Ainaknu Haunak timi hi Ruakhua-Thau tlawnlam cung, Thau khua, khua hlun in a chaklei meng 1 le cheu tluk a hlannak ah, tlang dawh taktak le tlang sang ngai a simi Ainaknu Haunak Tlang timi tlangbo zumte pakhat a um. Ruakhua lei kalnak lam chak ah a si. Rili in pe 5,600 hrawng cu a sang men lai. Ainaknu Haunak timi cu, Kingkawnghrennak cho timi lamcho va chuahka ah a ummi dinhhmun a si. Cu ka dinhhmun cun lam a phei thluahmah i, Thantlang lampial timi tiang hi a phei. Ainaknu Haunak timi dinhhmun in, furlong pakhat tluk a hlatnak ah Meleithak Bual timi bual dawh ngaite zong a um ve. Ainaknu Haunak le Meleithak Bual karlak lamchak ah tlangdawh te a um i, cucu Ainaknu Haunak Tlang timi cu a si. A lang in zoh le bang ahcun aa dawh tukmi tlang a si. Ainaknu Haunak Tlang te cu tlang dawhte a si. A liam lei ah hin, keithei le sarzuk a tam ngai le kan rak hrawng tawn. Tanthei zong a um i a caancaan ahcun tanthei zong kan rak hrawng tawn.
Kan ngakchiat lio cu, cakei a tam. Cenghngia zong a um. Caw le rang zong hi an rak seh tawn hna caah, ning a rak ti. Lamhlasang kan kal ngam lo. Ainaknu Haunak Tlang cu a hla tuk in kan rak ruah. A lang lawng in kan rak cuanh tawn. Sunday School kan kai lio ah, Moses nih “Nebo tlang in Kanaan ram a cuanh” timi an rak kan chimh I, ka thinlung ah Ainaknu Haunak Tlang hi, Nebo Tlang bantuk ah ka rak ruah. Hmuh ka rak duh tuk.
Ka pale hna, khuami caw an rak kanh caan ah, “Ainaknu Haunak Tlang pin lei ah…” an ti ahcun a hla tuk in kan rak ruah. Tih dingmi a tam ngai caah, ngakchia cu kan rak kal ngam lo. Phak le ka duh tuk fawn. Cucaah ka hawile pathumli ka sawm hna le Ainaknu Haunak Tlang tiang, kethei lawh pah i ka rak kalpi hna. Ka rak i lunghmuih tuk. Ngakchia caahcun a hla ko. Kan kirlei cu kan buhri. Cucu Ainaknu Haunak Tlang a voikhatnak ka kai a si.
Hi Ainaknu Haunak Tlang hi, hlanlio ah a a min kan thei lo. A hnu ah thil a rak cangmi tuanbia hawih in a min sakmi a rak si. A hnu ah Ainaknu Haunak Tlang tiah min an sak. Hi tlang hi, Thau hrawng ahcun rolingmi tlang a si. Ngaihchiatnak tlang a si. Lunglennak tlang a si. Lungfahnak tlang a si. Khrihfa kan si hlan, kan pipu hna tuanbia a langhtertu le fiantertu tlang a si. Khrihfa sihlan ahcun kan pipu hna cu, sal zuatmi, milu lak hmang le milu lak kha pasal rian ah an rak ruah ko timi a langhtertu a si. Nu hna hi zeitluk in dah an rak temtuar timi a langhtertu tuanbia pakhat a si. Mithah lainawn hi, zei ah an rak rello ngai timi a langhtertu zong a si. Cu roling tlang tuanbia cu hi tin a si:
Ainaknu Haunak Tlang
Hlan lio ah hin Thantlang, Hakha le Thangzang khua hna hi min ngei cem mi pawl ah a rak si. Mah lakah hin Thangzang khua hi rak tih cemmi khua an si .Thangzang khua cu an lung an i rual cun a fim zong an rak fim tuk mi an rak si .Cucaah khua kip nih rak tikzahmi le rak ngamh lomi khua an rak si. An mah khua khua lila zong hi an rak i tih hna ti hi tuanbia ah kan hmuh khawh.
Vawi khat cu Thangzang Khuami ram an vaihnak ah an i kap sual. Cucaahcun Thangzang Khua cu an rak fim fawn; an rak tihzah tuk fawn. Cucaah an rak i rem lengmang nain, an i rem kho ti lo. Vok thi zong an i lawnh nain an i rem kho ti lo. Keli ngei thi zong in an i rem kho hlei ti fawn lo. Cucaah minung in rem lawng a tang cang. Cucaah zei ti awk an ngal ti lo caah minung lu kawl ah, khua kip ah sal zuami um nak khua poh ah minung cawk kawl ah an kal an ti.
