Thursday, May 23, 2019

USA Ramlai Khuacaan le Tornado Thlichia

USA ramlai hi a rawn ngai. Rawn zong an kau tuk. Cucaah tilian le tornado timi phuchim thlichia hi a tam ngaingai. A liamcia ni (5) chung ah, Central USA ah ruahsur, rial tlak le phuchim hran hi a tam ngai i phuchim hi voi 132 fak ngai in a hrang. Thingkung zong tam ngai a khiah i, inn zon tam ngai a hrawh. Mithi zong an um len. Minung tampi an khamh hna. Hi khuacaan chia tang ah hi, minung million 50 khua an sa. Kawlram zatceu ngacha a si.

Kan hnu Ningani in Rinni karlak ah Kansas, Nebraska le Texas lawng ah hin, tornado phuchim 38 a hrang. Rinni lawng ah phuchim 11 a hrang I, hmun 150 ah thli fak ngai in a hrang i, hmun 33 ah rial fak ngai in a tla. Kan mah Ohio Ramkulh thlanglei zong ah, Zarhpini zan ah phuchim fak ngai a hrang. Thinkung tam ial a phur. Inn zeimaw zat a hrawh ve. Texas in Ohio le Michigan tiang hi, hmun kip ah tilian (flood) a chuak. Ohio hrawnghrang zong tiva le tidil hi tii an khat phikphek.

Jefferson City, MO (May 23, 2019) ah tornado nih a hrawh (Ref. Westport News)

Nai i phuchim tambik a hrannak cu, Kansas le Missouri ramkulh ah an si. Cu ramkulh pahnih ahcun kan hnu Ningani lawng bak ah phuchim 39 a hrang i, nai Nihnihni ah voi 32 a hrang. Nizan le nihin hi a tanglei states pawl-Texas, Oklahoma, Kansas, Missouri, Iowa, Illinois le Ohio- Khuacaan a chia ngai lai ti a si. Atu zong Ohio lei cu ruah a sur ngaingai i, tiva tii an khat taktak. Michigan ramkulh Wayne County ahcun inn 3000 renglo tii nih a hrawh. Iowa ramkulh Davenport le Quad City khua ahcun, Mississippi Tivapi hi kum 157 ah, a lianh cem kum a si tiah an ti.

Arkansas State ahcun ti a lian tuk i, tivati kha dong 38 tiang a kai i, thaizing Nithumni ahcun dong (5) a thang chap rih lai ti a si. Zarh khat chungah tornado 120 bak US Ramlai ah a hrang ti a si. Zahan zan ah Dayton khua pawng ah tornado a hrang i inn tam ial a hrawh. Minung pakhat a thi.

Tu chun ah, Oklahoma khua khua hnih cu, a lian taktakmi tornado a hrang i, inn tampi a hrawh. Minung pahnih an thi. Sianginn pakhat a hrawh i, siangngakchia zong aa khawngdengmi an um len. Sunghbaunak tampi a chuak.

May 15 ah Independence, Kansas ah a hrangmi tornado
Oklahoma, Kansas le Missouri hna hi suimilam 24 chung bak ah ruah hi 3-7" a sur. A tam taktak. A cheu hmun ahcun phuchim, rial le tektlak hi a tam ngai ti a si. Cucaah, a tu lio ah Mississippi Tivapi le tiva tengnge pawl hi an lian taktak i, khua tam ngaite tii nih a phum. Mithi zong an tam ngai cang.

Mississippi tilian hi June thla hlan cu a zor kho lai lo tiah khuacaan thiammi nih an ti. A ruang cu ruah a surmi a tam tuk caah le khuasik lio i a tlami vur ruangah vawlei a cin tuk caah a si. Atu lio zong ah ruah hi a cat kho bak rih lo.


Davenport, Iowa

A tu hi cinthlak caan a si cang nain, ruah a tam tuk ruang le vawlei a cet tuk ruangah thlai cin awk a tha lo i, thlai cin a hnu ding a si. Hi ti ruah a sur peng ko ahcun, thlai cin caan a luan lai i, lo tampi cu tuah manh lo in an luan te kho men ti a si. Ohio hrawng zong dumhau hmanh tuah awk a tha tuk lo.

USA ramlai i tilian chuah a fawi tuknak le khuacaan aa rawh ngai nak a ruang hi, an tuak tik ah thingram an hau tuk caah a si an ti. Lo caah siseh, khua, sehzung, certual, lamsul caah le inn ca a herhmi ah thingkung tam tuk an hau. Khuapi tam tuk an ser. Lamsul tam tuk an tuah. Vawlei tampi kha, tlakrawk, mirang vawlei, lung, thetse le kataya in an phah tikah, vawlei tam tuk a rawk. Ruah  a sur tikah a dawptu vawlei le thingram a tlawm tuk cang. Cu tikah tilian chuah a fawi.

Khuacaan ruangah, tu kum hi kumvui a chia deuh lai tiah an ti. Tuluk he ngunkhuai kong ah an buai fawn caah, 2019 hi USA i lo tuahmi pawl caahcun kum chiat ngai kum le sunghnak tam ngai an ton kum a si. US cozah zong nih an sunghbaumi chamnak zong bawmhnak billion 7 fai a pek hnu hna ah, a tu zong billion 16 pek chap ding tiah ti a si.

Nebraska lamkam dawr pawl nawng nih a khuhmi
Kan duh zong duhlo zong, kan pawm zong pawm lo zongah, vawleipumpi a lum chin lengmang timi cu a dikmi a si. Hi vawleicungpumpi a lum chin lengmangmi ruangah, thli a tam chinchin, a fak chinchin. Tornado le hurricane zong a tam chin lengmang i, USA tuanbia ah 2019 tluk in tornado a tam hi a um rih lo ti a si.
Oklahoma Tornado nih a hrawhmi (May 27)

USA khuacaan zong hi, duhsah tein a diklo chin lengmang. Aa thleng chin lengmang. Cucaah vawleicung ummi minung paohpaoh nih, kan khuacaan a that deuhnak ding caah, mah le ti khawh tawk tein riantuan le cawlcangh kan hau cio hna. Vawleicung khuacaan hi pawngkam (thingram, thlitu, tii, hnawmtam, meikhu le innlo le lamsul) he aa pehtlaimi an si.



Abik in kan tuah khawh dingmi cu, "kan pawngkam" thingram dawt le meikhu chuahter lo le hnawmtam tha tein zohkhenh hi a biapi bik a si. Kan i zuam cio lo ahcun, kan vawleicung minung le saram hi nikhat caan khat ahcun a lotlau (extinct) khomi kan si ko. Cucaah a hohmanh hi, kan rian a si lo? Kan tuanvo a si lo timi ruat lo tein, kan pawngkam a thatnak ding hi, kan umnak khuaram cio ah mah le thiam tawk in zuam le tuan cio kan herh.
























