US Cozah An Khar Ruangah Harnak Chuakmi

"US Cozah Khar" timi cu Mirang holh in "US Government Shutdown" ti khi a si. Riantuanmi vialte nih tuan man hmuh kan duh dih. Kan duh lawng siloin kan nunnak ca kan herhmi hrimhrim a si. A bik in nupi fate cawmmi caahcun tuan man hmuh lo cu a si kho lo.

Thil sining zoh le ruah lengmang tik ah, ramdang nakin USA ah hin tuan man hmuh a herh khun. A ruang "tangka liam ding" (bills) tam tuk caah a si. Bills peknak ngeih ti lo ahcun, "awk-hlawh" ah chuah khawhnak ram a si. Zeicatiah dumhau tuah awk a tha lo i, tuan i hmuh lawng ah nun khawh a si. Kawlram le Mizoram tibatuk a si lo.

U.S a pawinak bik cu, nunnak caah "a um lo cun a si kholomi thil" tam tuk a um caah a si. USA ah hin, minung si hnu ahcun a tanglei bills hna hi pek hrimhrim an hau:- inn, gas, tii, electric mei, motor, motor insurance, minung insurance, cell phone, inn phone, internet le zeidang thilri hrukaih le a herhmi khi a rak tam tuk. Eidin cu vawleicung ramkip pek ciomi a si i, aa khat ko.

Cozah an khar tikah a theipar cu hi tin a si ko!

Nihin ni ah, USA minung tam deuh cu, hmuhmi tangka hi thla dih ah a dih bak. Ni hnih thum ca hmanh a hleimi a um bak lo. Cucu USA ram minung caan tling riantuantu tam bik an dirhmun a si. Tangka lohnak hi a tam tuk. Cucaah, kum khat ah, $100,000 in a cunglei deuhvak a hmumi minung zatuak ah 10% nih cun, "Kan nung kho fangfang a si" tiah an ti. Cuticun USA hi kawl cawp ei cawp le hmuh cawp bar cawp in khuasami an rak tam tuk. Mizoram he aa lo.

CareerBuilder nih USA i ruantuantu pawl nunning an hlathlai i an hmuhmi cu hitin a si. Hi thil nih U.S ram i caan tling riantuantu hna dirhmun le sining kha a langhter ko:-

2016 ah caan tling riantuan (full-time workers) 75% nih cun "kawlcawp eicawp" (paycheck to paycheck) in an nung. 2017 ahcun 78% nih "Kawlcawp eicawp" in an nung ti a si. 3% a kai. 2016 ah U.S i caan tling riantuanmi 68% nih leiba cham ding (debts) kan ngei an ti. 2017 ahcun 71% nih an ti. Cu chungah 46% nih cun kan leiba hi kan i tuaktan kho an ti i, 56% nih cun kan i tuaktan kho lo. Lungmit in kan um an ti. 56% nih cun thla khat ah $100 asiloah tlawm deuh lawng hi, kan khawn khawh an ti. 

Hihi 2017 May le June i rian a kawlmi hna minung 2,000 an hire mi hna le caan tling riantuan minung 3,000 interview tuahmi in an hmuhmi phi a si.

Hi thil nih a langhtermi cu, U.S i riantuantu tam bik cu, "zarh chiar lahkhah thoh cawp, kawl cawp le ei cawp" in an nung timi a langhter. An tuan man an hmuh lo ahcun chungkhar caah "tirawl eidin" awk le bills caah a har cang.  A cheu chungkhar cu nupi le lawng tuanmi le va le lawng tuanmi zong an um ve hna. Cu hna caahcun a har chinchin rih.

US ah cun zarh khat voikhat lahkhah thoh deuh a si caah, thaizing Ningani hi lahkhah thohni (payday) a si. Cu ni cu riantuantu vialte i ngaih cem ni a si. Nupi fale nih ngaih cem ni a si.

Asinain USA ahcun thaizing Ningani cu cozah riantuan minung 800,000 ca ahcun tuanman lahkhah thoh a si lai lo. Zeicatiah Pre. Trump nih "U.S cozah a khar" (government shutdown) caah a si. Cuticun riantuantu pawl kha, an tangka hman ning a zorter. Mi tampi khualtlawn an i leet. Nun khawhnak ding caah credit card le bank ah tangka an cawi cang. Cozah ah rian ngeilo bawmhnak (unemployment bawmhnak) sawk ah an buai cang.