Mah ti cun minung kawl ahcun khua khat hnu khua khat a kal leng mang. Sal zuami an um timi khua paoh ah an kal lengmang i Ainak Khua ti mi ah a va phan. An khua bawipa sal zuapa sin ahcun an va kal i sal cawk kan duh tiah a phun phun in an vang hlen. Thangzang khua mi cu rak fim tuk hna kaw Bawipa cu an hlen khawh i a sal lak ah a duh lo cem maw a si nga zei dek. Nu ngan nawn mi, misawngang chia nawn mi, nau a pawi lio mi nu a pek hna. Cu ti cun Thangzang Khua leiah cun an an i hruai an kal pi ti asi.
Minung fa ve lo bang, sal nu cu zei hme a hei lawh hnga mu. A dawtmi a va hna a hei um ve lai va si kaw. A bawipa runinn le a dawtmi a chungkhar van chuah tak ding cu aw, zei tluk in dah a lung a va fah hnga? A mah cahrang ah duh thim nak zong um fawn lo. Zei tluk in hme a tur lai? Van a zoh a sang vawlei a zoh a pit fawn. Pasal tha bang in thazang tan awk le a tha fawn lo.
Vawi khat cu Thangzang Khuami ram an vaihnak ah an i kap sual. Cucaahcun Thangzang Khua cu an rak fim fawn; an rak tihzah tuk fawn. Cucaah an rak i rem lengmang nain, an i rem kho ti lo. Vok thi zong an i lawnh nain an i rem kho ti lo. Keli ngei thi zong in an i rem kho hlei ti fawn lo. Cucaah minung in rem lawng a tang cang. Cucaah zei ti awk an ngal ti lo caah minung lu kawl ah, khua kip ah sal zuami um nak khua poh ah minung cawk kawl ah an kal an ti.
Mah ti cun minung kawl ahcun khua khat hnu khua khat a kal leng mang. Sal zuami an um timi khua paoh ah an kal lengmang i Ainak Khua ti mi ah a va phan. An khua bawipa sal zuapa sin ahcun an va kal i sal cawk kan duh tiah a phun phun in an vang hlen. Thangzang khua mi cu rak fim tuk hna kaw Bawipa cu an hlen khawh i a sal lak ah a duh lo cem maw a si nga zei dek. Nu ngan nawn mi, misawngang chia nawn mi, nau a pawi lio mi nu a pek hna. Cu ti cun Thangzang Khua leiah cun an an i hruai an kal pi ti asi.
Minung fa ve lo bang, sal nu cu zei hme a hei lawh hnga mu. A dawtmi a va hna a hei um ve lai va si kaw. A bawipa runinn le a dawtmi a chungkhar van chuah tak ding cu aw, zei tluk in dah a lung a va fah hnga? A mah cahrang ah duh thim nak zong um fawn lo. Zei tluk in hme a tur lai? Van a zoh a sang vawlei a zoh a pit fawn. Pasal tha bang in thazang tan awk le a tha fawn lo.
Cu chinchapah, nau a pawi lio nih le si fawn; zei tluk in hme a hei tuar nga? Hlan lio mi nih sal cu vok ar tluk ceu ah cun rak ruat hna kaw, a bawipa run in le a dawtmi sahlawh rualchan chuah takin, Tilim sia kawngno an thah lai te khi bang, Ainaak khua chuahtak in, hruai hna kaw, a thinlung a fak hringhran ko lai. Ainaak nu nih hin zei tluk in hme a hei tuar nga mu. Kan mah cio zong zan khat, lo riah hman ah dawng le ngai in kan um va si kaw, theih ngalh lo nak hmun in kal ding cu zei tluk in hme a tuar hnga? Pasal tha bang si fawn lo mu.
Ainak Khua in Thau khua hi ahlaa ngai. Ni li ni nga lam kal hrawng a si lai. Hlan lio cu lam le sul cu a tha lo tuk. Ainaknu cu lam a kal kho set ti lo i lampi ahcun an riahpi tawn ti a si. Cucaahcun Thangzang pahnih cu bia an vai i ruah tawn i Ainaak nu cu a lu tan i mi remnak ah hman ding kong an ceih tawn ti a si. Mah an ceihmi cu Ainaknu cu a lungrethei i a thazaang a bac hung cang. A ngaih a chia. Zan zong ah aa hngilh kho lo. Pa pahnih biaruah cu a theih viar hna. A lungsi a vang.