Monday, May 20, 2019

U.S-Mexico Ramri An Khar Ahcun Zeidah A Cang Lai?

1988 hnu ah college kha kum thum bak an khar. Zeihmanh tuah le tuan awk kan rak ngei lo. India tal tlawng ko ne u sih kan rak ti I, tangka hram um setsai lo in khual kan rak tlawng luklak. Cu lio ah thil pakhat kan rak tonmi cu, Lai District le Saiha district ah Burma mi luh lo ding in ramri an rak khar. Ephraim Tapung (Pu Kio Luai) buai lio le zeidang thil tampi ruangah a si.

"India nih Burma kan car hna lai" ti phun deuh a rak si. An rak khar taktak. Ramri ah Burma thil cu aa pawng tung ko. Kawlram lei thilri Mizoram ah a lut ti lo. Cu tikah, Mizoram cu zeidang har cu chim lo. Tuluk kedan hring hmanh ah an rak buai cang. An mah zong sungh. Laimi zong sungh ciocio a rak si. India cu rum ko hmanh sehlaw, a mah lawng in a nung kho hlei lo. Mizoram cu rum deuh hmanh sehlaw, Lairam lo in a nung kho hlei lo. Caan sau an khar kho lo. Ramri cu thla 1-2 hnu ah an rak on than. Nihin ni tiang an khar ti lo. Zeicatiah a ho ca hmanh a miaklo timi an i fian tuk caah a si.

Cu tluk cun India le Kawlram  ca hmanh ah a si kho lo mi thil kha, US-Mexico ramri khar hi, a let tam tuk in a har chinchin ding a si. Zeicatiah, USA zong Mexico lo in a si khawhlo bantuk in, USA zong Mexico lo ngaingai in a si kho hlei ve lo. US nih Mexico le Canada ram ram in, steel thir ngunkhuai a lak hna hnu in, Canada le Mexico zong nih thilri dang ah ngunkhuai an lak ve tikah an ram thum ning in sunghnak an tong cio. Atu ah US ram ah, Mexico le Canada ah thil an zuar khawhlomi tamngai aa pawng ve than cang. Cucu US ca zong ah a miak hlei lo.

US-Mexico ramri tlawnkainak hi cozah nih hmun (7) ah an on. Hi lakah a ngan cemmi cu San Antonio le Tijuana karlak ummi San Yshidro Border Crossing hi a si. Mexico lei in US ah ah hin nikhat ah motor 70,000 an lut i ke in minung 20,000 an lut. Hihi cozah nawl pekmi an si hna. Truck lianlian le motor phun zakip in thilri le minung hi luhchuah a si. Ritnak sii zong cu a luh caan a um ve nain, voi tam deuh cu ramri ah an tlaih khawh ti a si. 

Mexico-U.S Ramri tlawnkainak "San Ysidro" Border Crossing

US President Trump nih nin, zei bia a chim paoh ah "US-Mexico ramri ka khar lai" ti lengmang a si. A caan ahcun khar zong a fial taktak ko hna. Asiahcun khar taktak sehlaw, mirum milian cu an zei pawi tuk lem lo men lai. Zapi zaran eicawp, bar cawp khuasami, "paycheck to paycheck" ummi pawl caah cun an theih hrimhrim lai. A bik in Wal-Mart, Kroger, K-Mark, Sam's Club, Big Lot tibantuk thil man aa dennak dawr pawl kalmi caahcun an theih hrimhrim lai.

Cun Sushi tuahmi caah harnak a chuak colh lai timi a fiang. Zeicatiah sushi hmanmi anhringso tam deuh cu Mexico le Mexico ramlei in a rami an si caah a si. Avocado hi a man a kai ahcun, USA sushi dawr hi tam tuk an i rawk lai. Zeicatiah sushi hi, a tu hmanh ah a man a fah ngai caah thla hlawh tha deuhmi lawng nih ei khawhmi rawl a si. Hi nakin a man a kai ahcun, sushi hi zapi zaran nih an caw kho ti lai lo. An caw duh fawn lai lo. Cucaah ramri an khar ahcun sushi tuahmi hna caah a tlawm le tam harnak a chuak hrimhrim lai.

Sushi Business hi USA ah a karh taktakmi a si. 2014-2019 chung ah hin, 4.8% a  karh i Sushi Business hi 18,651 um ti a si. Sushi Restaurant bak hi 4,000 tluk a um i, 2019 ah Sushi nih a chuahpimi business hi $22 billion a si. Minung 364,531 rian an tuan. Mexico ramri hi an khar taktak ahcun, Sushi hi a tlawm le tam in a tla hrimhrim lai timi hi, sipuazi thiammi hna nih an ti.

Sipuazi thiammi hna nih an tuak lengmang tikah, Mexico-US Ramri hi an khar ahcun a tanglei thil hna hi a cang hrimhrim lai tiah ruahmi a si:-

(1) US-Mexico ramri khar khar taktak ahcun US ah eidin phunphun zaatlonak a um kho

(2) Thal chuakka le Khuasik chung vialte U.S ram eidin le thei phunkip 60% cu Mexico in rami a si.

(3) Theihai eidin tambik harnak a chuak dingmi cu: hmathak lianpipi (bell pepper), squash, phazian, zil, hai le avocados an si (avocados lo cun sushi hi aa chuah kho ding a si lo).

Avocados lawng siloin USA nih hin Mexico in piat/daidim, makphek phunphun le anhringso phun tam tuk aa tel tiah US Department of Agriculture nih an ti. Cun Watermelon, retei, sangphaw, strawberries zong tam tuk aa tel rih. Ramri hi an khar taktak ahcun, cu eidin vialte an man a kai pin ah, nihnih thum chungah zuar ding le cawk ding hrimhrim hi dawr ah a um lai lo ti a si.

Lance Jungmeyer, President, Produce Association of the Americans nih, "US-Mexico ramri hi 100% in khar hna sehlaw, chikkhatte bak ah an hringso le theihai man hi van tawng in a kai colh lai" tiah a ti. Cucaah US zong nih ramri khar a that lonak hi an ton colh hrimhrim lai ti asi.

US Department of Agriculture nih an tuaknak ahcun, "US ram pumpi anhringso le theihai 40% cu US in an cawkmi a si. Khuasik ahcun a kai deuh i, za ah 60% hi Mexico ram in a lutmi a si tiah an ti.

