Nat-mah Taung Timi Min Hi Thlen A Herh

Lairam mui a dawhtertu le min a thantertu thil pakhat cu tlang sang bik kan ngeihmi Khonumthung Tlang a si. Khonumthung Tlang hi Kanpalet khua pawng te ah a um. A cheu nih "Khonuamthung" ti zong in an tial. Pe 10,016 a sang. Kawlram ah tlang sang bik pakhat ah aa tel ve mi a si caah, kan miphun kan van a tha ngaingai. Khonumthung tlang kan ram a ummi hi Pathian pekmi thluachuah lian taktak pakhat a si. Khonumthung timi hi Kanpalet khua holh a si.

A tlang a sang; aa dawh; thingram a tha; pangpar le tiva dawh tete an um. Va, saram le thilnung phunkip a tam tuk caah ASEAN Heritage Park timi minthatnak tiang a hmumi tlang a si. UNESCO  nih "Outstanding Universal Value" tiah an ti. Vawleicung pumpi huap in a sunglawimi hmun ah an chiah. Mah bantuk a man in khiah khawhlomi tlang kan ngeihmi hi, kan van a tha tuk hringhran. Hi tlang hi nikhatkhat ahcun tourist in tangka tampi hmuhnak a si te dingmi tlang a si.

Khonumthung Tlangpar

Hi tlang hi kan mah Lai min te kan rak ngei ve ko. Asinain Mirang nih Laitlang an lak tikah, Mount Victoria tiah an rak ti. Mirang cu a thawngmi le cakmi an si caah, an mah minsakmi tu kha kan hman deuh. Cucaah min dawhte a si mi, Khonumthung Tlang tiah a ho hmanh nih kan thei in kan hmang ti lo. Cucu a pawi taktakmi thil a si. Laimi nih kan ngeihmi biafang "Khonumthung" kan thlau i, nihin ni tiang kan thlau thai. Cucaah Khonumthung timi min hi a thar in hman kan herh.

Nihin ni ahcun, Kawlram ralkap min thar an sak than ve i,  "Nat-ma-taung" tiah an ti. Cu ka tlang hrawnghrang ramhual vialte zong cu, "Nat-ma-taung National Park" (Nat-ma-taung amyotha uh-zin) tiah an auh. Laimi min ngeihmi zei ah an kan rel piak lo. An mah nih duhduh in min an kan sak piak i a kan lehpiakmi hi a dik lo. Amah Kanpalet min (local min) te in auh ve ding a si.

Kan tlang sang bik kha, Khonumthung in, Victoria, Victoria in Nat-ma-taung ah aa chuah. Nihin ni ah, Laimi nih kan i ziak chuahchuah le "Nat-ma-taung" ti deuh lawngte in kan auh than hawi. Mah Laiholh tein min a ngeih ko ahcun, cu min tein auh piak ding hi, thil tha a si. Miphun upat zong a si. Miphun, holh, ca le nunphung loh lo nak ding ca zong a si sih. Kawl cozah nih an kan leirawinak kan theithiam lo. Min cu "Leh piak ding" a si lo. Amah kokek min te kha hman piak ding a si.

Khonumthung ramhual

Chinland i kan tlang sang bik, min thar a kan sak piaknak hi, naite lawng a si. Hihi Kawl ralkap cozah an thinlung a dik lo caah a si. Cucaah Laimi nih kan thlen a herh. Lairam hruaitu hna zong nih, hihi thil fate in ruah ding a si lo. Politics sang taktak a si. Cucaah Kawlram cozah sinah tha tein ca tial i, Kanpalet lei nih kokek min an sakmi "Khonumthung" timi kha cozah theih bak in thlen a herh. NLD cozah zong nih ruah a herh.

SLORC le SPDC hi an i tinhmi a dik lo. An mah Kawl biafang le biaknak nih Kawlram vialte hi khuh dih seh ti an duh. Cucaah Lairam i lam, pangpar dum le tuktak paohpaoh khi, Kawl min lawngte an sak hna. Min kan ngeih lo ahcun, a zia deuh. Min kan ngeih ko mi cu, min dang a kan sak piak ding a si lo. Cucaah Democracy cozah taktak kan phanh cang caah, Lairam hruaitu zong nih, hi bantuk in min a kan sak piakmi tete hi, let ding in Pyidawngshu cozah ah an nawr a herh taktak cang.

America zongah hi bantuk tuanbia hi zohchunh tlak a um bal. Cucu hitin a si.

