Bible Lengah Hmuhmi Krihfa Cakuat Hlun Bik

Bible chungah a umlomi ca tete hi an hmuh pah lengmang. Paul hi zeidah a lawh timi hi a mui hi theih a si lo nain, hlan lio cakuat pakhat an hmuh i, cu ka ca ahcun Paul kong tawite aa tialmi in Paul hi mi fate, mi muisam chia ngai a si timi kha aa tial. Cu ceu cun Paul hi zei bantuk muisam keng dah a si timi hi, chanthar Bible thiammi hna nih an theih khawh. 

Bible hi a taktak te a si ko timi hi, a tu chan minung nih kan theih khawhnak ding caah, thil hlun pakhatkhat hi, Pathian nih a kan zuah piak ko rua. Dead Sea Scrolls te hna le hlanlio Bible hlun thilhlun le khuarawp hna hi tam tuk an hmuh cang hna. 

Naite ah "papyrus" timi hlanlio catlak cungah Krihfabu zumtu pakhat nih cakuat a rak tialmi a tlekmi tlawmte an hmuh. Cu cakuat cu Bible leng ah Krihfa cakuat a hlun bik hmuhmi a si an ti. Kum 1,700 tluk a si cang ti a si.

Swiss miphun thilhlun hlathlaitu (researchers) hna nih an zoh i, hi cakuat hi AD 230 khuakap tialmi a si i, Roman le Egypt chan i, Krihfa hna hi ca an tialmi nakin a hlun deuh tiah Basel Sianghleirun nih an ti. 

Cakuat an rak tialnak kuate hi, Theadelphia timi a si i, Egypt ram laiva ah a ummi khua fate a si. Cu cakuat cu Arrianus nih a upa Paulus sin ah a rak kuatmi a si. 

An unau tein, an cakuat zoh tik ah, lungleng ngaihchia khi a si. Cu cakuat tlek bangmi ah aa tialmi ca hna cu hi tin a si:

"Ka bawipa, keimah caah zeihmanh he epchun awk a tha lomi ka u, Paulus" tiah catialmi a thawk hmasat.

"Keimah, Arrianus, nih salam kan pek, na nunnak lamthluan ah zei thil paoh tluang te in a umnak hnga thlaza kan campiak"

Cu hnu ah Arrianus nih an chungkhar kong hna a tial. Cu hnu ah a upa cu, 

"Nga-thin in sermi a thurmi hang (fish liver sauce) van ka kua law" tiah a cah.  A cakuat cu hi tin a donghter: 

"Bawipa ah, dai le hnangam tein na umnak hnga thla kan campiak" ti in. 

A ca cu, cu vial cun a dong. A cheu cu a tlek cang i, tling tein a um ti lo. 

Basel Sianghleirun i cachimtu, Sabine Huebner, nih a tialmi cu, "in the Lord" timi biafang a hmanmi nih hin, catialtu hi Krihfa a si hrimhrim timi hi zumh lo ding zeihmanh aum lo tiah a ti. Hi biafang hi, Bible Biakam Thar Bible ah tampi aa tialmi a si ko tiah a ti.

AD 230 fai tialmi Arrianus nih a upa Paulus sin a kuatmi ca

Hi catialtu pa, Arrianus, hi a catialmi zoh tik ah, a upa hi a upat taktakmi a si lai timi a fiang. A ruang cu, a upa hi "Ka bawipa" ti bak ah a auh. 

Cun a upa zong hi miza taktak le mi men lo a si lai tiah a fiannak cu, "Keimah caah mi zei he hmanh epchun awk a tha lo mi ka u, Paulus" a tiah a tialmi ca nih hin, a langhter ko. A upa hi aa bochan tuk. Arrinus catialmi ka zoh lengmang ah ka hnarno a ka tam.

Arrianus hi a fim taktakmi a si lai. Zeicatiah a upa hi a upat tuk. A uar tuk tinak a langhternak cu, "A ho he hmanh epchun awk a thalomi ka u, Paulus" a timi biafang hi, uar a um tuk. Hi lungput hi, ngei cio u sih law, innchungkhar hi zeitluk in dah a va nuamh hnga?

Sarah nih Abraham cu "Ka bawipa" tiah a rak ti bantuk in, Arrianus nih a upa cu, "ka bawipa" tiah a timi cu a sunglawi taktak. Hi ca ah hin, Arrianus lungput taktak a lang i, cu lungput cu "Krih lungput" taktak a si ko timi a lang. Cucaah "ka bawipa, na caah thla kan campiak" timi hna nih hin, Arrianus hi Krihfa zumtu tha taktak, a hrinthanmi a si lai timi a langhter. 

Hi ca nih, a upa Paulus hi, cozah lei bawi zong a si kho ve timi zong a langhter. Cun a upa Paulus hi mi tha taktak le a naupa a daw tukmi a si lai timi zong a cunglei ca nih hin a langhter. 

Krihfa taktak cu hi tin si awk a si. A naupa nih a upa a cahmi thil hi, "nga-thin in sermi fish sause" ti a si caah, cucu "ngapih-hang" phun a si ko. Cucaah hi thil nih a langhtermi cu, a upa hi khuapi deuh ah a ummi a si kho. A nung kho deuhmi a si kho. A naupa nih "nga-pih hang a cah tawn lai" tinak a si. Hi ca nih a langhtermi cu, hlan lio Egypt mi hna nih "nga in sermi ngapih-hang phun hi an rak duh ngai lai" tinak a si.

Hi cakuat tawite nih hin, "Jesuh a zummi hna, u le nau an i dawtnak kha a langhter. Pakhat le khat an i upatnak le bawmhchanh duhnak thinlung an ngeihmi kha a langhter. Pakhat le khat an i bochannak, siaherhnak le hnakkar tenhnak zong a langhter. 

Ka ruat. Hi hna unau hi, milung thiang taktak an si lai tiah ka ruah. A naupa Arrinus te hi sifak deuh zong a si kho men. A cahmi te hi, sui le ngun a si lo. "Ngapih-hang" phun khat te khi a si ko. 

Cucaah, hi ca nih hin, "Dawtnak kan timi hi ngapih-hang te zong in langhter khawh a rak si ko" timi a langhter. Hi cakuat te hi, Krihfa kan caah uar a um taktakmi cakuat, porhlawtnak le ruamkainak zong aa tel baklomi cakuat a si. 

Ca tawite a sinain, a sunglawi tukmi Krihfa dawtnak a langhtertu ca a si caah, kan nih Krihfa vialte nih kan unau cungah kan ngeih dingmi nunzia a kan chimtu ca a si. Kan i cawn ve dingmi nun zia a langhtertu cakuat a si. 

Nang le kei teh Arrianus bantuk in kan upa le hi, "Ka bawipa" tiah kan ti kho ve hnga maw? U le nih teh, "Ka bawipa ti awk tlak in, kan nau le kan daw ve hna maw?"

Cathiang nih hihi a kan chimh: "Pathian a dawmi nih cun nan unau kha nan dawt hrimhrim hna lai" (1 John 4:21). 

Hi cakuat nih hin, Arrianus le Paulus an i dawtnak hi thuk taktak in a langhter. Krihfa unau ciammam an si.

------------------------------------------------------------

Zohchihmi ca:

1. Oldest Christian Letter Outside of the Bible Uncovered by Brandon Showalter, CP Reporter

https://www.christianpost.com/world/oldest-christian-letter-outside-of-bible-uncovered.html

US Nilinh A Zual

USA hi vur zong a tla i, a kihnak ram a si nain a caancaan ahcun a linh zong a rak linhnak caan tampi a um. US ka phanhnak hi, kum 22 nak a si cang i, 2019 thal (summer) tluk in "nilin" kongah ralrin peknak bia ka thei bal lo. Tu kum cu ralrin peknak a tam taktak. 

A ruang cu US ram pumpi cheuthum cheuhnih cu heatwave timi nilin-khua-al nih a den cianman i, minung million 200 tluk umnak area asiloah ramkulh 30 chung hi a lin taktak ti a si. Kawlram ahcun degree 97 le 100 a phak zong ah kan rak in khawh ko. Asinain USA cu a khuacaan aa dang. "Humidity" timi a damnak kha a san caah a linh le lum a zual khun i, a lumning phundang a si caah, degree 90 cung a kai ahcun "heat index" timi a linhnak taktak cu 100 a va kai kho cang. 

Tu chun Ningani hi cu ramkulh 30 chung cu "heatwave" timi nilin-khua-al nih cun a tongh hna i, minung an cai ngaingai. A bik in innlo ngeilomi, innchung ah aircon thalomi le hlanlio inn aircon bunhlomi pawl hi, a celh in celh a si lo ti a si. Cucaah khua tampi ahcun "cooling station" an ti i, inn kihtermi tampi an on. New York te hna ahcun hmun tampi an on i, aa chawkvaimi, damlo le tar pawl caah dornak ah an tuah. New York cu khuapi tuk a si i, tlakrawh inn le mirang vawlei le thlalang inn a tam tukmi nih a linh a zualter i, tu chun Ningani ah degree 105 tluk in a linhnak a sang i, thaizing Rinni hi 107 a phan lai. Zarhpini khi 100 a si lai an ti. 

 Boston, New York, Philadelphia, Baltimore le Washington DC zong hi an lin ngaingai lai ti a si. Midwest timi Nitlakramlai pawl zong hi a lin taktak i, Chicago, Cincinnati, Cleveland, Detroit, Indianapolis, Minneapolis le St. Louis zong hi an lin taktak lai ti a si. 

Hi chung ah hin, Detroit hi a lim cem a si i, sang cheukhat ahcun degree 112 a tluk in a linh an theih khawh lai ti a si. Thaizing Rinni ah hin, Ohio khuapi pahnih-Cincinnati le Cleveland-cu 103 veve a si lai i, Columbus cu 97 a si lai. USA in Laimi an tam bik nak Indianapolis hi degree 105 tluk lin in an theih lai ti a si (A linhnak ti tik ah hin, a nilin cu degree 97 a si ko lai nian, a lumnak he aa fonh tik ah, a linhnak kha a zual i lihnak heat indext cu 103 cung zong a phan kho).  

