John the Baptist Chuahnak Khua

Tipilpetu Johan chuahnak khua hi Bible nih "a min" a tial lo i, a chuahnak hi dik tein theih khawh a si lo. Asinain Catholic biaknak hruaitu upa hna hi, tuanbia hlathlai an thawng ngai i, hlanlio Franciscans pawl hna riantuannak thawng in, thil tampi hi theih khawh a si.

Bible ah John the Baptist chuahnak khua min hi ziah dek a tial hnga lo? Bible tialtu hna nih an tial lio ah an hlathlai khawh lo caah a si kho men. Asiloah a fawinak in dek ca an rak tial caah an lak sual bia a si hnga. Thawngtha cauk tialtu hna lak ah, Dr. Luke nih Johan chuahnak khua kong hi, tawite a tial.  Cu lawng cu John chuahnak khua kong kan theihmi a si.

Mary cu Vancungmi Gabriel nih a ton i, "Na chungkhar nu Elizabeth zong nau a pawi i, a tu cu thlaruk a si cang" a ti hnu ah, Mary cu Elizabeth tlawn i a va kalnak kong ah khan Elizabeth khua kong cu hi tin Luke nih a tial:

"Mary cu khulrang in aa tim i, Zachariah inn a umnak, Judea tlangram i a ummi khuapi (town) pakhat ah a va kal i Elizabeth cu a va biakchonh" (Luke 1:39-40)

Luke nih a tial ning bak tein rel ahcun, Mary hi Nazareth khua an inn in, "duak" tiah innpa len bantuk in va kal duak bantuk khi a lo. Nazareth le Elizabeth khua khi aa naih tukmi, chikkhatte le luklak i phak khawhmi khua bantuk khi a lo.

Asinain Luke nih a tialmi zoh tik ah, Elizabeth khua hi "Judea ram tlangcung khua a si" timi kha theih khawh a si. Cucaah Galilee peng Nazareth in Judea ram hi a buaktlak in meng 70-90 karlak hlat ah a um kho. "Khawika khua dah a tlawn?" timi khin tuak a hau. Cun a tlawnmi khua cu, Luke nih "town asiloah city" tiah a ti caah, khuapi fate a si tinak a si. Tu chun hmanh ah a hme ngai i, Elizabeth te chan ahcun a rak hme taktak ko lai timi cu a fiang.

Hi lio caan ah tu chan bantuk in, lam tha tuk an rak um lo. Cucaah khual tlawn hi a har i, tha a rak di ngai. Cucaah meng 70-90 hi a tlawmbik ah ni 5-7 karlak kal a si. Cucaah Mary zong hi fawi tein a kalmi a si lo. A zarh deng in a rau lai. Cu vial lawng cu, Elizabeth khua kong hi, Baibal nih a kan chimhmi a si i, cu pin cu theih khawhmi a um lo.

Hlanlio biaknak hruaitu hna nih an tuak lengmang tik le thil sining tuanbia an hlat lengmang tik ah, Tipilpetu Johan a chuahnak khua, a tu chan i "Ein Karem" timi a si tiah an ti. Hihi Arab holh a si i, a sullam cu "Spring of the Vineyard" (Mitsurdum Cerhtiput) tinak a si. Hi khua hi, cerhtiput nih cun khua hi tii a pek i, khuasaknak a rem caah hlan lio chan in minung khua an rak sa cang ti a si. Dar Chan (Bronze Age) timi BC 3300-1200 karlak minung hmanmi thilri tete hi, hi khua ah an hmuh caah khuahlun taktak a si ko tiah, thilhlun cotu hna nih an ti.

Ein Karem hi 1948 in Jerusalem District ah a ummi Palestinian Arab khua a si. Minung hi 2000 tluk an um. Jerusalem in Nitlakthlanglei meng nga tluk a hlatnak ah a um nain, tu chan ahcun Jerusalem hi a kauh tuk caah Jerusalem khuakam te ah a um cang. Bethlehem he aa hlat tuk lo. Bethlehem cu Ein Karem in nichuah thlanglei ah a um. Bethlehem le Ein Karem hi, Judea ram ah a um veve mi an si. Nazareth in Ein Karem kal ahcun Jerusalem hi pal pah lo awk tha lo a si.

Hlanlio khualtlawnnak lam in tuak tikah, Nazareth in Ein Karem hi meng 90 tluk a hla. Mary hi cu ka khua a va tlawn tik ah, nau cuan ka a si caah nikhat ah meng 15 in a kal ahcun, ni (6) rau ding a si.

Luke nih a kan chimhmi cu, "Mary hi a mah te lawng khual va tlawn dawh a si. Cun nau (Jesuh) a pawika te a si fawn. Nu sining cun thlano a theihka hrawng a si kho. Luke nih hi Elizabeth khua te hi, a min tial lo in, "tlangram khua" tiah a tial. Baibal cheukhat ahcun, Elizabeth te khua hi, "Judah tlangtluan ah a ummi" ti zong ah an tial. Jerusalem he an umnak tlangtluan aa khat ti a si.

