Thantlang Ah Buuvel Rul An Tlaihnak Kong

"Rul vialte lakah tihnung bik rul hi zeidah asi hnga?" tiah Laimi hi kan hal hna sehlaw, Buuvel kan ti dih cio lai dah tiah ka ruah. Zeicatiah Buuvel cu a cah tuk pin ah, a khul a rang tuk i a ral a that tuk caah asi. Cucaah rul dang zong nih an tihmi rul pakhat asi.

Ahmulomi zong nih a tuanbia theihnak in kan tih cemmi rul cu Buuvel rul asi. Lim hna hi an lian tuk ko nain, a si-ai a cah lo pin ah, a ngammi le a nun a thami an si i cuk a hmang tuk lo. Azia a that caah, minung tu nih fawi tein an thah tawn.

Buuvel cu a si a takmi asi. A rul a sau duh ngaingai. A dawh zong aa dawh. A khul a rang tukmi rul asi i, mi a dawi tik ah a kah bak in aa kap. A chawiper manh hi hmuh khawh asi lo ti tluk asi. Tih a nun khunnak cu, thingkung ah duhpaoh in aa ngerh kho i aa khap khomi asi caah, Buuvel nih a dawi hna ahcun zaam hi a fawi ti lo ti asi. Ruachawknak in a let in tih a nungmi rul asi.

Vawlei ah siseh, thinkung ah siseh buu a tuah khawh. Atam deuh cu vawlei ah buu an tuah. Buuvel hi a har ngaingai cangmi rul asi i, mi tampi nih an hmu kho ti lo. Lairam zong ah hin tam a um ti lai lo. Kan mah khua Saiphungphuhlung tiva timi ah lungpang tam ngai aum i, cuka ahcun Buuvel a um an ti caah, a kal hrimhrim kan rak kal ngam lo. Kan rak tih tuk. Buuvel hi a phin caah, mi nih hmuh a fawi lo.

Buuvel hi tih a nunnak cu, mi a ngerh hna i, an hngawng a dih hna le minung hi cawl kho lo in a tuah hna ti a si. Rul fim taktak asi caah, mi a ngerh hna tikah, minung zunpi zunnak tawka hi a raal ti asi. Tuanbia an rak chim tawnmi cu, "Buuvel rul nih mipa pakhat cu a tawka lei in a mei a hrawlh i, a kaa tiang chuak lak in a ril vialte a ngerh dih" tiah an rak ti. Cubantuk in tuanbia a um caah, Buuvel a um an tinak paoh cu, minung nih kal ngam a rak si lo. Tih a nung tuk. Meithal in kah dah ti lo cu, minung fa nih zeiti hmanh in tii ngam ding asi lo tiah an rak ti. Cu tluk tihnungmi rul cu a ho dah a tlai ngam hnga?

Buuvel thahnak khua Thantlang (Rf.panoramio.com)

Cu tluk i tih a nungmi rul cu 1986 ah Thantlang ah minung pa pahnih-Pu Mang Bik (Kap Lian pa) le tleicia Pu Sui Ling (Ceu Uk pa)  nih an rak tlaih. Cu an tlaihnak kong i tih a nunnak, an thih dengnak le an tuarnak vialte a ka chimh tik ah ka tuk a sum. Zeitluk in dah an ral a that? Atu chan bantuk in video chan sisehlaw zeitluk in dah zoh nuam ava si hnga? timi ka ruat. Ca in tial lo a paam tuk ka ti caah, Pu Mang Bik interview ka tuah i, ka tialmi asi. Biahaltu hi keimah ka si.

Pu Mang Bik  volunteer rian

A ka chimhmi cu hi tin asi:-

1. Buuvel nan thah kum le hmuhma na ka chim kho hnga maw? 

Mang Bik: Chim kho ee. A caan cu 1986 asi. Ahmun cu Thantlang khua pawng, Vailamtlang lamthlang, Tumzungva kam i, Pu Tin Nawl dum kam te ah asi. Cu dum kam cu an tam tampi an cin i, Buuvel an hmuh caah antam tii an toih ngam ti lo. 