Hi bantuk in a linh caah khua cheukhat ahcun puai zong an let than hna. Varizon tuahmi New York City Triathlon timi zong an let. Saratoga Race Course i rangcin zuamnak zong an let. Rinni le Zarhpini tuah dingmi Laurel ummi Maryland Jockey Club i tuah dingmi puai poahpoah an let dih. A ruang cu a linhnak hi degree 110-115 tluk in lin bantuk in theih khawh a si lai caah a si an ti. 

Tu zarh Nithumni linhnak an piahmi hmanthlak

Kawlram le Lairam minung deuh nih cun, nilin te hna hi kan rak tih lo. Kan ram ah nilin kan tem tuk cang ca zong ah a si kho men. USA le Canada ahcun an tih taktak. Zeicatiah cun "dehydration" timi taksa chungah tii a za in um lo caah, minung a tluril mi le thimi an tlawm lo caah a si. 

2018 ah hin nilin ruangah minung 600 renglo USA ah an thi. Kum fatin tein, tornado, hurricane le rili thlichia hrangmi nih a thihtermi hna nakin nilin nih a thihtermi hna hi an tam deuh ti a si. A bik in ngakchia, tar le mizaw an thi tam bik. Mino zong a linmi ruang ah "heat stroke" an ti i, an lung a mit, an lu a faak i a thimi tampi an um. Cu ti a si caah cozah upate nih heh tiah ralrin an kan peknak a si.

Vawleicung pumpi hi a lum chin lengmang caah ah hin, a lummi tahnak (temperature tahtnak) a um hnu vialte chung ah, 2019 June hi vawleicung ah a linh bik kum a si an ti. Kum chiar te hi a lin chin lengmang i, hihi "khuacaan thlennak" ruang bik ah a si tiah mifim pawl nih an ti.

Cucaah vawleicung ah seh riantuannak a rak um hlan tluk in kan vawlei a kih khawhnak ding caahcun kan vawleipumpi linhnak hi 1.5 degree (C) tumnter a hau ti a si. Cu tumter khawhnak ding caahcun Carbon Dioxide hi thumh a hau i, cu thumhnak ding ahcun thinkung tam taktak cin le motor tlawm deuh mawngh le sehzung khu tam tuk chuahter lo hi a si an ti. 

Hi tining tein kan vawlei a linh ahcun kum 2050 ahcun vawleicung khuapi 520 cu chim awk a thalomi khuacaan har an tong cang lai ti a si. Cucu a hla ti lo. Atu kan fale chan chung hrimhrim ah a cang dingmi a si caah, vawleicung pumpi lumnak hi, minung pumpak pakhat cio nih kan doh le zuam cio a herh!

Vawlei Khuacaan Linhnak Zeitindah Remh Khawh A Si Lai?

Kan vawleicung pumpi hi, a lum chin lengmang. A caan ahcun khuaruahhar in a lin tawn. Hi khuacaan a linmi ruangah, kan vawleicung khuacaan hi a phunphun in aa thleng thluahmah cang. Khua a lum caah vawlei chaklei le thlanglei tikhaltlang (glaciers) pawl an tit caah, rili tii a rak thang. Rili tilet thomi a sang chin lengmang cang. Cucaah vawleicung pumpi in, rilikam khua tampi an i rawk cang. Tikulh tampi rili tii nih a phum cang. Rili ti a lum caah, thlichia a fak chin lengmang. Hmunkip ah, khuahremnak a chuah lio ah, khatlei ah tilian le nawng a rak tlung lai ti a si.

Nizan ah thawngpang an chimmi ah, USA Navy (Tiralkap) tilawng dinhnak sakhan 79 a ummi lak ah, 53 cu rili tii a thangmi nih harnak tam tuk a pek cangti a si. A bik in Virginia ah a ummi tilawng sakhan (base) hna hi rawhnak an tong khun ti a si cang. Sakhan 79 chungah 43 cu "khuahremnak" (drought) an tong lai ti a si. Cu 79 chungah 36 cu "ramtang meikang nih a hrawh khawhmi hna an an um" fawn ti a si. Cucaah USA Navy hmanh sakhan 79 hmanh hi, kokek rawhralnak in zeitindah kan i ven lai tiah timhlamhnak an ruah liopi a si.

USA khua tampi a bik in Atlantic Rili kam khua hna hi, an niam tuk caah harnak an tong lai ti a si. Florida ummi Miami Beach hrawng hi a rawk te lai ti a si. Kawlram zong ah, Yangon hrawnghrang i,  inn cawk tik ah, "rili tilet" a thomi kong kha ruah in, inn cawk a herh cang. Tilet nih a phakmi inn cu cawk bak lo ding a si. Zeicatiah hi pin ah hin, tilet a zual deuhdeuh ding a si caah a si.

Rili tilet nih Norfolk, Virginia Naval Base motor a phummi hna

Hi bantuk khuacaan thlen ruangah, khatlei ah nikhua a hrem lai. Khatlei ah innkang meitet tam lai. Khatlei ah tilian a tam chinchin lai ti si. Hi vawlei khuacaan lumnak (global warming) hi, a ruang bik cu minung nih kan chuahmi Carbon Dioxide (CO2) ruang ah a si. Cu dat cu motor le sehzung khu in tambik a chuak. Aircon te hna le meikhu phunkip in a rami dah cheukhat ruangah a si. Minung kan karh deuhdeuh i CO2 kan chuahmi a tam deuhdeuh. CO2 hi minung le saram nih kan chuahmi thaw zong ah aa tel. Cu CO2 cu thingkung le ramkung nih an dawp ve.

Vawleicung ah minung kan karh deuhdeuh i, thingram aa rawk deuhdeuh. Cu tikah thingkung nih CO2 a dawpmi nakin minung nih kan chuahtermi kha a tam deuh chin lengmang,, Cucu vancungah an i taap i, cu chung ah nika ceu lumnak kha aa erh. Cucaah vawlei a lum chin lengmang nak a si. 

Vawleicung linhnak a zual cemnak cu, khuapi chung hna hi an si. A ruang cu thingkung a tlawm tuk caah le innlo le lam vialte kha thingram um ti lo in, lung, tlakrawh, mirang vawlei le kataya in phahmi a si caah, a linhnak a san deuhnak a si. Cucaah khuapi paoh hi an lum chin lengmang. Thli an hnawm chin lengmang ti a si.  

Carbon Dioxide (CO2) hi an zorter khawh lo ahcun 2050 ah hin vawleicung khualianmi 520 hi khuaruahhar in khuacaan thlennak um lai ti asi. Cucu a linh tuk lai caah harnak chim awk a tha rih lo mi an tong te lai i minung caah nunnak a har taktak te lai ti asi. Cu khua hna cu, khuacaan linhnak lawng siloin thli hnomhnak fak ngaingai an tong lai i, minung khuasaknak ah a har ngaingai lai i, um huam ding hmanh an si te lai lo ti a si.  Thli a hnomhnak khua paoh cu, minung nunnak an chan a tawi deuh chin lengmang ti a si fawn. India zong hi, minung nunnak chan a tawi deuh cang I, a ruang bik cu "thli le ti a thianlo caah a si" tiah an rak ti bal.

Hi tining tein a kal, CO2 thumh khawh lo ahcun, 2050 ahcun, vawleicung khuapi-Yangon le Mandalay, Bangkok- tel chih in, khuapi tampi cu minung khuasaknak ah a tha lo ngai cang lai tiah an ti. Naite ah, Bangkok, Seoul, Beijing le Shanghai khua hna hna cu, meikhu a tam tuk caah, minung hi leng hmanh chuah ngam a si lo ti a si. Cucu motor khu le sehzung khu a tam tuk caah a si. 

Bangkok thli hnawmtam

Beijing thli hnawm nih mipi voi tampi harnak a pek cang hna

Nihin ni ah, USA zong a lin chin lengmang ve.  2050 ahcun US khuapi lian deuh paoh cu, degree 100 F leng a kai viar te lai ti a si. A tu lio hi 90 asi ve. Cu hmanh ah a lin ngai cang. Degree 100 ahcun celh chuak lo asi te ding a si. Nikum ahcun Dallas le Phoenixi cu a linh ngai caah, chun nitlak in vanlawng an zuanter lo ni zong a rak um bal cang. Kan umnak Columbus hna hi, a lin chin lengmang i, degree 97 hna a phan ve cang.

Tu kum thal ah hin, USA khua cheukhat cu degree 114 phanmi an um. Thaizing July 20, 2019 ah hin, USA cheuthum cheuhnih cu a linh bik ni a si kho men tiah an ti. Texas in, Oklahoma in, nichuahlei lei nichuah chaklei paoh Maine State tiang in a lin taktak lai i, cu lak ah Detroit khua cu degree 112; Chicago 1008 le Indianapolis 105 a si tiah an ti. Ohio khua Cleveland le Cincinnati cu 103 le Columbus cu 97 a si lai ti a si. Columbus cu cozah nih inn lianlian kha aircon an thlah i, mipi dornak ah a zarh in an hman cang.

Bangladesh lei he kan i chawn i, "A liin taktak. Kan it kho lo" ti a si. Kawlram lei he kan i chawn i cu ti thiam a si.
India, Bangladesh, Pakistan hna zong hi an lin taktak cang. Africa, Australia le Europe zong an lin taktak. Africa le bang cu thetse rawn a karh tuk caah, pawcawmnak a har taktak cang ti a si. Kawlram zong a lin chin lengmang cang i, nunnak a har chin lengmang ve cang. 

Cucaah UNO hruaina in CO2 hi thumh cio ding in ramkip hnatlaknak Paris Agreement timi hi 2015 ah min an rak thut. Cu ram ahcun CO2 tambik a chuahmi ram Tuluk le India tiang an i tel. Vawleicung ram vialte nih min an thut. Nihin ni ah USA lawnglawng a thu lo mi ram a si. Cucu thil pawi taktak a si. USA hi nihin ni ah CO2 tambik chuahtu pahnihnak a si. CO2 hi seh riantuannak a thangchomi ram nih tambik an chuah hna. 