North America i tlang sang bik cu, tuan deuh ah Mount McKinley (pe 20,310) ti a si. Cu tlang cu hlanlio Native Alaskan nih, "Denali" an rak ti. Cucu suikhur cotu pawl nih 1896 ah Mount McKinley tiah an mah nawl tein min an rak sak. Cu min cu 1897-1901 tiang USA President a tuanmi William McKinley min chuankhan in an sakmi a si (Amah hi 1901 ah an thah i a thi). 1917 ah cu tlang cu Mount McKinley tiah U.S cozah nih an rak pawm.

1975 in Mount McKinley cu Denali ti in thlen ding in fak pi'n elnak a rak chuak. Federal cozah nih Mount McKinley timi in Denali ah thlen ding in Alaska cozah nih heh tiah an rak i zuam nain, Ohio nih an rak el hna caah kum tampi a tlam a tling lo. An elnak hna a ruang zong cu Pre. McKinley cu Ohio fa a si caah a si. Ohio politics a si ve. Hi min thlen kong ah a buaimi thil tampi a chuak lengmang.

Cucaah September zarh khatnak 2015 ah, Pre. Barack Obama Alaska a va tlawnnak lio ah, "Mount McKinley cu Denali ti a si cang" tiah thawngthanhnak a rak tuah. Alaska mipi an i lawm tuk hringhran. Pre.Obama hi miphun hme hna zawnruahnak a ngei taktakmi a si i, Cuba ram tiang a va pehtu le Kawlram tiang a tlawngmi president a si. Amah um hlah sehlaw, hi tlang min hi Mt. McKinley ti a si rih ko hnga. Obama bantuk in, miphun hme le sifak a cawisangtu President hi Kawlram zong nih kan herh taktak.

Obama nih "Denali Tlang" tiah min a pek than

Kan mah Lairam zong ah kan tlang sang bik a si mi, Khonumthung cu Mirang nih "Mt. Victoria" tiah min an rak sakmi zong an palh. Duh ding a si hlei lo. Kawl ralkap cozah nih "Nat-ma-taung" tiah an ti than ve. Lai min le bang cu a chiakha taktak. "Khuachia-nu tlang" tinak a si. Hi ti ning tein min a kal thai ahcun, Kawl Buddhist biaknak le Kawl nunphung nih a uk peng lai i, nikhat caan khat ahcun Kawlram hmanh an an khumh sual lai timi phan a um.

Cucaah atu hi caan tha lio a si. Kawl cozah nih, "Nat-ma-taung" tiah an timi zong "Khonumthung" tiah thlen hlan paoh cu, Laimi hruaitu dai tein um ding a si lai lo. Chinland mipi zong kan lung a tlin ding a si hrimhrim lo. Zeicatiah hi tlangpi hi kan miphun hmelchunh (symbol) pakhat a si caah a si. (Hi tlang hi kan miphun hmelchunhnak tlang a si caah, kan ram tlun khawh ahcun, hi Khonumthung tlangpar kai hi, ka saduhthah pakhat a si).

Pre. Barack Obama nih Alaska ummi mi tlawmtuai a si mi, Native Ameican zong nih nawlngeihnak an ngeihmi te kha a upat caah, an lung a tlin ve nak ding caah, Mt. McKinley cu Denali tiah kokek min ah a thlen bantuk in, Daw Aung San Suu Kyi le Pre. Htin Kyaw zong nih, Chin mipi i lawm hna seh ti an duh ve le kan nawl ngeihnak an kan upat piak ahcun, kan tlang sang bik a min hi, "Nat-ma-taung in Khonumthung ah a kan let piak ding a si.

Zeicatiah kan miphun nih kan mah tein biafang kan ngeih ko mi min cu, Kawlca in tial piak ding a si lo.

-----------------------------------------------------------------------------
Chinchiah

1. Hi tlang hi kan miphun hmelchunhnak tlang a si caah, kan ram tlun khawh ahcun, hi Khonumthung tlangpar kai hi, ka saduhthah pakhat a si. Nikhat caan khat ah ka lamh khawh ve te theu lai tiah ruahchannak ka ngei.

2. Khonumthung timi hi sullam pahnih a ngei kho ti a si. Pakhat cu "kho" cu khuachia tinak asi. Khuachia lak ah a lian bik tinak a si. Asinain tlang min zawn ah hman ahcun, "Tlang vialte lakah a lianngan bik" tinak tu kha a sawh tiah an ti.