Lairam Mei Kanghnak le Himbawmnak Caah Cozah Nih Zeidah An Tuah?

Nihin ah Tio khua i khua a sami kan chungkhat a rak kan tlawng i Washington DC lei kan thlah pah hna ah, lampi ah Tio khua i inn a kanghnak kong a kan chimh. Dawr ngeitu ngaknu a thihnak kong le midang an i hliamnak kong a kan chimh i, ngaih a chia taktak. Cu inn kangmi cu April 16, 2018 ah a si. Inn ruk a kang i, Tio khua caahcun sunghnak nganpi a si. Tio khua hi ka rak phanh lengmangmi khua a si i, pumpak in ka lung zong a tha lo ngaingai.

Tio khua inn a kangh lio (naih tein thlakmi)

Tio khua inn kangh lio (April 16, 2018)

Kan van tlun tlawmpal ah, Hakha khua i Ahan nu te inn le innpa chakthlang inn kanghnak kong kan van theih than. Minung pathum an thihnak kong kongkau a kan chimh. Kan umnak khua ah a thudir vemi a tupa pakhat zong thlacam topinak tlawmte kan va tuah.

Thil sining a kan chimh tikah, ngaih a chia. Lung a tha lo. Khua ka ruahmi cu, Lairam ah himbawmnak (safety) hi, biapi taktak ah cozah nih a kan chiah piak a hau cang tiah ka ruat. Mi nih an duah hramhrammi a si ahcun, kham awk a har ngai nain, zeidang a si ahcun, ralrin khawh ding tampi a um. Inn kanghnak aa thawknak hrampi cu aa lo lai lo nain, mei he aa pehtlaimi thil ah, chuahsualnak tete a um ruangah a si zungzal.

Ruah dingmi pakhatnak cu mei kan hman ning hi a si. Hakha ah electric mei a tha chin lengmang. A thazaang a cak chin lengmang. TV, Video, Computer, rawlchumhnak, darlin hnurnak le meiceu caah a phunphun in aa hman tikah, electric hri le thil sining a that ve lo ahcun, electric zong in inn kanghnak le zeidang chuahsualnak a um kho ngaimi a si. Cupin ah hri an zam ning le "surge protector" (electric a sawt suallonak ding caah khamtu) hna an hman lo ahcun electric sawk ruangah inn kanghte hna zong a fawi ngai ding a si.

Kan ram inn hna hi a tam deuh cu mei kangh a fawimi thing in sakmi inn a tam caah, zeicang cu chim lo. Telephone battery charge nak le mei vannak sawhsawh hmanh in, a linh tuk lio caan ahcun inn kanghnak a chuak khomi a si. Cucaah mipi nih electric kan hman tikah, a thatnak lawng theih kha tih a nung i, a chiatnak le tihnunnak kha theih chih hrimhrim a herh.

Fimthiamnak le ralrinnak a san tuknak le himbawmnak a that tuknak USA hmanh ah, electric puah ruang le gas puah ruangah inn kangh hi a tlawm lo. Fek tuk in rak sakmi President Trump inn hmanh hi voi hnih bak a kang cang. Kan umnak Columbus zong ah electric ruangah inn kanghnak hi a caan caan ahcun a  chuak ve tawn.

Lairam khaupi sining zoh tik ah, innlo a chah chin lengmang. Hmunhma bi te ah innlo a tam chin lengmang. Inn lo a sang chin lengmang. Asinain kangh a fawimi far thing le yenan-ek thuhmi inn zong a tam. Meiti zuarmi le zeidang a puak khomi thilri zong zuar a tam chin lengmang. Meiti rawn a haumi motor le motor cycle zong a tam chin lengmang i, inn kanghnak ding le mei dangdang kanghnak zong a tam kho chin lengmangmi a si.

Inn a kangh tik ah, thilri cu chim lo, inn man hmanh ah ting thawng tampi pumpak an sung. Thilri caah thawng tam tuk man an sung rih. Minung dawng khat an sunghbaumi kha Lairam le Lai khua suanghbaunak pakhat a si ve. Mi pakhat thanchonak kha kan miphun thanchonak pakhat a si ve. Kan i tlai dih. Kan i then kho lo. Cucaah pumpak chungkhar inn a kangh tikah kan miphun caah sunghnak nganpi a si.