Carbon Dioxide tumternak caah thil pahnih tuah kan herh. Pakhat cu motor tlawm deuh mawngh, sehzung meikhu tlawm deuh chuahter le meikhu tam chuahter lo ding a si. Cun thingkung dawt le thingkung tam taktak cin hi a si. Scientist nih an timi cu, vawleicung hmunhma lawnnak-lamkam, khuachung le a phawnnak hmun le thingkung cinnak a thatnak hmun paoh ah, thingkung tampi kan cin ahcun, vawleicung pumpi lumnak hi kan tumter khawh lai tiah an ti. 

CO2 tam taktak chuahtu hi bantuk sehzung hi tih a nung taktakmi an si

Cucaah kan nih cio zong nih vawlei a daih deuhnak hi kan i zuam cio a hau. Kan vawlei khuacaan a that deuhnak ding caah, a herhmi kan tuah dingmi hna cu:

1. Thingkung hau lo ding

2. Vawlei lawnnak poh ah thingkung cin ding

3. Thingram dawt ding

4. Motor mawngh hauhlonak ah motor mawngh lo ding. Europe cu cycle rumro an hmang cang

5. Mei duah lo in um i meikhu chuahter lo ding an si.

Nizah ah Yangon cu a linh tuk cang caah cozah nih upadi an chuah. Cozah nawlpeknak lo cun, zeibantuk thingkung hmanh na hau kho lo ti a si. Cun hau ciami vialte zawn ah a khua ning pi in thingkung kan cin lai ti asi. Yangon cozah cungah lung aa lawm tuk. Hakha le Thantlang zong nih tuah ve ding a si. Lairam cozah zong nih biatak tein hruai i, kan Lairam khuapi kip ah thingkung cinnak hi, biatak tein tan lak ding a si. Thingkung cin ti tik ah, ramtang i va phawi i cinmi kha chim duhmi a si lo. A ci lak i erhmi i cinmi kha chim duhmi a si. 

Thingkung kong ahcun, Washington DC hi zohchunh tlak khua pakhat a si. Washington DC cu US khualipi aa theihnak ah thingkung hau khawh a si lo. Mi pakhat nih, a thingkung kha a hau duh ahcun cozah ah nawl lak a hau. Zei bantuk thingkung dah ka haunak hmun ah ka cin than lai timi tiang cozah ah chimrel hmasat a herh. Cu tluk cun thingram an dawt.Cucaah Washington DC area cu a hninghno taktak.

Ohio khualipi Columbus zong hi cozah nih thingkung 350,000 kan cin lai ti asi. 40,000 tluk an cin cang. Columbus hi a hrin chin lengmang ding program zong an suai i, cucu "Greener Columbus" timi program a si. Columbus khua hi a hrin deuh i khuacaan a daihnak ding caah, thingkung tampi cin hi cozah tinhmi a si. 

North Korea le South Korea hi fak tuk in an rak i kah caah thingram hi a rak thiang viar i, an vawlei hi a rak i rawk tuk ti a si. South Korea hna nih cun, heh tiah thingkung an rak cin i, million 350 leng an rak cin. Zeitluk a chennak zong ah hri in an i thlai i, an rak cin. Hri thlai bu in tii an rak toinh. Nihin ni ah South Korea chaklei in thingkung hmawng lianlian hna khi, an mipi nih an cin chawmmi hna a si. Thingkung cin ahcun, South Korea le Israel hi tam bik a cingmi an si men lai.

JNFnih thetse ramcar kha mah tluk in an hrinter khawh

Israel ram cu, Jewish National Foundation (JNF) timi nih thingkung an cin i, million 265 tluk an cin cang. Thingkung cin hi Moses hrimhrim nih a cahmi hna a si. Abraham nih Beersheba ah tikhor a rak cawk ka ah thingkung a rak cin hmasat. A nupi Sarah ruakvuinak caah a cawkmi Makphelah lungkua kam i a ummi thingkung zong hi a ngeihmi ah a rak telh chih. Cu thil nih a langhtermi cu, "Israel mi nunnak ah thingkung hi ro bantuk ah an rak ruah." An miphun nih thingkung hi an rak sunhsak. Keimah zong nih Israel ah ka nulepa upat peknak caah Thingkung pahnih ka cin ve hna. Israel nih hi tluk a racarmi ram hmanh, mah tluk an hninhnoter ahcun Lairam hna cu kan hninhnoter khawh tuk ding a si ve ko hnga lo maw timi ka ruat tawn. 

Hi bantuk in thingkung tampi a cingmi khua le ram hna hi, an mah an khua le ram caah khuacaan thatnak le nikhua daihnak le thli thiannak an tuah lawng si lo in, vawleicung pumpi caah an rak tuah chih khi a si. Cucaah Thingkung pakhat te nih hin thil tha tam tuk a tuah timi kha, kan fian ngai cio le Thingkung cin hi thapek a herh.

Israel ram hna hi an pawngkam ram hna he epchun tik ah a hninghno khun tuk ti a si. Pu Robert Siang Lian nih, "Egypt cu a rocar tuk. Israel he an ramri van luh bak in, Israel cu a hninghno tuk. Tupi chung kal bantuk khi a si ko" tiah a ti.

Israel cu an ram an rak dawt hrimhrim. An pawngkam ram-Egypt, Syria, Jordan le Lebanon ram- te hna hi, Israel bantuk in thingkung an cin lo caah, an rocar i an lin tuk ti a si. Hi ram hna lak laiva ah hin, Irael cu a hninghno i tupi hmawng bantuk in a dai ti a si. Cucu Pathian nih a cin piakmi hna si lo in, minung nih an cinmi a si. Pathian nih cun vanruah le dap lawng a pek hna. Atanglei map hi zoh u law,  thetse rawn ramcar veve an si nain, Egypt le Israel ram hi zeitluk in dah an hninhno ning aa dan timi hmuh khawh a si. An ramri bakin aa dang colh ko. 

Egypt le Israel ramri (A hrinnak le a carnak hi ramri kalnak a si)

Laimi hi thinkung kan rem lo. Thingram a sunlawinak hi kan thei kho bak rih lo. Kan pipu hna cu thingram an rak daw ko. Thinghual thatha an rak zuah. Tu chan minung hi, thingkung cin le thingram zohkhenh zong hi kan huam lo. Laitlang zong ah thingkung kan daw lo. USA zong ah thingkung a dawlo bikmi miphun pakhat kan si. Laimi umnak paoh cu a rocar deuh ngai. Miphun dang umnak he aa lo lo. A ruang cu kan pawngkam zitmuai le thingram cin kan hman lo caah a si. A um cia thingkung hmanh, hau rumro in kan hau hna i, kan umnak hi rocar taktak in tuah kan hmang. Vawleicung a linh chin lengmang caah, hi bantuk thingkung remlonak nuncan ziaza hi, kan hlawt a herh taktak cang.

Nihin ni ah vawleicung scientist an lungre a theih cemmi cu Global Warming hi a si ko. CO2 hi an thumh khawh lo ahcun, kum 2050 ahcun kan vawleicung hi a har ngaingai cang lai ti a si. Cucu kum 30 tluk lawng a duh cang i, hi hnu kum 30 kan dam ahcun kan mah cio zong nih, kan tem-in te khawhmi a si. Kan fale nih cun an tem-in hrimhrim lai. Cucaah a tu chun ni theng tein, nang le kei zong CO2 a zornak ding caah kan i zuam le thingkung tam deuh cin cio hi, kan rian a si. Thingkung tam taktak kan cin ahcun, kan vawleicung Khuacaan hi remh khawhnak ding caah ruahchannak a um rih. Cu a si lo ahcun kan vawlei hi 2050 hnu ahcun a har taktak lai ti a si. Cucu a hla tuk ti lo. Hi hnu kum 30 lawng aa duh cang. Cucaah nang le kei zong nih kan ti khawh tawk tein, Thingkung tampi cin le thingram dawt hi kan tuanvo ah chiah ve a herh!

Bill & Malinda Gates Foundation Nih A Ngeihmi Lungput

Dallas DCBC Krihfabu ka tlawn lio ah, TV channel C-SPAN ah Bill Gates cu Economic Club of Washington, DC nih interview an tuahmi an chuah. Cucu June 24, 2019 ah an rak interview mi a si. Microsoft i a tuan lio ahcun CEO zong a si. Chairman le Software sertu (architect) zong a rak si. A thluak hi a tha kho taktak i, Microsoft i tangka a chiami lakah tambik share ngeitu zong a rak si.

Bill Gates le Paul Allen hi, Microsoft Co-Founder an rak si. Computer a rak um ka ah hin, an lian tuk. An man a fak tuk. Company le mirum le sianginn ti bantuk lawng nih an rak ngeih khawh. Cucaah an mah pahnih nih hin, vision an rak ngeihmi cu, computer deng tein ser le "American innchung vialte ah computer pakhat umter dih ding" timi a si.  An i tinh ning tein kum tam nawn a rauh tik ahcun an chun mang a tling ko. Computer kha tha deun, hme deuh le deng deuh in an van ser taktak i zapi zaran ngeih khawhmi thil ah a cang.

2000 ah a nupi he, Bill & Melinda Foundation an dirh. Cu hnu in, Microsoft ah Part-Time lawng in a tuan. 2014 ahcun Microsoft chairman le CEO in aa bang. Hi a rak in ban tiang ah hin, Bill Gates hi vawleicung ah a rum bikmi a rak si. A tu lio ah a mah pumpak nih a  ngeihmi tangka hi $100.8 billion (April, 2019) a si. Vawleicung ah rum ah pahnihnak a si (A tu lio ahcun, Amazon.com founder, Jeff Bezos hi a rum bik a si i, billion 166.0 billion dollar a ngei).

