Biavaivuan In Na Cuaithlai Khawh A Si

Biavanvuan timi hi Mirang nih cun "Rumor" an ti. Rumor timi biafang hi phun (2) in aa hmang kho. Pakhat cu "noun" (thil-min) in aa hmang kho i, pakhat cu "verb" (tuah) lei in a aa hmang kho. An biafang hram cu aa khat.

Dictionary zoh tik ah, rumor (noun) timi cu "A currently circulating story or report of uncertain doubtful truth" tiah an ti. Laiholh in cun, "Atu lio ah aa chawkvaimi biavakvai (story) asiloah a fiang setsailomi le biatak a si lai tiah zumh tlak a si setsailomi biavakvai a si" tinak a si.

Verb (tuah) lei in hman ahcun, "Be circulated as an unvarified account" ti a si. "A tak a si le silo, fianfaiter khawhlomi biavakvai, chawhvahter" ti khi a si.

A tawinak in leh ahcun, "Biavaivuan timi cu, "Zatlang ah mipi nih an chimcaih ngaimi bia, aa thawknak le a donghnak zong fiang setsai in theihlomi bia, a taktak a lo ngai tung nain a taktak a si theng lo mi bia, mipi nih an zumh ngai tung nain a diklomi bia, a ho nih dah a hmuh sitset ti zong theih le fianter khawh tunglo in mi thil mi tampi nih chim le relmi bia, mi thinlung le zatlang ah a nung ngaimi biatak a lo ngai nain biatak a si tunglomi bia khi biavaivuan" timi a si. Chim lio ahcun a kenkip ah chimcaih huam ngai a si nain, biavaivuan cu an hmun lo. A caan a zaat cun biatak a si lo caah an lo i, an tlau ko.

Biavaivuan cu tih a nung tuk. Zeicatiah a taktak a silonain minung nih a taktak ah tlakter khawhmi a sii, rawhnak tampi a chuahpi khawh caa a si. "Vawleicung ah tih a nung bikmi thil pakhat cu, biavaivuan biatak ah canter hi a si."  Cucaah biavaivuan (rumor) cu mithla he an i lo." Mithla cu kan tawng kho lo. A si tak le si tak lo kan fianter kho lo. Kan hmu kho lo nain, kan theih i kan zumh caah minung thinlung ah a nung i minung lungthin kha a uk khawh. Biavaivuan zong hi fianter khawh an si setsai lo nain mipi nih an chim tuk ahcun mipi nih an zumh i, mi thinlung ah a nung kho taktak. A taktak a si lo nain a taktak ah mipi nih an ruah tik ahcun biavaivuan ruangah rawhnak fakpi a chuak kho.

Tahchunhnakah, USA ah hin a sual naloin mi nih an lungrumh, thih dantatnak a tongmi hi an tam tuk cang lai ti a si. Cucu thil a taktak a simi kha an thei kho lo i, a taktak a silomi tu kha a taktak ah an canter caah a si. A sual lo nain midang nih bia diklo an chimmi ruangah "thih tiang thawngthlakmi an tam tuk cang lai" ti zong a si. DNA fimnak thawng in, kum 30 leng hna thawng an thlak hnu hna ah, an suallo an theih hna i, thawnginn in chuahmi zong an tam ngai cang. Cubantuk thil hna cu biavaivuan nih a chuahpimi rawhnak pakhat an si. Cucaah Nawlbia Pahra ah "Minung hawi caah tehte dinglo nan si lai lo" (Ex. 20:16) tiah Pathian nih Israelmi nawlbia a pek hna. Pathian nih lihchim le bia diklo chim hi a huat taktak.

Biavaivuan cu mithla bantuk in mi thinlung ah thilti khawh thawnnak (power) a ngei. Cucaah biavaivuan nih, pumpak, chungkhar, sangzawl le khuaram tiang in rawhnak a chuahpi khawh. Biavaivuan ruangah nuva tang thennak zong tamtuk a chuak cang. A bik in biavaivuan nih Krihfabu rawhralnak le kuaimannak hi a chuahpi duh ngaingai. Nihin ni Laimi Krihfabu tampi hi, zeidang ruang nak hmanh in biavaivuan ruangah a kuaimi kan tam deuh men lai. Cucaah Krihfabu chungah biavaivuan nih a kan uk lo ding ralrin a herh. Rumor (biavaivuan) tam tuknak Krihfabu cu an zumhnak ngan a dam lo. Cancer zawtnak bantuk in Krihfabu a zaw. Cucaah zumtu tha taktak cu Krihfabu ngandamtertu an si zungzal.

