Lee 
Naite ah North Carolina nu zong Ohio ah ritnaksi a van phurh i, an tlaih ve than. A nih le bang cu truck bak in a van phurh i, an tlaih ning zong khuaruahhar ngai a si. Mah cu kong cu hi tin a si. 
Nai May 9 ah, North Carolina nu zong, Ohio Ramkulh ummi Guernsey County ah an tlaih. Highway Patrol nih truck pakhat kha an dirter i, an tlaih. A chung an van zoh cu, bingrang (heroine) le methamphetamine ritnaksi million 3.7 man an tlaih. Thil thalo tuah cu, Pathian hna an tla rua lo. Huaha lo te ah an i chuah sual ko.
Cu truck an tlaihmi zong cu khuaruahhar ngai a si. Palik hi an rak fim tuk. Cu truck cu a hmai motor he naih tuk in a mawngh ruangah palik nih an dirter i, an tlaih. I-70 cung meng 173 nak ah an tlaihmi a si. Motor chung cu uicio in an kawl tik ah, a hnulei motor tangah ritnaksi cu tawr le cheng an va hmuh.
North Carolina, Marion khuami Ashley Tramonte (k.27) cu ritnaksi ngeihnak hmuh in an tlaih i, taza an cuai. A hlanmi motor cu Penske truck hlanmi company ta a si. Hi nu zong hi, ramkulh dang in Ohio lei ah a rak kaimi si dawh a si. Hi nu tuanbia nih a langhtermi cu, ritnaksi zuartu tampi nih, Ohio hi zuarnak hmunpi pakhat ah an hman i, cu bantuk in a zuartu an tam deuhdeuh i Ohio ah ritnaksi ruangah a thimi an tam deuhdeuh ve.

Zeicadah USA ah hi tluk in ritnaksi a tam? Ohio kherkher ah ziah hi tluk in a tam ti ahcun, US hi ram rum a si. An dollar hi man a ngeih tuk caah, US dollar hi ritnaksi zuarmi zong nih hmuh an zuam ve. Cuticun ritnaksi phun kip a lut i, USA ah hin ritnaksi din sual ruangah a thimi an tlawm ti lo. 2005 ah hin ritnaksi dinsual ruangah US minung 15,000 an thi i cu chungah Ohio lawng ah minung 500 an rak thi. 2015 a phanh tik ahcun, US ram pumpi ah minung 33,000 an thi Ohio lawng ah 2700 an thi. 2016 ahcun Ohio lawng ah 3,400 an thi ti a si.

US cozah tuaknak ah, June 2016 in June 2017 karlakah, Ohio i ritnaksi dinsual ruangah ah a thimi hi 39% a karh ti a si. Cu caan chungah minung 5,232 an thi ti a si. Ritnaksi dinsual ruangah mithi an karh biknak ramkulh dang hna cu, Pennsylvania 43.4% le Florida 39.4% an si. Ohio hi a pathumnak a si. Hi caan chung ah hin, Florida ahcun minung 5,540 an thi i, Pennsylvania ahcun 5,443 an thi.

US ram pumpi ah hin, ritnaksi ruangah minung million tampi hi a lem cang hna i, an dam kho ti lo. USA ram pumpi ah, 66,972 an thi. Cucu 14.4% a karh ti a si. US ram pumpi mithi nakin Ohio thimi hi a let thum in an tam deuh. Tu kum 2018 chung lawng ah hin, a tlawm bik ah 52,000 hi ritnaksi ruangah an thi te lai tiah US cozah nih an tuak chung. 


Ohio ah minung 5,232 thimi hi, nikhat ah minung 14 tluk in an thi tinak a si. Ohio i mithimi dihlak i 4.3% cu ritnaksi dinsual ruangah an thi. Hi ritnaksi ruangah Ohio khua tampi cu mithi chiahnak ruak khan nih a tlum hna lo an ti. Ramkulh dang, Indiana le Kentucky te hna zong ah ritnaksi hi a karh ngaingai ve nain, Ohio tluk in a thimi an tam lo. Tangka tam te hna zong hi, khatlei ahcun rawhnak hna an rak si ve ko.  


US an rumnak le dollar nih thatnak tampi a chuahter bantuk in chiatnak zong tampi a chuahpi. US ah minung 66,972 a thimi ah hin, miphun kip an i tel. Mirang, Minak le Spanish an tam bik. Biaknak kip zong an i tel i Krihfa zong an i tel. Ngakchia, upa le tar zong an i tel. Nulepa nih an tonghthammi ritnaksi ruangah ngakchia zong an thi i, ngakchia bik a thimi cu kum 13 a si. Cathiammi siangngakchia zong a thimi an tlawm ti lo. Nu zong an i tel i pa zong an i tel. Mirum le sifak an i tel.  "Ritnaksi nih a hohmanh a hrial hna lo i, miphun kip caah tihnung taktakmi a si."  