Cucaah hi bantuk in pumpak innlo sunghbaunak siseh, cozah innlo sunghbaunak siseh, a zor deuhnak ding caah le a hlankan in ven khawh dingmi cu kan ven khawhnak ding caah, Lairam cozah nih biatak tein upadi chuah le mipi fimchimh a hau. Culoahcun kan ram le miphun caah sunghbaunak tampi a chuak than rih ko lai.

Cucaah Lairam Cozah nih, kan Lairam ah mei kangh in kan i ven khawhnak ding caah le minung kan himbawm deuhnak ding caah, a tanglei bantuk in riantuan a herh:

1. Inn hlat deuh in sakter ding. "Taaih inn a si ahcun, pe cu zat, thing a si ahcun pe cu zat" ti bantuk in a hlat le nau kha rihma khiah piak a herh.

2. Mipi nih mei kongkau ah fimnak an ngeih khawh nak hnga ding caah, "mei he aa pehtlaimi fimchimhnak le training ngeih a herh." Mei a thatnak le tihnunnak le mei hmanning tha tein kum fatin tein chimh a herh.

3.  Inn kip ah electric hman ning phung le rihma an khiah piak hna a herh. "Surge protector" timi electric thazaang a tam tuk tik ah a puah sualnak lonak ding caah a vengtu bunhter dih ding a herh.

4. Cun inn kip ah "mei hmihnak" (fire extinguisher) chiah khawhnak ding lam kawl piak a herh.

5. A herh cemmi cu, meikhu le meikangh a thei khotu le tlai khotu "Fire Alarm" timi hi, khuapi pek, khuate pek ah inn kip ah bunhter ding a si. Abikin electric hmannak khuapi chungah "Fire Alarm" bunhter hrimrhim a herh. Hihi an bunh dih ahcun, inn le thilri a kangh dih hmanh ah, minung himbawm khawhnak ding a lam tampi a um. Minun thihnak le khawndennak tampi a zor lai.

6. Inn sak tikah, "electric lei thiammi" (electrician) lawnglawng nih inn chung electric hri hi zamter ding a si. Hihi a herh taktak. Electric kong a theilomi nih a zei rira lo in electric peh lo ding a si.

7. Inn kangh tikah aa thawknak a ruang? Amah tein maw aa thawk? Minung ruang dah a si" timi tha tein hlat i, cu aa thawknak piahtana kha biatak tein a phi kawl ding. Minung nih an duah hramhrammi a si ahcun, fak taktak in a zizut hrimhrim ding le fak taktak in dantarnak pek ding a si.

America ahcun, electric le gas hi an hman tuk caah, mei lei himbawmnak hi inn an sak hlan in siseh, an sak lio ah siseh tha taktak in an zoh peng. An sak dih hnu zongah, cozah nih an thlahmi "electrician" nih an zoh rih. Cu hnu ah "a him ko" an ti hnu lawng ah, inn kha luh khawh a si. Cozah nih hi inn hi a himbawm ko timi a um hlan lo paoh ahcun, pumpak inn pek, cozah inn pek luh khawh a si lo.

Abikin mi zapi hrawmmi inn (commercial building) ahcun phunglam an rengh chinchin. Tahchuhnak ah, inn kha a lianh tuk ahcun mei a kangh tik ah a hmih a har tuk ding a si caah le minung chuak manh lo in thih khawhnak ding a si caah, mahtein a kapmi tidong (sprinkler system) timi kha an hman i, inn a di kam ah tidong an chiah. Inn a kangh sual ahcun van hman i, a mah tein ti a put ding khin an ser. Tangka zong tampi a dih kho. Hlan ah mah bantuk hi a rak um lo nain chanthar mipi hmanmi inn paohpaoh ahcun an chiah dih cang. Hi bantuk in an tuah caah, USA hi innlo a tam pin ah electric le meiti an hmang tuk nain inn kangh hi a tlawm ngai.

Lairam cu kan si a fah chin chap ah, kokek rawhralnak nih kan khuaram a hrawh lengmang ahcun, kan ram le miphun thanchonak tiang in a kan fumter khawh caah, Lairam Cozah nih kan ram i mei kanghnak le himbawmnak hi, upadi biatak tein tuah piak i lam a kan hruai dingmi hi, a herh taktak ko. Iinn kangh le chuahsual a tam tuk cang caah Lairam cozah nih thil pakhatkhat cu a tuah hrimhrim a herh cang. Cu ti an tuah ahcun, Lairam ah mei in sunghbaunak le thihlohnak a tlawm deuh hrimhrim lai.