Biavaivuan biaknak kip zong nih chim cio a si. Buddhist, Hindu, Judaism, Islam le Krihfa zong nih kan chim ve. Bible zoh tikah, Prophet deu zong nih biavaivuan hi biapi taktak ah an rak chimnak tam tuk a um. Nihin ni ah pastor le evangelist tiang zong nih biavaivuan hi phungchimnak ah a chimmi kan tam tuk cang. US President zong nih an chim i, vawleicung ka dang hruaitu zong nih an chim theu. Cu tluk cun mi kip nih biavaivuan hi chim huam a si.

Ka philh kho lo. Mandalay University ka kai lio ah, 1985 ah Yangon ah Thinyan Titoih puai hman ah ka rak kal. Ralkap sangah ka rak tlung. Cu lio ah, nunu papa in an rak chimmi cu, "Tu kum Thinyan puai ah thakya-min a tum lai an ti" timi a si. An rak ursai tuk. Thakya-min cu a rak tum lo. Kum chiar ngacha in Thakya-min tum cu, Kawl Buddhist nih an bawh theu tawn. Cu zong cu a tu tiang "biavaivuan" an si rih. Asinain an bawh peng rih ko.

Krihfa zong nih ka chanchung ah biavaivuan kan chim hi a tam ko cang. Ka ngakchiat lio ah, 7/7/1977 ah caan a dong lai an rak ti. Kan rak tihtuk. Lo kalmi kan nu le pa tiang inn ah an rak tlung. Sianginn kai hmanh kan rak huam set lo. A van phan i, nidang bantuk tein a liam ve than ko. Asinain cu biavaivuan nih cun, nihlawh sunghnak tam takatk a rak chuahpi.

Voikhat cu kan khua ah phungchimtu a tlung. "Hi hnu kum 3 ah caan a dong lai" a rak ti. Kan thinlung a rak zaw. Nikhat cu, thei ka cing lai ka ti i, "Ka nu nih pate na ei manh ti lai lo. Caan a dong lai" a rak ka ti. Ka duh lonain ka cin i, atu cu a thing hmanh a thi cang. Kha biavaivuan nih minung zeizat dah thanchonak a rak kan donh hnga timi ka ruat.Biavaivuan nih, khua le mipi thanchonak tiang a donh khawh timi ka donmi a si. 

Laimi evangelist pakhat nih 1995 ah Kalaymyo ah thawngtha a rak chim. Cu caan cu Rev. Edmund Za Bik nih "Adam sualnak kan i hrawm maw?" timi cauk a chuah chawng kha a si. Cu thawngtha a chimmi ahcun "Kum 2000 a nai tuk cang. Thianglawrnak a ngai tuk cang i, cu ni ahcun Adam sualnak a pawmlomi, Liberal pawl cu valawi ah nganhta an si lai. Kan nih piangtharmi, Adam sualnak a pawmmi, khamh aa fiangmi cu, duhsah tein cawi kan si tikah, liberal pawl nih kan ke in a kan dawh lai. A kan dawk kho lai lo i, mautlawr in kan tawka a kan sawh lai. A kan phan lai lo; cu vial ahcun tata-bye-bye kan ti hna lai" tiah a rak ti. 2000 kan lonhnak cu kum 17 a si cang. A nih zong a cawi rih lo i, a nung ve rih ko. A riantuan that hmanh ti awk tha lo a si. Cu a cawnpiaknak cu biavaivuan taktak a rak si.

2012 ah USA ah Kawlram in cawnpiak Saya pakhat nih, "Obama hi Krihfa a si lo. Amah hi 666 chuahtu a si lai. Chip an rawn hna lai. Cucu a cang hrimhrim lai" tiah a ti. 100% ah 100% ka rak pawm lo. A cawnpiakmi a hman lo nak le cauk a chuahmi ah aa palhmi thil phun (12) tluk ka chimh. Catlap in ka tial piak. A kan cawnpiakmi kha amah le mah hmanh aa fianlomi a rak tam tuk lehpek. Amah zong cu Obama kuttang ah US umnak a sawk i a tu tiang a um ve ko. Atu ahcun Obama aa din cang. Zeitindek a cawnpiaknak kha a ruah cang hnga? A cawnpiaknak a rak zummi vialte nih Obama hi zeitin dek kan rak hmuh i atu ah zeitindah kan hmuh cang? Obama hi 666 a si ahcun, aa din cang i, "666 a pension cang" ti ding a si hnga i, tihphan ding a um ti hnga lo.

