Chin Miphun Robuk

Vawlei tuanbia zoh tikah miphun pical paoh nih Robuk thatha hi an ngei. Cozah nih tangka tam tuk dih in an tuah zungzal. Miphun fim paoh nih hin an tuanbia tlau lo nak ding caah, Robuk lianlian an ngei hna. Vawleicung miphun hlun ngaingai a simi Italy, Portugal, Egypt, Iraq, Tuluk, England le France te hna hi museum lianlian an ngei hna. 

Vawleicung Robuk lian bik hi, France ram Paris khua ah a um i, acrea 782,910 square feet a ngan. A min ah The Louvre ti a si i, vawleicung ah minung tam bik nih zohmi le lenmi a si. Cu tluk ngan cu France nih Robuk an ngeih tik ah, tangka million tampi kum chiar in a lut. France nih hi Robuk in an tuanbia kum 800 renglo an kilkawi cang. Kan nih Laimi cu Pu Van Kulh chan tuanbia hmanh tha tein kan theih khawh ti tung lo? 

The Louvre Museum

USA ka phak hnu ah USA ka uarnak bik cu Robuk an ngeih tukmi a si. Tuanbia a simi poah an chiah dih. Robuk fatete zong an ngei. Miphun no ngai hmanh si hna sehlaw, Europe in a rami an si caah American zong hi museum thatha le lianlian tam tuk an ngei. An nih cu tuanbia paohpoah hi museum phun in an chiah dih hna i, inn fatete hmanh hi, "National Landmark" an ti i tam tuk an hual hna. Biakinn le pumpak inn hun hmanh hi, Robuk caah an tuah hna i, cozah nih kilvennak caah fund zong bawmhnak an tuah tawn. 

Museum cheukhat cu tangka tam taktak hmuhnak an si. Tahchunhnak, vawleicung ngakchia robuk lian bik  Indianapolis Children's Museum hna cu a luh man a fak. Minung hi kan tam taktak i, nikhat ah a lut dingmi hi a tam in a tam tuk. Kan fale voi hnih kan phakpi hna hi, a nuam ngaingai. Zoh ding le lentecelh ding a tam tuk i, voi hnih kan kal chung ah kan zoh thlu kho lo. 

Children's Museum, Indianapolis (Rf. Inside Indiana Business)

 Robuk (Museum) le thil hlun kongkau hi ka uar. Cu bantuk uar duhnak ka ngeihnak cu hringtu ka pa ruangah a si. Ka pa hi tuanbia chimh a huam. A tonmi thil a ka chimh. Lai tuanbia a ka chimh. Ka ngakchiat lio te ah, ka pa Mirang phummi bomb a rak ka cawhpi. Thingsi le lungthi a ka lakpi. A kenkip ah ka rak zulh. 

Ka pa nih a ka chimhmi cu, nihin tiang ka thinlung ah a taap. Thau ram Khuahalh hrawng ah, Mirang ralkap nih tangkarang an thuhnak kong a ka chimh. Hi tangka hi Queen Elizabeth I cuangmi rak si sehlaw a dawh. Cu tangka cu nihin ni tiang a umnak an thei lo. Vawlei ah maw an phum theih a si lo. Cucu Japan ral Hakha an phak lio a si. 

Ka pa nih a rak timi cu, "Japan ral lio ah, Japan pawl cu Hakha an rak phan cang. Mirang kuttang ummi Mirang le Kala ralkap kha Hakha in Thantlang in Thau in India lei ah zaam an i tim. An thilri a tam tuk i, an khangh i an duah hna. Cun tangka rang hi thir thingkuang in an i zawn i, Thau khua chaklei ngai ummi Khuahalh hrawnghrang lungpang ah an thuh ti a si. Cu an kalpi lio cu lamhlat ngai in kan zulh hna le a lang in meithal a kan puah hnawh caah kan zul ngam hna lo. Thingkuang in an zonh cu kan hmuh. A chungah tangkarang a um tiah an ti" timi a rak ka chimh tawn.

 Japan an rak kai i, Mirang ral India lei an zam hi 1943 kuakap a si. Ka pa nih a chimmi cu, "Hakha ka rak tlawng i, Mirang ralkap cu Thantlang lei ah an zam. Hakha Khuathar tlawnghrawn ah khin, Mirang ralkap nih eidin phunphun, cawhnukbu le changreu le tuktak a tor in a tor. An zampi kho ti lo le mei in an khangh. Kambal angki zong khangh ding in an pawn lulh le ka thilri nih le a ka neh tuk. Khangh ding cun an timh cang i, zun khat ka va lak"  ti. Eidin le tirawl le cawhnukbu hna cu char cawk lo in a um tiah a rak ti.

Hi Japan ral Hakha an kai lio ah hin, Mirang le Kala ralkap pawl cu India lei ah an zam. Kan khua cu Hakha-Thantlang-Thau-Saisihchuak-Sangau in a kalmi lampi cungah a um caah, British ralkap pawl nih zamnak ah an hmanmi a si. Japan ral an van zungh i, British ralkap nih an dawi than hna zong ah khan, kan khua lampi cu thilri phurhnak le ralkap tlunkalnak ah hman a si. Kan khua hrawnghrang ah hin, Mirang ralkap cawhmi khur hi, tampi a um. Thinghual chung zong ah a um i, kan khua lubo zong ah hmun kip ah a um

Japan ral an kai lio i, Mirang ralkap nih an rak zampi tiah ruahmi "Mirang tangka rang pawl hi, ruah tik ah hin, Queen Elizabeth (1533-1603) chan i an chuah hmasat bikmi tangka pia pawl hi a si kho men. A mah chan ah hin, tangka pia pawl hi chuah hram an rak thawk hmasat a si. Hi Siangpahrangnu hi a lar tuk i, Virgin Queen ti tiang in timi a rak si.