2. Buuvel cu aho dah a hmu hmasat? An hmuh hnu ni zeizat ah dah nan va kawl cu asi? Khuami nih teh an tih tuk maw?

Rul cu Dawn khua tlangval (3) nih an hmuh hmasat. Khuami nih an tih tuk i, cuka tiva hrawng cu a kal zong an kal ngam ti lo. Buuvel cu Nihnihni ah an hmuh i, ahnu ni thum a raoh Ningani ah kan va kal. Ralkap le palik zong nih an ti ngam lo. Rul cu kan kawl i kan hmu lo. Hla kan sa. Kan au pah. Zam seh kan ti. Tiva kam kan hrawng. Hi rul hi atu le tu an hmuh caa, a buu a um hrimhrim lai. Anu hi a tlumh lai i, a pa a um rih lai tiah kan tuak. 

3. Nan thah ningcang le nan kawl ningcang zeitin dah asi? 

Heh tiha ka kawl. Kan hmuh ti lo hnu ah tiva kam kan va kal. Cu tivakam ahcun innhmun ngaw rawn pakhat aum. Cuka rawn kan van kal cu, Ngalbu bantuk in buu lian taktak a rak i tuahmi kan hmuh. A pawng hrawng cu thiang hirhiar tein a tuah. Lungtekem hmanh a um lo. Abu cu thingnge le hnahchawk lawngte asi.

Kan tih ngai ve caah, zureu ri chupchap in kan i din. Kan thih le thih ti, kan nun le nun ti. A hohmanh kan i zaamtak lai lo tiah bia kan i kam veve. 

Abu cu kan van phan. Abu cu kan van hel. Athlanglei kam ah a khua luhchuahnak a um. Ahmeilei nichuahlei ah a kua puampi a um than. 

Thlanglei kap kua in Falam ka hawipa Sui Ling nih a bawmh. Kei nih khatlei kua in ka bawh. Abu cu tanbo in voi 4 ka van tuk. 

Cu vial ahcun Buuvel cu thlanglei kap kua in a rak chuak. A kah in aa kap cang. Tanbo cu aa hmang kho ti lo. Ka hawipa zong nih atu kho ti lo. Tuk manh ding zong asi lo. Rulpi cu a sau tuk i, cu tluk a sau na cun a kah in aa kah caah, minung fa nih zeiti ti manh awk a tha lo. Cucun Sahriatkung ah a va ngerh. A hrawm cu lian taktak in a puarter. A vunhawng arawng hi aphunphun in aa thleng. Rul a hrang tuk cang i, tih a nung taktak cang.

Cu vial ahcun Sui Ling cu a hngawng le thapek in a van ngerh i, cawk kho lo in a tuah i a tengh. Sui Ling cu cawl kho lo in a hrilh. A van cawl deuh paoh a cuk i, a hnakhaw hram ah voi 4/5 a cuk. Asinain a rulpi cu aho aa kuaih tuk caah a cuk lawng a cuk le a ho a pil kho lo. 

Kan i zaamtak lai lo kan ti kha te tiah bia kan i kam caah, ka hawipa hi ka chanh lai ka ti. Rul cu a hngawng in ka va tlaih. Asinain a lianh tuk pin le a thawn tuk caah ka teng kho ti lo. Cucaah a tlaih lawng ka tlaih. 

Sui Ling cu "Nang van seh ceumau ko ne" tiah ka ti. Rul hngawng cu duhsah tein a ka in a tlawh ceumau. Cuti ti lo ahcun a zeiti hmanh in kan tei khawh ding asi ti lo. Voi tam tuk a tlawh hnu ah a rul cu a tha a hong zor deuh. 

Ka tha a um ve lo. Sui Ling cu a tha a dih tuk ve cang. Rulpi cu alu ah din tete in ka kiu (elbow) in ka tuk ceumau. Voi 400/500 tluk ka tuk lai. 

Cu hnu ceu ah rulpi cu a tha a um ve ti lo. Ka van ka van thlah le vawlei ah a lu cu ka huai chih. Voi tampi ka huai hnu ah a rul cu a thi. Athi nain a ruang cu a nung rih i, Sui Ling cu fawite hlek ah aa phawih kho lo. 

4. Rulpi cu a nu maw asi? A pa dah? Ati hna um maw? Fa hna a ngei maw?

Rulpi cu a nu a rak si. A pa a rak um lo. Rak um sehlaw a kan hloh cikcek hnga tiah ka ruah. Abu cu kan van hlai i, rulti pum 18 a rak um. Pum 4 cu an keuh cang i, an kal kho cang.