US lawng nih Mexico hi a reem kho lo. A reem ahcun an pahnih in an i reem veve a si ko. Lairam ah khua pakhat nih "Vom hi chimh a ngai lo tuk. Kan fangvoi a ei dih lengmang caah kan reem tuah lai" an ti i, von reemnak caah kum khat chung fangvoi cing lo in an um. Fangvoi an ngei ti lo i, vom an reemnak ah an mah tu an i reem ti a si." Cozah zong hi mah le mah reem khawh ngai a si.

Cucaah US cozah nih Mexico a hrocer lengmang le reem a timhmi hi, zeidah a lawh tiah cun "vom reem bantuk a si." Zeicatiah, Mexico hi US bochan rumro in a nungmi a si lo. US zong hi Mexico bochan rumro in a nungmi a si ve lo. Khatlei ah Mexico zong USA ah aa hngatnak tampi a um bantuk in, USA zong Mexico ah aa hngatnak tampi a um ve. Pehtlaihnak thate an ngeih ahcun an ram hnih ca in thiltha a si.

2018 ah steel ah 25% le aluminum ah 10% a rak lak cang hna. 2018 ah hin US nih hin Mexico in thilri $350 billion man an cawkluh. Tax hi free tein an tuah ahcun mipi thilri cawtu caah thilman aa deng i, a rak miak ti a si. Steel le aluminum ah tax a lak tik ah cu thilri man cu an kai i, company cheukhat caah sunghnak a rak chuak ve. 

Central American minung pawl, US luh aa timmi hna na kham hna lo caah, dan kan tat lai tiah U.S President nih Mexico cu a ti. Dantatnak ding a timi cu Mexico in thilri an cawkmi ngunkhuai lak kha a si. Ramdangmi an ram i an luhmi le ngunkhuai cu zeidah aa pehtlaihnak a um hnga theih a si lo.

Tu zarh Nilini ah Pre. Trump nih Mexico in cawkluhmi thil vialte chung in, ngunkhuai caah 5% ka lak cang hna lai tiah a ti. Hi tax a lakmi hi US cozah caahcun a thatnak a um ko lai nain, USA ramchung minung caah $17 billion tiang sunghnak a chuahpi khawh te lai tiah Chamber of Commerce nih an tuaknak ah an chim.

Hihi ruah zungzal a hau. "Khua pakhat chungah innpa pakhat le khat dawt a herh i, cu ti pakhat le khat dawt cio ahcun, khuapi ca thatnak a um bantuk in, innpa ram pakhat le khat i dawt cio tik ahcun, vawleipumpi ca tiang in ram damnak le thatnak a um. Innpa ram hna i dawt lo tik le huatral tikah an mah caah chiatnak a chuahpi lawng silo in, vawleicung pumpi UNO tiang in buai a si zungzal timi hi, vawleicung tuanbia ah el khawh lo ding in hmuh khawh a si. Cucaah Mexico-US ramri hi, kharnak in kharlo hi ram hnih ca le vawleipumpi caah a tha deuh lai tiah, mifim tampi hmuh ning a si.

--------------------------------

Zohchihmi ca

1. https://www.ibisworld.com/industry-trends/specialized-market-research-reports/consumer-goods-services/food-service-drinking-places/sushi-restaurants.html

2.https://www.newsweek.com/how-much-will-trumps-proposed-tariffs-imports-mexico-cost-americans-which-1441300











Monday, May 13, 2019

USA Midwest Sates Ah Nawng Tlung

Vawleicung khuacaan hi a chia chin lengmang. Nilinh zong a zual i, a cheu hmun ah khuacaan rocarnak fak takak in an chuak. A cheu hmun ah thlichia le thlipi an fak chin lengmang. Thli zong a tam chin lengmang. A cheu ram ah tilian le nawng tlun zong a tam chin lengmang. Hi vialte khuacaan nincanlonak hi a tam bik cu, "climate change" (khuacaan thlennak) ruang bik ah a si i, cu a ruang bik cu "vawleipumpi lumnak" (global warming) ruangah a si an ti. 

USA ram zong hi ram tha tuk a si nain, cu harnak le rawhralnak in a luat hlei lo. USA hi hmun rawn a tam taktak. Rawn zong an kau tuk. Tivapi le tivapi tengnge zong an tam taktak. Tibual zong a tam taktak. Tivapi le tivapi tengnge a tam tuk caah, tilian a chuah  caan ahcun khuaruah har in tii a lian. Caan tawite chung ah hmun kau tuk hi a phum tawn hna. 

Kan hnu 2018 kum dihlak le 2019 kum chuakka ah vur tam taktak a rak tla. Cu lio ah, khuacaan kong thiammi hna nih, 2019 thal hi ruah a tam lai i, tilian nawng a chuak te khomi a si tiah an rak ti. A ruang cu vur a tlami nih vawleitang ah tii tam tuk a um ter. Vawlei a ciarter cia cang. Vawleichung ah tii a rak tam cia cang. Thal a van chuah ka ah i tlai tuk deuh in ruah a sur tik ah, tii a tam tuk cang. Cucaah a tu lio ah hin, USA Midwest hrawng ummi state 12 chung hi ruah a tam taktak.

Khuacaan thiammi nih an tuaknak ah, kum 124 chung ah tu kum tluk in  ruah a tam bik le a cindam bik kum a si lai tiah an ti. 

Ti lianh a zual khunnak cu, Mississippi River le cu tivapi tengnge tampi hrawnghrang ummi ramkulh hna hi tilian a tlunnak hmun an si. Mississippi Tivapi hi a sau tuk. Meng 2,348 a sau i, USA hi a lutaw a chuah. Cu tivapi ahcun tiva tengnge tam tuk an i fawn. Tiva lianlian zong an i fon hna.  Ohio River zong hi Mississippi Tivapi tengnge pakhat a si. 2019 cu Ohio zong hi ruah a sur tuk. A daam peng ko. Ohio River zong hi tii a khat peng i a nawi peng. 

Hi Mississippi Tivapi tengnge hna hi, an tam pin ah an lian tuk. An luannak hi ram hna hi an rawn tuk fawn. Cu tivapi tengnge hna cu, ruah a sur tuk tikah an khat dih hna i, Mississippi Tivapi nih a tlum ti lo. Cuticun USA hi chaklei in thlanglei Mexico Rili tiang ti a lian cang. 

Mississippi Tivapi cu a New Orleans phak lai le bang ahcun a lian tuk cang i, a khah tuk cang caah tiva nih tii a tlum ti lo. Cucaah an khamnak kha an on i, tiva tlang an khamnak pakhat kha an sah i, Lake Pontchartrain ah tii an liamter i, cu ka cun Mexico Rili ah an tii an lanhter. 

