India Tikulh Pakhat Rili Ti Nih Phum A Timh

"Vawleipumpi lumnak nih rili tii a kaiter lai" tiah mifimmi nih an rak chim tawn mi hi, tuanbia sawhsawh le ca chung lawngah a ummi si ti lo in, vawleicung pumpi ah a chuak cuahmahmi a si cang. Naite ah Italy ram Venice khua cu rili tii nih fak tuk in a phum. Venice hi vawleicung pumpi ah, tourist tambik tlawnmi khua pakhat a si i, rili tii nih a phum chin lengmang cang. Cucaah vawleicung ah tii nih a phum hmasat dingmi khuapi pahra chungah aa tel ve mi a si. 

Tii nih Venice khua a phum lio

Vawleipumpi lumnak ruang ah, rili tii kainak hi vawlei pumpi nih an tuar chin lengmang i, Bangladesh, Kawlram le India zong ah a taktak in an ton cuahmah ve cang. Hihi mithla thih bantuk a si ti lo. Mithmuh kuttong bak in an cang cuahmah cang.

Vawleipumpi lumnak nih hin, tu chun ah vawleicung tikulh tampi cu a hrawh cang i, rili kam khua tampi cu harnak a pek cuahmah cang hna. Minung nunnak ah harnak tam tuk a chuahpi  cang.

Kan hnu ah Kawlram kong ca an tial., Irrawaddy tivapi rili a va luhnak khi tii a thang tuk cang i, rilikam vawlei tam tuk aa rawk. Lo le cinthlaknak aa rawk. A almi tii a kai caah thingram an thi i, nga zong a tlawm chin lengmang tiah an ti.

Naite ah India ram ummi Ghoramara Island cu kum chiar tein rili tii a kai chin lengmangmi nih a phum chin lengmang i, a chung ummi minung caah khuasaknak a har chin lengmang ti a si. Tikulh chuahtaak an duh nain chuahtaak nak ding le thialkaamnak ding caah thazang an ngeih lo ti a si.

Ghoramara Island hi meng 1.8 a sau. Bay of Bengal rili kam i, Sundarbans Delta timi "tivapi a va chuahnak nelrawn tikulh" lak i a ummi tikulh pakhat a si. A liamcia kum 10 lio ah minung 7,000 tluk an um. An zam hna i a tu cu 4,800 lawng an tang. Minung an zornak a ruang cu, rili tii a kaimi nih a liamcia kum 20 chung ah, tikulh zatceu cu a phum cang i minung umnak a that ti lo caah a si, an ti.

Hi tikulh hi Kolkata i thlanglei meng 93 ah a ummi a si. Rili tilet a sang chin lengmang i, tikulh tlangkam hi a hrawh chin lengmang. Saram eiding tirawl a har chin lengmang. Innlo khuarnak a har chin lengmang fawn. Leikuang zong an rawk. Ungkung le zeidang thinkung an cinmi zong tam tuk rili tii nih a hrawh cang. Cinthlaknak vawlei zong a har chin lengmang i, minung cawmnak ding a har taktak ti a si. Khuami cu an lung a dong taktak ti a si.

Ghoramara Island rili tii nih hi tin duhsah tein a hrawh

Tihnung bik cu cyclone thlichia fak le tsunami hna a um sual ahcun a tikulh ning in rawh khawh dingmi dirhmun ah a um cang ti a si. Hi ka hi cyclone tamnak hmunhma zong a si caah, tihnung taktakmi dirhmun ah um lio a si.

Tikulh ummi minung hna nih, "India tlangram ah cozah nih a lakka in vawlei kan pe hna seh law cu, kan tikulh hi kan chuahtak ko cang lai. Zeicatiah vawleicung khuacaan aa thlengmi nih, rili tii a kaiter i, kan tikulh hi hmailei ahcun rili tii nih a phum ding a fiang ko" tiah an ti. Minung an um ngam set ti lo. Zaam le an zaam kho fawn lo i, cuticun thinphang thlasang in an thudir ko hna ti a si.

Nihin ni tiang cu India cozah nih zeihmanh an tuah piak rih hna lo caah, zeihmanh tuaktan awk thalo in tikulh ah minung 4,800 cu an i taap rih ko. Hmailei ah zeitin dah an si te lai timi cu theih khawh a si rih lo.

Liamcia 2010 ah Bangladesh le India kum 30 an i cuh lengmangmi meng hnih tluk a sau i, meng khat le cheu tluk a kaumi New Moore Island cu, rili tii a thangmi nih a phum cang i, cuh awk a um ti lo. An dai cang. Cucaah "India le Bangladesh kar ah Global Warming nih daihnak a ser" tiah an ti phah.


----------------------------------

Zohchihmi ca

1. Hindustan Times "Life on the shrinking Ghoramara Island in the Sundarbans delta," Dec 01, 2018.