Malaysia kal aa on cangka in, Laimi zong globalization chan nih a kan phak ve i, hmunkip ka kip kan phan hna. Acheu cu tinhmi ram le hmunhma phan lo in, lampi ah a thimi tampi an um. Acheu cu Thailand ram hlawhhlang inn ah an zuar hna i, a cheu cu ngatlai sinah an zuar hna. A cheu an luat i, a cheu an nunnak a liam. Ngatlai sin zuarmi a cheukhat cu, an thihlo hmanh ah, harnak tam taktak an ton hnu ah an zam kho i, zalawnnak an hmu. A cheu rili ah an mah tein an i paih i, rilipi tii cu an thlan ah a cang i, a nungmi chungkhar caah ngaihchiat donglo tuanbia aa tial tawn.
Ka kalnak kip ah, Laimi interview ka tuah tawn hna. Hi atanglei pa kong hi, ka khualtlawnnak ah ngatlai sin i an zuarmi pa tuanbia tawi asi. Laimi kan tuanbia ah, philh khawhlo dingmi tuanbia asi caah, theih zungzal dingmi tuanbia siseh timi tinhnak he, hi capar hi ka tial.
Min............... Jonathan Run Kung, Midland, Texas, USA
Khua............. Haiphai, Hakha Peng
Chuah Nithla........ August 28, 1971
Malaysia Kal Thawh.... January, 1995
Puaisa Thlahu....... Pu Ni Ceu, Hakha
Interview Tuahni............ June 26, 2015
Kawlram map
Jonathan le a hawi le hi Hakha in puaisa nih an kalpi hna. Yangon phan lo in, Pegu in Mawlamyine ah an kal. Cuka ahcun zarh (3) an cam. Zeicatiah kalnak lam a on lo caah asi. Lai puaisa nih Malamyine khua ah Mon puaisa pa sin ah a hluai hna. Lai puaisa pa cu zankhat Mawlamyine ah a riak i, akir colh.
February thla chuakka hrawng ah, Mon puaisa pa nih cun in sehhle in a kalpi hna. Rili chung ramtang ngai i a ummi tikulh pakhat ah sehhle in a kalpi hna. Tlang in tikulh kar ah suimilam pakhat tluk an rau. Cu kalpitu cu midang an si than cang. Cu tikulh cun rilikam kalmi tilawng dawt hnih asimi in, an rak lak hna i, cucun Meih in Kawhthawng ah an kalpi hna. Nihnih hnu ah, Kawhtaung an phan. Kawhthawng zong hi, minung zuar in paw aa cawmmi tampi an umnak asi i, Kawlram khua vialte lakah, "Evil khua" asi ve.
Kawhthawng Khua
Cuka cun Ranong, Thailand ah an lanhpi colh hna. Ranong khua hi, Kawhthawng khua ralchan ramri ummi asi i, Ranong Provice i khualipi asi. Alengphaw cun khua nuam ngai asi nain, a chung cu thlan-thu bantuk in mihrokhrol khua a si. Kawl he Thailand he, santlailo minung kha a miak ah kawl in, minung thisen le thlanti kha an tirawl ah ser in aa cawmmi tampi umnak khua asi.
Ranaung Khua (Thailand-Kawl ramri)
Ranong khua hi, misual le hlen hmang nih bu an sernak khua asi. Ritnak sii, hlawhhlangnu, zu le damiah umnak khua thurhnawm asi. UNO zong nih a huat taktakmi, minung zuarmi (human traffickers) pawl an tornak khua asi. Kawl, Mon le Thailand hi mizuartu tambik an si.
Hi minung zuarnak hi "chanthar sal zualnak" (modern slavery) tiah an ti i, Kawhthawng le Ranong hrawng ah a tam ngai. Kawlram nu, abik in tlangcungmi nu zeithei lo, hi tam tuk an zuar cang hna. Hi khua ah hin, minung thisen le thlanti in aa cawmmi minung tam tuk an um. Cucaah Ranong cu, biacaihni ahcun "Sodom le Gormorrah tluk in harnak a tuar dingmi khua chiakha a si." Mirang holh in chim ahcun, "Evil City" asi.