Cucaah, tu chun ni zong ah ritnaksi tawngmi an tam chin lengmang bang in, a thimi zong an tam chin lengmang. Ramkulh cozah le khuapi cozah zong nih tangka million tampi dih in an i zuam ko nain, an tei kho taktak lo. State cozah tam nawn nih "sechoh hman hi kan onh hna lai" tiah an ti le bang ahcun, an zual chin te kho men. 




Ritnaksi hi a mah tein a rami a si lo. Minung nih tangka ningcang lo duhnak in a rami a si. Dollar ram i kan um tik ah, dollar duh tuknak hna hi sualnak le ritnaksi ah a kan hruaitu an si kho. Laimi kan fale hna nih ningcang lo in tangka duhnak le kawlnak thinlung an ngeih sualnak hnga lo, Bible bia in cawnpiak an herh. Zeicatiah ritnaksi zuarmi hna hi tangka a duhmi le lamphawk in tangka a kawlmi an si hna. 


"Tangka duh tuk hi sualnak vialte hrampi a si" tiah Paul nih a kan cawnpiakmi hi, kan fale thinlung ah an fiannak ding in kan cawnpiak khawh hna ahcun, ritnaksi in tampi an luat lai. Gambling, casino le zeidang lih le hrawkhrawl in tangka kawl an duh lai lo i, cuticun kan fale hi ritnaksi in an luat lawng si lo in, zeidang thatlonak (Evil) zong in an luat kho lai. 


Ralrin a herh khunmi cu, ritnaksi tawngmi hna hi, misual bik theng an si lem lo. Mi tha tete an i tel ko hna. Ritnaksi zuarmi an i chuahnak a ruang tampi a um i, micheu ngakchia cu, sianginn i an hawikom hna nih, an zorh hna. A cheu cu party ah an zorh hna. A cheu cu an damlo ruangah doctor nih fahtheihlonaksi (pain killer) sau tuk an pek hna caah, a lem hna i, bing le ritnaksi an tonghnak a si. A cheu cu hawikom nih "an tehter hna" i a lem hna caah ritnaksi hmangmi ah an i chuah. Laimi kan fale zong hi, miphun dang nih hlen le deh in ritnaksi an hmanter sual hna lai timi phan a um taktak.  

Cucaah, kan fale cio zong ritnaksi rap ah an i awh sualnak hnga lo, cawnpiak le zohkhenh an herh. Ritnaksi kan doh i kan tei khawhnak ding caahcun, pumpak kan biapi. Cun chungkhar le Krihfabu kan biapi. Cun sang, khua le ramkulh cozah tiang an biapi. Hi ritnaksi ral dohnak ah, pumpak pakhat cio kan i tel lawngah kan tei khawh lai. Cucaah kan zapite in kan i tel cio a herh!


Sunday, May 13, 2018

Paletwa City

Paletwa le Kaladan Tivapi

Umnak: Chin State thlanglei, Kaladan Tivapi in nitlaklei ah a um. Rakhine Ramkulh in a chaklei deuh Km 25-30 tluk ah a um. Bangladesh ramri in Km 18 lawng a hla.

Milu: Minung hi 96,899 (2014) tluk an um lai tiah ruah a si. Lairam ah minung an chahnak cem a si.

Pehtlaihnak: Sittwe in Paletewa tiang hi 158.8 Km kuakap a hla. Paletwa tiang hi tilawng hmemi an kai kho. Lairam nih tilawng dinhnak pakhat lawng kan ngei i, Paletwa lawng a si. Matupi le Paletwa hi motor in a zungzal kal khawh a si rih lo. Cucaah ka dang in hel a hau i, Mindat lei in kal a hau. Mindat lei in kal ahcun a nainak bik in Km. 802.1 a hla tiah Google nih an tuak. Chin State cozah nih Paletwa-Matupi-Hakha highway hi biapi taktak in ruah le tuaktan a hau cangmi a si.