December 22 in rel ahcun, cozah an kharnak hi ni (34) nak a si cang. Thaizing cun ni (35) a si cang lai. Cozah riantuan tampi cu zarh (2) leng lahkhah an thoh ti hna lo. U.S tuanbia kum 243 dengmang a kal cangmi chungah, tu tan i cozah khar hi a sau bik a si caah, US sipuazi ca zong ah tam bik sunghnak a chuahpitu a si. October 2013 i cozah an kharmi ruangah 4th Quarter US GDP 0.3% a tumter ti a si. Tu tan i U.S Cozah an kharmi nih hin, "Ramri ca ah tangka a dih dingmi nak tam deuh sunghnak a chuahpi cang.  U.S caah $5.7 billion tluk sunghnak a chuahter i, 2019 First Quarter GDP zong a zorter lai ti a si.

President pakhat nih an tuah duhmi tuah khawh lo ruang ah, an mah tein cawng a thai ciahmah komi cozah riantuan lahkhahphih timi cu, ruat cio ko u? Lungput thatlo taktak a si. Mirum le milian ca ahcun a pawi lai lo nain, paycheck to paycheck (ei-cawp) in a um cio mi caahcun a fawi lo taktak. Tu zanlei ah cozah riahtuantu tam nawn interview an tuah hna. A cheu cu tu zan le thaizing caah $20 lawng kan bank ah a um a timi an tampi. US ve lo bang. Cozah riantuantu hna "pian-pe-suai" bantuk in a suaimi hna hruaitu hi an pawi taktak. Kawlram ralkap cozah hmanh nih Kawlram cozah riantuan kha lahkhah chuahlo in a um bal hna lo dah kaw?

Cozah khar ruangah lamzulmi hna

US ah kum 20 ka um cang. President pali an chan he ka tong. President Bush nih "Social security private kut ah kan pek lai" tiah heh tiah a rak ti. A tlam a tling lo i a ngol ko. Cun Pre. Obama nih "Assault Riffle kan kham lai" tiah a ti. Heh tiah aa zuam nain, a tlamtling lo i a ngol ve than. Zeitikhmanh ah "Government Shutdown" (cozah phih) timi an tuah bal lo. A tu Pre, Trump nih "Mexico-U.S Border khamnak ah fund nan ka pek lo ruangah ti in, ramri kong ah zeihmanh aa pehtlailomi cozah riantuan 800,000 tu lahkhahlo in ni 32 chiah" cu, a pawi taktak.

Border Wall sak hi, Party Pahnih ning tein a duhmi le duhlomi an um veve ko. Republican nih Congress an uk lio (2017 le 2018) zong ah a tlamtling hlei lo. A ruang cu Republican chung zongah a duhlomi an tam tuk ve caah a si. An duhlonak a ruang hi, zeidang silo in, "Tangka a dih tuk rup in, a tu wall an timi nih hin minung cu a kham kho taktak hna lai lo" tiah an ruah caah a si. Minung kham cu a har tuk. Khawika ram Wall hmanh nih, pah an zalh taktak ahcun minung cu a kham kho hna lo ti a si. US-Mexico Border zong an kham hmanh ah, pahnak cu um thiamthiam ko an ti caah a si.

Cozah an phih ruang ah, mi tampi cu, eidin, gas, electric, inn, tii, phone, medical bills an i pe kho ti lo. Chungkhar tampi harnak an tong cang. Mi tampi cu an lung a rawk taktak. An lung a rawk khunnak cu "Zeitikdah a dongh lai?" ti aa theihlomi a si.

Palik le ralkap chungkhar hmanh harnak a tongmi an tam ngai cang i, an "tikhalkuang" (yekhe-thetta) hi a lawng huar ko ti a si. A cheu cu nifatin te si din chawm in a nungmi an si i, si cawknak an ngei ti lo i, harnak tampi an tong. A cheu cu an inn cawknak tangka an cawimi (mortgages) zong aa pe kholomi an tam ngai cang caah inn an kan chuh than sual lai timi a phangmi zong tampi an um. Chungkhar le nupi fate cawm tam tuk cu, a tu lio ah harnak tampi an tong cang hna. Cozah an on hlan chung paoh cu, an har ko cang lai.