Areas (4) ah rian an tuan. (1) Fimnak lei ah mifim cathiam an karh i, nunning a thanchonak hnga; (2) Sifak ram minung hna nih sifahnak in an luatnak ding caah thanchonak an hmuhnak hnga lam kawlpi; (3) Ngakchia hna nih zawtfahnak le thihlonak in an luat i a dammi le cakmi an sinak hnga; (4) Zawtnak a phunphun (tck, Polio, AIDS/HIV ) ngeimi hna an tum khawhnak hnga timi an si. An mah le areas cio hawih in kau taktak in rian an tuan. Doctors le Engineering le nurses tampi an ngei. Cathiammi tampi an chuahter cang hna.

Bill Gates a nunnak le a tuahsernak zoh lengmang tikah, khuaruahhar in upat hmaizah a tlakmi pa a si. Cucu a nunzia ruang ah a si. Mirum bik pakhat a si nain, uanthlarnak a ngei lo. Porhlawtnak a ngei lo. Mi zeirellonak lungput a ngei lo. Mi sawsawh te bantuk in a um ve ko. Mirum vialte lak ah lung a thiang cemmi le uanthlarnak a ngeilo cem mi pakhat a si lai tiah ka ruah. Uar a um khun nak cu, Bill Gates hi cu, a dang mirum he an i lo lo. A tuahsernak le nunning zoh tik ah, tangka duh tuknak le mitthitnak thinlung a ngei lomi a lo. Tangka kong aa fiang tuk. Minung kong aa fiang tuk.

Cucaah Bill Gates nih a timi cu "Ka thih hlan ah, ka tangka hi midang ka hlut dih ta hna lai" tiah a ti ti a si. 

Zeicatiah a thih tik ah tangka hi a caah sulllam zeihmanh a ngei lai lo timi aa fiang. Bill Gates nih a chimmi cu, "Kan thih tik ah kan tangka a pawn bak in pawn khi, sullam a ngei lo ka ti" tiah a ti.

Vawleicung ah mirum tampi kong kan theih hna. Mirum tampi cu, tangka an i hruhpi. Tangka an ri. Tangka an ti ahcun midang ca ah fahnak le sunghnak kong an tuak ti lo. An mah miaknak lawnglawng an tuak.

Bill Gates te nupa cu, an nunnak ah tangka cu heh tiah, an kawl ko nain, tangka an i buaipi lio. An tangka kawl ning a thianghlim. A nunnak, a lungput le a tuahsernak zoh tik ah, "Pathian nih thluachuah pek lo awk a rak tha lo." A nunzia hi thluachuah hmu ding ah aa tlak hrimhrimmi pa a si.

Bill Gates te nupa hi an nunzia a tha taktak. Mi tha an si nak le mi cung ah dawtnak ngeimi an sinak a langhtertu bik cu, Bill & Melinda Gates Foundation an tuahmi hi a si. Hi foundation nih hin, ram kip ah minung thawng tam tuk hi thathnemnak a pek cang hna.

Laimi chung hmanh in Bill & Melinda Gates nih tuahmi scholarship comi an um cang. Cucu ruah tik ah, an nunzia le tuahsernak hi cawn awk an tlak taktak. Vawleicung mirum ah a mah bantuk, mi lungthiang, uanthlarnak a ngeilomi le nun siangmi hi an um lai ka zum lo. An nunzia hi Pathian duhning a si hrimhrim ko lai timi hi, ruah lo awk a tha lo. Zeicatiah an tuanbia hi aa dawh tuk.

Bills & Melinda Gates Foundation Zung (Seattle, WA)

Bill le Melinda hi nun an rak siang tuk. Mi tam deuhdeuh an bawmh khawhnak ding caah, Bill& Malinda Gates Foundation a dirh. An mah nih tam tuk a hlut pin ah, midang sin zongah tangka an kawl ve i, an hlutter ve hna. Vawleicung hmun tampi ah rian an tuan. An foundation nih an ngeihmi tangka/innlo/thilri dihlak (Endowment) hi $50.7 billion (2017) a phan i, vawleicung ah a rum bikmi private foundation a si. A tam deuh cu an mah nupa hlutmi a si. Azapite $45.5 billion an hlut cang ti a si. An zung hi, Bill Gate chuahnak khua Seattle khua ah a um.

Minung hi midang kan tuahter hna hlan ah kan mah nih tuah hmasat a herh. Hruaimi nih lam an hrawn hlan ah, hruaitu nih hmaisat a herh. Bill le Melinda Gates zong hi foundation an tuah tikah an mah nih "a hram" an chuah hmasat. Rian tha an tuan hmasat. Cu hnu lawngah midang an sawm hna i an sin ah an telter ve hna. Cu tik ahcun, bawmtu le hlutu an tampi an ngei.

2018 lawng ah hin, Bill & Melinda Gates Foundation ah hin, mirum nih 14.7 billion (US dollar) an hlut. Kum 2022 ahcun an foundation tangka hi billlion 600 a phan lai tiah ruah a si. Nun a siangmi cu Pathian nih thluachuah a pek hna timi hi Bill le Melinda Gates caah a hman tuk. Uar an um tuk. Pathian sin zongah thluachuah hal piak ding an si. Thluachuah pek ding tlak taktak an si.

Phundangte an si nain, an nih cu "mifim cathiam le scientist" tampi chuahter an duh. Cu bantuk mifim cathiam tampi an chuah ahcun, mipi caah rian tam chinchin an tuan kho lai timi kha an zumhnak a si. Cucaah cathiammi tam tuk scholarship an pek hna. Cun ram sifak ah minung an ngandamnak ding le fimcawnnak ah thanchonak a umnak hnga rian an tuan. Bill Gates te nupa cu, an rumnak hi midang ca i hman hi sullam a ngeimi le man a ngeimi a si tiah a ti. An khuaruahmi le an lungput a that tuk caah, an nun a nuam.

Bill & Melinda Foundation hi, ram kip ah AIDS/HIV, Polio le zeidang zawtnak a lohnak ding le zornak ding rian an tuan. An riantuannak ah medical doctors le engineers tampi an i tel. Mirum milian le scientist tampi an i tel. Uar an um taktak. Mah bantiuk mirum hi vawleicung nih kan herhmi hna an si. A cheu mirum cu hmuh lei lawngte an ruah caa, pek hi an siang bak lo.

Interview tuahtu pa nih, "Nan foundation ah zeizat dah nan hlut cang?" tiah a hal i, "Billion 45 kan hlut cang. Kum khat ah billion 5 in kan hlut" tiah a leh. Nun an va sian ning le midang thanchonak caah chawva pek an sianing ruah ah a sunglawi tuk. Rum man a ngei. Nun man a ngei. An rumnak hi, midang caah thatnat bak ah an hman.

"Zeidah na nuamh bikmi a si?" tiah an hal i, "Ka nuamh bikmi cu, carel, mifim cathiam le scientist tampi an chuahnak ding kong tuaktan, kan foundation a thancho i thil kan tuah duhmi tlamtling tein kan tuahmi le a thanchomi ka hmuh tik le mi tampi nih tlamtlinnak an hmuh tikah ka lawm bik" tiah a leh hna. Midang nih thil tha an hmuh tikah a rak i lawmhmi hrimhrim hi, Pathian duhnak lungput a ngei ko timi a lang.

Microsoft hi Apple aa zuammi an si. Mirum pawl hi an company pakhat le khat an i zuam tikah, a ho dah aa tei lai ti in, pakhat le khat an fimnak an i thuh kanh. An i bawm duh lo. Pakhat le khat tei an i zuam. Asinain, Bill Gates cu a si lo. Microsoft he aa zuammi Apple company zong a va leng hna i, bia a va ruah hna. A va bawmh ko hna. Apple dirhtu pa Steve Job he zong an i zuam ko nain, "A zungzal cun ral an si lo" tiah an tuanbia an tial tik ah an tial. A caan ahcun an i zuam nain a caan ahcun an i kawm. Bia an rak i ruah ti. Vawleicung computer lei ah a sang bik veve an rak si nain, a caan ahcun hawikawm an si.

Steve Job le Bill Gates (2007)

Interview an tuahmi hi a dongh lei ka hmuhmi a si. A sau ngai nain tawite lawng ka tial khawh.

Bill Gates hi mirum ahcun a hakkau lomi le midang caah a ngeihchiah hman a siang bakmi a si. Science hi tha a pek. Scientist hna nih an fimnak in, thil thar an ser i mi tampi caah thatnak an tuah dingmi hi aa tinhmi pakhat a si. Aa tinhmi biapi bik dang hna cu, minung an ngan a dam deuhnak ding le an nun sau deuhnak ding; mino fimnak ah an thancho i mifimthiam tampi an chuah dingmi; mirum milian tampi an chuah dingmi le cun fimnak in zawtdamnak an hmuh khawh i, minung an nun a sau deuh hnga timi hi aa zuammi le tha a pekmi a si.

Bill Gates te nupa riantuanmi cu sawisel duhmi nih cun an sawisel men ko hna lai nain, an tliangtlai tuk. An thianghlim tuk. An felfai tuk. Zeicatiah an mah nupa caah thatnak le miaknak um lo bak in rian an tuan. Midang caah miaknak le thatnak ca bak in tuahmi a si caah, a dang dirhmi foundation he an i lo lo. Uar an um tuk. An rian tuan ning cu, a dang mirum tampi he van le vawlei in an i thlau. A ruang cu, "Tangka kong ah thil an hmuh ning le an tuakning aa dan caah a si."

Bill Gates nunnak hi Bible nih a kan cawnpiakmi peknak nun he aa tlak bak. Bill Gates cu nun a siang i a rum chinchin. A siang chinchin. A ngei chinchin. A pek chinchin, aa nuam chinchin. A pek chinchin a lawm chinchin. Aa lawm chinchin a pek chinchin than. Cucaah, "Hmuhlei nakin pek lei ah lawmhnak a um deuh" (Lam 20:35) timi Jesuh bia hi Bill Gates te nupa caah a tling taktak.

