Vawleicung Ah Judahmi Huatnak A Karhmi A Ruang?

"Hi pa (Jesuh) thih ruang i, dantatnak cu kan mah le kan tefa hna cungah tlung ko seh" (Matt. 27:25).

Hi a cunglei bia hi, Pilate hmai ah Judah mipi nih Jesuh thahnak kong ah, "chiat an sermi bia" a si. Cu chiatser bia cu, Jesuh hrihrim nih nan tuah lai lo tiah a rak timi hna kha a si. Cu Jesuh bia cu:

"Biakamnak nan tuah tik ah chiatser biahrennak zei hmanh va tuah hlah u" (Matt 5:34)

Jesuh bia ngai lo in le Jesuh bia ralchanh in, Jesuh thih ruang i dantatnak an cungah tlunter ding in Judahmi hna nih chiat an rak ser lio hi, AD 33 kuakap ah asinain a tu chan tiang a theipar a um rih ko ruat. Zeicatiah Judah tuanbia ah hmuh khawh a si.

Chiatser hi tih a nung tuk. Zeicatiah chiatser tikah minung hmai le a nungmi Pathian hmai ah chiatser a si caah a si.  Ka ruat tawn. "Pilate hmai i Judahmi an chiatsermi hi Pathian nih a tlinter ko rua?" tiah ka ruat tawn. Zeicatiah, hlanlio Egypt, Assyria le Babylon i sal an tanmi cu, chimlo in um ko rih sehlaw, Jesuh thih hnu i Israel miphun harnak le thihlohnak an tuarmi hi cu, tihnung taktak le minung tuanbia ah philh awk thalomi an si.

Judahmi an tuabia hi zoh tikah, Pathian nih thluachuah a rak pek bak ko hna timi hi zumh lo awk a tha lo. Asinain Jesuh an thah hnu in, kum 2,000 dengmang hi, chim awk thalo in harsatnak le rawhralnak an tong. An miphun hi, vawlei ah ci a mit kho ding le ram ngei thai ti lo ding dengmang ah an rak i chuah.

Rome cozah nih AD 70 ah an ram an hrawh hnu in, vawleicung ramkip ah an vahvaihnak le temtuarnak vialte zoh tik ah, Israel miphun nakin a temtuar deuhmi miphun an um lai ka zum lo. An temtuar taktak.

Israel hi an chuahtak bak i a Vakvaimi Jews (diaspora Jews) an an i chuah. A pikpak in ram 60 tluk ah an vakvai ti a si. An ram an chuahtak bak. Ram kip ah mirum, milian, company ngei, mifim mithiam an si ko nain, huatral an tong peng. A kenkip ah an dawi hna. An zaam. Ram kip ah, refugee bantuk in an um peng. Ram tam ngai nih an dawi hna i, hlan deuh ah, fak bikmi dawinak cu 1290 ah England in an dawimi hna le 1492 ah Spain in an dawi hna hi an si. A dawitu hna zong Krihfa vunrang an si ko hna.

USA i Judahmi luhnak kong zoh zoh tik zong ah, a tambik cu Russia in an si. Russia ram ah Pogroms timi a rak chuak. Judahmi huatralnak a rak chuak i, Judahmi cu Russia ah um awk a tha ti lo i, 1880-1910 hnu deuh tiang Russia Jews 2.5 millions tluk USA ah an rak pem. Russia um nan duh ahcun Russian Orthodox church ah nan um a hau an rak ti hna caah a si. An um duh lo tikah hrem an tong i, cucaah USA ah an zaam. Ralpi Pahnihnak aa thawk lai in, German ram ah Hitler nih Europe Jews pawl cu a huat ve hna i, million 6 tluk a thah hna ti a si. Tampi an zaam manh ve. Chanthar Israel an van dirh kum 1948 in 1973 tiang zong Israel miphun hi, Arab ram in an dawi dih than hna. 

