Kawlram Cozah Hi Zumh Ding An Si Lo

Kawlram mi ka si caah ka umnak hmun in Kawlram kong hi ka tuak peng. Laimi ka si caah Chin miphun le ram kong chimlo in ka um kho lo. A lang in thawngpang ka ngai lengmang. Ramdang nih hmailei ah vingving in an chawi lio ah, kan nih Kawlram cu kan mah hmun peng ah ah kan um. Kan khuaruahmi zong aa thleng lo. Kan hmuh ning zong aa thleng lo. Kan sining ruah ah ngaihchia taktak a si.

Kawlram hi Mirang kut in zalawnnak kan rak hmuh cangka kum tlawmpal in, nihin ni tiang hi tlangcungmi dothlennak aa thawk. Karen nih an thawk hmasat. Cun Shan an si. Cu ti cun a kal peng i, nihin ni tiang a si. Karen dothlennak cu kum 71 nak a kal cang. Vawleicung raldohnak ah a sau bik timi a si.

Kawlra tuanbia zoh tik ah, 1947 ah Gen. Aung San a thihmi hi, tlangcungmi kan ca zongah sunghnak nganpi pakhat a si. Kawlmi ca zong ah sunghnak nganpi a si. Dr. Lianhmung Sakhong ka hal i, "Aungsan hi zumhtlak a si ko tiah na ruat maw? Zalawnnak hmuh hnu kum 10 ah tlangcungmi nih chuah nan duh ahcun chuah khawhnak nawl nan ngei" tiah Panlong Agreement ah cachoh an rak tuahmi hi, a zulh hnga tiah na ruat maw?" ka ti. "Aung San cu zumh awk a tlak ko. A zulh ko lai tiah ka ruah" tiah 2019 CBCUSA BT Meeting lio ah a rak ti. Aung San hi cu zumh awk tlakmi minung a si. Daw Aung San Suu Kyi zong hi Kawlram hruaitu lak ahcun zumhtlak bik a si.

Gen. Aung San a thih hnu ah, Kawlram zalawnnak kan rak hmuh i, U Nu nih Kawlram cu a rak hruai. Amah hi "Politician a si nain, Buddhist biaknak a tanh taktakmi a si i, biaknak kha politics ah a siloning in a hman i, Kawlram ah buainak a rak chuahpitu a si." Kaba-aye Pura satu zong a mah a si. Vawleicung Buddhist biaknak conference ngan bik zong a rak tuahtu hi  a mah a si. Cucaah U Nu chan in Kawlram buainak aa thawk. U Nu hi a rak sual ngaingai ko. Zeicatiah Buddhist a tanh tuk nakah, Khrihfa le Muslim kha thlanglamh kan tong. U Nu cozah hi zumh awk an tlak bak lo.

1962 ah U Ne Win nih "Tawhlanyi Council" ti in aa-naa a van ting. Kawlcam cu Socialist uknak ah a luhpi. Ne Win nih 1988 tiang, kum 26 a kan uk. Cu chungah "Asia facangbuk" timi Kawlram cu vawleicung sifak bik, thangcho lo bik le "minung nawlngeihnak a buarmi" ram ah aa chuah. Tlangcungmi cu Ne Win kuttang ah nawlngeihnak za ah za in kan thlau. Zeidang cu van chim lo. Mah holh le mah ca hi tang 4 tiang cawnnak nawl kan rak ngei i a zia ngai rih. Biaknak lei ahcun namnehnak cu a um ko nain, a zia pah rih. Ramdang he pehtlaihnak a zor. Cauk chuahnak nawl a um lo. Bible le hla cauk hmanh chuah khawh a rak si lo. "Khrihfabu chung caah" timi lawng in tlawm tete rak chuah khawh a si. Cu hmanh cu Kawlca in leh le a tha tim lawng chuah a si. Ne Win cozah cu zumh awk an tlak lo chinchin.

1988 in Ralkap cozah a kai. Gen. Saw Maung thawk in, Kawlram dirhmun cu a chia chin lengmang. Senior Gen. Than Shwe hruainak tangkah Gen. Khin Ngunt nih Kawlram cu duhpoh in a rak kan tuah. Ramri tiang zong in cawl ngam a rak si lo. Kan ram cu "thirfung" (Iron) in a kan uk. Vawleicung ah a sual bikmi uktu (10) chungah Than Shwe hi aa rel zungzal. Cu tluk hruaitu sual tangah Kawlram cu kum 24 a kal than. Russia Communist cozah le Romania le Poland Communist cozah nakin an rak sual deuh. An mah tangah Khrihfa zong kan tuar. Muslim zong an tuar tuk ve. General Saw Maung le Senior General Than Shwe cozah chan hi, "Kawlram tuanbia vialte lakah a muih bik kum hna an si." Mirang holh in chim ahcun, "The Dark Age of Myanmar" ti ding a si.