Paletwa hi Sittwe in Kaladan tiva zulh in tah tikah Km 185.8 a hla


Hmailei lampi duah ding

Sittwe in Paletwa hi Kaladan tivapi zulh in Km 158 a hla. Paletwa in India ramri tiang 129 Km a hla. India cozah nih Kaladan Project a tuahmi hi sipuazi le zeidang thanchonak mit in zoh ahcun, kan miphun caah a miak taktak. Hi project caah US$214 million a dih ding a si. Hi project hmanh in tangka tam tuk kan ram ah a lut ding a si. Ramri tiang India cozah nih lampi a kan pemh piak lai. Cucaah ramri in Laimi nih saduhthah a herh ve mi cu Kaletwa in Lailenpi in Hnaring in Thantlang tiang highway hi aa peh kho ding a si. Cuti tuah khawh ahcun Thantlang le Hakha peng caah sipuazi tampi a thanchoter lai.

Atanglei map hi zoh u law, Hakha in Paletwa tlawn duh tik ah, Mandalay-Yangon-Sittwe in kal a rak hau. Matupi in Paletwa tlawn duh ahcun, Paletwa-Sittwe in kal hmasat i, cu hnu ah motor in Kawlram lei ah va luh i Mindat lei in kal a hau. Mindat lei in kal ahcun a nainak bik in Km. 802.1 a hla tiah Google nih an tuak.

Chin State cozah nih Paletwa-Matupi-Hakha highway hi biapi taktak in ruah le tuaktan a hau cangmi a si.Kan ngakchiat lio in atu tiang a si ti tluk a si. Hi cu Kawlram cozah le Chin State cozah santlaihlo bak a rak si. Atanglei map bantuk in Paletwa-Matupi hna kan kal lai timi cu, atu Global Village chan ahcun a si kho hrimhrim ti lo. Hi tiningt tein Chin State cozah hi a daithlan i a der ahcun, Paletwa hi Rakhine nih a kan chuh khawh ko.

Cucaah Paletwa-Matupi-Hakha motor lampi tha taktak tuah ding le Paletwa-Kaletwa-Lailenpi-Hnaring-Thantlang-Hakha highway tuah ding hi Chin State cozah nih vision pakhat ah aa ngeihmi si a herh. Kan ram a rum deuh tik ahcun a si kho tukmi a si.

Atu bantuk in lampi lianlian kan tuah khawh ahcun, thilri le eidin lei cawkzorhnak ca lawng siloin khualtlawngmi (tourist) umkalmi in, tangka tampi kan hmuh lai. Zeicatiah nihin ni ah Kaladan River hi tourist nih an kal duh ngaingaimi hmunhma pakhat a si cang. A ruang pakhat cu, vawleicung tivapi vialte hi an kham dih cang cang hna i, kham baklo in kokek tein a luangmi tivapi hi tlawmte lawng a tang cang. Kaladan River hi khamlomi tiva lian bik panganak a si cang an ti. Cucaah hi tipvapi hi tourist caah a sunglawi chin lengmang lai i, hi Paletwa Peng hi tourist khualtlawngmi in tangka tampi a luhnak hmunhma ah a cang te dingmi a si.

Motor lam in kal ahcun hi tin hel i Km 802.1 a hla. 


Lairam caah Sui Khua

"Kachin ram caah Phakanh le Shan ram caah Maungsho (Maisho) hna cu an sui khua an si bantuk in a umnak hmunhma le thil sining tha tein zoh fian ahcun Paletwa cu Lairam caah sui khua a si ve. Laimi caah a sunglawi taktakmi khua a si. Paletwa hi, Laimi nih thih ah thih hnawh phu le nun ah nun hnawh a phumi khua pakhat a si.

Cu tluk in a sunglawimi le a biapimi khua cu Lairam nih a a ngeihmi hi kan van a tha tuk. Laimi nih tivapi le tilawng dinhnak hmunhma zong pakhat hmanh kan ngei lo. Paletwa khua i Kaladan River lawnglawng ah tilawng dinhnak kan ngei. Paletwa hi hlan ah airport a rak um bal. Aa rawk cang i, cu zong cu tuah than khawh ding a si hnga. Hi tluk khua tha le khua sunglawi kan rak tincomi cu, Pathian nih a kan dawt caah a si.

Cucaah Paletwa Khua kongkau hi, chaklei Laitlang ummi hruaitu hna nih biatak tein ruah le tuak a herh cangmi khua pakhat dirhmun ah a um cang. Nihin ni in biapi taktak in le fak taktak in kan buaipi lo ahcun, tlai sual lai phan a um.