Ainaak Khua bawi pa sin in bia an chimmi le zan i bia an i ruah mi vial te cu van le vawlei tluk in a dang cang. Ainaknu nih zei tluk in hme a hei tur nga mu. Ai ruah chan mi vial te Thangzang khua ah ka phanh tik ahcun, ka tha a dam lai i rawl thaw le sathaw an ka pek lai i, an sal lakah dawt cem mi ka si lai tiin ai ruah chanmi vialte cu mangbang an lo dih ai.
Ainak Khua in Thau khua hi ahlaa ngai. Ni li ni nga lam kal hrawng a si lai. Hlan lio cu lam le sul cu a tha lo tuk. Ainaknu cu lam a kal kho set ti lo i lampi ahcun an riahpi tawn ti a si. Cucaahcun Thangzang pahnih cu bia an vai i ruah tawn i Ainaak nu cu a lu tan i mi remnak ah hman ding kong an ceih tawn ti a si. Mah an ceihmi cu Ainaknu cu a lungrethei i a thazaang a bac hung cang. A ngaih a chia. Zan zong ah aa hngilh kho lo. Pa pahnih biaruah cu a theih viar hna. A lungsi a vang.
Ainaak Khua bawi pa sin in bia an chimmi le zan i bia an i ruah mi vial te cu van le vawlei tluk in a dang cang. Ainaknu nih zei tluk in hme a hei tur nga mu. Ai ruah chan mi vial te Thangzang khua ah ka phanh tik ahcun, ka tha a dam lai i rawl thaw le sathaw an ka pek lai i, an sal lakah dawt cem mi ka si lai tiin ai ruah chanmi vialte cu mangbang an lo dih ai.
Zei tluk inhme a lungretheih le a tha thabaat a hei i chap hnga? Cuticun Tilim sia kawngno an thah lai bang cun, van hruai tluah mah hna kaw, lam nih le a chukcho, nau pawi lio nih le si kaw, a celh bak a celh ti lo. Thau khua a van phak le bang cun a keza tiang in a kawh dih cang ti a si. A kal zong a kal kho huaha ti lo an ti.
Lungcan i pek len zong ah pek awk tha ti lo. Mi fanu a celh bak a celh ti lo. A lung a dong tuk cang. A caah zeihman ruahchan awk um ti lo. Cu lio ahcun, a cungah va a run in an hung zuang i hitihin bia a cah hna.Ka cung i vaca zuag hna…ka pu sin ah vang zung ta law
Na dawt Ainak nu nih na chum tual le na run in cu ka ngai ruang mang ko e.
A tu ahcun tilimsia kawngno thah lai bang in, fingkip le tlang kip ka hrawng pi hna e.
Nang na sin bia an chim mi le kei ka sin i an chimmi cu
Lungcan i pek len zong ah pek awk tha ti lo. Mi fanu a celh bak a celh ti lo. A lung a dong tuk cang. A caah zeihman ruahchan awk um ti lo. Cu lio ahcun, a cungah va a run in an hung zuang i hitihin bia a cah hna.Ka cung i vaca zuag hna…ka pu sin ah vang zung ta law
Na dawt Ainak nu nih na chum tual le na run in cu ka ngai ruang mang ko e.
A tu ahcun tilimsia kawngno thah lai bang in, fingkip le tlang kip ka hrawng pi hna e.
Nang na sin bia an chim mi le kei ka sin i an chimmi cu
A tu ahcun mangbang an lo dih ai e, ka Bawipa.
An si ning cu rak thei thiam law cu, na dawt mi na salnu hi na ka zuar siang nga lo mu.
A tu cu ruahchan awk ka ngei ti lo
Mi thi khua in kan rak i don te hna lai mu
Cu ti cun hla a phuah i, a cung vaca zuang cu bia a cah hna.
Ainaaknu cu Thau khua a ven phak ah cun a celh bak a celh ti lo ti a si. A hmutu paoh nih an zangfak dih ti si.
Ainaaknu cu Thau khua a ven phak ah cun a celh bak a celh ti lo ti a si. A hmutu paoh nih an zangfak dih ti si.
Thau khua cun, Thangzang kalnak hi Ruakhua lam in kal a si i, cho bak in kai a si Hmantlak nan hmuh bang in cho vawi khat van chuah bak ah khan Ainaak nu nih cu a celh pah a celh ti lo ti a si. Cucaah a hruaitu pawl cu hi tin a ti hna:
“Ka bawipa le hna lampi i bia nan i ruah mi vial te le zan ah a theih sual lai ti in bia nan i ruah mi vial te cu ka theih dih i, kei cu thah ding in cawk mi ka si ko caah thah ding thiamthiam cu ka bawi le hna a celh bak ka celh ti lo caah, mah ka hmun hin ka that ko u law ka lu tu cu vai ken ko uh, ka bawi le hna” tiah a mit thli he zangfah a nawl hna ti a si.