South Dakota tilian nih a phummi hmun pakhat
May 6 tiang ah hi, thawngpang a chuakmi cu Nebraska Ramkulh ahcun county (peng 65) chung ah khuapi 74 tluk hi, tii lian nih a tlun hnawh ti a si. Kum 45 tluk minung pakhat kha interview an tuah i, ka chan chung ah mah bantuk tilian hi ka hmu bal rih lo tiah a ti. Motor kalnak khualaili rampi tampi cu, tiva bantuk in 'hur hur' tii an luang. A cheu cu an inntang tiang bak in tii nih a phum. Khua a cheu khat cu pe 9 thuk in a phum hna. Inn hi zeizat dah aa rawk cang timi an thei kho rih lo.

Tii hi June thla tiang a zor kho lai lo ti a si. 1993 le 2011 ah, hi hmun ah hin tilian a rak chuak bal i, cu lio ti liannak in a zual deuh ti a si. Minung tampi tilian i aa tapmi zong an khamh cang hna. Minung tampi nih innlo le an khua an chuahtak cang. Zaangfak ngai le ngaihchia ngai khi an si.

Offutt Air Force Base (Neb) cu a rawk ngai i, remhnak ah million $420 a dih lai ti a si. Missouri River tilian nih inn 130 a hrawh cang. 60 cu remh khawh ding an si ti lo ti a si.  Tilian a chuahnak hmun hi a kauh tuk pin ah a sau tuk caah, thawngpang vialte theih khawh cawk a si rih lo.

Offut Air Force Base thum-chuah khat cu tii nih a phum

Minnesota in Missouri tiang a chuakmi kan hnu zarh tilian ruang ah minung pali an thi cang i, inn 2000 a hrawh cang. A tu zong a hrawh cuahmah rih. Innlo le lamsul a rawkmi hi $1.5 billion man a si cang.

A tu lio ah hi tilian ruang ah hin, minung million 200 tluk hi harnak a pek hna ti a si. US minung dihlak i cheu 3 cheu 2 deng an si.

Khuacaan thiammi nih an chimmi cu, tihnunnak bik hmun hna cu, Mississippi River nelrawn, Red River nelrawn a chaklei, Great Lakes, Missouri River nichuahlei, Ohio River a sumlei le Cumberland River le Tennessee River hna hi an si tiah an ti. Kan umnak kam Ohio River zong hi a lian taktak ko. Ohio River tiva tengnge zong hi a tu lio cu an lian tuk hna. 

Midwest lampi thatha tampi hi tin tii nih a phum hna
US ram pumpi tilian nawng tlungmi ruangah minung 43 an thi cang. Kum chiarte tilian ruangah a thimi zatceu tluk an thi cang. Mi tam deuh an thihnak cu motor an mawngh lio ah tilian nih a chuah hnawh caah hna ah  a si. Za ah 70% cu motor mawngh lio ah a thimi an si. Tornado ruangah a thimi 31 an si cang i, tilian ruang thimi an tam deuh ti a si. 

U.S Tilian a chuahnak hmun hma

Khuacaan lei thiammi nih an chimnak ahcun, June thla tiang hi ruah a tam khomi a si caah, Mississippi tivapi i nawng a tlungmi hi June thla hlan cu a zor kho lo men lai tiah an ti. An thin a phan khunmi pakhat cu, Mississippi tivapi a sumlei ummi Baton Rogue le New Orleans hrawng hi, tilian nih a chuah hnawh sual te hna lai maw timi hi an phan ngaingaimi a si. 

New Orleans cu August 29, 2005 lio ah a rak hrangmi Hurricane Katrina ruangah tii nih fak taktak in a rak phummi khua a si. Minung zong 1,464 an rak thi i, sunghbaunak $70 billions tluk a rak chuahnak khua a si. Kha lio i tii nih a phummi khua le hmunhma tampi cu, an chuahtak thai cang. A tu tiang an ser kho than ti lo. Pre. Bush zong minchiatnak a rak i huah phahnak a rak chuak.

Nebraska le Iowa hrawng ti lian nih hi tin a hrawh hna
Atu lio Midwest nawng tlungmi ruang zong ah, Pre. Trump cozah nih bawmhnak an tuahmi a tlawm tuk pin ah, bawmhnak an pek hna i can an raoh tuk caah, mipi an lung a rawk ngaingai. Federal Cozah bawmhnak an hmuhmi a tlawm tuk i, mipi an cawlcang kho tuk lo ti a si. Atu ka cozah hih USA ah kokek rawhralnak an ton tikah, an khul a nuar taktak. Cupinah an bawmhnak hna zong hi a tlawm tuk caah, mipi lung a tling lo ngaingai tiah an ti.

Hi bantuk in kokek rawhralnak an ton lio caan ah, Midwest State tampi cu an cinthlaknak kongkau ah lungretheihnak nganpi an tong than ahawi. Zeicatiah naite ah Pre. Trump nih Tuluk he "Trade War" an tuahmi ruang ah, Tuluk thil billion 200 man then ka lak chap lai ti a si. Tuluk zong nih $60 billion man tax kan lak ve hna lai ti a si than.

Cucaah cinthlaknak ramkulh a simi Midwest States ah hin, fangvoi, pe phunphun le changvut hi tam taktak aa pawng. Ramdang nih an caw kho tuk hna lo. Cinthlaknaklei tuaktantu company, Indigo Ag nih an tuaknak ah, nawng a tlunnak Midwest areas ah hin, rawlkhawnnak rawlruk inn lianlian 832 an um. Cu rawl vialte cu tuaktan tikah $17.3 in $34.6 million man an si. Cu rawlruk rawl vialte cu tilian nih a hrawh cang hna ti a si. 

Tilian nih a hrawhmi eidin vialte cu, a tu lio US upadi ning in cun Federal cozah nih kan liamh kho hna lai lo tiah an ti caah, mipi tampi cu lungrawk taktak in an um lio a si. March ni 1, 2019 tiang ah hin, leithuang pawl nih an zuar khawh rih lo mi soybean 2.716 billions bushels a um rih i, USA tuanbia ah soybean tambik aa pawn a si tiah an ti. 

Rawlruk lianlian hi tin an i rawk cang hna

Tirawl khawnnak rawlruk lianlian tii nih hi tin a phum hna (Iowa state)
Hi bantuk a si caah, President nih Tuluk he "Trade War" a tuahmi zong hi, leithuang pawl caah thatnak nakin chiatnak a chuahpi deuh caah, lotuahtu pawl hi President cungah a lung a tlinglomi an tam chin lengmang ti a si. Midwest ummi leithuang pawl hi, 2016 Election lio ah Pre. Trump a dirkamh biktu le mee tam bik a rak petu an si. 