Cu ka khua te ahcun "Mary cu thla thum a cam" ( Luke 1:56 ). Thla thum ahcun a nau zong a lian ngai cang lai. A thlano theih zong aa lim deng cang lai. A paw zong aa thei pah cang lai. Cu hnu ah Nazareth ah a va kir khi a si. A tlun pah zong meng 90 tluk a ke in a kal than. A temtuar taktak lai. Cu hnu ah, vat ding in aa thimmi le an i hammmi Joseph kha Mary nih bia a va ruah ding khi a si. Joseph sinah vancungmi aa phuang rih lo. Mary nau a pawi timi a thei rih lo. Mary a tlun lei lamthluan cu, Mary caah cun khuaruah ding a tam tuk. Ngaihlah dingmi thil a tam tuk. Lungleng le lungthin kekkuai taktak in Nazareth lei tlun hi aa thawh ding a si. A lamthluan hei tuak ve ko law? Zeidah a va lawh hnga?

Mary a va lennak khua Ein Karem ah hin, Elizabeth le Zakhariah hi inn pahnih an ngei lai tiah mifimmi nih an tuak. A ruang cu Zakhariah cu "tlangbawi a si." Hi lio tlangbawi cu an nung kho ngai. Mi nih upat tihzahmi an si. Zachariah timi sullam cu "BAWIPA Theih" (Remember Yah) ti a si. Hi ka zawn ah,  "Yah" cu "Yahweh (LORD)  tinak a si.

Zachariah te inn pakhat cu nelrawn ah a um. Pakhat cu thal a linh deuh lio caan i, thlikik an donnak deuhnak ding le a daih deuhnak ding caah an sakmi a si i, a sannak deuh tlangpang ah a um. Cuka cun Elizabeth zong thla 5-6 chung leng chuaklo in a umnak a si i, Mary a va lennak hmun zong a si an ti. Cu ka ahcun "Churh of Visitation" timi hi 1955 ah Franciscans nih an sak. Hi hi Ein Karem ahcun biakinn dawh bik a si an ti.

Mary a lennak hmun ah sakmi Church of Visitation

Zachiariah inn pakhat cu Nelrawn deuh ah a um. Ein Karem ah hin Church of John the Baptist timi pahnih an um. Mi tambik theihhngalhmi cu Roman Catholic sakmi the Nativity of St. John timi a si i, khuacuanhnak sang taktak a ngeimi a si. Hi biakinn hi a niamnak deuh, nelrawn deuh ah a um. Hi ka ah hin John the Baptist hi a chuak i, a pa Zachariah zong bia a chim khawhnak thannak an inn a si an ti. Hi zong hi Spanish siangpahrang bawmhnak in, Franciscans nih an sakmi a si.  A dang pakhat cu 1894 ah Eastern Orthodox nih an sakmi a si.

Ein Karem khualai ummi Church of St. John the Baptist

Ein Karem Russian Orthodox Church 

Mary a va lennak tiah timi Church of Visitation in nichuahlei kap deuh ah hin, cerhtiput tha ngaimi a um. Cucu Mary nih a va tlawn pah hna ah a dinmi tiput a si tiah an ti caah, "Mary's Spring" tiah an ti. Hlan ahcun din khawh a si nain, tu chan ahcun pawngkam ruangah a hnawm deuh i din ngam tuk a si ti lo ti a si. Hi cerhtiput (spring) cungah hin, Muslim nih Mosque sang ngai an sak cang.

Hi bantuk in Mary va tlawnmi Elizabeth khua (John the Baptist chuahnak) a si caah, a zoh duhmi an tam ngaingai. Cucaah tourist an tam ngaingai i, kum khat ah 3,000,000 kuakap lengmang nih, Paghian biak pah in an va lenmi khua a si. Vawleicung biaknak lei khual tlawng cheuthum cheuchat nih an pal peng ti a si. Cucu nihin ni ah Ein Karem an tangka hmuhnak a that biknak zong a si. Kut in sermi thilri tuktak zuar in minung tampi an i cawm.

Jerusalem in a hlat lo caah tlawn fawite zong a si. Tuanbia zoh ding ding tampi a um. Sizung minthang taktak Hadassah Medical Center zong a umnak a si. Hlan ahcun a rocar tuknak khua a si nain, Israel cozah nih thingkung tam tuk an cin caah, a pawngkam hi hring dildel tein a um aa dawh tuk caah lenvah zong a nuam taktakmi khua a si.

Cucaah ruah lengmang ah hin, Jesuh Krih hi "Kan sualnak in kan thlarau khamhtu lawng siloin kan sifahnak chung in mi khamhtu zong a si chih ko" tiah an timi hi, Erin Karem khua sining ah a tling taktak. Jesuh cu kan zeizong te a si taktak ko ti lo awk a tha lo!

Mary's Spring

Ein Karem le Church of Visitation

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------