Hi bantuk tangka rang hi, an mah chan lio ahcun a man a rak sunglawi tuk. Thil tam tuk a rak cawk khawh. Nihin ahcun a mah cu a man a sunglawi theng ti lai lo nain, thilhlun a si ca tu ah a man a sunlawi mi khi a si ding a si. College ka kai tiang zong ah hin, Mizoram khawnmawka khua ahcun a ngeimi an um ti a si i, an rak kawl lengmang. An hmuh le hmuh lo cu ka thei lo.

A tu chan ah minung nih an uar tukmi cu, thilhlun pawl ngeih zuam hi a si. Hlan chan hmanh silo in, a tu kan mah chan i thil a cangmi, hlasak thiam Elvis Presley angki te hna, Monroe thilri te hna le Michael Jackson thilri te hmanh hi, man tam tuk in an zuar cang hna.

Tu chun ni ah hlan lio tangka pia pawl an chuahmi hna hi, an um ti lo caah, a har tuk cangmi thil an si ruangah an mah a fahmi a si i, tangka tamat pakhat kha $6 million in 10 million tiang pek mi an um cang.

"US dollar hlun pia (penny) khat kha US dollar 1 milllion ah zuar khawh a si te men lai?" timi cu zumh awk a har ngai nain thil hlun kawlhawlmi hna caahcun a si kho mi a si. USA nih an rak hmanmi a min ah Flowing Hair Silver/Copper Dollar 1794/5 cu kan hnu ah $10 million ah an zuar. Mah bantuk in million 6-10 kar zuarmi tanka tlang pawl hi tampi a um cang.

Hi bantuk in thilhlun pawl hi museum ah chiah hi, uar chin lengmang a si. US cu khua kip kan kalnak ah, inn hlun siseh, thilhlun siseh, chiahnak "miphun sunhsakmi thilri" timi hi tam tuk an rak ngei. Hihi ram thangcho an sinak a langhnak cu a si. Cucaah kan Lairam zong ah hin, Robuk kan timi Museum tha taktak ngeih le kan pipu chan thilri hna khomhsuat le kilven hi rian ngaingai a si cang. Mirang chan in, Ralpi Pakhatnak le Pahnihnak in Japan ralkap pawl an ratnak tiang thilri hlun vialte khawmhsuat hi a biapi ngaingai. 

Kan pipu hna hi, inn an rak sak ning le zel nganngan hreithlung in an cawhmi hna le thing nganngan van caah a cawh in an rak cawhmi hna hi, robuk ah chiah an phu taktak ko. Ka pa nih a chim i, thingkung lianpi pakhat khi zel phal (3) cung a chuak kho lo a ti. Zeicatiah zel kha a tungthluan chuak in a cawh in an cawh caah a si. Kan pipu hna hi an rak thawng hrimhrim ko. Cu ti cun inn lianlian hi an rak sak ko hna. Thau ah Pu Pa Cik te cu "bawi dawng" kan rak ti hna i, an zel a rak lianh ning le a chah ning cu khuaruahhar a si. Hi bantuk pipu chan thilri pawl loh ding hi a pam taktak. USA ka phak hnu ah hi bantuk zel pawl hi ka sia a herh tuk. Pipu thluak, thazaang le fimnak kha tha tein kan theih peng nak ding caah fimtawl a herh ko. 

Kan Lai miphun chungah mizaza a simi hna, tahchunhnak ah Mirang chanlio in Mirang a rak dohtu Pu Cawn Bik te hna, Pu Lal Luai te hna chan in, Pu Henry Van Thio tiang, hlasak thiam ah Salai Sun Ceu Thawk in a tu chan hlasak thiam Sung Tin Par le Kawlram Idol Esther tiang in chiah phumi poah an tuanbia le hmathlak chiah le CNF kan pa le vialte hna le ralbawi kan ngeimi mingthang tibantuk tiang in chiahnak museum tha hi kan herh taktak. Kha ti kan tuah lo ahcun, kan tuanbia hi kan phih khawh. Kan tuanbia kan philh ahcun kan miphun cu a tlau cang ti tluk a si. 

Motor le vanlawng rawkmi zong Tiddim lei hna an um; Chungcung khua pawng ah vanlawng hna a rak tla ti a si. Kankhualu ah Mirang nih an phummi bomb zong hi, kan hmuh rihlomi tampi a um lai Ka pa he tam ngaite kan rak lak i, hmuh khawhlomi hi vawleitang ah tampi a um lai ka zumh.

Cu bantuk tete tiang zong cu lak le khomh suat i, tha tein chiahnak Chin Miphun Robuk hi kan herh taktak ko cang. Rev. Van Hre nih a kan tuahpiakmi zong hi a tha tuk. Kan miphun caah rothil pakhat bak a si. Kan tuanbia ah kan philh khawhlo dingmi thil a kan tuah piak ko. Cun Dr. East Museum te hna zong a tha tuk. Asinain hi cu an hmet deuh caah, a nganmi kan herh. Pical taktak in Hakha ah tuah ve le kan tuanbia chiah hi a herh taktak ko. Kan cozah nih kan tuahpi sehlaw kan miphun caah a tha tuk ding a si.  Museum kan ngeih ahcun tourist zoh ding ah a tha lai i, nikhat caan khat ahcun tangka luhnak ding le miphun ca sipuazi zong ah a si kho ve ko.