Biaknaklei hruaitu, Chin cozah uktu hna le CNF hruaitu hna nih biapi taktak ah chiah a herhmi le ven a herhmi khua pakhat a si cang. Biaknak in, politics in, raltuknak lei in, sipuazi lei in Paletwa hi Lairam caah a biapi taktakmi khua pakhat a si caah, a lamkip in kan dirkamh lo ahcun, nikhat caan khat ah kan miphun caah harnak a chuak khomi peng pakhat a si.

Paletwa Peng hi, a kauh pin ah khua a tam i, minung zong an chah taktak. Atu lio ah Paletwa peng ah 96,899 an um tiah 2014 ah Kawl cozah nih an ti. Kaladan Tiva kam ah a um caah le India, Bangladesh le Kawlram he pehtlaihnak a thatnak hmun ah a um caah, hi khua kan ngeihmi cu Laimi kan van a tha tuk. Pathian thluachuah taktak a si timi kan theih a herh. Cu tluk in a sunglawimi kan sui khua hi, Laimi nih biapi taktak in ruah caan a cu cang.


Paletwa Peng




Paletwa Khualai

Paletwa hi runven a herhnak?

Paletwa hi Laimi caah sui khua a si ka ti cang. Cu tluk a sunglawimi cu kan runven a herh. Pumpak, cozah, miphun le bu kip nih ven a herh. Zei ca dah runven a herh?

1. Ramri khua a si

Ramkip ah hin ramri khua hi ram humhimnak caah an biapi taktak. Paletwa zong hi, Chin State thlanglei hriang bik ah a ummi ramri khua a si. Vawleicung ah Muslim tambik an umnak ram pakhat a simi Bangladesh in luhchuahnak a hla tuk lo. Km 18 lawng a hla. Minung tampi an umnak Rakhine State he an i naih tuk fawn. "Paletwa ah Rakhine mi tam tuk an pem cang" tiah CNF pakhat nih a rak chim bal. Rakhine nih an miphun ram ah ser an timh caah, kan ven taktak a herh. Cucaah Chin State cozah nih Paletwa humnimnak hi biapi taktak in ruah a herh cang.

2. Sipuazi kutka khua a si.

Hmailei kum 50-100 ahcun Paletwa hi Lairam ah a rum bik khua a si te lai. Lairam pumpi ah Tilawng dinhnak a um khomi cu Paletwa lawng a si. Cun hlan ah vanlawngtual zong a rak um i aa rawk cang. Vanlawngtual zong a um kho ding a si. Kaladan Project hi a tlamtling dengmang cang. Hihi ramkip ah a minthangmi project a si. Rakhine State, India le Bangladesh in a chuakmi thilri tampi Paletwa in Lairam le Mizoram ah a lut kho lai i, Lairam le Mizoram caah "sipuazi kutka" bantuk a si. Paletwa cu Rakhine nih sipuazi in an khuhnenh tuk cang hna. Cucaah Paletwa Laimi hi kan sersiam hna a herh. Fimnak le sipuazi ah an thanchonak ding in kan bawmh hna a herh. Rakhine nih an sipuazi an khuhnenh tuk nak hna in zeitindah kan luatter khawh hna lai?

Kaladan Project 


3. Rakhine miphun nih an khuhnenh lai.

Rakhine State hi Chin State nakin a ngan deuhvak te lawng a si nain minung an karh taktak. 2014 ah 3,118,000 tluk an um cang. Lairam cu 500,000 kuakap lawng kan si. Chin State nakin Rakhine State hi a let 6 in minung an tam. Rakhine ram khualipi Sittwe in Paletwa cu meng 120 tluk lawng a hla. Tinbaw le seh bunhmi vokkuanglawng in kal khawh a si. Fawite in in hlat khawhnak hmun a si caah, miphun i cawhmeh khawh tuknak a si. Rakhine ram ah minung an i tet ngai cang i, ram lawnnak Paletwa lei ah an rak kai lai timi hi a fiang ko. Cucaah cucu zeitindah kan kham khah ve hna lai timi ruah taktak a herh. Daithlan awk kan tha ti lo.