U.S cozah khar a theipar (National Mall, Washington D.C)

Atu lio ah hin a buaktlak in cozah riantuan 420,000 tluk hi nihlawh peklo in rian an tuan. Minung 380,000 cu lahkhah pekloin inn ah an umter hna. Hlan lio Obama chan ah "Congress nih shutdown" an rak tuah lio ahcun, hi bantuk in thlahlawh peklomi pawl hi, a hnu an rak pek than hna. Tu tan hi cu Pre. Trump nih cozah a khar caah an pek hna lai le pek hna lai lo aa fiang rih lo.

Cozah riantuantu tam deuh cu a liamcia zarh hnih lio ah a donghnak bik thlahlawh an rak chuah cang hna i, Thaizing cu lahkhah chuah lo in a voikhatnak Ningani an hman a si lai ti a si. Tu chun Nilini ah Ogden khua IRS riantuantu pawl 100 cu, "Riantuan kan duh! Riantuan kan duh!" tiah lam an zul i an au cang. Ogden khua ah hin, IRS riantuantu 3,750 hi riantuan lo in inn ah an umter hna. A tu Tax Return tuah a za deng i, cozah hi sau tuk aa khar ahcun Tax return hmuh a tlaiter te khawhmi a si.

A cheu cu nulepa cawmmi an si. A cheu cu chungkhar zohmi an si. A cheu cu nupi fate cawm an si. A cheu cu fale a cawmmi nuhmei an si. A cheu fale cawmmi pahmei an si. Harnak tongmi a phunphun an si ko hna. An sining aa dan bang in an har ning zong aa lo cio lo. "A har an um i har chin an rak um ve hna." Atu lio cu U.S cozah riantuan pawl cu, an ngaih a chia i an lung a fak taktak.

White House pawng ummi hnawm hmanh an char kho ti lo

Mi tampi cu khawnmi tangka an rak ngeih cio lo caah, lungrethei le khuaruahhar in an um i, "Food Pantry" timi mipi le company nih hlutmi a lakka in lak khawh a simi hmun ah, eidin a lami an karh ti a si. A cheu cu an chungkhar an dam lo i, doctor pekmi sii cawk peng an hau tung le harsatnak tam taktak an tong ti a si. A cheu cu "food stampi le cozah bawmhnak in a nungmi" an si hna le cu hna ca ko ah, a har khun ti a si.

A cheu cu mipi nuamhnak park tampi cu riantuantu an um ti lo. Zunput thiantu, hnawm latu, hnawm chartu, humhimnak lei tuanvo latu pawl rian an tuan ti lo caah, park tampi cu NGO le khua chung mi bawm in lohaapek in an tuan cuahmah hna. Park tampi cu hnawm a tam tuk caah kal zong huam a si lo ti a si. Cucaah U.S cozah khar cu mipi ca zong ah harnak tampi a chuahtertu a si. Washington DC mipi tlawnlennak park tampi cu hnawmpawn in a khat ti a si. Cozah nih hnawm charnak khua area paoh cu hi tin hnawm aa pawng i, fihnung taktak in a um ko.

Hi U.S cozah khar a chuahnak cu Pre. Trump nih Mexico le U.S ramri kha "vampang" chawnnak caah U.S dollar 5,000,000,000 a hal hna caah, Congress nih kan ti kho lai lo an timi ruang ah, Pre. Trump a thin a hung i, U.S cozah a kharnak a si. 2019 Kum Thar hi upadi sertu House kha Democratic Party nih an uk tik ah, Pre. Trump caah a har chinchin.

Cucaah U.S cozah hi zei can dah aa khar lai timi a fiang kho ti lo. Ruah chung awk a tha lo. A bik in President hi ruat setsailo le tuak setsailo in duhpoh in biakhiah le riantuan a hman caah, a kong hi chim chung awk a thami a si lo. US zong hi hi pin ah zei lei lam dah a zulh lai timi zong theih chung awk a tha kho lo. A ruang cu "policy fekfuan" an ngeih khawhlo caah a si.