Ka ruat tawn. "Bill Gates te nupa hi zei ca dah hi tluk an rum hnga le an i lawm hnga?" timi. Ka ruat tawnmi cu, "An nih nupa hi bible cawnpkaknak an pemh ko tiah ka ruat." Zeicatiah Bible nih a kan cawnpiakmi cu hi tin a si:

Mi pakhatkhat nih siang tein a thenh lengmang hna i a rum chin...Nun va siang law na rum lai (Phungthluk 11:24, 25). 

Hi hna nupa hi an thinlung a tha. Nun an siang. An nih nupa hi, Krihfa innchungkhar tha bantuk an si. An ni kho peng. An mithmai a panh kho peng. Cucu an rum ruang le an tlin ruang ah a si lo. An thinlung ruang ah a si. An i daw tuk. Khual an tlawng ti. Meeting an kaiti. A caan ahcun an innchungkhur ah kheng an tawl ti ti a si. Volunteer rian zong an tuanti rih ti a si.

Vawleicung mirum cheukhat cu van rum cangka in, "Ngaknu ngeih, zudin, nuamh cen tibantuk in khuasa mi tampi an um." Bill Gates te nupa cu an si lo. An nunnak ah sawisel awk um lo bak in an i daw. An i pehtlai. Khual an tlawngti. Rian an tuanti. Africa ram an riantuannak tiang an va zoh tawn. Uar an um taktak ko.

Bill Gates le Melinda hi an ngeih ruangah an sianmi a si lo. An ngeih hlan in milungthin tha hrimhrim an si. An lungput ah dawtnak, zawnruahnak, zaangfahnak, siaherhnak, midang nun hrawmh duhnak le midang nunnak chang cheuh duhnak lungput an ngeih caah an pekmi a si. Bill le Melinda Gates bantuk mirum an um len ko nain, an mah tluk in a pemi le a siangmi an um lo. Vawleicung ah an mah bantuk nun siangmi an um lai ka zum lo. An nih cu an fim tuk Rum hi a sullam zeidah a si? Rum tik ah zeidah kan tuah awk a si? Rumnak nih thihnak in a kan khamh kho lai lo. Tangka hi kan thih tik ah zeihmanh sullam a ngeih tung lo. Nun chung ei caw lo kan ngei cang. Cucaah midang a ngei ve lo mi le a si kho ve lo mi caah zeidah kan tuah piak ve hna lai timi an i fiang tuk. Uar an um tuk.

An nunsiannak le midang caah pekthenh an siannak ahcun, vawleicung minung nih tluk awk an tha lo. A cheu mirum milian cu sifak santlai lo bawmh cu van chim lo. Cheuhra cheukhat pek hmanh an siang lo. Biakinn ca hlut hmanh an siang lo. Ram le miphun ca cu chim lo, chungkhar le unau bawmh hmanh an duh lo. U le nau hmanh "tangka karh" an lak hna a si lo maw? Bill Gates le innchungnu cu, an theih baklomi hna caah, an pekmi a tam kho taktak.

Hi bantuk Foundation pawl hi Ngunkhuai upadi ah 501 c.3 timi an si i, mipi nih an hlutmi tam deuh cu tax zuh khawhmi an si i, a hlutu hi an sung lo. Cozah i an tun hnga kha foundation ah an hlutmi a si caah, cozah tu kha an sung. Cucaah USA ahcun hi bantuk in, sifak le miharsa bawmtu bu hi tampi a um i, a cheu cu an tangka lut a tha tuk. A ruang cu a dirhtu nih tam tuk an hlut caah a si.

Cu ve bantukin, Laimi kan mirum pawl zong nih hin, a miak umlo in mipi ca thatnak a simi "foundation" hi tampi tuah kho ve hna sehlaw, a tha tuk ding a si. Kan mirum pawl nih tangka hmuhnak lawngte le innlo thatha saknak lawngte ruat lo in, ngaktah buangro, hmeinu hmeipa, sifak santlai lo le mizawfak hna nih, an nunnak caah zaangdam deuh tein an nun khawhnak ding caah, a miak umlomi bu (foundation) hi tampi dirh le tuah hi a herh tuk cang. An rumnnak le lianhngannak hna hi, kan ram i miharsa hna caah thatnak a chuahpimi an si a herh.

Zeitluk in rum le ngeih zong ah midang caah abik in harsami le sifak caah pek hna sian ve lo ahcun, cu rumnak cu midang caah thathnemnak zeihmanh a ngei lo. Rum zong sullam a ngei lo. Pathian tinh piakmii zong a si lo. Pathian nih a kan tinh piakmi cu "midang caah bawmtu" si hna hi a si.

Nang le kei cu Bill Gates kan si lo. Bill Gates tluk in kan ngeih lo caah, Bill Gates bantuk cun kan pe kho lai lo. Amah zat cu vawleicung minung a hohmanh nih, nihin ni ah an pe kho rih lo. Asinain a herhmi le a biapimii cu, Bill Gates bantuk in nun sian hi a si. A mah bantuk in kan ngeih lo zong ah a mah bantuk in nunsian khawh a si ve ko. Midang caah peknak nun ngeih khawh a si ve ko. Mah le ngeih tawk le ti khawh tawk in, midang caah pekchanh khawh a si ve. A biapimi cu lungthin a si. Bill Gates te nupa bantuk in siannak lungthin ngeih le pek duhnak thinlung ngeih hi, kan herhmi a si.

"Sikhiar" mi cu zeitluk an ngeih zong ah an siang hlei lo. Kan pipu nih a sikhiar tukmi cu,"A hnapkher hmanh a siang lo" an rak ti hna. Mirang nih, "Vawleicung sifak bik cu, a sikhiar bik mi an si ko" tiah an ti. Sikhiarh hi sifah a si. Mah ca zong sian lo, midang ca zong sian lo ahcun, cu nak sifah a um ti lo. Mirum tampi cu an sianlo caah an si a fak taktak ko. An thih tik ah an i kalpi khawh dingmi a um lo.

Bill Gates te nupa an i fian tukmi cu hihi a si. An tangka hman cawklo an ngeihmi ruangah, an nunkhua a sau deuh hlei ding a si lo. An no deuh hlei lai lo. An ngeihchiah nih thihnak in a khamh kho hlei hna lo. A caan a phak tik ahcun hi vawlei ah kaltak viar te dingmi a si kha an i fiang tuk.

Cucaah Bill Gates nih, "Ka tangka hi ka thih tik ah a pawn in pawn hi sullam a ngei lo. Cucaah ka ngeihmi vialte ka thih hlan ah midang caah ka hlut dih lai" tiah a tinak a si. Uar a um taktakmi mirum a si. Vawleicung ah kan kaltak dingmi thil lak ah, sui le ngun hna khat thup kaltak hi, a thimi caah sullam a ngei ti lo. Sullam a ngeimi cu, "Midang caah thiltha kan tuahmi te, kan kaltak dingmi thil te lawng khi a si."

Bill & Melinda Gates Foundation nih an lungput, khuaruah ning le rian an tuanning hi zohchunh awk tlak taktak a si. Laimi mirum milian le thil ti khomi hna nih, cawn awk a tlakmi nunzia le tuahsernak a si. Hi bantuk rian hi, Bible nih a kan cawnpiakmi nunzia a si!

Upat tihzah tlakmi Bill & Melinda Gates

----------------------------------------------------------

Saduhthah
Bill & Melinda Gates cu Bawipa nih thluachuah pe ko hna seh. Nunsaunak laksawng pe ko hna seh. An foundation zong Bawipa nih thanter chin lengmang ko seh law, midang caah rian tampi a tuanmi foundation ah ser ko seh. An nunnak ah lunglawmhnak, thaanuamnak, daihnak le hngangamnak he khat ko hna seh tiah saduhthah piak bu in!

Ritnak Sii Nih A Hrawh Cuahmahmi Kan Zatlang

Vawleicung ah minung kan tam chin lengmang bantuk in, pawcawmnak zong a phunphun in kawlhawl a si. A cheu nih duhfah hakkauh tuk ruang le a fawinak in tangka hmuh duh ruang le rum duhg ruang ah, cozah upadi buar in minung caa thiltha lo zong a zuarmi an karh chin lengmang.

Naite ah minung pakhat nih a ka chimh i, "Tiddim le Tonzang lei i ritnak sii a tam tuk caah khua a cheu khat cu pa vialte an ri thlu ti awk tlak a si" tiah a ti.. Kalaymyo le Tahan zong hi ritnak sii nih a buai taktak hna tiah a ti ve. Cu lawng asi rih lo. Yangon le Mandalay le Kawlram khuapi tampi cu, ritnak sii nih biatak tein minung mino tampi a hrawh cang hna ti a a si. 

Tahchunhnak ah, June 2018 ah Yangon bak ah "yabba" sii million $187 man bak an rak tlaih. 2017 ah "Golden Triangle" timi ah yabba sii mum 20 million an rak tlaih. Rakhine lei le India ramri zong ah an tlaih tung hna. Yabba timi hi "methamphetamine le caffeine" cawhmi si-sen a si. An din tikah an lung a mawlmawk. "Saihkuzin" rumro in khua an sa. An i thawkka ahcun nikhat ah mum khat hi a za nain a hnu ahcun mum 60 hna an din ti a si. 

Kawlram ah sii a tam khunnak cu, cozah le tlangcungmi kahnak ruangah a si. Zeicatiah ritnak sii tam deuh cu tapung umnak area in chuahmi a si. Kawlram ah bing cin hi a zor deuh nain a tam tuk thiamthiam rih. UN tuaknak ah, 2017 ah Kawlram ah bing cinnak hi 2017 ah hecter 41,000 a um i, 2018 ahcun hecter 37,300 ah a tum. A tambik cu Shan ramkulh nichuah chaklei tapung uknak area ah a si i, cu ka ahcun Kawlram pumpi bing cinnak i 90% a um an ti. Kawlram hi bing lawng siloin ritnak sii a phun tampi a chuak i, cu lak ahcun a lar cemmi cu "Yaba" ti a si i, cu nih cun minung tam tuk a hrawh hna i, mifim cathiam hmanh hi a hrawh ko hna ti a si. Minthami Soe Myat Thuza te hna hmanh kha, "Yabba" ruang ah tlaih le tazacuai an rak tong. 