Biavaivuan hi zei ca dah kan zumh tawn? A ruang cu "knowledge kan ngeihlo caah le biatak kan theihfian lo caah a si." Cun ram pakhat i phunghram le upadi hna kan theih lo caah duh poh in bia kan rak chim caah a si. USA ahcun mah nih hnatlaknak ngeih lo ahcun "chip" rawn cu van chim lo, cuai hmanh tlai khawh a si lo timi hi rak thei sehlaw, Obama hi 666 a si tiah a rak ti ngam hna lo. A theihlo caah a si.

MIT kan kai lio ah pastor pakhat nih "Russia ah hell ram an pemh" timi cauk a rak chuah. Midang cauk a leh chinmi a si. Mizoram le Lairam a rak hninh. Cu a zummi cu lungrethei taktak in an rak um. Cu zong cu an van hlat taktak tik ah, "A ho set nih a hmuh timi an thei kho lo. Europe pa USA ah rak tlawng i a chimmi bia kha, TBN nih an chuah i a thang chinmi a si" an ti. Kawlram Myanmar Alin tiang in a chuak. A donghnak ah lih tawnmi a si an theih. Buddha bata pawl nih "Krihfa hi huahalo a zummi" ah a kan ruahphah. A pawi taktak. Ruat u sih. Hell ram cu tluk a linmi cu zei bantuk tapephuai nih khin dah aw a va khumh khawh hnga? Thluak a ngei pah zinpan mi nih cun ruah ding a si.

Voikhat cu "Kawlram ah phungki pa a thi i a tho than. Phungki pa aa lar" timi bia a rak chuak. Kawlca in an rak tial. Tapekhuai tiang a chuak. Khuaruahhar tuk le rel nuam tuk khi a si. USA i sianginn a kaimi Lai pa nih cucu Mirang ca in a leh i, a professor a va piah. A professor pa nih cun lungsau tein a rel. "A tuanbia cu a tha tuk hi te. A taktak si sehlaw a tha tuk hnga" tiah a rak ti. Krihfa tampi cu, "A taktak a si tunglomi, a taktak si sehlaw a tha tuk dingmi?" biavaivuan phun a zummi kan tam tuk caah, Krih thihnak hi papalawng a cang lengmang. Harnak caan ah kan uai tlek tawn. A ruang cu biavaivuan kan zumh caah a si.

2010 ah vawleicung ah cauk lar bik pakhat "The Boy Who Came Back From Heaven" timi cauk a rak chuak. Cu cauk tangah "A true story" tiah an tial chap. Cauk cu tam tuk an rak chuah. A chuahtu nih million in an hmuh. Cauk chuahtu Tyndale House timi, Krihfa cauk chuahtu company an si.

Cu tuanbia cu 2004 ah accident in thla (2) chung lunfim lo in a ummi pa ngakchia pa, Alex Malarkey (k.6) kong a si. Cauk ah, vancungmi, thil khuaruahhar, thih hnu nunnak kong vialte aa tel dih. Cu cauk kong cu, vawleicung hmun kip ah capar an tial. Thawngtha chimtu nih rel cawk lo in cherhchan ah an chim. Alex Malarkey cu a van upa. Amah kong lih le hrokhrol in cauk tamtuk a chuahmi kha a celh ti lo i, "Ka thi lo. Van ah ka kai lo. Mi tampi nih lih in miaknak an rak hmuh; hi pin zong hmuh rih an i tim" tiah a chim. Lih hna in Pathian le vancung min hmang in cauk hna chuah ngam cu tih a va nung taktak dah?