Inn kangh um tik ah, a hmih sawhsawh lawng a za lo. Cozah nih mei a kanghnak a ruang kha tha tein hlathlai le a hlankan runvennak kha tha tein research tuah i mipi fim chimh a herh. Upadi phunphun ser i, mipi nih an zul maw zullo timi zong fek tein zoh a herh. Cucaah hi tluk sunghbaunak kan ton cangmi he pehtlai in, mei kongkau ah kan cozah nih zeidah an tuah timi hi, cozah lila nih bia i hal i, mipi zong nih biahal a herh taktak cang.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
                                                The Hakha Post Nih Hakha Meikanghnak Kong An Tialmi
MENU
HomeTualchung thawng
Hakha lamtonnak ah inn pahnih a kaang, minung pathum an nunnak a liam
31/05/2018 

By  Salai James Neih Thang 

Hakha lamtonnak, Pale Store le Pi Vui Cer inn (Ni Ceu nu inn) cu May 30 zaan suimilaam 1:30 in a kaang i minung pathum an nunnak a liam.

Hi a kaang mi ah Pi Vui Cer inn in kangh hram aa thawk mi a si i a chung um mi Pi Vui Cer le a fanu Van Bawi Zi a kanghchih hna. Pale Store dawr zong a kangh i a chung um mi Pi Aye Nua a kanghchih ve. Pi Vui Cer hi kum 90 a si i a fanu Van Bawi Zi hi kum 45 a si. Pi Aye Nua hi kum 65 hrawng a si.

Hi kong he pehtlai in innpa Saya Ral Dun nih, “Thinginn a si i a kangh ning a ran tuk. Mei faak deuh in a kangh hnu lawng ah kan theih. Kanmah zong nih zei ti hmanh in kan chanh manh hna lo. Pale Store dawr tu hi kan thangh hna i an chuak dih tiah kan ruah nain an pi hi a chung a luh than ca ah atu bantuk in thil a can hi a si,” tiah a chim.

Hakha Dawrthar Sang Khuabawi Pu Van Khia nih, “Hi mei aa thawknak cu a fiang rih lo. Pi VUi Cer inn in aa thawk mi a si tiah kan theih. A thi mi hi minung pathum an si i an pathum ning in kan hmuh cang hna,” tiah a chim ve.


Hi inn a kanghnak hi dawrkhaan lawng te a si i thilpuan dawr, sii dawr, thil thitnak dawr, eidin dawr le phuntling in zuarnak dawr an si.

Hakha Meithahnak Zung riantuantu pakhat nih, “Atu tiang ah zeitin mei aa thawk ti mi cu kan hlat kho rih lo. Mei kan thah dih hnu in zeitin dah aa thawk ning a si ti mi chekhlatnak kan tuah te lai,” tiah a chim.

Hakha Meithahnak Zung nih a kangh le cangka in mei an thah i a pawngkam inn kangh lo ding in an hmih manh. (By: James)
-----------------------------------------------------------------------------------------------

Hakha Ah Mei In Paammi Pi Vui Cer Kong Theihtlei

Mei ah a kan pamtaak mi Pi Vui Cer (Ni Ceu Nu) hi Rev. Edward Mang Kio Thang nupi a si. Rev. Mang Kio Thang cu Halkha khuauk bawi arak si. Ni Ceu Nu thawng in khrihfa ah a hung cang i pastor zong Lung Biakinn ah caan saupi arak kan tuanpiak mi a si. Mang Kio Thang lungthlennak kong cu Dr. Johnson nih hmanungbik a tialmi cauk, On the Back Road to Mandalay (pages 255-258) ah a langhter. 

Ni Ceu Nu a zumhnak a fehning le nu raltha arak sinak kong Dr. Johnson nih a tialmi tawite in ka vun langhter. Kan nu Ni Ceu Nu philhlonak ca ah a si:

1. Dr. Johnson te Halkha an phanh hmasa, 1947 ah hin Mang Kio Thang cu khuauk bawi arak si. Hlan lio khuauk bawi dang bantuk in zu le sa he arak i ciah ve. Hi bantuk minung hi a hnu ah bochan ngai mi pastor ah a hun i chuah te lai tiah Dr. Johnson nih a ruat lo. 