Naite ah kan khua ah Pa Lian Hmun Thang a thi. Cu lio ah ruak thlahtu pa he thlanmual lei kal pah ah motor kan i cit ti. Motor cungah "Nan khua khaw zeidah a si?" tiah ka ti. Kan khua cu Marion khua pawng ummi khua fate a si tiah a ti. Minung 400 tluk kan um a ti. An umnak cu leikuang a tam Thingram aa dawh. Cucaah "Nan khua cu nuamh dawh tuk a si" tiah ka hei ti. A ka lehmi cu, "A khua cu a nuam tuk ko nain, ritnak sii nih tlangrai babtuk in a kan tlun hnawh hi a har ko. Khua chungah kan buai tuk ee" tiah a ti.

Ohio hi sipuazi a tha. Tangka a tam caah, USA ah ritnak sii a luhnak hrampi pakhat a si. Voi khat cu North Carolina in nu pakhat nih truck lianpi in Ohio ah ritnak sii a rak phurh i, palik nih an rak tlaih. A truck cu an zoh i a ton bak in ritnak sii a rak phurh. California in Korean nungak dawh taktak nih bang 19 tluk ritnak sii vanlawng fate a hlanmi in a rak phurh i, an tlaih than. Ka dangdang zong ah a ton bak in an tlaihmi an um. Tlaihlomi zeizat remruam dek a va um rih hnga timi ruah ah, thin hi a phang i, lungdong taktak a si ko.

June 21, 2019 ah Philadelphia ah cozah nawlngeitu hna nih tilawng lianpi an va check. Cu tilawng lianpi ahcun ritnak sii "cocaine" timi hi pawng 35,000 (ton 17) an tlaih. A man tuak tikah $1.1 billion (million 1,100) man a si an ti. Cu cocaine tu tlakrawh bantuk tete in an zual hna i, cu cocaine tlang tete cu lamcung ah artlang in chia hna sehlaw, meng 2 le cheu a sau lai ti a si. A tlaitu hi U.S. Customs le Border Protection Baltimore field office an si. Tilawng a mawngtu minung (6) an tlaih hna i, hmai zarh Nikhatni ah tazacuainak zung ah a chuak ding an si. An tlaihmi tilawng hi MSC Gayane thilphurtu tilawng a si.

Cozah sihni pakhat nih a timi cu, "Kan tilawng dinhnak ah hin, thlithiang dawp riangmang i, hi zatzat cocaine hi kaltak i, minung minung million tampi hrawh i, tlaihlo in kan luat lai tiah maw nan i ruah? Kan fim ngai tiah nan i ruah nain nan palh cikcek" tiah a ti hna.  

US ah hin ramdang in rak luhnak tilawng dinhnak hi 300 a um. Cucu customs le border protection agency pawl nih runven le zohkhenh a si. Ritnak sii hi an tlaih khawhmi a um. Tlaih khawhlomi a um ve. An tlaihmi hmanh hi a tam tuk i, tlaih khawhlomi hi zeizat remruam dah a si hnga? US khua kip le sang kip ah ritnak sii cu an um i, i ven cawk ding a si lo. Minung hi ziaza thatnak i cawnpiaknak in dah kan i ven ti lo ahcun, ven khawh ding kan si lo. 

USA ah hin, ritnak hi Nichuahlei le nitlaklei rili tilawng dinhnak zong in a lut i, chaklei Canada ramri zong in an lut. A tambik cu Mexico ramri tlanglam in an lut i, US i a lutmi ritnak sii dihlak i 99.8% hi Mexico ramri in a lut ti a si. Cucaah President Trump nih Mexico-US ramri kan kham lai a timi zong hi, thil tha ngai cu a si ko. Zeiti hawih in dah kan kham lai? An kham kho taktak lai maw?" timi cu biahalnak nganpi a si. 

U.S ah ritnak sii tambik a lutmi hna le zeizat dah an luh timi cu a tanglei bantuk in a si:

Oxycodone: 4.6 percent

Heroin: 9.8 percent

Cocaine: 24.1 percent

Crack Cocaine: 13.1 percentCocaine

Methamphetamine: 24 percent

Marijuana: 21.5 percent

Other drugs: 3 percent

Hi bantuk in ritnak sii a phunphun kha US ah a rak lut i, 2018 cazin zoh tikah minung 24.4 million hi a luanciami ni 30 chung ah ritnak sii phun khatkhat cu an tawng ti a si. USA ah a tanglei sii hna hi, mitam bik nih an i buaipimi le an hmanmi ritnak sii cu hi tin a si.  

Marijuana- by 19.8 million (sechoh)

Prescription drugs- 6.5 million (sibawi pekmi si)

Cocaine- 1.5 million

Hallucinogens timi lungthawh si (Ecstasy) - 1.3 million (Hihi Kawlram ah a tam bikmi a si)

Methamphetamine- 595,000 (Hi bantuk zong hi Kawlram ah tammi a si)

Heroin-300,000 (bingrang/number 4). 

Hi ritnak sii pawl hi, a hmangtu hna nih a tanglei minung hna sin in an cawk/hmuh ti a si:

• 55.7% nih cun hawikawm silole chungkhar sin in an hmuh
• 19.1% doctors te sin in (bing aa telmi fahtheihlonak si)
• 3.9% theihlomi minung nih zorh nak in
• 0.1% cu internet in online in an cawk
• Fahtheihlonak sii hi bing aa telmi an si i, hi sii hi kan chungkhar asiloah kan hawikawm nih free in an kan pek an ti. 80.7% nih, hi sii hi doctor pakhat nih a kan pekmi a si an ti. USA ah hin, Ohio hi hi fahtheihlonak sii tambik a hmangmi ramkulh pakhat ah aa tel ve i, kan min a chia ngai. 
• Hi ritnak sii hmangmi hna lak ah hin, hi tin an si:
• 18.5% cu rian ngeilomi upa kum tling an si.
• 8.8% hi cu caan tling riantuan an si.
• 9.4% cu caan tlinglo riantuan an si
• Ritnak sii a tawngmi tampi (13.4%) cu rian ngeimi an si
• Minung 10.2 million nih cun ritnak sii rit bu in motor an mawng

• Hi bantuk in a si caah, USA zong hi zuu/ritnak sii ruang ah motor accident thimi an tlawm ti lo. USA ah kan fale zong hi ritnak sii he an i hlat lo. Kawlram zong ah ritnak sii nih a buai hna. India le Pakistan le Laos, Thailand le a dang Asia ram zong ah tam tuk buainak a chuak cuahmah. 2017 ah Southeast Asia ah "yabba sii" mum million 450 an tlaih ti a si. June 2018 ah Yangon ah million $187 man ritnak sii an tlaih. Tlaihlomi zeizat remruam dek a va um rih hnga?
• Europe, Australia le South America le Africa zong an him hlei lo. Russia zong a him hlei lo. Philippines le bang cu an zual tuk caah, an president nih ritnak si zuarmi cu a kah bak in a kahter hna le minung tamlak an thah cang hna. 2017 UNO report zoh tik ah vawleicung pumpi ah damh awk thalo in ritnak sii tawngthammi hi 29.5 million an si i, vawleicung minung dihlak i 0.06% an si ti a si. 
• US sining zoh tikah ritnak sii hi, mirum sang zong ah a um i, sifak sang zong ah a um. Sianginn zong ah a um. A umlonak hmun hi a um lo ti tluk a si. Cucaah kan fale him tein an umnak ding caahcun a tanglei hi tuah kan herh:
• 1. Pawngkam tha kan ser piak hna lai (Hawikawm chia komhter lo ding)
• 2. Sianginn tha tein kaiter i education thapek ding
• 3. Ritnak sii a thatlonak le minung ca rawhnak a sinak kong kan cawn piak hna lai
• 4. Pathian nih thilchia tuah a duhlonak le thlarau nun thianhlimnak cawnpiak ding
• 5. Lungput tha an ngeih i dinfelnak an ngeihnak hnga ziaza thatnak kong cawnpiak ding

Ritnak sii doh a har tuk caah, cozah le mipi  pakhat cio in bawmh kan herh. Cu lawng ahcun kan tei khawh lai. Kan Lairam zong ah Hakha le Thantlang hi cu kan him ngai rih. "Yabba ritnak sii" hna nih a kan phak sual ahcun, kan sifah chinchap he kan miphub kan lo ko lai. Ritnak sii hi America hmanh nih an i buapi tuk cang i, Lairam te hna ah a karh sual ahcun kan i veng kho hrimhrim lai lo. US ah Laimi zong "ritnak sii" ruangah mah le mah aa thatmi kan um cang.

Lairam kan mirum le sipuazi tuahmi hna zong nih "ritnak sii" in tangka kawl hrimhrim lo ding a si. Kawlmi zong ritnak sii a tongmi cu Lairam in chuah bak ding an si. Laimi zong dimh ding an si lo. Ritnak sii hi pumpak, chungkhar, khua le ram tiang a hrawk khotu kan ral ngan bik pakhat a si.  

Cucaah Kawlram in hi sii a lohnak hnga zuam a herh bantuk in, Lairam zong ah ritnak sii a zuartu an umlonak ding le a hmangtu umlonak ding hi a biapi tuk. Pastors, evangelist, Krihfabu hruaitu in, siaginn saya/sayama, cozah riantuantu le nawlngeitu upa vialte baw in ritnak hi, "zapi kan ral" a si ti in, doh cio a herh. Cu ti kan tuah ahcun ritnak si hi, Lairam ah kan tei khawh ko lai!!!

• 
  

---------------------------------

Zohchihmi ca

1. Tam deuh theih duh ahcun, Rates of the Illicit Drug Abuse in the U.S capar i rel te. 

https://www.verywellmind.com/rates-of-illicit-drug-abuse-in-the-us-67027

Israel Ram Ah Thingkung Ka Cinnak A Ruang

Nang na chan chung ah thinkung kung zeizat dah na cin ve cang? Lairam ah Laimi nih thingkung kung zeizat dah kan cin ve cang? Pathian nih thingkung cin hi zeitindah a ruah hnga? 