4. Rohingya Muslim-Rakhine Buddhist buainak

Rohingya Muslim pawl hi, hmunhma an ngei tuk ti lo. Rakhine ram ah le hmunhma an ngei lo Bangladesh nih le kan rammi an si lo an ti hna. An duh ve hna lo. Vawleicung ram ngeilomi miphun pakhat an si. Zamnak le umnak a um ti lo. Cucaah hi hna hi, Paletwa Peng ah an kai lai timi phan a um taktak. An karh a rang. Biaknak ah an thawng tuk fawn. Paletwa Peng ah an kai ahcun a rau lai lo. An khat dih colh lai. Hakha-Thantlang tiang hmanh phan kho an si. 2012 in Rohingya Muslim le Rakhine Buddhist buainak ruangah Rakhine ram chaklei ah hin Rohingya 150,000 tluk ramchung ralzam ah an i chuah tiah IFRC nih an ti. Bangladesh ramri i Rakhine Palik pawl kahnak a rak um lio October 9, 2016 hnu in Rohingya minung 74,000 tluk hi Bangladesh ramchung ah an zaam cang tiah UN nih an ti. Hi buainak hi fawi ah a dai kho ding a si lo. Hi bantuk in harnak a tongmi Rohingya hi Paletwa Peng ah an i hrolhpaih kho mi a si. Cucu ralrin a herh.

Rohingya Muslim khuate an khangh piakmi hna
5. Tuanbia ruah a herh

Paletwa kal duh tik ah, "Hakha, Mandalay, Yangon, Sittwe in Paletwa ah kal a si." A pawi taktak. Nihinni ah Chaklei Laitlang le Paletwa hi ramdang bantuk in um a si. A ngamh zong kan i ngamh lo. A peh zong kan i pehtlai kho lo. Cucaah Rakhine ram minung he tu khin, an i ngamhtlak i an i daw deuh ngai. Cucu Laimi caah a pawi tuk. Cun tuanbia zon ruah a hau. Paletwa hi, hlanlio Mirang Colony chan ahcun, Rakhine ram chung ah an rak chiah i, U Nu chan ah Chin ramkulh Mindat District ah an rak chiah. Cucaah Rakhine nih an ngiar peng. An ram ah telh an duh. Atu hi Paletwa mipi zong nih Paletwa hi "peng" siloin "district" si ding hi an hal lengmang. Pek tlak zong a si.

Hi bantuk in Rakhine lei ah an thinlung an i bek lo nak ding caah le Chin State chungah an thinlung a hmunhnak ding caah, biatak tein kan i zuam a herh. Kan ta bak asi timi kha kan i tlaih peng le an mah zong an fian a herh. Cucaah Chaklei Laitlang, Rezua, Matupi, Hakha, Thantlang le a rannak in lampi cawh zok le pehtlainak tha ngeih zokzok kan herh. Cuticun Chaklei le Tlanglei Lairam hi a rannak in peh le funtom zokzok a herh taktak. Culoahcun lungthin thenrawinak nganpi a um kho. Paletwa peng ummi Khumi le a dangdang hi kan dawt hna le runven cu an herh hringhran ko.

6. Arakan Ralkap Pawl

Rakhine Ramkulh ah hin, a cak ngaingaimi Arakan Army (AA) le Arakan Liberation Army (ALA) timi a cak ngaingaimi tapung phu hnih an um. AA hi 2009 ah dirhmi a si i, ULA timi United League of Arakan timi an um. AA hi KIA nih training pekmi an si pin ah, Rakhine Ramkulh chung zongah training tuahnak camp an ngei rih. Bangladesh ramri ummi hi an zapite 1,500 hrawng an si. An mah ralkap thazaang tanpitu hi 2500 in 10,000 hrawng an si ti a si.

ALA cu Arakan Liberation Party (ALP) timi bu i hriamnam tlaimi ralkap bu an si.  1968 ah rak dirhmi an si. An hruaitu cu Khaing Moe Lunn a si i, a mah le hawi le pawl hi Kawl ralkap le India ralkap nih kan ngakchiat lio te ah, Bualpeng ah an rak kah hna hi a cheu cu an thi; a cheu cu Sialam khua ah an thi. A cheu cu Vomkua khua ah an thi. Atu tiang in an um peng rih. AA tluk cun an cak lo. Kan ngakchiat lio ah,

Rakhine Ram cu lamsul a tha deuh. Khua a tam deuh. Minung zong an tam deuh deuh i, Chin miphun caah a kan detkhawttu an si kho ngai. AA le ALA hi an cak ngai. Minung zong in an cak i, hriamnam thazaang zong in an cak fawn. Kawl rakap hmanh nih an zeihmi hna an si. Hi hna hi Laimi caah ral an si kho. Paletwa Ram khi a kan chuttu an si kho.