Hi Dark Age of Myanmar chan ah hin, Kawlram kan i hruainak hrampi "Constitution" cu a kan ser piak. Than Shwe nih a mah duhning tein, a mah le ralkap hruaitu pawl luatnak ding le Kawlram hi ralkap nih kum tampi uk khawhnak ding ca in, constitution cu a kan ser piak. Ralkap nih duh paoh in uk khawh dingmi constitution a si. Cucu 2008 ah an fehter. Cu constitution cu "dark age" ah an suai caah, Mirang ca cun "The Constitution of the Dark Age of Myanmar" tiah ti khawh a si. Kawlram a muih siling ah suaimi constitution cu a mui ve ko lai timi a fiang. A chung ummi hi muihnak bia tampi aa tel lai timi a fiang ko. Zeitindah "Dark of Myanmar" cozah tangah suaimi constitution cu zumh awk a thlak lo.

Cu constitution tangah thimnak zong tuah a si. Cucaah kan ram hi "Buluk Democracy" timi ah kan i chuah. Buluk timi cu "Nga zatceu, utlak zatceu" timi a si i, "Kawlram Democracy" hi zatceu lawng Democracy a si. Zatceu cu Democracy a si lo. Indonesia le Kawlram lawnglawng nih hi bantuk Democracy phung hi kan ngeih. Cu zatceu lawng a simi democracy cu zeitin dah kan zumh khawh lai? Zumh awk a tlak lo.

Nov 7, 2010 ah thimnak tuah a si. Cucaah ralkap duhmi hruaitu kha sawh in thim a si i, ralbawi hlun U Thein Sein kha President a tuan i, a mah cu ralkap uknak a dih hnu a pakhatnak bik Democracy hruaitu a si. A mah cu ram hruainak ah thazaang a chuah i, ram a thanchoter ngai i, Democracy rim a kan namtertu pakhat a rak si. Asinain, ralkap thi a tlau lo. Kawlram ah i tuknak a dai hlei lo. Tlangcungmi duhnak zulh ding aa tim hlei lo. "Daihnak tuah ding" timi cu a ka cun aa tlaih nain, Kawlram constitution ning in riantuan a hauh caah, Kawlram ah daihnak a um hlei lo. Tlangcungmi duhnak a zul hlei lo. NCA le tuktak a kan tuahpi i, a theipar taktak cu a chuak kho hlei lo. A hnangh in a kan hnangh rih. Thein Sein cozah zong "Ralkap thiamthiam nih a khuhnenh hna." Tlangcungmi caah ruahchannak a um lai bantuk a rak lo nain, a rak um taktak lo. Cu ti cun a caan a dih ve.

Atu NLD cozah a kai. Zalawnnak petu Gen. Aung San fanu nih a kan hruai. President tu nawlngei bik ding a si nain, "Naingaidaw-a taingpin khan" timi ah aa chia i, a mah tu nih ram a kan hruai than. Cu zong cu a tu lio kan "Constitution ning a si hawi rua lo." Kawlram hi aa nawnnawk taktak ko. President sinak nawl a ngeih lo caah, hi dirhmun a ummi tu hi kan lawmh ding cu a si ko.

Amah zong nih "21st Century Panlong Conference" timi a kan tuahpi. A rak thawkka ahcun "Tha a nuam. Zumh tlak ngai a rak si." Asinain tu chun ni ahcun kum 4 a kal cang i, a theipar pakhat hmanh a chuak rih lo. Hi zong hi a lengphaw thil lawng in, tlangcungmi caah "corhtarh thil" lawng a si sual hnga maw timi ruah ding a um. NLD nih  a liamcia thimnak lai ah, "Constitution thlen kan i zuam lai" tiah an ti. An i zuam bantuk cu a si nain, an thleng kho taktak lo. Zeicatiah Than Shwe nih fawi te in rawk kho lo ding in kuttial zoh hnu ah a rak tuahmi constitution a si caah, fawi tein aa thleng kho ding a si lo. NLD zong zumh ding tlak an si ve lo. Constitution pakhat hmanh an thleng kho lo. An thlen khawh lo ahcun tlangcungmi caah ruahchannak a um hlei lo. Daw Aung San Suu Kyi chan zong ah, "Federal uknak" hi tlam tlinh ding a fawi ti lo.