----------------------------------------------------

Pathian nih hin thingkung le ramkung hi minung le saram caah a herh taktak in a rak ruah caah, minung ser dih cang ka in, a pahnihnak a sermi cu "Eden Dum" a si. Cu Eden Dum ahcun "Vawlei chung in aa dawhmi thingkung le rawl ca i a thami kung a phunphun a khoh ter hna. Dum lai ah nunnak Thingkung tiang" (Gen 2:9) in a rak cin. 

Hi bible cang nih a langhtermi le a fiantermi cu:-

Pathian hrimhrim hi thingkung dawhdawh khoter hmasattu a si (Thingkung cing hmasattu). Cun dum tuah hmasattu le sertu a rak si. Cu dum zong cu zohkhenhtu ding caah Adam timi mipa chia hmasattu zong a rak si.   

Cu tluk in Pathian nih hingkung le rawl ca thami thlaikung (plant) hi biapi ah a rak chiah. Zeica tiah, thingkung um lo le rawl caah a thami kung phunphun a um lo ahcun, minung le saram hi an nung kho lai lo timi a theih caah a si. 

Asiahcun tu chun kan Eden Dum hi khawika dah a si? Tu chun ni ah, nang le kei i kan Eden dum cu kan umnak khua, sang, ram le kan vawleipi hi a si ko. Cu kan Eden Dum zohtu ding ah, Adam bantuk in nang le kei a kan chiah ve.

Hi kan Eden Dum ah hin, Bawipa hrimhrim nih a tiram aa tlak ning hawih in, thingkung a rak khohter hna. A khohter timi cu minung ca in kan chim ahcun "A ci a erh i a cin" tinak bantuk a si. A kihnak ram ah khuasik a ing khomi thing a cin. A linhnak ram ah tii tlawmte lawng in saupi a nung khomi thingkung a keuhter hna. Pathian hi a rak fim in a rak thiam tuk. 

Pathian nih hin vawlei a ser ka tein tinhmi a rak ngei. Israel mi hi ka umter te hna lai. Ram rocar ngainak hmun ka pek hna lai. Thingkung ka cinter te hna lai i, an ram hi an mah bak nih thadi taktak in an ser a hau te lai, timi hi a rak theih dih cia ko.

Cucaah Abraham cu Mesopotamia in a auh i, a pemter tik ah Shekhem a phan hmasat. Cun thlanglei Negeb tiang a va zuang (Gen 12:6-9). Khuaram a cul dih. Umhmun khuarnak a hlathlai dih hnu ah, Hebron ah aa thial (Gen 13:14-18). Cun Negeb ummi Gerar khua ah aa thial than (Gen 20:1 ff). Cun Gerar in Beer-sheba ah aa thial than (Gen 21:14ff). 

Hi Beer-sheba ah hin Abraham hi biatak tein um hmun a khuar. Hi khua ah hin dirhmun fek cem a ngeihnak a si. Vawlei cu a ngei rih lo. Hi Beer-sheba ah hin "tikhor" kha tuufa 7 in a cawk i, cu tikhor cu a mah ta ah a cang. Cucu Abraham nih Canaan ram ah a ngeih hmasatmi vawlei a si. 

Cu Beer-sheba ahcun Abraham nih thinkung a cin. Cu ka ahcun "BAWIPA, Zungzal Hmunmi Pathian" kha a biak (Gen 21:33). Palestine ram chungah um hmun fekfuan a khuar hmasatnak hmun ah Abraham nih a tuah hmasatmi cu "biaktheng" ser a si. A van changtu a tuahmi cu "thingkung a cinmi" a si. Cu nih a langhtermii cu Abraham chan in Israel miphun nih cun thingkung cin a thatnak hi an rak theih diam cang ti a langhter. 

Abraham hi a rak fim taktak. Thingkung a cinmi cu a mah ram a si te lai ti kha a rak zumh i, a rak i ruahchan. A cawi ii, cu ka hmun cu a mah ta khan bantuk in duhpoih in an umnak ah tla. 

Cucaah Abraham chan bak in Israel miphun caah thinkung cin an rak thawk cang. Thingkung cin hi an ram le miphun caah a herh. An khua caah a herh tuk timi an hmuh caah a si. Thingkung lo cun an ram hi, a thami ram ah a cang kho lai lo timi an rak hmuh khawh ko. Abraham nih a nupi Sarah vuinak a caah Efron ta a simi lo "Makpelah lo" kha a cawk. Cucu Abraham nih Canaan ram ah a ngeih hmasatmi vawlei a si. Cu a ngeihmi kong cu Bible nih an tial tik ah, "A lo he, a chung ah a ummi lungkua he, thingkung vialte he Abraham ta ah an cang dih" (Gen 23:17) a ti. Cu nih a langhtermi cu, Israel hringsortu hna an pu bik Abraham chan in, thingkung hi a sunglawi ngeihchiah pakhat le ro ah aa tel" timi kan hmuh khawh. Miphun ro a si. Pupa ro a rak si. 

Cucaah Egypt sal ah a tangmi Israel miphun pawl kha Pathian nih Moses hmang in bia a cahmi hna cu, an co dingmi "Ram chung nan phak tikah thingkung kha nan cin hna lai" (Leviticus 19:23) tiah a ti hna. 

Zeicatiah an co dingmi cawhnuk le khuaihliti in a luangmi ram timi hi, a mah kokek cun a tha tukmi ram a si lo. Lung a tam. Thing a tlawm. Hmunrawn a tlawm. Vawlei a chiatnak a tam deuh. Ni zong a linhnak ram a si. 

Cucaah cu bantuk ram ahcun khuacaan a that i, thingram an that I thlaikheu an thatnak ding caah le cawkhnuk le khuaihliti in a luangmi ram sinak ding caah hin, thinkung an cin hrimhrim a herh caah a si. Cucaah Israel miphun cu an vawlei an dawt. An thingkung le ramkung an dawt. Cun an ram a rocar tukmi zong ah thinkung an cinnak thawng in, an hninhnoter i, an ram hi tupi bantuk in an tuah khawh.

Pu Robert Siang Lian ka rak hal bal. "Israel le Egypt hi zeitin dah an i dannak cem a si tiah na ruah?" tiah ka rak ti. A rak ka lehmi cu, "Egypt cu tho a tam tuk. A rocar tuk. A lin tuk. Thetse ramcar bantuk a si. Egypt le Israel ramri kan phak bak cun tupi chung luh bantuk a si. Israel cu hring dildel tein a um i, tupi bantuk a si. Ramri bak in aa thlau tuk ee" tiah a rak ti.

Innpa ram an si ko nain, thingkung a cingmi le cinglomi ram a dawh ning le a nuamh ning cu, an rak i thlau tuk hna.

Keimah zong hi ka ngakchiat lio tein in thinkung cin ka rak huam tuk. Thei phun tam nawn kan inn kam ah ka cin hna. Tuaihmawng, rirang, rithei le bung tiang in ka cin hna. Thingkung cung a keumi tuaihmawng tiang in ka va phuk hna i, kan innkam ah ka rak bunh hna. Cun Mandalay Tlang tang ah Eucalyptus tree timi pawl zong ka rak cawk i, Thau khua ah ka rak cin. Nihin ni tiang an nung rih.

Cu ka cinmi thingkung cu naite ah a hmanthlak an kan phurh i, a nge zong an thlangh viar cang. Ka ruat i, Laimi tam deuh cu thingkung man a ngeihnak hi kan fiang kho rua lo tiah ka ruat. Ka ngaih zogn a chia ngai.

Ka nulepa zong hi thingkung cin an rak huam taktak. Ka upa Pu Rual Uk zong hi thingkung cin a rak huam taktak. Theikung cin zong a rak huam taktak. Ka nulepa nih hin, "Thlipheng ah thingkung cin a hau" tiah an rak ti tawn i, tuaihmawng hna kan rak cin tawn. Cun kan inncar lei thing hi hau an duh bak lo. Thingnge thlangh zong an rak duh bak lo. Kan inn a himnak ding caah thli a khamtu a si an rak ti.

Cu bantuk in ka nulepa nih thingram hi an rak dawt tuk caah, ka nulepa upatnak le philhlonak ah Israel ram ah thinkung kung hnih cinnak tangka ka hlut hna i, kung hnih ka chin. Ka pa caah pakhat le ka nu caah pakkhat ka cin hna. Laimi vialte lakah Israel ram ah thingkung a cing hmasatmi ka si kho men.

Thingkung ca ka hlutmi lawmhnak ah ca le card an rak ka kuatmi a tanglei ah ka van chiah chih.

Hi Jewish National Fund (JNF) nih hin Israel ram ah thingkung million 260 an cin cang. Acrea 250,000 hi thingkung le ramno in an hninhno ter cang. Cu hmun ahcun satil an zuar hna i, khuai an zuat hna i, cu ticun an ram cu "Cawhnuk le khuai hliti in a luangmi ram" ah an mah nih an ser chawm. Minung thazaang le fimnak tello in cun, Canaan ram hi cawhnuk le khuaithliti in a luang kho ding a si lo men lai. 

Cucaah Israel ram ah thingkung cin hi a herh taktak i, kei zong nih kung (2) ka cinnnak a si. Zeiruanag dah Israel ah thingkung cin a herh? 

Pathian hi thingkung cing hmasattu a rak si. A kawhmi Abraham nih Canaan ram a phak tlawmpal ah thinkung a cin ve. Israel saltang pawl zong ramchung nan phak tikah thingkung nan cin hna lai tiah Pathian nih nawl a pek hna. Cu bantuk in, Judah mi nih 1901 in Canaan ram an rak pem than tikah thinkung cin an rak thawk colh. Hi vialte ruangah hin, ka nulepa upat peknak le a zungzal philhlonak caah Israel ram ah thingkung kung (2) ka cinnak a si. Kan mah chung hi (9) kan si cah, kan zapite caah thinkung pakhat cio Israel ah cin ding hi ka saduhthah le thlacamnak zong a si. 

