Noah Buanchukcho Bantuk Asimi "Lousiana State Tilian"

Louisiana ah kan nu a ule an um caah voi (2) ka phan cang. A niam deunnak rili kam taktak cu ka phan lo. Louisiana nitlak chaklei hriang ummi Shreveport khuapi lawng ka phan. Cu khua hmanh cu a san deuhnak ah a ummi asi nain, tiva le rawn a tam caah tilian nih a chuah hnawh ve lengmangmi asi. Atanglei map zoh ah, Louisiana hi zeitluk in dah tivapi an tam timi kha hmuh khawh asi.

Hi bantuk in tivapi a tam caah, Loisiana hi nawng nih a tlun hnawh lengmang i, atu zong nawng fak taktak nih a tlun hnawh than. Ruah a sur tuk caah a cheu hmun cu ni thum chungah lehmah 25 a phan i, ruah a zualhma taktak tinak asi. Tiva kawr vialte tii a khah dih caah, tii luannak aa ting ti lo i, hmun kip ah tii nih a khuh hna. Tii a thuh ning zoh tikah, Noah Buanchukcho bantuk asi. Hi tilian bantuk hi kum 1,000 ah voikhat lawng a ummi asi tiah an ti.

Louisiana tiva hna (Ref. www.geology.com)

Red River (Ref. thenewster.com)

Shreveport hmanh hi a san deuhnak ah a um nain tiva kam nelrawn ah a ummi asi caah, tii nih atu le tu a phum tawn. June thla i ka va tlawn hna zongah ruah a sur lo nain, Red River a hnalei ah ruah asur caah tii a lian ngaingai. Kan i chawhnak hmun khat cu chun ahcun a ro ko nain zanlei kan tlun lai ahcun thingkung lak bak in tii a rak luang cang. Tih nung ngaingai khi asi.

Red River le Mississippi River timi tivapi lianlian hi Baton Rouge khualipi chak deuh ah an i tong. A ronh tuk caah tiva a van i ton tik ah tii aa dilmi a tam tuk. Tiva a hnalei ah ruah tamtuk asur tik paoh ah hi tivapi pahnih kuakap hi a khuh peng hna. Innlo, motor, hlei le lamsul tamtuk a hrawh lengmang.

Louisiana hi tivapi a tam tuk. Tivapi le an tengnge hna hi an i ngerh i sur tah in an i tak. Cucaah tii a lianh tikah an luang kho ti lo. Cun rili tii nih hnalei ah a van nam ve fawn hna. Cucaah tii kha an pum i, tilian a chuah lengmangnak asi. A ronh tuk pin ah a niam tuk fawn i, cucu tih a nun khunnak asi. Achinchap ah US tiva lian bik Mississippi River a luannak hmun a si fawn. Hi tivapi hi a ronh tuk nak nelrawn ah a luan caah, Rili a luh lai ahcun ngerhnguai ngaingai. A ngerhnguai tuk caah tii aa dil a zual i, tilian a zualter chinchin.

Hurricain Katrina lio ah New Orleans tii nih a phum lio

Hurricain Katrina (Aug 23-31, 2005) lio zongah New Orleans khua cu Rili tii le Mississippi River tii lian nih a phum i, minung tampi an rak thi. Nihin ni tiang in New Orleans cu a hlan tluk a phan kho ti lo. Minung thawng tampi nih khua an chuahtak. Sipuazi tam tuk a tla. Innlo tam tuk a hrawh i, nihin ni tiang a cheu cu an sa kho ti hna lo. Minung 1.245-1,836 an thi i, rawhralnak $108 billion man a chuak. Nihin ni tiang tha tein khua an ser kho ti lo.

Storm Isaac (2012) lio zongah hitin a rak phum hna

Nihin ni zongah ruah tam tuk asur caah, Louisiana cu tii nih a phum than i, abik in Baton Rouge khua hna cu tam taktak a hrawh. Khua chung inn 80% cu an i rawk lai tiah ruah asi. Minung 11 an thi cang i, 20,000 himnak ah an khamh cang hna. 8,000 tluk cu zohkhenhnak inn ah an chiah hna. An tem ing taktak. Mizaw, tar, a thau tukmi le ngakchia ca ko ah an tuar khun. US cu an rum tuk caah le insurance a um caah an tuar khawh i asi.

Laimi cu harnak kan tuar setsai bal lo. 2015 i Hakha leimin hmanh nih harnak tam tuk a kan pek i, Louisia bantuk in tilian hi atu le tu tuar u sih law zeidah kan va lawh ve hnga ti ka ruat. Louisiana cu an tuar ngaingai. Zeicatiah Mississippi River hi ruah a tam tuk caan ahcun a lian lengmang i, tilian le nawng hi Louisana ca ahcun hrial awk thalomi thil asi.

