Minung fimnak a than le a san chin lengmang bantuk in, hrawkhrawlnak, lihchim, hlenthawinak le firtlei ning zong a sang deuh chin lengmang. Hlan ahcun tangka, thilri, sui le ngun hna in thilri fir piak asi. Lairam le Mizoram bantuk in ram thangcho lo mi ahcun, thilri hmanh ah rang, caw le na hna fir piak a rak si. Hi pawl firtleinak hi hmuh le theih an rak fawi tuk.
Nihin ni cu "electronic chan" asi bantuk in, firning zong hi hlan chan bantuk in a hringhrim lo firtlei hi a tlawm deuh cang i, "electronic firnak" a chuak ve cang. Hlan lio firnak nakin electronic firnak cu a let tam tuk in a sang i, theih zong a har ngaingaimi firnak a si.
Hi electronic firnak vialte lak ah, "identify theft" (sining fir) hi a sang bikmi a si. Theih le hngalh zong a har caah tlaih khawh le taza cuai khawh zong an si lo can tamtuk a um. Hi sining fir cu, zei bantuk minung ca hmanh ah, runven awk a har i, mifimthiam pipi zong hlen an tong theu tawn.
Identity fir (sining fir) nak ah hin, a sangbik cemmi cu online in fir piak hi a si. Acheu cu catlap an thlau mi chung in maw, zeidang account hna in maw fir piak khawh an si. Identity fir khawhnak ding caah atanglei thil hna hi an herh: (1) Min, (2) Chuah nithla; (3) Umnak address; (4) Nu le pa; (5) Telephone; (6) Social security number. Hi thil (6) an theih hnu ahcun computer thiammi hna nih cun identify theft an tuah khawh cang.
Hi "sining fir" (identify theft) hi America minung tamtuk nih kum fatin an tuarmi asi i, kum khat ah minung 11,000,000 renglo nih an ton ti a si. Hi identity theft hi tih a nung ngaingai. Hi sining fir piak ruangah harnak a tong i, court ah a chuakmi mizaza tampi an um.
Cucaah Identity theft cu US cozah nih "crime" (sualnak ngan) ah an chiah. The United State Department of Justice nih an tlaihmi thil a si. Hi identity theft ah hin, a nganpi in a fate tiang aa tel. Laimi nih pawi lo ngai ah kan ruahmi, midang min in telephone hna mah bantuk min in chonh piak tiang aa tel. Cute hmanh ahcun thawng thlak khawh a rak si.
Identity theft hi tih a nung taktak.
Voikhat cu Columbus ah ngakchianu te pakhat kum 10 fai asimi cu Identity theft a tong sual. Cakuat bawm in leiba heh tiah an rak cawhnak cabawm tampi an inn a rak phan. Amah nih cun zeihmanh a tuah lo nain, amah min le sining hmang in midang nih thil a ba in tam tuk credit card in an rak cawk. A ho nih tah credit card a mah min in a sawk ti zong thei lo in, leiba sing renglo a rak ngei. Interview an tuah tik ah, "Ka tih tuk hringhran" tiah a rak leh hna.
Identity theft hi tih a nung tuk. A cheu cu an min in credit card an sawk i leiba tor in an ngei. An mah nih card pakhat hmanh an hmu in an hmang fawn lo. Acheu cu an bank tangka alang in an lak piak hna. Hi bantuk sualnak phun hi, FBI nih sual ngan taktak ah an chiah i, tlaih ding in an kawl peng hna. Asinain a tam deuh cu an thei hna lo.
Kan umnak Columbus ah Lainu pakhat zong atangka 1,500 fai leng an lak piak. Voikhat cu an pa nih, "Pastor, kan nu hi rian a tuan lengmang ko. Atangka hi kan hmang setsai lo. A caancaan ah fangkuahra hna kan hman dah ti lo kan hmang lo. Asinain a tangka hi a karh kho bak lo. Kan hlohnak le kan thei fawn lo. Van kan zoh piakta" tiah a ka ti.
An inn ah ka va kal. Online banking ka tuah piak hna i, an tangka cu ka chek pi hna. Tangka cu tam tuk ai hmang. Hihi na thei hna maw tiah ka hal duahmah tikah a theihmi an rak si lo. $400; $350; $200; $100 tiin a rak i zuk thluahmah. Cucu Duke Energy le Cincinnati Bell telephone company hna an rak si. "Hihi na hmanmi an si maw?" tiah ka hal tik ah, "An si lo?" tiah a ka leh. Bank ah kan kal i, kan hal ter than hna.
Zeimaw zat cu kan hal khawh than hna. Acheu cu alatu company zong kan theih ko hna nain, kan hal kho ti hna lo. A ruang cu bank nih hal piak a hau. Bank kan chimh tik hna ah, thla 3 chung bank statement kan kuat lengmang ko hna. Zeihmanh nan al hna lo caah a dik tiah kan ruah cang. Bank kan phung ah thla 3 chung i zeihmanh alnak a um lo ahcun hal piak ti lo ding timi policy kan ngeih caah kan in hal piak kho ti lo. Na duh le sihni va hlan law, court ah va cuai hna an ti. Court kal le a phupha fawn lo i, tam ngaite a sung.