Cu ka khua ahcun, Jonathan le Laimi 18 hrawng cu an zuar hna. Cuticun fian setsailomi puaisa, a ho set nih dah tuanvo a lak ti theihlomi puaisa sin ah, thilria zuar bang an zuar hna. Pakhat hnu pakhat an i chan thluahmah. Laimi puaisa zong nih, tha tein theih fian setsailomi he hi ti rian an rak tuanmi cu a pawi taktak. Risk lak a tam tuk hringhran.
Cuka Ranong ahcun Mon nu puaisa sin ah an hluai hna. Cu Mon nu sin ahcun "Zeitik dah Malaysia cu kan kal lai?" tiah an hal tik hna ah, "Malaysia kal ding in kan in cawk tung hna lo. Ngatlaih ding in pei kan in cawk ko hna cu" tiah an rak ti hna. Jonathan le a hawipa cu, an lau tuk. Tihphannak in an khat. An tap hrulh ko. Cuka ahcun Ngatlai tilawng chuah kha an hngak i, zarh (2) an camter hna. Tirawl tu cu tha tein an pek hna.
Pathian khuakhan ah, Phungkinu (me-thi-la-sin) nih a rak hmuh hna i, "Company ca nga a tlaimi tilawng lawng ah kan kai lai; hmawngkhu ngatlaimi tilawng (khu-hle) ahcun kan kai lai lo tiah ti hna u" tiah ruahnak a pek hna. Zeicatiah Phetsat tilawng cu cozah le private bawm in tuahmi asi i, khu-hle cu private nih a thli in tuahmi asi i tih a nung chinchin caah asi. Cucu minung nunnak van in tla ti kha, Me-thila-sin zong cu, an caah khamhtu a rak si.
Mon puaisa nu umnak Ranong khua
Zarh hnih hnu ah, "Thailand Company (Phehsat) ngatlaitu company tilawng cu an zul. Nga cu chunzan hlan in an tlaihter hna. A almi rili tii nih an vunhawng, kutke, taksa vialte a ei dih hna. Tilet an ri. Mitkuh cim lo in nga an tlai. It lo nga cha in nga an tlai. Tii thiang a tlawm i thiang tein kholh khawh asi lo. Ni a lin fawn. Nga an tlaihmi le ngaikuang lu-hling nih an kut a chunh hna i a celh in an celh lo. Ahnai a khuar i a hma. Cu bu cun nga le ngaikuang an tlai peng. Fahnak le teminnak phun an tlinh. An kut a thi a chuak. A fah tuk caan ah, an kut cu cite hang ah ciah an ciahter hna. A tekmi tu nih khin an kutfah cu a damter deuh.
Cu tilawng cung ahcun, bingzu, sechohzu le si tawngthammi lawnglawng rian an tuan kho. Minung fa nih celh ding a si lo. Si tawngthammi le bingzu pawl cu, an der tuk nain ngatlaih an thawng taktak. An tha a di kho lo ti asi. Cu hna lak ahcun Laimi (2) zong cu nga an tlai ve. An celh lo nain, an in chih. Zamnak a rem lo. Zamnak zong an hngal lo. Nihlawh an pekmi zong an zuh dih hna. Ngatlaihnak ca a herhmi thilri man hmanh an cawh rih hna. Cuticun harnak phun zakip an tuar.
Jonathan nih ka lung a fak cemmi cu, Thailand nih "tilawng ngeitu boss kha Penin an ti hna i, ngatlai kha Jesuh" an kan timi ka lung a fak cem ati. Kan mah Jesuh maw an ti duh maw? A dang thil min dang dah timi cu a thei lo.
Ngapali Rilikam
Cu tilawng cu, thlakhat voi khat in, Ngapali asilole Rakhine ram khua ah thokhanca rak lak a hau i, tlangkam ah an va kal tawn. Thlakhat leng nga an tlaih hnu ah, voikhat cu Ngapali khua pawng tilawng dinhnak ah an va din. Ngapali hna zong hi, minthang le hmunhma nuam asi ko nain, ngatlai sin zuarmi hna caah ahcun aa dawhnak hmuh khawh asi ti lo.
