US Nilinh A Zual

USA hi vur zong a tla i, a kihnak ram a si nain a caancaan ahcun a linh zong a rak linhnak caan tampi a um. US ka phanhnak hi, kum 22 nak a si cang i, 2019 thal (summer) tluk in "nilin" kongah ralrin peknak bia ka thei bal lo. Tu kum cu ralrin peknak a tam taktak. 

A ruang cu US ram pumpi cheuthum cheuhnih cu heatwave timi nilin-khua-al nih a den cianman i, minung million 200 tluk umnak area asiloah ramkulh 30 chung hi a lin taktak ti a si. Kawlram ahcun degree 97 le 100 a phak zong ah kan rak in khawh ko. Asinain USA cu a khuacaan aa dang. "Humidity" timi a damnak kha a san caah a linh le lum a zual khun i, a lumning phundang a si caah, degree 90 cung a kai ahcun "heat index" timi a linhnak taktak cu 100 a va kai kho cang. 

Tu chun Ningani hi cu ramkulh 30 chung cu "heatwave" timi nilin-khua-al nih cun a tongh hna i, minung an cai ngaingai. A bik in innlo ngeilomi, innchung ah aircon thalomi le hlanlio inn aircon bunhlomi pawl hi, a celh in celh a si lo ti a si. Cucaah khua tampi ahcun "cooling station" an ti i, inn kihtermi tampi an on. New York te hna ahcun hmun tampi an on i, aa chawkvaimi, damlo le tar pawl caah dornak ah an tuah. New York cu khuapi tuk a si i, tlakrawh inn le mirang vawlei le thlalang inn a tam tukmi nih a linh a zualter i, tu chun Ningani ah degree 105 tluk in a linhnak a sang i, thaizing Rinni hi 107 a phan lai. Zarhpini khi 100 a si lai an ti. 

 Boston, New York, Philadelphia, Baltimore le Washington DC zong hi an lin ngaingai lai ti a si. Midwest timi Nitlakramlai pawl zong hi a lin taktak i, Chicago, Cincinnati, Cleveland, Detroit, Indianapolis, Minneapolis le St. Louis zong hi an lin taktak lai ti a si. 

Hi chung ah hin, Detroit hi a lim cem a si i, sang cheukhat ahcun degree 112 a tluk in a linh an theih khawh lai ti a si. Thaizing Rinni ah hin, Ohio khuapi pahnih-Cincinnati le Cleveland-cu 103 veve a si lai i, Columbus cu 97 a si lai. USA in Laimi an tam bik nak Indianapolis hi degree 105 tluk lin in an theih lai ti a si (A linhnak ti tik ah hin, a nilin cu degree 97 a si ko lai nian, a lumnak he aa fonh tik ah, a linhnak kha a zual i lihnak heat indext cu 103 cung zong a phan kho).  

Hi bantuk in a linh caah khua cheukhat ahcun puai zong an let than hna. Varizon tuahmi New York City Triathlon timi zong an let. Saratoga Race Course i rangcin zuamnak zong an let. Rinni le Zarhpini tuah dingmi Laurel ummi Maryland Jockey Club i tuah dingmi puai poahpoah an let dih. A ruang cu a linhnak hi degree 110-115 tluk in lin bantuk in theih khawh a si lai caah a si an ti. 

Tu zarh Nithumni linhnak an piahmi hmanthlak

Kawlram le Lairam minung deuh nih cun, nilin te hna hi kan rak tih lo. Kan ram ah nilin kan tem tuk cang ca zong ah a si kho men. USA le Canada ahcun an tih taktak. Zeicatiah cun "dehydration" timi taksa chungah tii a za in um lo caah, minung a tluril mi le thimi an tlawm lo caah a si. 

2018 ah hin nilin ruangah minung 600 renglo USA ah an thi. Kum fatin tein, tornado, hurricane le rili thlichia hrangmi nih a thihtermi hna nakin nilin nih a thihtermi hna hi an tam deuh ti a si. A bik in ngakchia, tar le mizaw an thi tam bik. Mino zong a linmi ruang ah "heat stroke" an ti i, an lung a mit, an lu a faak i a thimi tampi an um. Cu ti a si caah cozah upate nih heh tiah ralrin an kan peknak a si.

Vawleicung pumpi hi a lum chin lengmang caah ah hin, a lummi tahnak (temperature tahtnak) a um hnu vialte chung ah, 2019 June hi vawleicung ah a linh bik kum a si an ti. Kum chiar te hi a lin chin lengmang i, hihi "khuacaan thlennak" ruang bik ah a si tiah mifim pawl nih an ti.

Cucaah vawleicung ah seh riantuannak a rak um hlan tluk in kan vawlei a kih khawhnak ding caahcun kan vawleipumpi linhnak hi 1.5 degree (C) tumnter a hau ti a si. Cu tumter khawhnak ding caahcun Carbon Dioxide hi thumh a hau i, cu thumhnak ding ahcun thinkung tam taktak cin le motor tlawm deuh mawngh le sehzung khu tam tuk chuahter lo hi a si an ti. 

Hi tining tein kan vawlei a linh ahcun kum 2050 ahcun vawleicung khuapi 520 cu chim awk a thalomi khuacaan har an tong cang lai ti a si. Cucu a hla ti lo. Atu kan fale chan chung hrimhrim ah a cang dingmi a si caah, vawleicung pumpi lumnak hi, minung pumpak pakhat cio nih kan doh le zuam cio a herh!