A ka cun "Pathian, Pathian a ti ko nain, a tuahsernak hi cu Pathian le Bible cawnpiaknak he aa hlat tuk. Kaa lawng menmen in Pathian Pathian timi hi a ngah lo. Sifak zawnruahnak a ngei lo. U.S caah riantuantu cozah riantuanmi ca hmanh ah zawnruahnak a ngeih tuk lo ahcun midang ca cu chim ding a sum lo. Miphun dang le vunhawng dang zong a kan rem lo. A bik in "refugee" zong a kan huat. A biachim le holhrel le nunnak le tuahsernak ah a lang tuk. Kan nih cu ramdangmi kan si. US caah kan thathnemnak a tlawm tuk i, a kan huat zong ah a mawh lo. Palh kan phaw thlu kho lai lo.

Asinain "Ramri Vampang chawnnak ah" ka duhmi zat tangka nan ka pe lo timi ruangah nupi fate le chungkhar cawm ciomi minung 800,000 tluk thlahhlawh pe lo in cozah khar tawp timi lungput cu, zei bantuk lungput dah a si?" timi cu careltu nih tuak cio ding a si. Kawlram ralkap hmanh nih cozah riantuan cu lahkhah an chuah peng hna dah kaw?

Ram hruaitu tha le fim timi cu "Khua tha tein a ruat i, a tuak i, thil a tuah hlan ah a theipar zeidah a si lai timi a hmu kho chungmi an si. Cu a theipar a chuak dingmi cu a ram mipi hna caah chiatnak maw a si lai? Thatnak dah?" timi a hmu kho chungmi "vision" ngeimi khi an si.

Vision ngeilomi nih ram le miphun a hruai tik ahcun, mipi an tem-ing i ramchung ah rawhnak le chiatnak a chuak zungzal. US President zong hi vision tha ngaingai a ngeih lo caah, kum hnih chung ram a hruainak ah hin, US hi aa sukkhaknak a tam taktak. US cozah hi buainak, tazacuai le thawngthlaknak a tam. President hawi le zong an tlaihmi hna le thawngthlakmi pahnih an um cang. Hi pin zong an um kho rih. USA ah kum 21 ka um cang le a tu cozah bantuk in a buaimi le aa thlengnawngmi a um bal lo. Cozah hruaitu thlennawn le rian phuah a tam ning khuaruahhar a si.

Cuticun aa nawnnawk lengmang i, U.S cozah hi a lam kip ah aa ningcang lo chin lengmang. Aa nawnnawknak chin lengmang. Hawihlan ah Muslim Band a tuah. A hnu ah NAFTA ka hrawh lai a ti. NATO le EU he hmanh an i rem lo. Paris Agreement in an chuak. Trans-Pacific Trade Agreement (TPP) in an chuak. Ram kip he a bik in Tuluk he "Trade War" a tuah. Ram hnih caah sunghnak tampi a chuak i, nihin ni ah a theipar tha ngaingai a chuakmi a um rih lo. U.S zong a sung i, Tuluk zong a sung ve. EU zong an sung ve thiamthiam.

Cu ti cun, ram kip he zong an i hua. UNO le International ah US upatnak a lao ziahmah. Ramdang he an i kawm kho ti lo. Innpa ram-Canada le Mexco-he hmanh an i rem lo. Ramdang hi a herh bak ve hna lo i, ramdang nih an herh lo ve chin lengmang i, a mah le mah hi aa pheu i aa kilh chin lengmang.

Cucaah USA hi vawleicung ramkip dirhmun zoh ahcun "The Lonely Planet" an ti bang in, "The Lonely Super Power" ram ah aa chuah ziahmah ko cang. Cucu a ruang bik cu "hruaitu vision tha ngeih lo caah a si."

Cathiang nih vision kong ah hi tin a chim:-

"Where there is no VISION the people PERISH.-Proverb 29:18."

Vision ngeihlo cun pumpak, chungkhar, bu, khua, tlang, peng le ram rawhnak a chuak!

------------------------------------

Zohchihmi ca

1. Most American live paycheck to paycheck

https://www.cnbc.com/2017/08/24/most-americans-live-paycheck-to-paycheck.html