Hi ti an temtuarmi le rawhnak vialte hi, zei ruang dah a si hnga?" timi ka ruat theu tawn. A phi ka hmu kho lo. Ka ruah khawhmk cu, Bawi Jesuh an tlaih lio le taza an cuai lio ah, "Hi pa thahnak ruang i dandatnak cu kan mah le kan tefa hna cungah tlung ko seh" tiah chiat an rak sermi theipar a si ko tiah ka ruat. Judahmi nih chiat an rak i sermi hi, a tu chan tiang theipar an zun ti awk tlak a si. Pathian hmai chiarser hi, pumpak ca in chungkhar ca in ram le miphun rawhnak tiang a si kho ko timi hi, za ah za in ka zumh bak.

 Zeicatiah, Israel miphun tuanbia zoh tik ah, nihin ni zong ah hin, Israel mi hi ramkip ah huatralnak an tong peng. Europe lawng silo in, USA ram chung hmanh ah hin, Mirang thilian pawl nih an huat tuk hna. Minak le Asian nak hmanh in an huat deuh hna. Arab le Muslim ram pawl nih an huat rih hna. Europe ram tampi ah an huat rih hna. Cucu khuaruahhar ngai thil a si.

Israel cozah le USA cozah cu an i daw ko nain, Judahmi hi USA an rak pem ka in a tua tiang zongah, huatral an tong peng ko. An caah hin khawika hmanh ah himbawm tein umnak a rak um tuk lo. Cucu khuaruahhar a si. Jesuh an thah lio i, chiat an i serhnak theipar maw asi ko hnga? Pathian cu chan tampi tiang lehrul cham hmangmi a sinak maw a dong rih lo le a si hnga? Cucu kan thei kho lai lo.

A tu lio bak zong ah hin, Germany le a dang Europe ram ah Judah huatnak a karh hlei ah USA zong ah a karh thiamthiam rih. Judahmi thahnawnnak le thlanlung le thlanmual hrawh piak ti bantuk hi nai cikua tein a karh ngaingai. Ni  kum ah Pittsburgh ah Judahmi Synagogue ah meithal in kah an ton hnu zong ah, Judahmi huatnak le ralnak hi a karh ngaingai ti a si.

Nai Rinni asiloah Zarhpini ah, Massachusetts nitlaklei ummi, Judah miphun tuabia ah min ngei ngaimi thlanmual pakhat "Fall River Jewish Cemetery" cu, misualmi nih an zei maw zat an hrawh. Thlanlung tam ngai ah, a nakmi cahang fekmi in Judahmi huatnak  (anti-Semitic) biafang tampi an tial, Cun Hitler hmelchunh timi "swastikas" zong an suai tung hna. Cucaah palik nih an timi cu, "hate crime" (huatnak sual tuahnak) a si tiah an ti.

Thlanlung lung 25 hrawng an hrawh. Lungphun pahnih cu an khiah. A cheu cu an rin i hmanthlak zohchia in an suai hna. A cheu lungphun ahcun, "Hitler le President Trump" min an tial hna. Cu lungphun an hrawhmi cu thlanmual zohtu nih Zarhpini zanlei ah a hmuh i, Fall River Police Department ah report a va tuah i an theihmi a si.

CBS Boston nih an tialmi ahcun, Hitler uarnak cafang hi bantuk an tial hna a ti: "Heil, Hitler," "Hitler was right" timi le "Expel the Jew" timi an si.

A sullam cu "Hitler upat si ko seh. Hitler cu a rak dik ko." Judahmi dawi hna u" ti a si.

Hi mihuatu pawl nih, Hitler tuahmi a dik ko tiah an ti duhnak cu "Judahmi a rak thahmi hna le Germany in a dawimi hna kha an chim duhmi a si." America in Judah pawl hi dawi hna u timi a sullam he aa lo.