California Ah Ni Hnih Peh In 6.4 le 7.1 Lihnin A Chuak

California ah hin hmailei ahcun lihnin fak taktak a chuak te lai tiah scientist nih an ti zungzal. Hi hnu kum 30 chung ah a fak ngaingaimi lihnin a chuak kho. A caan le hmunhma cu chim khawh a si lo. Tu zan zong a si kho; thaizing zong a si kho. Hi hnu kum 30 chung ahcun a si hrimhrim lai tiah scientist nih an ti. Cucaah cucu tihnung taktak a si nain, khua kauh le innlo sangsang sak zong an bang hlei lo. 

Los Angeles Times nih June 19, 2019 ah, California a thlanglei San Bernardino le Riverside counties ah, zarh thum chung ah lihin fatete voi 1,000 a chuak ti a si. Hi ram hi lihninh tam taktak hmun a si i, a min zong ah "lihnin ram" (quake country) tiah an ti phah. 

Cu voi tam tuk li aa hninhmi kha a cheu nih cun, "Los Angeles in nichuahlei meng 40 kuakap ah hin, "swarmageddon" tiah min an sak. "Swarmageddon" timi sullam cu lihnin neih tein tam taktak a chuakmi kha a chim duhmi a si. California hi an innlo a fek tuk. An rum tuk caah minung an thudir kho le a si. Lihnin tam tuk caah hin, um ngam ding hmanh khi a si setsai lo.

Naite i California lihninhnak hmun pawl an si

Hi bantuk in vawleitang ah lihnin tam taktak a chuah tik ah, a nganmi a chuak kho tiah an ruah caah, mi cheu cu thinphang ngai in an um tiah Los Angeles in thawng an rak zamh. A cheu nih cun lihnin fatete cu a um lengmangmi a si ko i, zeihmanh a pawi lo tiah an ti salam. Ruahnak le phanmi aa dang cio. A cheu cu zan ih thanuam lo in an um. A cheu cu an zei a pawi lo. An i hna a ngam i an i nuam thiamthiam ko.  

California hi lihnin a tam ngaingai nak hmun a si i, ni thum dan ah lihnin number 3 tluk fak hi voi khat cu a um peng ti a si. Hi nih cun rawknak fak a chuahter bal lo. Minung nih an hei theih fangfang khi a si. 

A hnu bik lihnin fakbik an tonmi cu a fahnak 4.0 a si i, September 26, 2016 ah a rak i hninmi a si. Cucu Salton Sea timi rili  tang ah a si i, San Andreas fault timi vawleikak he aa naih te.. 

Naite i lihnin voi 1,000 bak zarh thum chung i a chuah tik ah, a cheu nih a fak ngaimi aa hnin lai tiah an ruah. A cheu nih an phang lo. A cheu nih lihnin fak ngai um hnu ah a dang a fakmi aa hnin tawn i, lihnin 100 lak ah 5% cu a dang nih a van zulh ti a si. 

Fontana lihnin an timi cu tu kum May 25 in aa thawk i aa hnin ceumau i a fak bik cu 3.2 voikhat aa hnin ti a si. Cucu California ah an phan bikmi hmun-San Andreas fault le San Jacinto faults- he aa hlat ngai."Fault" timi cu "lihnin ruangah meng tampi a thluan pi in thuk taktak in a kakmi vawleikak a si." San Adreas fault hrawng hi, California ah lihnin tam bik a chuahnak hmun a si. 

San Adreas Fault le Ridgecrest khua lihnin map

Hi bantuk in lihnin tampi a tu le tu naihte a chuakmi hi Mirang holh cun, "swarm" tiah an ti i, cucu a chuak theu tawn an ti. Tahchunhnak ah, 2015 ah California ah a bubu in lihninhnak hi voi 1,400 kum khat chungah a chuak i, a fak bik cu 2.8 lawng a si i, minung caah tih a nung lemlo ti a si.

Hi bantuk a bubu le a tomtom in linhninhnak a chuakmi hi, vawleitang ah ah a ummi meitlang tang vawlei timi (magma) kha vawlei tangah an i chawk i, cu nih cun lihnin "swarm" hi a chuahter khawh ti a si. Cu bantuk lihnin a bubu in a chuah khawhnak hmunhma hna cu Salton Sea he aa pehtlaihmi vawleitang meitlang hang a linmi an umnak hmun ah a si i, Imperial County le Cosco meitlang hang luangmi umnak Inyo County, Mono County ummi Mammoth Moutain le Geysers ummi Lake county, Mendocino county le Sonoma county hna hi, an si. 

A tu lio ah hin Temecula Riverside County nichuahlei meng 20 a hlatnak, Cahuilla khuapi hrawng ah hin "swarm" timi lihnin cu an chuah siling a si. Cu lihnin fatete cu 2016 in aa thawk cang. Nitlaklei ah aa thawn i, a puan chin lengmang ti a si. Cucaah cu lihnin cu vawleitang tii aa chawkmi nih a chuahtermi a si tiah an ruah. Cu lihnin hna cu an tih taktakmi vawleikak (faults) pawl he an i naih lo.

 Asinain "swarm" a dang a chuahnak hmun Bay Area timi San Ramon Valley hrawng hi "swarm" timi a tam ngai i, a luanciami kum sawm in a chuak cang. Cu ka ahcun lihnin fak ngai a chuak lem rih lo. 2015 ah "swarm" pakhat nih a chuahtermi cu lihnin voi 4,000 bak a chuahter ti a si. Cucu Berkeley Seismology Lab nih an tahnak an hmuhmi a si. Cucu a chuahnak hmun cu Calaveras fault timi he aa naih pah.

Hi bantuk in lihnin a cawlcang pengmi nih hin, East Bay's Hayward fault ah, 1868 ah a rak chuakmi a fah 7 a phanmi lihnin bantuk hi a chuahter khawh tiah an ti. 

6.4 le 7.1 lihnin a chuahnak khua Ridgecrest khua

Hi bantuk in California lihnin ruangah mifim tampi lungrethei ngai in an i caih lio le an buai lio ah, nizan ah a fah 6.4 a simi lihnin nih nizan ah California ah aa hnin. 6.4 lihnin um hnu ah, lihnin dintuai tete 1,400 a chuak cang ti a si. A cheu cu 2.0 lawng an si caah a fak tuk lo i, rawhnak a chuak lem lo.

Tu zanlei Ningani zanlei 8:0 ah cu ka hmun ahcun 7.1 aa hnin than. Van that ah minung tlawmnak hmun ah aa hninh caah fakpi in rawhnak a chuak lo. Innkangmi le lamsul a rawkmi dah ti lo cu, minung a thimi an um hraw lo ti a si.  

Tu chun i 7.1 lihnin hi Los Angeles nichuah chaklei meng 150 a hlatnak ummi le minung 27,600 kuakap umnak, Ridgecrest khua ah a chuakmi a si. Nizan i a chuakmi 6.4 lihnin zong hi, Ridgecrest khua in chaklei, nichuah-chaklei meng 10 hlatnak ah a si. Tu chun lihnin 7.1 lihnin hi, nizan lihnin 6.4 nakin a let 11 a fak deuh ti a si. Vanthat ah khuapi umnak ah aa hninh lo caah a rawkmi umlo deuhnak a si. Hi 7.1 hnu ah hin, 3 cung deuh a simi voi (3) bak aa hnin cang hawi. 

Nizan he tu chun he California a thlanglei ah aa hninmi hi vawleikak (fault line) pakhat cung ummi an si tiah US Geological Survey nih an ti. Tu chun lihnin hi, a thuh ah 0.9 Km ah aa chuakmi a si. Nizan i 6.4 lihnin cu Nilini 10:33 Am ah a chuak i, a hnu nikhat ah 7.1 a chuak than.

Hi lihnin a chuah hnu July 4 in July 12 tiang ah hin California ah lihnin 4,700 a chuak cang tiah CNN thawngpang chimtu nih an tial. California a chak deuhvak ummi Washington State khualian bik Seattle kam te ah tu chun (Ningani/July 12) zingka ah lihnin fahnak 4.6 aa hnin. Mah cu tlawmpal ah lihnin-hnuzul (aftershock) timi 3.5 aa hnin than. Cun California ram thlanglei ummi Mexico ram khualipi Mexico City zong ah lihnin a chuak ve than tiah Associates thawngpang ah an chim.

Wasthington State, California le Mexico ram hna hi, Pacific Rili lei he aa tlaimi an si. Lihninhnak hmun "vawleikak" (fault) aa tlaimi an si. Lihnin dang zong a chuak than sual lai maw tiah lihnin lei thiammi hna nih an bawh cuahmah ko. California sining zoh ahcun, "Caan dongh lai ahcun lihnin a tam chin lengmang lai" tiah Jesuh chimmi kha a dik ko tiah a timi zong an um ve. A fekfuan ngai rua tiah rak ruahmi kan vawlei, innlo le hlei hna hi, lihnin a fakmi caahcun belchia khuai tluk hmanh an rak si lo. Vawleipi hmanh hi a rak fek lo tuk. Caku thleh in a thleh ko.

7.1 lihnin nih fek taktak in an tuahmi lam hi tin a thleh ko

Atu lio bak ah hin, California thlanglei vawleitang hi a cawl bak in a cawl bantuk in a um caah, mah nak fak lihin a chuak sual lai maw? Khuaram innlo rawhnak hna a chuak kho lai maw timi an phan taktakmi a si. A cheu cu innchung ah an it ngam lo. California hi, hi bantuk in harnak a phunphun an ton caah, minung zong an zor ngai cang. A chuahtakmi an tam ngai cang ti a si.

A tu lio zongah lihnin ruangah gas line a puak i Ridgecrest khua hmun tam ngai ah mei a kang cuahmah i minung zong aa khawngdengmi an um pah ti a si. A thilomi thawngpang theih a si rih lo. Cucaah California lei cozah le scientist cu thinphang ngai in an um. A cheu cu zan zong inn ah an riak ngam tuk ti lo ti a si. 

----------------

Camp/ Dallas