Ninin ni an innlo le khua a rawh tuk lio caan ah, khatlei ah ruahsur ruangah 2019 hi thlai an cing kho rih fawn rih lo. 2018 i an cinmki chung in a vui ciagmi, rawlruk an rawnmi kha an zuar kho ti fawn rih lo. A tu a ummi ciami zong tilian nih tam tuk a hrawh than. Cucaah Midwest State chung i lotuahtu pawl hi, a tu kan cozah cungah a lung a dongmi an tam chin lengmang ti a si. 

Hi pin ruah aa peh rih kho. Rawhralnak a tam chinchin kho rih. 2018 an zun ciami theipar an zuar kho thlu fawn rih lo. 2019 cin dingmi "thlaici" zong pung tam tuk a rawk i a cheu cu cin ding an ngei ti lo ti a si. Cozah nih bawmh lo ahcun, rian tuan awk ngeilo in um khawh an si tiah an ti. 

Atu lilo ah ruah a sur tuk caah, thlai thar an cing kho fawn rih lo. A tu tilian ca bawmhnak le a um tuk fawn lo. Cu lio ah, Tuluk he Trade War a tuahmi i, a phi a chuah khawh zawk lo ahcun, hi kokek rawhralnak hi Pre. Trump caah thil pawi ngai a chuahpi khotu ding thil pakhat a si! 

---------------------------------

Chinchiahnak le nawlnak

US cozah le mipi dawtnak in, kan nih Laimi hna hi USA kan phanhnak a ruang a si. Cucaah USA ram chungah Kokek rawhralnak um tik paoh ah hin, Redcross.org in $10-$20 te tal hi cu hlut cio zuam hna u sih law a tha tuk ding a si. A kan dawtu ram caah thil tha tuah ve cio hi, kan rian cio ah chiah ah tha ding a si. 


Saturday, May 11, 2019

Genesis 30:37 Hrilhfiah

Biakinn thar kan ngeih hnu in, Ningani zan 7:00 PM ah Bible Study hi kan tuah tawn. Bible study tuah hi a herh i, a tha taktak. A thatnak cu pumpak hruaitu kan caah Bible kan rel. Hrilhfiah kan zoh. Bible pakhat le khat epchunnak, a tuanbia le Bible phen i a ummi nunphung le thil sining tampi kan zoh chih i, cucu a thatnak a si. Mi nih thawngtha an chim tikah theih fian a rak fawi. Cucaah mi tlawmte kan si tawn nain, Bible study kan tuah caan ah kan i nuam ngai.

Genesis 1 in kan i thawk i, Genesis 30 tiang kan phan cang. Zan khat ah Dal khat lawng kan cawn. A dal a sau tuk ahcun zan hnih kan cawng. Bible tialtu pawl kong (J,E,D,P) tiang in kan cawn i, a ngaitu zong Bible umtuning kong an fiang deuh ngai. Genesis 30 nak hi zarh hnih chung kan cawng i, tu zan ah Genesis 30:25-43 tiang "Laban le Jacob Hlennak" timi tiang kan cawng.

Hi Bible cang chung ah a ummi Gen 30:37 nak ah khin, "Jacob nih thingkung pathum a lak hna i, an hawng a hawh hna i, a tialter hna. Cu a tialtermi thingnge cu, satil a thawng deuhmi an phawl le an i kaih caan ah, satil tidin awk i an rat tik ah hmu hna seh tiah,  tikhor pawng ah a chiah hna. A der deuhmi an phawl le an i kaih caan ah, a chia hna lo" timi kha kan hmuh (Gen. 30:37-42).

Genesis 30:37 zawn zoh tikah, Jacob nih a lakmi thingkung hi phun thum an si. "Mirang Bible ahcun cu thing pathum cu-"polar, almond le plane- an si a ti. Tleicia Rev. Dr. David Van Bik nih, hi ka zawn ah a lehmi cu hi tin a si:

"Jacob nih cun aa thawh ve i, poplar thing le almond thing le fahia thing a hringmi nge kha a lak hna i, an hawng a hlih hna i cu aah a rang in an tial." 
Hi Bible cang zawn te hi, Rev. Dr. Rual Uk nih cun hi tin a leh ve:

"Jacob nih hriang le khumkhal le almon thiangthunh kha a lak hna i, a hawng kha khok in a rangmi kha a langhter hna
Hi Lai Baibal pahnih ah an lehning aa dannak tete hi van zoh ta ka duh.  Tleicia Rev. Dr. David Van Bik nih cun, Bible bia ning tein "poplar le almond" timi Mirang bia a hman. "Plane" timi thing khi "fahia" tiah a leh. Rev. Dr. Rual Uk nih cun, "poplar hi hriang" tiah a leh. "Fahia" timi zawn hi, "khumkhal" tiah a leh ve.

Ruah awk  aummi cu, Bible hi an leh tikah "kan mah khuaram he aa tlak ning hawih in, careltu nih kan lung a fiannak hnga caah an lehmi a um theu tawn." Bible hlun ah khin, "anri thing" timi hna kan hmuh lai. Khikhi anri taktak an si lo nain, an sining aa lo ngaimi an si caah, anri tiah a leh ahcun, kan mitthlam ah a cuanning a fiang deuh ngai.

Ruah ding pakhat cu, Laitlang ahcun peng khat le peng khat, tlang khat le tlang khat zong kan holh aa dan ngai tawn caah, thingkung a phun aa khatmi zong an min kan sakmi aa dang kho ve. Ruah ding biahalnak a ummi cu, "fahia le khumkhal" hi aa khatmi thing an si hnga maw? Peng le tlang aa dangmi ruangah kan min auh ning aa dan bia a si maw?" timi ruah a hau.

"Fahia" cu ka theih nain "khumkhal" cu ka thei ve ti lo. Hi thing hi kan khua lei ahcun "fahia" kan ti ve. Thantlang le Hakha zong ah "fahia" an ti ve i, "khumkhal" timi hi khawika holh dah a si hnga timi khi ruah ding a um. Hi thing pahnih hi aa khatmi an si hnga dek maw?

Mirang Bible tam deuh ahcun, "fahia" asiloah "khumkhal" timi thing hi, "plane tree" tiah an ti. Hihi Mesopotamia ah a tam ngaimi thingkung a rak si. Haran hi Mesopotamia a chaklei ah a ummi a si caah, hi thing hi Jacob satil a khalhnak ramtang ah a tam ngaimi thing pakhat a si tinak a si. Hi "plane tree" timi hi zoh tik ah, Lairam ah a ummi thinkung phun cu a si lo. Asinain kan fiannak ding ca in an lehmi tu khi a rak si kho men.