ALA hi, Rakhine Ram le Chin State ramri le Chin State chung deuh ah umhmun an khuar. Hihi dawi awk an fawi lo. Chin State chung in dothlennak tuah an i timh tikah, Lairam caah harnak tampi a chuak kho. Naite ah Paletwa peng khuate cheukhat in minung 300 renglo Mizoram rah an zam tiah Kawlram thawngpang ah an tial. A ruang cu Rakhine Ralkap pawl ruangah a si. Hmailei ah hi hna nih, Laimi kha dawichuah i, Paletwa Peng ah Rakhine pawl tampi an luhter hna lai timi phan a um taktak.

"Vawlei nih miphun a dolh caah miphun a tlau lo, miphun kha miphun dang nih a dolh ahcun miphun a tlai" tiah an ti. Nihin ni ah Paletwa ngaknu hi Rakhine pawl nih an thitlak ngai hna i, hmailei ahcun an miphun an dolh sual hna lai timi zong hi phan a um cang. Cu chin chap ah ALA bantuk in a cak taktakmi hriamnam tlaimi hna hi, kan tei khawh hna lo ahcun, hmailei ah Laimi caah ral a ser kho mi an si.

Amah belte cu Kawl ram cozah le ralkap doh lio ah, AA le ALA hna kan i huat lo ding le theihthiamnak um ding cu a biapi taktak. Kan i huat le ral ahcun Kawl cozah nih doh hau lo in, kan mah le mah kan i hlo than ding a si caah, CNF le Chin mipi zong nih Kawlram thil sining hi zoh tiam ngai a  herh rih.

A cak ngaingaimi ALA



Biadonghnak

Paletwa Peng hi Chin State caah a rum bikmi peng a si kho. Sipuazi ca zong ah a biapi tukmi khua a si. Poltiics le ralkap (military) lei zongah a biapi tuk. Bangladesh-Kawlram-India ram pathum tonnak peng a si caah kan ram le miphun caah a sunglawi tukmi peng a si. Cucaah Chin State cozah in siseh, CNF lei in siseh, biaknak lei in siseh, a lamkip in biapi taktak ah kan chiah le riantuan a herh. CBCUSA tiang nih hi peng ah hin, thazaang biatak tein chuah le tan lak kan herh taktak ko cang. Cu lo ahcun, Laimi caah kan sui kua a si mi Paletwa hi hmailei ah Chin State ta si lo khawh a si!



----------------------------------------------

Chinchiah

Atanglei ah VCTH nih thawng an chuahmi zoh chun ding ah ka van tar chih.

Chin ramkulh Paletwa peng, Laymyo tiva tlunlam, Hung khua ah February 3, zaan nazi 8:10 ah Arakan Army ralkap 5 cu meithal thawn khawsung ah an lut tiah thei a si. AA pawl in Paletwa peng hmun tampi ah harsatnak an pek ih AA le Paletwa thu ah January 25 ah Chin National Democratic Party in Chin ramkulh sungah Chin mipi buai pi lo dingin cakuatnak an nei. Chin National Front ih GS hlun, President thar Pu Zing Cung in a t’ul ahcun kan do ding tiah a rak ti, nan tutiang ahcun CNF lam in AA le Paletwa thu ah official statement an suahmi hmu ding a um hrih lo. Tulaifnag hi CNF pawl kum 4 voi 1 tonkhawmnak conference Victoria Camp ah an nei lai fang a siih an Conference theh in AA thu ah ziang tuahmi an nei ko ding ti zum a um.
http://vcth.net/arakan-army-ralkap-5-meithal-thawn-hung-khua-ah-lut





Wednesday, May 9, 2018

Mother's Day

Hringtu Nu Ni tiah kan timi hi, Mirang nih Mother's Day tiah an timi a si. A cheu nih "Nule Ni" tiah a timi zong kan um. Hringtu Nule Ni a timi zong kan um. Pipu hna nih, nule hi "sunghno" tiah an rak ti ko i, "Sunghno Ni" tiah au u sih law a tha ngai ding a si. Cu nih cun "Mother" hi tling tein a sawh khawh ko i, "Hringtu" timi hi chap a hau hnga lo. A bia zong a tawi deuh hnga i a tling deuh fawn hnga. Hla zong ah hin, a bia thuk deuh seh tiah "Sunghno ka nu" tiah an ti ko i, cucaah "Sunghno" timi biafang hi, biafang tha le dawh a si ko.

Hringtu Nu Ni cu kum khat voikhat sunglawi ngai in hmanmi "Nule upat peknak Ni" a si. Nitlaklei ram ahcun, hi ni hi May zarh hnihnak Zarhpini ah an hman tawn. Hi ni ahcun, nitlaklei ram ah "carnation" timi "pangpar"  hi an i tonh tawn. "Carnation a senmi an i tonh ahcun, a nu a nung rih tinak a si; a rangmi an i tonh ahcun a nu athi cang" tinak a si.