Voikhat cu keimah zong ka tangka voi 4 an ka fir piak. Ka cawk baklomi an si. A cheu cu New York hna in an rak zuh. Cucu ka cawk baklomi thil an si. Voikhat cu tarnu te cu a tangka 65,000 a hmannak thei lo in a tlau dih. Bank ah an chek tikah "California I uico rawl dawr nih an zuhmi asi?" tiah an ti. Cuka ah uico rawl cu a cawk bal mi a rak si lo. Voikhat cu pakhat pa cu gas station ah meiti a rawn. Tanki khat a rawn. A kal i, a thaizing i bank a chek tikah a tangka 80,000 renglo an rak zuh cang. A lau tuk. A hal cu a hal khawh than ko hna.
Identy theft hi zeitluk in dah an tuah ti tikah, a cheu cu an sining an fir piak hna i, inn hna an cawknak ti a si. Khuaruahhar asi. Mi tambik nih an tuarmi cu, bank tangka lak piak asi. Keimah zong voi tam ngai ka tangka an lak cang. An lak zat in card thlen a hau. A buai taktak. Tar ko hi an ral khun hna ti a si. Voikhat cu tarnu te pakhat cu, ka tangka vialte aa zuk dih ko tiah a ti. An hlat tik cu, meng tam tuk a hlatnak i a ummi company pakhat uico rawl phun a zuarmi nih, a langpar in a credit in an thilri thawng tamtukte an rak i cawknak ti a si. Cu tarnu nih a hloh mi a si hrimhrim lo ti a si.
Acheu cu minung a thi ciami hna kha, ka nung ko cu te. Ka thi lo. An phun mi kha cu midang asi ti bak hna in van hlen hna i, kaltakmi nu le nih ngaihchiat chawng ah an i zumh le tangka hna an kuat hna ti asi. Acheu cu rorah ka ngei i, na kongkam van ka chim law kan thenh ve lai ti te hna in mi an hleng. Hakh ah mipa pakhat a um i, ramdang ummi Judah mi ngaknu phun nih telephone in a van hlan i, US$ tam ngaite a hei kuat ti a si. Hi bantuk minung hi vawleicung ah rel cawk lo ngacha an rak um. Hruh man cawi cawk lo" timi kha amah Laimi hi a si.
Kum chiarte million 11 renglo lengmang identity theft an ton tikah kan tong lai lo ti chim khawh asi lo. Cucaah careltu Laimi zong nih kan ton sualnak hnga lo ding caah, ralring tein nun le khuasak tuntuk kan herh. Ralrin ding ning cu hitin asi.
1. Social le chuah nithla zumh lo mi pek bak lo ding
2. Na bank le credit kongkau zumh lo mi pek bak lo ding
3. Bank statement le Credit card statement pawl thleh le hmanta dih cikcek lo in hlonh lo ding
4. Na theih fian tuklomi company ah telephone le online in thil cawk lo ding
5. Zumh setlomi minung kha address, min, social, chuahni chimh lo ding
6. Online banking tuah i zarh khat ah voi (2) tal cu bank account chek peng ding
7. Bank statement ah a diklomi na hmuh ahcun a rannak in na bank ah report tuah ding
Identity theft hi pumpak lawng nih tuar si lo in, US cozah zong nih an tuar ve. IRS nih cazin an chuahmi ah 2012 ah hin, minung nih a hman lo ning in tax an file ruangah US cozah nih $20 billion cu kan kham khawh nain, S3.6 billion hi a hmanlomi ah tangka a pek hna ti a si. 2011 ah tax 1.1 million hi a hmanlo ning in file mi an si i, cozah nih $14 billion an kham khawh i, 5.2 billion cu an kham kho lo ti a si.
Tax tuahtu pakhat lawng bak nih, nih kum khat chung ah tax 5,500 a file i, return hmuh ding a tuahmi million 27 asi. Cun address pakhat a hmanmi cu Bulgaria ram address asi i i, cu address in tangka $490,000 bak cozah nih an khirh ti a si. Chungkhar tampi nih fale kongah a hman lo ning in an file mi zong a tam tuk ti asi. Chim duhmi cu Tax tuah tikah cozah hmanh hi, private nih identity theft an tuah hna i, an i veng kho ve lo tinak asi. Cozah hmanh an i veng kho lo.
Cucaah zeitluk na ralrin hmanh ah, electronic chan ahcun firning le identity theft a san tuk cang caah, na sining le na tangka kha an fir khawh thiamthiam rih. Cucaah thlankhur na luh hlan tiang ralring te in um ko. Zeicatiah "Chaw le va cu heh tiah minung nih an kawl. Asinain a ho nih dah a co lai ti cu an hngal lo" tiah cathiang nih a kan cawnpiakmi hi, nihin ni ah a dik chin lengmang!!!
Zohchunhmi Ca
1. http://money.cnn.com/2013/11/07/pf/taxes/irs-fraud/
+
++
No comments:
Post a Comment