“Ka bawipa le hna lampi i bia nan i ruah mi vial te le zan ah a theih sual lai ti in bia nan i ruah mi vial te cu ka theih dih i, kei cu thah ding in cawk mi ka si ko caah thah ding thiamthiam cu ka bawi le hna a celh bak ka celh ti lo caah, mah ka hmun hin ka that ko u law ka lu tu cu vai ken ko uh, ka bawi le hna” tiah a mit thli he zangfah a nawl hna ti a si.
Aw a fak ko lai mu. Zeitluk in hme a tuar nga mu. A celh hrimhrim lai lo mifa nu caah a har ko. Lampi i a temtuar a si. Thah dingmi ka si timi va theih a si. Ainaak nu a thinlung fah cu zei hme a lawh nga mu. Cuticun “Ka that ko u ka celh bak ti lo” tiin zangfah cu a nawl peng hna i cucaah cun a ngawng cu an tan i a lu cu Thangzang khua ah cun an i phurh ti asi.
 |
| Ainaknu Haunak |
A cung hman tlak ka larh ter nak zawn hi Ainaknu hau nak tiah kan ti i hi ka hmun ka phak poh ah cun ka ngaih a chia i khua chel le bang ah cun ka mit thli hna a tla tawn. Atu ca ka tial lio zong ah ka mit thli a tla. Mah bantuh in ka Lairam ah, a temtuarmi nu hi an um lai loh. Vawlei dongh tiang zong in an um lai ka ti. A lung hna hi phun ding a si ka ti.
Ainaak khua in Thau Khua hi ni sarih hrawng lamkal a si lai dah ka ti map in zoh ah hin. A hla ngaingai. Ainak cu Ngalang khua pawngte ah a um mi a si.
Ainaak khua in Thau Khua hi ni sarih hrawng lamkal a si lai dah ka ti map in zoh ah hin. A hla ngaingai. Ainak cu Ngalang khua pawngte ah a um mi a si.
Ka palh nak a um lai. Tuan bia a si i mi chim chawm mi a si.
-------------------------
Chinchiah
Tuanbia tialtu hi Pu Dawt Cung Lian a si. Ainak Nu an thahnak zawn taktak hi cu, Meleithak Bual in Thau leikap farlong cheu tluk ah a si. Asinakin cu chak deuhvak te ah, tlangsang ngai le tlang dawh ngai a um i, a min ah ah Ainak Nu Haunak Tlang tiah Thaumi nih min an sak. Ainak Nu tiah a tialmi an um nain, Ainaknu ti tu hi a dik deuh tiah ka ruah caah, ka fonh. A lu um ti lo mi a ruak hi, Thaumi nih a vui theu lai tiah ka ruat. Hlan lio chan ngai a si caah, a thlan zong kan thei kho lo.
Hi tuanbia hi, raltuk ruang le huatralnak ruangah a chuakmi siloin, Khrihfa kan si hlan, hlan lio ah kan Lairam le Mizoram hna ah, sal zuatnak hna a rak umnak, sal zuatnak nih zeibantuk thil chia dah a chuahpi timi le Khrihfa si hlan ahcun Laimi le Mizo hna hi, mithah lainawn le milu lak te hna hi, kan nunphung ah a rak ummi a si ko timi a langhtertu an si. Tuanbia kan tial tikah, chan hlun ngai a si caah, tling te le hman tein kan thei kho lo. Thau hrawngah an chim pengmi tanbia a si.
Hlanlio Israel tuanbia zoh tik ah I&II Samuel hna zoh tikah, mithah le milulaknak a rak tam tuk. Jepthah nih a fanu fangkhat kha raithawinak a hman bantuk a si. Thau ka um lio ah, kan innpa nu nih a rak chim tawnmi cu, “Thaumi ralkap tlami pakhat nih, Gangaw peng in minunglu pakhat a rak i phurh le hauka ah a thlai” tiah a ti ko.
Robert G. Johnson nih The Church in the Chin Hills, Burma Baptist Chronicle Book II p.386 ah hi tin Chin kong a tial: “The Chins were not cannibals nor headhunters their cousins the Nagas in the north, not were they salvages” tiah. (Chins hna hi, chaklei a ummi an unau Nagas hna bantuk in, minungsa ei hmang asiloah milulak hmang le misual tuk an si lo) tiah a tial.
 |
| Ainaknu Haunak Tlangtang ummi Meleithak Bual |
 |
| Ainaknu Haunak Tlang ralchan lei ummi fingtlang |
Ka relh ah ka celh lo ee,kan khua nu te aw,
ReplyDelete