5. Rul nan thah dih hnu ah, zeitin dah nan tuah? 

Rul kan thah dih hnu ah, meithal zun (2) ka puah. Vahla ka thlirh. Mi tampi nih a lang in a kan cuanh i, kan thah dih hnu ah Thantlang tlangval pawl an ra. Laang pahnih an sam i, cu lang cun tlangval (4) an i zawn. Zanlei sang ah khua ah kan tlunpi. A khuapite ngacha in an rak zoh.

6. Minung (4) zonh khim rulpi cu a va lian lai ve! Pe zeizat dah a sau hnga? 

A lian taktak asi. A sau zong a sau tuk. Pe 26 tal cu asau theu lai.

7. Ka Pa, vawleicung rul sau bik timi lim asi i, pe 32 le 10 lehmah lawng asau i, Buuvel ngaingai hi pe 26 cu asi tak hnga maw?

A pe cu kan tah lo. Ka ruahdamhmi asi. Asinain Pu Khua Mang te inn can asi i, Khua Mang te inn cu pe 26 tal cu asi ko hnga lo maw?

8. Asi hrim tak. Na tuaktan ning cu a dik ngai ve. Inn can taktak cu maw asi ko?

Asi ko. Inn a kil in an zam i, khatlei kil a chuak bak cu te. A lian taktak khi asi. Khuaruahhar asimi cu, a rul hi a lu in a meizik tiang hi aa ngaw dih ngacha. A pum bak in a pum. 

9. Cu Buuvel pi cu zeitindah nan tuah?Nan can maw? Nan ei maw?

Can hlah. Ei fawnh hlah. Tiddim Pa Khai timi nih, tangka 365 in a kan cawk diam. A sa an can i, atit lawng bak hi, cuai 3 le tical 10 asi. A ruh le phaw tel lo bak in. 

10. A hmanthlak hna nan chia lo maw?

Thantlang cu hmanthlaknak reprai zong aum lo i, kan chia lo. 

11. Hmantlak um lo cu a pawi tuk. Zeitiawk a tha. Na ka chimhmi vialte ka ruah ah ka khuaruah a har. Nan raal a rak tha taktak. Atu chan sisehlaw, video kan in thlak hna hnga i, Yutube in zoh nuam taktak asi hnga mu?

Mang: Si rulmal hnga teh. Hmanthlak chiah awk hmanh kan rak theih lo. Kan zulung sa-lai in kan rak um le asi. 

Vung: Ka pa tuanbia tha tuk na ka chimh i kai lawm. Hi bantuk nan ton taktakmi le tuah taktakmi tuanbia hi an tlau sualnak hnga lo ding a biapi tuk. Na ka chimh mi vialte cungah kai lawm tuk. Ka blog ah ka tial lai mu. 
                                                      --------------

Chinchiah

Buuvel hi, Lairam ah a har taktak cangmi thil nung pakhat asi. Tih a nungmi le minung harnak ape khotu cu asi ko nain, kan ram ah hi bantuk rul hna an loh dih lonak ding hi a biapit tuk caah, humhak an herh cang.

1912 ah Indonesia ram, Sulawesi ah an rak kah-thatmi rul cu pe 32 le lehmah 10 a sau i, cu rul cu nihin ni tiang a sau cem tiah timi rul asi. Cucu lim asi i, a lianh zong a lian tuk. Anung in tlaihmi ahcun, 2016 ah Malaysia ram i an tlaihmi lim cu 8 metre a sau i, KG 250 a rit. 

2016 i Malaysia an tlaihmi rul meter 8 a saumi

Buuvel tu hi cu lim bantuk in a lianmi asi lo. Asau lawng a sau. A khul a rang i, minung caah tih a nung taktakmi rul asi. 1986 i an thahmi Buuvel pin ah hin, Thantlang peng ah Buuvel thawngpang kan thei ti lo. Tio, Tipi le Hri-awh va hrawn tibantuk hrawnghrang belte ah a um kho men. Video thlak chan asi cang caah, Lairam ah rul lianmi tlaih lio te hna zong, video thlak le Yutube ah chiah ahcun, Laimi minthannak le zoh nuam pakhat zong asi ve ko hnga.

Pu Mang Bik le Pu Sui Ling hi mi raltha bak an si tiah ka ruat i, hi ca te hin upat hmaizahnak ka pek hna. Hi bantuk tuanbia phun dang tete hi Lairam tuanbia ah a lohtlau sual nak hnga lo ding caah le hi bantuk pa raltha tampi Lairam ah chuah khawh nak hnga, saduhthahnak nganpi he hi ca hi ka tialmi asi.