Lungphun pakhat ah ca an tialmi cu, "Oy Vey! Hi ram cu MAGA ram a si (This is MAGA country) tiah an tial. MAGA timi cu President Trump nih 2016 campaign lio i a hmanmi forhfialnak biafang (slogan) a si i, "Make America Great Again" ti a si. Hi Judahmi huatnak hi Massachusetts Ramkulh ah hin 2017 ah 42% a karh ti a si.

Hi Mirang thilian pawl hi, tihnung taktak an si. Hmailei ahcun kan mah Asian minung zong hi huatral kan tong lai lo ti khwh a si lo. Indianapolis hmanh ah, "No Chin" tiah ca an tialmi kha, Chin nihsawh thlanglamhnak biafak a si. 

Bible Genesis 12-26 karlak ah, Abraham hi Judah miphun hringsortu a sinak le Pathian biakamhmi fa a sinak kan hmuh. Bible kan zoh tikah, Israel mi cu Abraham chan BC 2000-1800 in Pathian nih a thimmi miphun, thluachuah a pekmi miphun an si ti kha kan hmuh. "Abraham thluachuah a pek bantuk in miphun dang zong nih thluachuah kan pek ve tiah an ti lai" timi Pathian biakam tiang kan hmuh. Abraham chan in, Isaac le Jacob chan in, Siangpahrang David le Solomon chan in, Pathian nih thluachuah a pekmi miphun an si tiah kan hmuh. An ram zong "cawhnuk le khuaihliti in a luangmi biakam ram" tiah timi a si. Vawleicung Krihfa paoh nih cun Israel cu tanh deuh an si ko.

Zei ruang ah dah American Mirang cheukhat nih Judahmi hi mah tluk in an huat hna hnga timi hi a ruah awk theih a si lo. A sullam hrimhrim hi theih khawh a si tuk lo.

Mifimmi tampi nih an zumhmi cu hlanlio chanpi in Judahmi hi an thluak a tha. Chawhleh chawhrawl zong ah tangka kawl an thiam. Midang nakin an sang deuh peng. Fimnak le thiamnak zong ah an cungnung peng. Tangka kha a karh in an cawih hna i, sipuazi an tuah. Cucu Krihfa zumhnak ah an rak duh tuk lo. Sual ah an rak ruah. Cun Judahmi umnak paoh ah, Judahmi nih an pawngkam kha an khuhnenh peng hna tikah, an hnahchuah hna le an huat hna ti a si.

Cu huatnak le hnahchuahnak cu a rak san tuk caah, ram cheukhat ahcun Judahmi hi chawleh an rak senh hna lo. Judahmi nih, vawlei ngeih khawh zong a rak si lo. An umnak ram kip ah an mah dang tein an um caah, an huat hna. An rem hna lo. An hmuhsit hna. Cu ti cun Judahmi huatnak hi, pupa chan in techin fapar tiang a kal i aa peh peng ti a si.

Khuaruahhar ngai a simi cu Charlottsville i Mirang thilian (white supremacist) pawl lam an zulh lio ah Judahmi huatnak bia bak heh tiah an au ko, Mirang lawngte an si. Lamzulmi hna nih meifar nganngan an i van i, "Siangpahrang David Arfi" aa telmi aalan zong an khangh. "Judahmi nih kan hmunhma na kan rolh kho lai lo," "thi le hlanti " timi Hitler Nazi pawl tlaihmi biafang (slogan) kha an aupi.

Fall River Judah Thlan an rin piakmi hna

Hi Mirang thilian pawl nih hin, Judahmi hi an huat ning hna ti awk a tha lo 2017 chungah USA ah hin hmun ngaruk ah thlanlung an hrawh piak hna.

Zei ruang ah dah hi tluk in Mirang thilian nih Judahmi an huat hna hnga? Judahmi nih zei sualnak dah an tuah? Judahmi teh an ngiar ve hna maw? timi biahalnak ruah tikah a phi a um kho tuk lo.