Ka ruat than. Cu lih cu, thawngtha chimtu pastor le evangelist tam tuk nih vawlei khuazakip ah an chim. Mipi kha biavaivuan in kan cawnpiak hna. Hi pa kong lawng silo in biavaivuan in mipi hi tam tuk kan cawnpiak cang hna. Mipi hi voi zeizat dah biavaivuan in an thluak kan ronh hna? Hi pin ah voi zeizat dah biavaivuan kan hei chim rih te lai? Kan chim hlan in ka chim dingmi hi biavaivuan a si maw? Biatak a si maw? Zumh tlak a si lai maw?" timi ruah cikcek kan hau. Pathian thawngtha chim zongah lih chim a ngah lo. Lih cu lih a si ko caah, Pathian duhmi a si lo.

Nihin ni ah, Krihfa tampi cu bible biatak nakin a leng tuanbia le thil khuaruahhar ngaih hi kan uar deuh. Cucu thil pawi taktak a si. Kan uarmi hna hi ruat hmanh u sih. "Russia hell an pemh ti te hna: phungki a thi i a ruak a thu cangmi a tho than ti te hna;  ngakchia pa van ah a kai i a rak kir than ti te hna; khur chung in Satan a chuak le a zuan an hmuh ti te hna;  van sangpi ah Jerusalem thar an hmuh ti te hna; Hell ah Aung San te hna, Mahatama Gandhi, Michael Jackson, Selena te hna an tla ti te hna; cuka ah a nih aa lar ti te hna..." an si.

Hihi an si lai lo tinak a si lo. Asinain a hohmanh nih lih an tawnmi le a tak a si le silo theihlomi tamtuk kan chimrel tawnmi hi, thil pawi ngaingai a si. Kawlram tuhtah-shwesung bantuk tuanbia, rel nuam le khuaruahhar a simi thil tam tuk hi, minung nih an tawn i, sipuazi ah a hmangmi an rak tam tuk.

Baivaivuan hi, aa thawknak zong theih set a si lo nain a donghnak cu tih a nung tawn. A theipar cu a chia kho taktak. Zeicatiah "Chakum ah an voih an voih I thlang um ah eek in thang" timi Lai phungthluk bantuk bia khi biavaivuan umtuning cu a si caah a si. A silomi thil kha a simi thil ah chuah sual a fawite. Cucaah biavaivuan cu aa thawkka tein, tei khawh le hloh khawh a herh. Tei khawhlo le hloh khawh lo ahcun, a theipar cu a chia kho ngaingai.

Biavaivuan hi, Lai le Mizo zong nih caih kan huam. Kawl le Mirang tiang zong nih biavaivuan cu an chim ve. Miphunpi hna nih cun, "Biavaivuan hi cauk le news ah chuah in pawcawmnak tiang an hman. An fim tuk caah, biavaivuan in an i cawm kho. An rum kho. An chimmi hi a taktak bantuk taktak in an lih an tawn khawh caah, a tak le taklo theih awk a har tuk. Fim deuh poh ah, lih hi a taktak lo in chim thiam deuh chin lengmang a si. Tu chancu, cauk le catlap lawng siloin "electronic lihchim" chan kan phan i, zapi zaran cu biatak thei ti lo in, a lem (fake) nih a kan vaivuanh khawh ngai. 2016 US Election hmanh kha fake news nih tamtuk mipi a hlen hna ti a si ko.

Biavaivuan nih ram kuainak tiang a chuahter khawh. Raltuknak le minung thawng tampi thihnak tiang a chuahpi khawh. 2002/2003 ah, Pre. Bush chimmi Biavaivuan nih, "Iraq tuknak tiang a chuahpi i, minung million in thihnak, US ralkap 4,000 renglo thihnak le 35,000 renglo hmaput nak a chuahpi.

Bush nih "Pre-emptive strike" le "Regime change" timi a aupi lio ah, "Bush ruahnak hi a dik lo" tiah a chimmi pakhat ka si ve. Laimi tampi nih an rak ka pawm lo. Nihin ni ahcun, Bush nih viavaivuan a tawn i, amah nih aa zumh. Cu biavaivuan cu hrampi ah chia in ral a tuk. A theipar cu Iraq buainak lawng silo in innpa ram Syria tiang in a kemh viar cang. ISIS tapung buainak tiang a phan cang. Lih le biavaivuan in thawkmi thil cu theipar a tha bal lo.  

Cucaah mi nih an chimmi bia paoh hi, zumh le pawm ding a si lo. "Biatak a si maw? Biatak a si hnga maw? Thil si kho a si maw?" tmi hi ruah cikcek hnu ah zumh tlak lo cu zumh ding a si lo. Pawm tlak lo cu pawm ding a si lo.