An i tonhmi pangkar a rawng hoih in, a nu a thimi le a nungmi thleidan khawh asi. Cucu hringtu Nu Ni i hmelchunh (symbol) tha bik pakhat asi. 

Carnation Parsen

Carnation Pangpar Rang
Hringtu Nu Ni upat peknak hi England ram ah  liamcia kum tampi ah an rak hman cang. USA tu ahcun Julia Ward Howe (1819-1910) nih hin Mother's Day hman ding hi 1872 ah, ruahnak a rak chuah hmasatbik. June ni 2 ah daihnak (peace) caah Mother's Day hman ding hi a rak ti hmasat. Ca a rak tial. Mother's Day declaration timi ca zong a rak chuah. Hi nu hi catial thiam, mi hruai thiam, biazai phuah thiam asi caah, amah nih Mother's Day kong ruahnak hi biatak tein a rak chim hmasat.

Amah hi American nu hna nih pa bantuk in vote an pek khawhnak hnga le nawlngeihnak an ngeih khawhnak hgna ding thazaang tampi chuahtu, hruaitu tha a rak si. USA thlanglei ramkulh ah sal zuatnak a lohngak hnga ding le chaklei ramkulh hna nih teinak an hmuhnak hnga ding caah, bibal chirhchan in, The Battle Hymn of Republic timi hla a rak phuah i, cucu America ramchung kahnak lio ah a rak lar taktakmi hla a si. Pre. Abraham Lincoln nih cu hla cu a rak theih tikah, a rak tap ti a si. Kum tampi cu kum fatin Boston khua ah Mother's Day meeting a rak tuahpi tawn hna.

Julia Ward Howe (1819-1910)
Kentucky in sianginn cachimtu nu Mary Towles Sasseen nih 1887 in Mother's Day tuah taktak hi a rak thawkpi hna. Indiana ramkulh South Bend khua in, Frank E. Hering nih hin 1904 ah Mother's Day tuah ding hi biatak tein campaign a rak tuah ve. Cuticun Mother's Day cu a rak lar deuh chin lengmang. Hi nu hi Mother's Day lawmhnak tuah hmasattu le thawktu taktak cu arak si. 1906 ah nau cung in a rak thi. Hi bantuk upat le tihzah awk a tlakmi, nusal tha hna ruangah, Hringtu nu ni zong USA ram khua zeimaw zat ah thawk a rak si.

Mary Towles Sasseen Wilson (1860-1906) 
Cu hlan ahcun Mother's Day hi a pikpak te lawng in an rak tuah. Ram pumpi ngaingai nih ulhmi le sunhsakmi ni a rak um kho rih lo. Mary Towles a thih hnu, ahnu kum (3) a rauh ah, West Virginia, Grafton khua i Anna Jarvis timi nu nih ram pumpi Mother's Day tuah ding hi, biatak tein naingaizi a rak tuah. Amah nih May zarh hnihnak Zarhpini hi Mother's Day ca ding ah a rak thim. Cu caan thawk in "carnation" pangpar tonh cu an rak thawk.

Ram pumpi Mother's Day Thawktu Ann Jarvis (1864-1948)
May 10, 1908 in Grafton khua Krihfabu hna le Philadelphia khua Krihfabu hna nih Mother's Day tuah kha an rak thawk.  Grafton khua  i  Saint Andrews Methodist Episcopal Church nih, cu ni ahcun Anna Jarvis i hringtu nu upat peknak zong cu an rak tuah. Hihi pical cem in an tuah hi a si. Cu ni cu Hringtu Nu Ni aa thawknak khan ah ruah a si. 
Anna Upat Peknak Lungphun
1912 ah Andrews Methodist Church nih Minneapolis, MN khua i an tuahmi  Methodist Episcopal Church General Conference ah, Anna Javis hi Mother's Day tuah thawktu asi tiah biakhiahnak ngeih ding in biatung an rak dirh. Cun May Zarh Hnihnak Zarhpini hi Mother's Day caah hman  ding in ruahnak an rak chuah.

Cuticun May 9, 1914 ah Mother's Day cu US ram pumpi nih theihhngalhmi le ulhmi nih ah Pre. Woodrow Wilson nih Congress hnatlakpinak kha lehhmat a rak thut. Cu ni cu Mother's Day caah cozah riantuanmi vialte zong nih hman ding tiah  a rak ti. A kumvui ah President nih Mother's Day ulh amh ding kha phunglam a rak chuah colh. Cuticun nihin ni tiang May Zarh hnihnak Zarhpini hi, Mother's Day ah hman a si.