A si kho ngaimi cu, USA Mirang tam deuh cu German cithlah an si. Mirang thilian an rak tam. Hi hna nih hin an pupa chan in Judahmi hi an rak huat hna. Cucaah nihin ni zong ah Judahmi huatu an tam tuknak hi a ruang a si kho. An pupa chan in an thisa ah a lut tuk cang i, cucaah a tu chan tiang an huatmi hna a si kho mi a si. Germany lawng an si lo. Ukraine te hna, Spain te hna le Russia te hna zong ah Judahmi dohnak a rak chuak bal cang i, pipu chan in Judahmi huatnak hi kum 1,000 in a kal cangmi a si. Hlan lio i Judahmi huatnak a ruang bik cu ramkongkau siloin sipuazi le tangka ruang deuh ah rak si kho men. Huatnak timi kum 1,000 in a ci a mit kho lo.

Tachunhnak ah Kawl siangpahrang nih Rakhine ram a rak tuk i, Rakhine ram cu kum tampi a rak uk hna. An pathian kha an lak i Mandalay ah an chiah. Rakhine le Kawl huatnak kha cu chan in aa thawk i, nihin ni AA chan ah biatak tein a chuak than ko. Cucaah miphun huatnak kan timi hi, miphun a um chung kum 1,000 in huat khawh a si. Rakhine le Kawl cu minung le rul tluk in an i hua ti a si phah. Biaknak khah zongah miphun cu huat khawh bak a si ko.

Tuanbia thiammi nih an tuak i President Trump chan ah Judahmi huatnak hi USA ah a karh ngaingai ti a si. USA ah President Trump chan ah Jucdah ah zei ca dah Judahmi huatnak hi a karh khun hnga? President nih le Israel zong tha a pek ko hna. Jerusalem zong theihhngalhnak a tuah i US Palai zung zong Jerusalem ah a thial ko? A tu Golan Heights hmanh Israel cozah uknak tangah a um ko timi theihhngalh ding zong a timh fawn ko hna? A fanu vapa Jesh Kushner zong Judahmi a si fawn ko? Ziah Pre. Trump chan ah Judahmi huatnak a karh kun hnga timi hi ruah awk ngaingai a si.

France ah Judahmi duhlonak lamzulh lio

 

France ah Judahmi duhlonak lamzulh lio

President biaholh a thatlo ruang zong ah a si kho. Zeicatiah a tu kan President hi, miphun dang huatnak thinlung a ngei. Mirang a silomi cu a kan rem lo. Miphun dang zei a rel lo tukmi hna ruangah a si kho. Zeicatiah hruaitu President nih a lungput le biachimi hi a biapit tuk caah a si. Midang nih i cawn khawh a si. Lungthin puarsonak ah hman khawh a si. Midang cungah ral sernak ah hman khawh a si.

Minung cu, zei bantuk a si zongah minung a si. Minung huat cu a mah a sertu Pathian huat a si timi kan philh lo a hau. Cucaah mi zeihmanh nih miphun dang huat awk a si lo. Israel miphun an huat hna ahcun, a dang nih kan dirkamh hna a herh. Zeicatiah miphun dang huat hmangmi hi, kan doh hna lo ahcun, Laimi tuntuk miphun dang zong nih kan tuar lai lo ti khawh a si lo.



Zei ruang sette ah dah vawleicung pumpi ah, Judahmi huatnak a karh timi cu theih ding ah a fawi lo. Kan theih khawhmi tu cu America lawng silo in, Europe le vawleicung khua zakip ah, Judahmi huatnak hi a karh chin lengmang ti tu a si. America le Germany le Greece ah a kar khun ti a si.

Cucu zei ruang cem dah a si hnga timi hi biatak tein ruah a herh cang. An fim le rum tuk ruang ah mi nih an hnahchuah bia hna maw a si? Palestinian pawl ram an chuh hna ca maw a si? Asiloah Jesuh taza an cuai lio i, Judahmi pawl nih chiat an rak i serhmi ruang ah dah a si hnga? Careltu nang nih tah zeitindah na ruah ve?