Rev. Dr. Rual Uk lehmi "poplar thing" timi zawn i, "hriang" ti in a lehmi zong hi, aa tlak ngai ko. Zeicatiah Laitlang i a ummi hriang bantuk in a lan i, a sang ve. Asinain Laitllang ummi hriang taktak cu a si lo. Hriang tiah a leh tikah, kan lung a hung fiang kho ngai. Zeicatiah poplar zong, hriang zong hi, tiva kam le cerh phunphai le a hninhnonak ah a keu deuh deuhmi thing an si caah le an sanning le lanning zong an i lawh ngai caah a si.

Thingram thiammi (botanist) nih cun, poplar thing hi, phun (35) an um an ti. Bible nih poplar tiah a timi tu hi cu, phun (2) a um tiah Bible thiammi nih an ti. Cu hna cu "Euphrates poplar le White poplar" timi an si.

Israel ram i, tiva kam hna ah hin a keu duh ngaimi cu "white poplar" hi a si. A kung rangmi a si. Mesopotamia ah a keu duh ngaimi cu "Euphrates poplar" hi a si. Hihi Euphrates tiva kam ah a keu duh ngaingaimi a si.

Babylon i Israel saltang hna nih hla an phuahmi-"Babylon tiva kam ah" (Psalm 137:1-2)- timi hla ah, kan hmuhmi thingkung khi, Mirang ahcun "willows" tiah an ti i, cucu poplar ti zong ah an leh. Cu "willows" thing cu, Lai  Bible pahnih ning tein "inhliam" tiah an leh:-

Babylon tiva hna kam ahcun kan thu i, Zion kan ruah chel paoh ah kan tap tawn
Kan pawng i a ummi inhliam kung hna ahcun, kan tingtang kha kan bah tawn hna..
Isaiah 44:4 ah Mirang nih "poplar" tiah an timi thing zong Lai Bible ahcun "inhliam" tiah an leh.

Salm 137 nak i, "willows" hi poplar thing a si ahcun, "Euphrates poplar" timi a si lai tiah ruah a si. Genesis 30:37 nak nih "poplar" a timi khi, "white poplar" a si lai dah tiah a ruatmi zong an um.

Asinain Euphrates poplar tu si deuh dawh a si. Zeicatiah Haran cu Mesopotamia ah a ummi a si i, Euphrates tiva he aa hlat lo i, hi ram ah hin Euphrates poplar thing tampi an keuh caah a si.

Psalm 137:1-3 i biafang a hmanmi zoh tik ah, "Babylon tiva hna" tiah a ti caah, "Babylon ah hin tiva hi tam ngai a rak um lai" tinak a si. Cun "innhliam kung hna ahcun" tiah a ti caah, hi tiva hna (tiva tampi) hna kam ah hin, innhliam kung (willows asiloah poplar) hi tampi a um tinak a si.

Vawleicung hmunhma le sining aa dan caah, willows thing (poplar) hi innhliam tiah an leh nain, Lairam ah a ummi innhliam taktak bantuk a si lo. Lairamg inhliam cu tiva kam ah an kheu. A kung an san hmanh ah a hme ngai.

Genesis 30:37 nih a chimmi "poplar, almond le plane" thing hna an sining le hi thing nih an aiawhmi kong tawi tein van zoh u sih. Minung caah zeidah an sullam a si?

Bible nih Poplar thing a timi pawl hi, dong 50-165 tiang an sang kho. A kung hram hi, ah i ding tein tah tik ah dong 8 tiang a lian kho. A hram hi vawlei chung ah thuk taktak a pil pin ah, a phei in kau taktak in a vak kho i, pe 130 tiang a kal kho. Cucaah a fekfuan tuk i, vawleitang kalmi tipipe le tuktak zong hi a hrawh duh ngaingai.

Salm fung khat nak nih, "Mitha lo hna khuakhannak ah aa tel lo i, Misualmk hna lam zong a zul lo i, Pathian a nihsawhmi hna sin ah a thu lo mi cu,.....Tiva kam ah a khomi thingkung, a hnah a uai ballomi le a caan hman tein theipar a tlaimi" (Ps. 1:1-3) tiah a ti tik ah  hin, hi bantuk poplar thing hi a chimi an si kho men. Zeicatiah poplar thing hi, tivakam ah an kho duh ngai. A hram a thuh caah a thawng tuk. Fawi tein a pur kho lo. Israel tefa hna kha, thluachuahnak a peknak hna ding kong ah, Pathian nih Isaiah hmang bia a chim tik zong ah, "Tivakam ah a khomi inhliam kung bantuk in an hninghno lai" tiah tahchunhnak bia a chim (Is. 44:4). Hi ka zawn ah hin, Mirang ahcun "poplar" timi a hman i, LBT ahcun "inhliam" ti in a leh.

Cucaah a tuanbia zoh tikah poplar thing nih a langhtermi hmelchunhnak cu, "thuk pi in hram thlak, fek tein dirnak, him tein umnak, fawi tein thlen khawh lonak, thluachuah hmuhnak, fawi tein uailonak le hninhnonak " a langhtertu thing a si. A sullam a tha ngaingai.

Almond hi Mediterranean rili khuacaan a ngeimi Middle East ah tampi a keumi a si. Dong 13-33 tiang an sang kho i, a hram a lianh hi a din hawih in pe (1) tluk a lian kho. A par aa dawh ngaimi a si i, chengcher par bantuk a si. Dawhnak a ngeimi a si caah duh a nung. Minung thinlung lomhtertu a si. A thei zong ei khawhmi an si. "Almond" hi kum hramthawknak ah a par hmasatmi pangpar a si caah, "thlum-alnak, duhnunnak, thawtnak le ralrinnak" a langhtertu thing a si. Mah tein lunglomhnak a chuahpitu tinak a si. 

Plane thing hi, Lai Baibal Thiang (LBT) ah "fahia" asiloah Baibal Thiang (BT) ah "khumkhal" tiah an leh. Hi thingkung min hi bible ah voi (2) lawng a lang (Gen 30:37 le Ezekiel 31:8). Plane thing hi, thingkung lian a si. A san zong a sang ngaingai. Dong 66-98 tiang a sang kho. Dong 131 tiang a sangmi zong an um. A lianh zong a lian ngai i, a hram hi a pum hawih in tah tik ah dong 10 tiang a ngan kho. Greek tuanphung ahcun "Plane thingkung hi, a thar in hrin-thannak a langhtertu hmelchunh ah an hman. Zeicatiah a hawng kha an hawh tikah rul aa zirh bantuk in, hawng thar a chuah than lengmang caah le a thih a har ngai caah a si." 

 Aa dawh i duh a nun ngai caah, Prophet Ezekiel nih cun "Assyria pennak sunparnak kha plane thingkung dawhnak hmanh nih a tluklonak" he a tahchunh (Ezekiel 31:8). Hi thing hi Assyria le Syria ram tiva kam hna lawng ah an rak keu. Assyria cu Jacob a rak zamnak Haran hrawng cu a si.