2. A nupi (Ni Ceu Nu) thawng in Mang Kio Thang cu a lung aa thleng i khrihfa ah a lut. Cu kong cu Dr. Johnson nih chim lengmang ding le philh awk a tha lo mi tuanbia a si tiah a ti. Voi khat cu Inn Ral Nubu Nithum zaan thlacamnak ah Mang Kio Thang papa a damlo tiah thawng an theih. An inn ah an va kal i Ni Ceu Nu nih tha tein arak don hna. Cu ti nu rual nih an cung i zawnruahnak an ngeih mi cu Ni Ceu Nu nih a hmuh tikah, an inn ah cun len a sawm lengmang hna i thla an campiak tawn. A hnu ah Ni Ceu Nu a lung aa thleng i khrihfa ah luh aa tim. Hi hi hlan chan i nu diarhmun ah, a hlei in khuauk bawi nupi caah a har ngai mi a si. Asi nain, Ni Ceu Nu cu Khrih a zumhnak ah nu raltha ngai ngai arak si. 

3. Ni Ceu Nu cu tipilnak ka ing lai tiah biakhiahnak arak ngei. Hlan ah cun an zumhnak a feh le feh lo, Khrihfa nun ah an i biatak maw biatak lo ti hngalhnak ah thlaruk chung anrak hngahter hna. Cu ti tipilnak in ding ah thlaruk chung a hngah lio a ahcun, zaan an ih kar ah an inn arak kaang. An minung an him fangfang lawng a si, an thilri vialte mei ah arak cam dih. Cu tan ah cun inn 7 arak kaang. Hlan khuahrum bia mi hna ruahnak ah, Ni Ceu Nu nih Khrihfa Pathian a biak caah a cungah an khuahrum a thinhun langhternak a si an ti. Cu tikah an innpa chakthlang mi tampi nih Ni Ceu Nu cu heh tiah an mawhchiat. Nangmah ruangah kan inn a kaang; cu caah ram dang biaknak cu na kaltak i lawki (lai phung) aha kiar than a hau. cu lo ah cun hi nak thil tihnung deuh nih a kan tlunhnawh sual lai tiah an ti. Hi lio hi Ni Ceu Nu caah a har ngai ngai. Cu lio ah cun zumtu a nu hawi hna nih thlacamnak in an bawmh, zumhfek in a um nakhnga thazang an pek. Cu lio thengte ah cun Mang Kio Thang nih: "Kan ngiatnak a sau nawn cang. A tu bantuk innpa chakthlang nih an in mawhhchiatnak le sual an in puhnak hi na tei khawh i fek tein na diar ahcun, na zumhnak hi a hmaan tiah ka hngalh lai" arak a ti. 

4. Ni Ceu Nu cu a zumhnak ah fek tein arak diar taktak i Mang Kio Thang (Ni Ceu Pa) zong cu a nupi (Ni Ceu Nu) thawng in a lung aa thleng i Khrihfa ah a lut ve. Mang Kio Thang cu Paul bantuk in a nun khel aa let mi pa, zumhtlak Khrih hnuzultu pakhat ah aa chuah. A hnu ah Bible Sianginn a kai i 1961 thawk in pastor rian a tuan. Lung Biakinn saknak ah biatak tein thazang arak chuah tu le bochan ngai ngai mi Pathian rian tuantu ah aa chuah. Dr. Johnson te 1966 i Kawlram in anrak dawi hna lio ah Kawlram Khrihfa hi harnak an tong lai i an zumhnak an kaltak sual lai ti anrak phan bik mi a si. Cu lio ah cun Mang Kio Thang nih Dr. Johnson sinah arak chim mi bia cu: "Bawipa, tap hlah, na ngaihchia in na lung zong dong hlah. Zei kan ton zong ah zumhtlak in kan um ko lai. Khrih sinah thih tiang in zumhtlak kan si ko lai." 

5. Hi ti Mang Kio Thang nih zumhawktlak taktak in Pathian aa bochannak cu a nupi, Ni Ceu Nu zumhnak thawng in a si. Ni Ceu Nu cu zumhnak ah nu raltha arak si. 

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Chinchiah:

Acunglei capar hi Rev. Dr. Hrang Hlei nih CBCUSA email ah a tialmi le The Hakha Post catialtu Salai Jame Neih Thang tialmi hna tar chihmi an si. Careltu caah lung fian deuhnak ding caah tiah tar chihmi an si.