St. Andrews Methodist Episcopal Church. Grafton, WA
Grafton khua hi, tlanglawng lam kam ah a ummi a si. Virginia Peninsula timi ah, a ummi York County ah a um. 2010 ahcun minung 18,846 tluk a ummi khua a si. Mother's Day an rak tuah lio ahcun, khua fate a si ko lai.

Upat Peknak

Mother's Day a um khawhnak hnga ding caah heh tiah rian a rak tuantu Julia, Mary le Anna hna hi upat hmaizah tlak tuanbia tialtu an si. Hriangtu kan nu le vialte zong, chungkhar fale kan ca cio ah, upat tihzah tlakmi hringtu kan nu le an rak si ve cio.

Hi Mother's Day hi Rev. Dr. C. Duh Kam nih Thau kan um lio ah a rak kan tuahpi i, cucu ka theih hmasat cemnak a si. Rev. Dr. C. Duh Kam hi, Mother's Day le Father's Day a rak uar ngai i, a rak kan tuahpi zungzal. Cucaah Mother's Day kan tuah fate kan khua zong ka philh kho lo i, Rev. Dr. C. Duh Kam zong ka philh kho lo. Mother's Day phak fate, hringtu ka nu kha ka philh kho lo. Ka ngai peng ko. Ka ruat peng ko. A caan ahcun ka mitthli zong a tla theu. Zeicatiah fahniang ka si i, ka nu he hin kan i naihniam tuk caah a si.

Ka nu cu laiphung in saupi a ummi a si. Kum upat ngai hnu ah Krihfa cangmi a si. Asinain Mother's Day ahcun aa nuam tuk ve. Mother's Day ahcun a ngeih chun angki dawh le puan te kha, aa hruk i biakinn ah a rak kal ve tawn. Mitthlam ah a cung tuk.

Hringtu ka nu cu, kum 5 ka si tiang hnuk thlum a ka dinhtu ka nu a si. Ka nu cu a hrawm a puar; a titsa a der; nu kuak azuk caah a rim cu a chia ko nain, fale a kan dawt ning cu chim awk a tha lo. Cu a kan dawtnak ruang ah, a hrawm a puar ko nain, a mui a chiatnak pakhat hmanh ka rak hmu kho lo. A rim a chia ko nain ka caah a hmui tuk in ka rak theih. Arkhuang ah Laihla te a rak sak tawnmi cu, atu chanthar hla thatha nakin ka hnakkhaw ah a cam deuh rih.

Ka nu lungput cu duh a nung tuk. Ka pa he an i sik hi ka thei bal lo. Ka pa hi awka hrang in, ka khat a chonh hi ka thei bal lo. Ka pa hi nihsawh thlanglamh phun in ka khat a bia a el ka thei bal lo. Fanu fapa ruangah ruahnak khahlo ruang ah bia an i el caan hmanh ah, sau an i el bal lo.

Ka pa he lo an kal ah an i zul; inn an tlun ah an i zul. Cucaah Rev. Hrat Ling nih cun, "Hrang Ngawn te nupa" tiah dawtnak in a rak ti phah hna. Ka nu le ka pa cu an si a fah caah, ro a kan chiahtami a um lo. Pakhat le khat an i dawtnak le an i tlaihchannak nifatin kan hmuhmi nunzia dawh kha dah ti lo cu, an fale a kan roh tami thil zeihmanh a um lo. Nuleva dawtnak ahcun, a tu ka dirhmun hin ka phan hna lo.

Kha bantuk ka nu, "Dawtnak roling bia tialtu" kha ka caah cun a sunglawi tukmi nu sal tha a rak si ve ko. Lei dai tangah ciamser cang hmanh sehlaw, ka nun chung ka nu cu ka lungthin chung ah a nung camcin ko cang lai. Abik in hi Mother's Day tuah fate hringtu ka nu cu, fak khun in a zun ka ngai zungzal ko cang lai..............

Hringtu ka nu upatnak peknak caah hi Mother's Day tuanbia te hi ka tialmi a si.


Hmurhuh Huh Lo Ruangah February Ahcun 500,000 An Thi Kho

Covid-19 zawtnak U.S a phanh ka tein CDC doctors le scientists le NIAID (National Institute of Allergy and Infectious Diseases) director Dr....