Cu lio ah, Kachin seh-saya pawl nih, "Atu hmanh i rili tilet nan rit ahcun Apri le May thla hnu cu nan celh lai lo. Nan thi ko lai. Cucaah atu ah zam u" tiah an rak ti hna. Cu Kachin pahnih cu ngatlai tilawng i seh-saya an si caah, zeihmanh an tuah lo. Seh zohtu lawng an si.
Cucun nikhat cu chun mi an kin lio ah, an zam. An zamnak khua in Lungtha ah sehle in an va kal. Jonathan hawipa cu, vawlei a ngai tuk i tlang an van phak bak ah, "Maw vawlei" tiah a au bak in a au tiah Jonathan nih a chim. Rawltam tihal, nilin, tilet, mitkuh cimlo, kutfah, cite hang ruang ah tak hmat le temtuar phunzakip tuar hnu ah, an luat. Kachin seh saya pahnih zong, an caah "vancungmi" an si ko. Pathian nih hin a vanmi aiawh in ahman hna tilo awk a tha lo.
Thailand ngatlaihnak tilawng
Lungtha in Thantwe ah motor in an kal. Hmatpungtin zong an ngei ti lo. Tangka zong an ngei ti lo. Minung theihngalh zong an ngei ti lo. Harnak phun zakip an tuar. Thantwe ah riak lo in, Taungkoh khua ah motor in an lan kho. Tlunnak an thei ti lo. Car gate ah Thayet le Pyi lei lanh ding in motor ngeitu an chimh hna nain, "Hmatungtin um lo ahcun asi kho lai lo" tiah an ti hna i, an lan kho ti lo. Cargate ah an i tap cang.
Cucaah saihka saya pakhat kha bawmhnak an hal. Amah nih rawl zong a rak dangh hna. Cu saihka pa nih cun, palik sakhanhmu ah kal i, thohkhanca lak hnu ah Yangon lei lanh ding in, ruahnak a rak pek hna. Cuticun, Taungkoh Palik sakhan an va phan.
Palik bawipa nih cun, "Nan mah hi mihrokhrol nan si; mi lihchim nan si" tiah fak taktak in a rak hro hna i, fung in kan tuk hna lai tiah a rak ti hna. An thin a phang i an tih tuk. "Saya, mihrokhrol kan si lo; lih zong kan chim lo. Laimi te kan si ko" tiah an chimh. Aphunphun in a bia a hal hna i, a hrocer hna.
Palik bawi nih, "Laitlang khualipi le khuapi min chim u" ti tiang in a ti hna. Mi lihchim an si maw silo ti theihnak ah, a hneksak hna. A halmi hna khua kong an theih dih tik le an chim dih hnu lawng ah, "Asi. Laimi diktak nan si. Keimah hi, Falam ah a rak um balmi ka si. Falam ka um lio ah, Laimi nih an rak ka dawt; Laimi cu an tha tuk le ka philh kho hna lo. Nan herhmi thohkhan ca cu kan tial piak hna lai" tiah ati i, a tial piak hna. Tangka kan pek zong ah a duh lo nain, tlawmpal a kal in an kaltak.
Rakhine ram Taunggup khua pawng
Hi tluk harnak an ton lio ngelcel le vansan lio ah, "Taungkoh khua hna i, Falam ah a rak um thingmi palik bawi hna sakhanhmu arak um ngelcel mi cu khuaruah har a si? Amah sin ngelcel hna i, saihka tama pa nih, a hei kalpimi hna ruah ah, Pathian hi an caah Jehovah Jireh asi ko" ti lo awk a tha lo. "Aa tong sual" ti awk a har.
Cuticun Taungkoh i Thayet ah an kal. Cu karlak zong cu eidin ding an ngei ti lo i, Phungki pa nih rawl a dangh hna. Cu zong cu khuaruahhar ngai asi. Elijah cawmtu ah Pathian nih langak rian a fial bantuk in, an nih pahnih cawmtu ah Phungki zong Pathian nih rian a fial ve ko. Cucaah, Pathian cu "punghman lo in rian a tuanmi pathian" asi kha kan hmuh khawh.