Lai Baibal Thiang ahcun "Plane" thing timi hi "Saipres" (Ezekiel 31:8c) ti in a tial. Baibal Thiang ahcun "Plane" thing zawn ah hin, "thing min" a tial lo. "Thingsia" tiah a tial. KJV le LLB nih cun "chestnut" tiah a leh.
------------------------
Zohchunhmi Bible

1. Harper Collins Study Bible
2. Living Legacy Bible (LLB)
3. Lai Bible Thiang by Rev. Dr. David Van Bik (
4. Baibal Thiang by Rev. Dr. Rual Uk (2017 chuahmi)
















Thursday, May 2, 2019

Vawleicung Airport Lian Bik Pakhat "Istanbul Airport"

Turkey ram hi Asia Minor ah a ummi a si. Vawlei a lainak bik hmun pakhat ah a um caah, khualtlawng an tam taktaknak ram a si. An ram zong hi a rum ngaimi pakhat a si. Kan nih Lairam hna ahcun, Surbungtlang Airport hmanh harsa taktak in kan tuah lio ah, Turkey ram i Istanbul khua ahcun an airport hlun-Istanbul Ataktuk Airport- cu, April 6, 2019 ah an khar i, airport thar an i thial cang.

Hi an chuahtakmi airport hi kum fatin in, khualtlawng million 70 lengmang tlunkal khawhnak a si (Yangon International airport nih hin kum khat ah minung million 6 lawng an lutchuak kho ti a si).  Cu tluk a liannganmi Istanbul airport pi ahcun thilri le minung phurmi vanlawng paohpaoh cu, an tumter ti hna lo. Khualtlawng phurmi paohpaoh cu, Istanbul Vanlawngbual thar ah an tumter cang hna. An khuaruah ning le hmailei thil an hmuh ning khi, a ngan kho taktak a si.

Aruang cu, Istanbul Airport thar kha October 2018 in an on than cang caah a si. Cu airport cu then khatnak (phase one) an lim cang. Cu then khatnak hmanh ahcun vanlawng tliknak pathum a um i, vanlawnginn (terminal) lianh hi killi pe in million 15 a si. A lian taktakmi a si.

Instanbul airport thar Phase One a si
Hi vanlawngbual hi then li tiang a um ding a si i,  then linak hi 2025 ah an lim te lai. A zapite a dih dingmi hi US$12 billion a si lai ti a si. A cung hmanthlak hi then khatnak lawng a si rih.

Istanbul vanlawngbual thar hi a kauh ah, killi meter 76 million a si lai (Pe in cun 818 million killi pe asiloah acre 18,780) a kau ding a si (Dallas-Fort Worth International Airport nakin acre 1,573 a kau deuh ding a si. Denver International Airport hi acre 33,500 kau a si caah, area achun a kau deuh). Vawleicung airport lian bik timi King Fahd International Airport, Saudi Arabia hi, area ahcun a lian bik a si i, hectares 76,000 a kau. A pawng ummi ram Bahrain ramnak in a ngan deuh).

Hi then khatnak lawng nih hin, kum khat ah khualtlawng million 90 hi fawi tein a luhchuahter hna lai ti a si. Then linak an lim tik ahcun, kum tin in khualtlung minung milliion 200 hi tha tein a zohkhenh khawh hna lai ti a si. Cu tik ahcun, hi vanlawngbual hi vawleicung ah minung tambik tumkai khawhnak vanlawngbual ah a chuah te ding a si. Area kauh ahcun pathumnak a si te lai.

Zeicadah hi tluk vanlawngbual lian an sak tiahcun, Turkey hi vawleicung ah tourist tambik an tlawnnak ram pariatnak ah a um i, kum chiar in million 37 leng lengmang nih an va tlawnmi a si caah a si. USA hi tourist tambik tlawnmi pathumnak a si.  Turkey ram tlawngtu an tam khunnak a ruang cu, Asia le Europe aa tonnak ah a um caah le an khualipi Istanbul zong hi Asia le Europe ah a kemhmi khua a si caah a si.

Istanbul khua lai ummi Asia-Europe thentu hlei

Atu lio ah vawleicung ah khualtlung tambik tumkainak vanlawngbual a simi Hartsfield-Jackson International Airport, Atlanta, nih hin kum chiar tein, khualtlawng million 107 an zohkhenh khawh hna.

Istanbul Airport thar ah hin, Ngunkhuai Haulo (Duty Free) dawr killi pe 592,000 kau a um lai. Cu area cu Turkey ram minthangmi taktakmi rili ti lam, Bosphorus nih an lung a pemtermi hna a si. Hi Bosphorus ah hin, Ngunkhuai pek a um lo tinak a si. Hi vanlawngbual thar ah hin, inn dang cio pasarih a um lai. Cu chung ahcun "Fashion Garden, Family Palace le Style Beach" te hna a um lai ti a si. An mah le min sining hawih in thil an zuar cio lai.

Airport thar ah hin, Yotel hotel a um lai i, khan 451 a um lai. Cu hotel cu "Land-side" le "air side" timi "A tum-lei le a zung-lei" luhchuahnak an um veve lai ti a si. Zuang-lei hotel ah a riakmi cu Duty Free dawr he an an i naih deuh i, airport lengah chuah hau lo in, ka dang ah zuan than khawh a si. Tum-lei hotel khan tlungmi pawl cu passport checknak le customs ah a lut rihlomi pawl an si. 
the tower of the city
Istanbul Airport thar ah a ummi Air Traffic Control le Hotel


Hi Airport thar hi Istanbul khuapi in meng 12 a hla. Vanlawng zuangmi controlnak khuacuanhnak cu Turkey nunphung ah, an uar ngaingaimi "tulip" pangpar bantuk a si. 

Vanlawngbual thar an sernak a ruang cu, Turkey ram ah khualtlawng an tam tuk cang caah le Turkey Airlines hi an thancho ning le karh ning a ran tuk cangcaah a si. 

Beijing Daxing International Airport zong hi US$12 billion an dih i, a tu kum September ah hin an on ve lai. A tu lio ah hin, Beijing Khualipi International Airport hi, vawleicung ah minung an tumtai tam ah pahnihnak a si i, kum khat ah minung khualtlawngmi million 95 nih an hman. Airport thar an sak ko nain, Beijing Khualipi International Airport tu cu an phit lai lo. An hman thiamthiam lai. Khualtlawngmi minung i lawng deuh hna seh tinak caah an sak chapmi tu a si.