Atu November ah thimnak a um than lai. NLD maw an tling lai? Zei party dah an tling lai? Kan thei kho rih lo. Zei party paoh va tling ko hna hmanh seh law, zumh awk cu an tha hlei lo. Zeicatiah Kawlram Constitution an thlen khawh lo ahcun Democracy tling kan hmu bal lai lo. Buluk Democracy a si peng ko rih lai. NLD an chuah zong ah, Constitution hi an thlen khawh lai timi zumh ding tlak an si hlei lo.

Constitution le Democracy tling kan hmuh lo paoh ahcun Kawlram ummi miphun hme mi hna le tlangcungmi nih cun "federal uknak dik" cu kan hmu kho bal lai lo. NCA zong an duhmi hmuh ding hi a fawi lo. A har tuk. An hmuh hmanh ah ca chung lawng ah a um lai i, a taktak a si lai lo. Atu kan constitution thlen hi, a biapi taktak. Hihi aa thlen lo ahcun tlangcungmi hna nih cun hi Constitution ning cun mahte uknak (federal) hi kan hmuh lai timi zumh ding a um lo. Ruahchan ding a um lo.

A pawi bikmi cu Kawlram ralkap cozah nih hin "Federal" timi an tih. Hihi a thatnak an theih fian lo caah siloin an thei ko nanain, an i tinhmi le timhmi taktak cu tlangcungmi hi kan miphun hloh khi a si caah a si ko. Tlangcungmi kan holh, ca, nunphung, biaknak, miphun le kan sining (identity) hi hloh hi, Kawlram hruaitu tampi le ralkap lutlai hna tinhmi taktak a si. Cu an i tinhmi le lungput an thlau hlan ahcun constitution zong an remh kho taktak lai lo. Remh duhlomi an tam tuk rih lai. Cucaaah dothlennak hi hrial awk a thami a si ti lo.

Cucaah Federal uknak hi pek a kan duh lo i, daihnak i thim lo in raltuk tu an i thim i kum 71 ral an tuknak a si cang. Tlang cungmi hi, hi federal uknak a kan pek hlan chung paoh ahcun daih ding hi a fawi lo. Meithal kahnak le dothlennak zong hi a dong kho ding a si lo. A dong lai timi zong ruahchan ding a si lo. Abik in AA, Kachin, Shan le Karen cu an dawng ti lai lo. CNF zong hi an dongh lo ding a herh. Cun tlangcungmi nih dohmi ral hi aa khah caah, mah le mah zong doh ding a si lo. CNF nih AA zong doh ding a si hrimhrim lo. An i doh ahcun Kawl cozah caah hlawknak menmen a si lai.

Nihin ni thil sining zoh tik ahcun, 21st Century Panlong Conference zong hi, ruahchannak a um tuk lo. Zeicatiah tlangcungmi kan duhmi hi an theih ko. An fiang ko. Kawlram caah chiatnak ding a si lo. Thatnak ding tu a si timi zong a theimi nih an theih ko. Daw Aung San Suu Kyi le bang cu a theih tuk lehpek. Hruaitu dang zong nih an theih tuk lehpek. Asinain a kan pe duh taktak lo. Cucaah abikin ralkap hruaitu hna le Kawlram hruaitu cheukhat thinlung ah, tlangcungmi hi a hloh in hloh a kan duh caah hin, a kan peklomi a si ko timi cu a fiang bakmi a si.

Cucaah, U Nu cozah siseh, U Ne Win Cozah siseh, Gen. Saw Maung le Senior General Than Shwe ralkap cozah si hna seh, tlangcungmi hi hrawh le hloh tu khi an policy a si. U Thein Sein cozah a chuak i a tha deuh rua lai kan ti nain, a theipar chuak lo in a dih. Daw Aung San Suu Kyi chan ahcun a theipar a chuak te lai tiah kan rak i ruahchan nain, kum 4 chung theipar chuak lo in a dih ve than. A ra laimi thimnak ah NLD an tlin zong ah Federal uknak kong cu an tlamtlinh lai timi zumh ding a si lo. An tlamtlinh kho lai lo. A ruang bik cu "Constitution" nih a tlaih. Cu nih tlaih ding in an rak sermi kha a si fawn.

Cucaah a ra laimi caan zong ah zei bantuk cozah hmanh chuak sehlaw, Kawlram cozah hi cu  tlangcungmi nih cun zumh ding an si lo. NLD hmanh zumh tlak dirhmun an dir ti lo hnu ahcun, zei party khi dah Kawlram ah kan zumh te hna lai?  U Nu chan in, 2020 tiang ah tlangcungmi nih zumh awk a tlakmi cozah Kawlram ah voikhat hmanh an chuah rih tung lo? Zeitindah a ra laimi cozah zong kan zumh khawh lai?