Thayet khua in Pyi in Yangon tiang kalnak zong ah bawmtu an um ti lo. Laimi an um ti lo. Theihhngalh an um lo. "Van ka zoh ah a sang, vawlei ka zoh ah a pit" ti an si ko cang. Motor ticket cawknak zong a um lo. Cucaah motor ngeitu lila nih Pyi in Yangon tiang ticket an pek hna i, man lo in an cuanter hna. Buddha bata zong dawtnak thinlung an ngeimi cu an ngei tuk. Pathian nih cun minung hawi lila kha a vancungmi bantuk in bawmtu ah a ser khawh ko hna.
Cuticun Yangon dam tein an phan. Laitlang ah tangka an cah i, thla khat hnu ah Laitlang ah an tlung kho than. "Rawl kan haw tuk i, Mandalay ah rawl tam taktak kan ei; vuai kan thei lo" tiah a ti. Hakha an phak hnu ah, Hakha puaisa pa zong cu an va fuh i tangka cu an hal than. A nih zong nih, lungthiang tein Ks.5,000 a pek than hna. Amah an rak pekmi cu Ks.50,000 asi nain, Lai puaisa pa zong nih, "Mon puaisa cu a va pek chin ve hna caah, azapi te cun a khirh ti hna lo."
"Lai puaisa pa nih a thei ko nain an zuar mi hna asi maw?" tiah ka hal tikah, "Asi lai lo. Cucu a voi (2) nak a tuahmi asi i, a voikhatnak zong kha zei an lawh ti an thei lo. Lungthiang tein a tuahmi asi ko lai tiah ka ruah" tiah Jonathan nih a ti.
Semnak Lairam te zong ram nuam a rak si ve ko nain, kan ram cozah sifah harsatnak ruang ah, lungrawn khua chuahtak in kan vakvai tawn hna. Hmuhlonak ramdang vawlei le rilipi cungah Laimi zeizat nunnak dek a liam ve cang hnga? Pathian lamhruainak lo cun Jonathan te zong a luat ding an rak si hnga lo. Jonathan tuarmi tuanbia ruah ah, sifah le harsat bu tein, Hakha khua te i nunnak liam zong khi mi tampi caah cun a rak nuam deuh men lai ti zong ka ruat ngaite.
Hakha Khua
Atu bantuk in Ngatlai sin i an zuarmi hna hi minung an tam tuk cang. A tam deuh cu a nung in an kir ti hna lo. College kan kai lio i, Laimi kan hawipa zong an rak zuar i, a thi ve. Cu pa he an rak zuar timi Pu Thla Nawl cu aluat i, nihin ni tiang a dam. USA ah a um ko.
Atu interview ka tuahmi pa nih a ka chimh hnu in, "Ngaikuang ei hi ka tha a tho ti lo." Hlasak thiam Tu Tu hla ah, "Rang kirker tein a ummi pale te pawl khi, ka duh hna na ti lio ah, a ngaingai tiah cun, pale an timi pawl khi, kamakaung pawl i an mitthli an si ee" tiah a ti bantuk in, Thailand, Kawlram, Malaysia, Indonesia le Cambodia hrawng i "nga, cangai, ngaikuang le tichung eidin hna hi, atu bantukin ngatlai ding in sal bang an tlaihmi hna mitthli le thisen in a rami an si."
"Thailand hi an sual tuk. Thailand ramri ummi Kawlrammi zong hi misual an rak tam tuk" ti kha hi tuanbia ah hmuh khawh asi. Hi mifirkhu pawl ruang ah minung zeizat nunnak dah a liam cang hnga? Minung zeizat dah an mitthli a luang cang hnga? Ngatlai sin zuarmi mitthli hna hi Bawipa nih a philh kho ngai hnga maw? " timi ruat bu in!!!!
No comments:
Post a Comment