Cucaah mifimmi nih cun, bia hi biatak (truth) lawng kan chim a herh an ti. Jesuh nih cun, "Biatak cu nan hngalh lai i, biatak nih an luatter hna lai" (John 8:32) a ti. Biatak hi kan luatnak a si. Cun "Kei cu lam, biatak le nunnak ka si" a ti( John 14:6). Jesuh cu biatak a si caah, a nunchung ah biavaivuan a chim bal lo. Cucu Jesuh le Jesuh zumtu pawl kan i dan ngaingainak a si. Jesuh zumtu tampi cu biavaivuan chim kan huam tuk.

Jesuh cu Lih a chim bal lo i lih zong a si lo. Cucaah Krih zummi paoh cu, lih huat le biatak chim hi kan rian a si. Biatak hi nifatin kan nunnak caah lam hmuhsaktu le lam hruai a si awk a si. Biatak cu a zungzal zal in aa thleng lo i thiltha a si. Mi nih an tanh lo zongah aa thleng hlei lo. Amah ningte a si ko. Cucaah Jesuh zum taktakmi nih cun, Biavaivuan chim lo ding a si. Bia hi a silomi siter lo ding le tawn lo ding a si.  Jesuh zong taza an cuainak le vailamtah an phakternak hi, vawlei mit in chim ahcun, "biavaivuan" ruang ah a si. A phunphun te sual an puh i, taza an rak cuai ve kha!

US President in UN Secretary tiang, "lih an chim ahcun mi lihchim a si ko." A hrokhrolmi cu Krihfa si zongah mi hrokhrol a si ko. A ho hmanh lih a chim ahcun lihchim a si ko. Khawika kan um hman ah, a ho hmanh nih, "si dawh a si, a si men lai" ti phun hin, mi purhdah le  mi nih an chimlo mi bia chim piak ding a si lo. Mi nih a ruah in an ruahlomi khua hna, ruah piak le chim piak ding a si lo. Cu bantuk in purhdah le lunghrinnak hi, mipi caah damlonak a si. Lih cu cancer bantuk a si i, dam a har ngaingai. Lih chim damternak sii a um kho lo.

Lih chin te hna; mi nih an chim lemlomi tawn piak; an ruah lemlomi ruah piak le chim piak hi, sual lian taktak pakhat a si. Lihchimmi paoh cu khuachia fa (John 8:44) tiah Jesuh nih a kan ti. Cucah Krih zumtu taktak Krihfa a simi paoh nih, lihchim hi kan i ralrin/hrial a herh. Rumor (biavaivuan) a tam tuknak ahcun biatak a nung kho lo. Biatak a nun khawhlonak Krihfabu cu rawhnak nih a den tawn hna. Cucaah Krihfabu kip ah biavaivuan chim hi ralrin le hrial a herh.  

Ataktak ahcun, Krih umnak ahcun biatak chim a si. Biatak chimnak hmun ahcun Krih a um i, a cawnpiaknak a nung. Krih umnak ahcun, biavaivuan a nung kho lo. Biavaivuan umnak ahcun Krih a um kho ve lo i, biavaivuan a nun tuknak hmun ahcun Krih a nung kho ve lo. Zeicatiah "Biavaivuan le Krih cu aa ralkahmi an si." 

Cucaah pumpak, chungkhar le buupi kan zumhnak, tuahsernak, nunnak le chungril ah Jesuh Krih a um maw umlo timi cu, "Biavaivuan maw kan chim deuh? Biatak dah kan chim deuh" timi in a cuaithlai khawh ngai a si. "Biavaivuan zeizat dah na chim i. Biatak zeizat dah na chim?" timi hawih in nang le kei zong kan zumhnak le sining cuai thlai khawh a si ve. 

--------------------------------------


Chinchiah

1. The Boy Who Came Back from Heaven timi cauk hi Amazon.com ah cah khawh a si rih. A thar a chuak ti lo. Cu cauk bochan in cauk dang zong a chuak rih. Ngakchia pa nih ka thilo tiah a timi kong kha Pulpit le Pen timi ah an tial. Cucu Washington Post nih January 16, 2015 ah an tial chin mi a si).