Minung an temtuar taktak. Tar cheukhat nih an chimnak ah, "Kan chan chungah tilian cu voi tam tuk kan tong nain, hi bantuk hi kan hmu bal lo" tiah an ti. Hurricane Katrina nakin a zual deuh ti asi. Tii a zor rih lo caah, tilian nih sunghbaunak zeitluk dah a chuahter timi hi an tuak kho rih lo. US President Obama zong nih "Hi hmun hi National Disaster Hmun" ah a chiah. Tangka tampi bawmhnak an tuah te lai. Nihin ni an tuaknak ahcun, rian a rak tuanmi (qualified) mi cu tilian ruang i riantuan lo a um chung kha zarh khat ah $247 an hmuh khawh lai ti asi.

USA minung cu an thinlung a thawng tuk. Mah tluk rawhralnak an ton zongah kan ram kan ser than lai tiah an ti. An lung a dong lo. Sceintist nih an tuaknak ah, tilian le nawng hi a caancaan te lawng ah a tlung i, mah bantuk tilian hi kum 500-1,000 chungah voikhat tibantuk lawng hna a chuak an ti. Asinain Louisiana hrawnghrang tilian hi a tu le tu a tam deuh chin lengmangmi a lo tiah an ti.

USA mipi hi uar an umnak cu mah bantuk tilian a van chuah bak i, hmun kip in an tilawng (boat) an van i ken i, din lo ngacha bak in minung khamh ding an kawl hna. Ann innlo rian kaltak in, midang khamh le bawmh kha an rian biapi taktak ah an chiah. An lungthin hi a ropui tuk.

Atanglei hna hi atu lio tilian nih a chuahpimi rawhralnak hmanthlak cheukhat an si. "Hmanthlak pakhat cu bia ka thawngkhatnak in a sullam a um deuh" an ti bantuk in hmanthlak zohnak in, zeitluk in dah Louisiana Nawngtlungmi hi a fah timi cu theih khawh asi ko.

Dawr tampi a hrawh

Innlo thatha an chuahtak hna

Highway lianlian zong phum a timh hna

Tii a tam tuk cang caah kulhak an bauh piakmi

Innlo thatha cu boat bantuk in tii chungah an um ko

June thla ah hi innpi zong ka va phan ve

Highway Lianlianzong a phum hna

Khua vialte cu hitin tidil bang an cang

Mississippi Tivapi liammi cu tih a nung ko

Dawr lianlian zong an chuahtak ko

Cunglei in van cuanh ahcun ngaihchia asi ko


Tii ruangah an sipuazi zong tampi a rawk

Mipi nuamhnak hmun zong a phum dih hna

Inn lianlian zong a phum ngacha ko hna

Vawlei ah a hmunmi thilri an um lo timi alanghter

Nuam tein lennak chungkhar inn cu chuahtak an si

Minung hawi khamhnak ca riantuan lio asi

Tii nih innlo thatha dolh a timh cuahmah hna

Nuam tein chungkhar khuasaknak inn cu hitin an pil ko

Midang khamhnak caah hitin an cawlcang hna

Saram zong tampi an i tap ve

Innlo thatha zong hitin a phum hna

Minung khamh ding in aa chawkmi hna

Pumpek riantuantu pawl an sunglawi tuk

Inn kip ah hitin minung an kawl hna

Mizaw damnak inn zong an i rawk hna

Vawlei cung thilri hna hi ngaihchiattertu hna an si ko hi?

Thlan zong tampi tilian nih a phum i a hlai hna

Thlan dawhdawh zong an i rawk

Thih chinchap ah thih hnih le thih thum bantuk in tuar asi

Louisiana mipi an temtuar ngaingai. Innlo, lamsul, dumhau, motor le dawr aa rawkmi vialte hna nih, hi vawleicung thilri le chawva hna hi a hmunlomi an si timi kha an langhter thannak asi. Thlati chuak in thi deng in kawlmi hi vawleicung chawva le ngeihchiah hna hi, adonghnk ahcun kan ngaihchiatnak le mitthli tlaknak hna an rak si kho ko.

Cucaah hlaphuahtu nih "Vawlei sithat lungdaihnak kha ka duh ka kawl lengmang...Ka hmuh cang tiah ka ruah tikah an nih an lo dih cang..." tiah atimi kha a dikmi asi. Vawleicung sithat lungdaihnak hna hi kan kawl lengmang hna. Kan hmuh cang tiah kan rak ruah tik ahcun an nih an rak loh lei hna an si cang.

Cucaah tu chun nih ah Krihfami nih kan herh cemmi cu "Pathian theih, amah zumh, amah bochan in nun i, zei bantuk thil kan ton hmanh ah, lungsi hnangam tein nun khawhnak" ngeih kha asi. Pathian ah, lungsi hnangamnak ngeih lo ahcun, vawleicung thilri hna nih hin lungsi hnangamnak an chuahpi kho lo.

A temtuarmi tilian nih a chuahhnawhmi vialte hna, Pathian tu nih hnem ko hna seh. An innlo zong an remh khawh thannak hnga Bawipa nih hnem ko hna seh. Harnak an ton cuahmah bu ah, Pathian ah lungsi hnangamnak ngei hram ko hna seh.
----------------------------------------------------------
Chinchiah:
Minung khamhnak ca riantuan dihlak hi ca hin upat hmaizahnak ka pek hna.