Vawlei ah minung an karh chin lengmang bantuk in, lamsul, hlei, tilawng dinhnak le vanlawngbual zong an ngan chin lengmang. A rummi le fimmi ram nih, vanlawngbual lianlian an sak cuahmah lio ah, kan nih Lairam ahcun Surbungtlang Airport le Vuichip Airport ser hmanh ah, cozah sin ah heh tiah sawk le mipi nih tangka thazaang chuah hmasat in ser a si tik ah, a fawi in a fawi lo. A caan ahcun miphun huap in khua kan ruat kho lo i, "airport hna kan i cuh." Cucu ruah tikah, airport lianlian kan ngeih hlan ah, kan khuaruah ning le lungput hi remh taktak kan herh timi a lang. 

Kawlram sining le ramdang sining epchun tikah, kan khuaruah ning, riantuan ning le hmailei ca vision ngeihmi hi aa thlau hringhran ko timi hi, Turkey vanlawngbual thar an chuahtakmi nih a langhter. 

Turkey ram cozah nih, Yangon International Airport nakin a let 12 dengmang a lianmi Istanbul Airport an chuahtak lio ah, kan nih Lairtam cu airport le college hna kan i cuh rihmi ruah tik ah, ngaihchia kan si. Kan lungput le khuaruahnak hi, chan tamtuk hnu ah kan um rih ko timi hi, careltu nih nan hmuhfian ko lai.



Wednesday, May 1, 2019

A Ci Mih Phan Ummi Vui

Vawleicung pumpi ah, vui hi phun thum ah an then hna. Cu hna cu Africa ram tupi chung ummi vui; Africa burbuk chung ummi vui le Asian vui timi an si. Africa taih ah hin, Sub-Saharan Africa an timi hmun kaupi a kenkip ah an um. Asia ahcun Asian Thlanglei le Nichuahthlanglei Asia ah an um. A dang Asia ram ah an um lo.

Cucaah Kawlram zong vui a ngeimi kan simi hi, ram vantha taktak kan si. Mizoram zong Ngenpi ah vui an ngei ve i, ram vantha taktak an si ve. Lairam zong hi Paletwa hrawng ahcun vui a um an ti i, hihi thah bak lo ding an si. Tha tein zuah ding an si. Nikhat caan khat ahun, kan Lairam caah a thahnem tuk te dingmi an si.

Hi vui hna hi, minung nih a thli tein an va thah lengmang hna i, nihin ni ahcun vui milu a zor tuk cang i, nikhat caan khat ah vui hi vawleicung in a ci a mit sual lai tiah an phan ngaimi a si. Kum zabu 20 nak a rak chuahka ah ramtang ah a ummi, African vui phun hi million tlawmpal a rak um i, Asian vui hi 100,000 tluk a rak um. Nihin ni ahcun Africa vui pawl hi 450,000-700,000 karlak an um i, Asian vui hi 35,000-40,000 tluk lawng an tang cang.

Kawlram ah hin, ramtang ah a ummi vui hi 1,400-2,000 karlak lawng an si cang lai tiah ruah a si. Ann tlaih ciami hi 5,000 tluk a um ti a si. Ramtang vui an zor khunnak a ruang cu, a ho lak an duh ca lawng silo in, a vun le sa ei ding caah an thah hna caah a si. 2016 in 2018 kuakap kar hmanh ah hin, an thahmi 40 karlak hrawng hi a ruak an hmuh hna.

Misual vui thah hmangmi nih 2018 ah Kawlram ah an thahmi vui

Vui thah te hna hi cozah nih an khap ko nain an thah tawnmi hi sual taktak a si. Voikhat cu Mizoram Ngengpi ah a ummi vui zong Laimi nih an thah ti a si. Ningzak le ngaihchia taktak a si. Kawlram ah hin, vui hi a ho ca lawng siloin a sa le vun ruangah an thah caah, a pa le a nu thimlo in thah khawhmi paoh an thah hna caah, vui milu a zor ning a rang khun ti a si.

Ngaihchiat awk ngai a simi cu, vuiho hi sipuazi caah an hmanmi hi a si.  Vawleicung mirum tampi nih vuiho hi chawlehnak ah an hman caah, nihin ni ah ramtang a nungmi vui hi an tlawm chin lengmang. Cucaah cozah kip nih, vuiho sipuazi tuahmi hi cozah nih an ral taktak cang hna. A taktak ahcun vui hna an thah tawnmi hi, an sifah le harsat ruang ah siloin fawizang tein rum an duh caah a si deuh. A cawtu le zuartu zong rum an duh caah, cozah nih an khap timi an thei ko nain an i zorhmi le cawkmi a si. Vui thah hi sual taktak a si i, a thattu, a cawtu le zuartu zong misual taktak an si ko. 

Naite ah Malaysia cozah nih, vuiho le vuiho in a sermi thil tons (4) bak an hrawh. Cucu a man in tuak tikah 13.26 million ringgits ($3.2 million) a si lai an ti. Cucu vui thah an duhnak caah, an tlaihmi vuiho an khanghmi a si. 

Malaysia nih an hrawhmi vuiho dawhdawh cheukhat
Water, Land and Natural Resources Minister Mr. Xavier Jayakumar nih a chimmi cu, "Hi vuiho le vuiho sermi thilri vialte hi 2011 in 2017 karlak ah, kan luh hnawh hna i kan tlaihmi hna an si" tiah a ti. Cu vuiho thilri ahcun, tumbul, thi, rawieinak fung ah sermi pawl an si i, tu Nihnihni ah thawngpang thanhtu pawl an hmuhsak hna. Hi thilri vialte hi Negery Sembilan ramkulh a thlanglei kam khua hna ah an tlaihmi an si. 

Hi vuiho le vuiho thilri pawl hi an khangh dih hna. Cozah nawlpeklo in a thlithup in ramsa sipuazi caah thahnawnnak a umnak hnga lo le Malaysia hi chawletchawhrawl pawl nih, mah bantuk vuiho zuarnak ah an hmanlo nak ding hi, Malaysia cozah nih aa zuammi a si. 


Yangon ah khangh ding in an chiahmi vuiho le saram ruh pawl

Yangon ah khangh ding in an chiahmi saramlu pawl
Naite March 3, 2019 ah Yangon kua Zoological Garden ah World Wildlife Day (WWD) an tuah i, cuka ahcun an tlaihmi vuiho, saram phaw, saram ruh le saram lu le ki phunphun an piah i, an hrawh. Minung tampi nih an zoh. Ramdang in thawngpang thanhtu zong an ra. 

Naypyidaw ah vuiho le saramlu pawl an khangh lio





















Hmurhuh Huh Lo Ruangah February Ahcun 500,000 An Thi Kho

Covid-19 zawtnak U.S a phanh ka tein CDC doctors le scientists le NIAID (National Institute of Allergy and Infectious Diseases) director Dr....