Rungtlang Theology

Rungtlang hi Lairam tlang dawh bik asi lo nain, Lairam khualipi Hakha umnak tlang asi caah, aa dawh khun le rem khun in hmuhmi tlang pakhat asi. Asang bik zong asilo nain a min  athang bikmi tlang asi. Hakha cu Siangbawi te nupa nih mission riantuan an thawknak hmunhma asi caah Laimi Krihfa tuanbia ah a biapi bikmi khua asi. Hakha a min than rup in, Runtlang zong cu a thang ve.

Hlan deuh ahcun, Rungtlang par ah vailamtahtung nganpi an rak bunh. Cu vailamtahtung nih Hakha hi a rak dawhter tuk. Cu lio Rungtlang cu dawhnak in akhat; rumra a ngei; mi thinlung a hlang. Alang in van hmuh bak in, Hakha khua cu Bawipa dawtmi khua asi timi kha hmuh khawh asi. Rungtlang le vailamtahtung nih Hakha an rak dawhter taktak. Cu vailamtahtungpi an phurmi cu, kan Lai miphun caah thil pawi ngaingai pakhat asi.

Rungtlang kong hi tang (3) ka kai lio in ka rak theih hmasat. Ka unu Nawn Nawn cu tang 3 ka kai lio ah Kakha a kum in a rak um. A rak tlung i Hakha a lianh ning, a nuamh ning le Rungtlang dawhnak kong kha a rak kan chimh lengmang. Hakha hmuh ka ngaih tluk tein Rungtlang hmuh zong cu ka rak i ngaih. "Zeitik dah ka hmuh khawh te hna lai?" ti khi ka ruat lengmang.

Ni le caan an liam ziahmah. 1980-81 ah Thantlang ah sianginn ka kai. Sianginn khar cangka in Thau kan um lio i ka hawipa Za Thawng he Hakha cu kan rak tlawng. Anih cu Hakha ah sianginn kaimi a rak si. Thantlang ah a rak tlung i, Hakha lei ahcun kan rak kalti. RTC lutawi kan rak i cit. Cucu a voikhatnak bik RTC ka cit le Hakha ka tlawn cu asi. Lam hlun lio arak. Vankhamtlang tuanbia hna ka rak theih tukmi asi caah, hmuh lai ka ngaih tuk. Thil ka hmuhmi paoh hi ka caah an thar i, a nuam tuk in ka rak thei.

Hakha ah zarh (2) ka rak cam. Kan chungkhar Tleicia Pu Lai To le Pi Iang Chin te inn ah ka rak i thum. An rak ka dawt i, ka rak i nuam ngai. Rungtlang kai cu ka duh tuk i, Khuathar Thla Thio nih a rak ka kaipi. Rinni zingka tein chuncaw kan i funh; tidur kan i ken i, Rungtlang cu kan rak kai. Paliklen lei in kan kai. A cho ngai nain tlangpar phak le vailamtahtung an phunnak hmuh lai, Hakha le adangdang khua cuanh lai ka ngaih tuk caah, thadit ka rak thei lo. Tlangpar phak zawkzawk rumro ka rak duh. A hngah bak ka hgnak kho lo. Kan thaw a suk in aa su nain tlangpar phak duhnak thinlung ruangah, baat kan rak thei tuk lo.


                                                Rungtlang le Hakha Khua

Tlangpar kan phak tik le kan thut tik lawngah, zeitluk in dah thazaang kan rak chuah i, zeitluk in dah ka thlan a rak chuah ti kha kan van i fiang. Kan rak baa taktak. Kan kai lio ahcun, tlangpar phak kan duhnak nih a kan tei. "Kan duhnak le huamnak thinlung nih a kan mawngh." Phundang in chim ahcun, tlangpar phak duhnak "thlarau" (spirit) nih thazaang a kan pek i a kan thawnter. Cucaah baat zong kan rak theih lo nak asi.

Cuticun Vailamtahtung hram kan van phan. Kan i din i kan thaw kan chuah. Thal chuakka thlihir a kan chem i kan thlan cu a van dai thliahmah. Tlangpar in khua cu kan cuan. Hakha cu kan tang teah tili dil bantuk in aa dil. Lunginn pi, Paliklen Tidil, Pyidawtha, High School, Sizung, Haihlan, Nawi, Chin-oo-sii le Certual hna kha fiang tein an lang khun.

Chaklei ah, Hniarlawn, Nabual ke khua fatete a dang kan hei hmuh pah hna. Locul pumh lio caan asi i, khawn mawka ah meikhu tete kan hei hmuh hna. Meithang a zaam pah i, lung a rak leng tuk. Falam khua pawng tiang a rak lang. Kan khualu tlang Thau Tlang tiang in a lang i, kan ngakchiat lio i, Hmanleknakbo timi in Rungtlang kan rak cuanh le kan hngalh khawh lo kha ka van thei ruangmang.

Tlangpar kan phak cun kan taksa, thinlung le thlarau aa din ziahmah. Lungthin a dai. Hna a ngam i, a nuam. Zeihmanh ka ruah khawhmi a um ti lo. Lunglawmhnak lawng te asi. Tang 3 ka si lio tein hmuh ka duhmi tlangpi cu ka hmuh cang. Ka saduhthah a tling. Ka thinlung a daih lawng silo in ka nuam i, ka lunghmuih. Ka lungdi a riam. Ka thinlung tein kum tam tuk ka hlam cangmi Rungtlangpi cu ka ketang ah ka van chiah ve cang. Tang 3 kan kai lio i, "Taung-gyi pha-wa oah" timi "Tlangpi cu zeitluk hmanh in sang sehlaw, kepha tang ah a um ko" timi kha a ka nunnak ah ka van theih fiang.

Vailamtah hram kan phak i, Rungtlang nih zumhnak theology pakhat a ka ruahter. Cucu "khamhnak kong" asi.

Vailamtah hram kan phak tik ah, ka sining ka van i hmu chuak. Hi vailamtah hram kan phaknaknak ding caah, tlanghram kan umnak Sizung sang in i thawk a hau; tlangpar phaknak ding caah caan saupi kan rau; lam a chukcho kan hrawng; a kawi i a ngerhmi le a ding taktak in a chomi hrawn an hau; khawn maw ka ahcun ramphur tlaih in kau a hau. Tlangpar phaknak ding caah thazaang chuah le zuam a hau; thlanti a chuah a hau i retheih a herh; rawltam le tihal tuar a hau i, harnak tampi kan ing ti kha ka hmuh. Kan pumsa nih a tuak cikcek hnu lawngah Runtlang par phanh khawh asi ti ka fiang.

Khua ka ruat than. Krihfami hna nih "Khamhnak hmuh ding hi fawi tuk kan ruat sual maw? Jesuh nih Calvary tlang ah vailamtahtung aa punh i vailamtahnak a huah hi a har taktakmi asi.Cu harnak vialte a tuar hnu ah a kan pekmi khamhnak hi man deng tuk le din tuk in kan ruat sual maw?" ti ka ruat.

Keimah le keimah bia ka halmi le fiannak ka pekmi cu hitin asi: "Rungtlang par phaknak ding caahcun kan thinlung nih a duh le a huam a hau i, cu duhnak le huamnak nih kan taksa kha temtuarnak a pek cikcek dih hnu lawngah, Rungtlang par vailamtahtung hram phak khawh asi" timi ka fiang.

Cu ve bantuk in "Khamhnak kan hmuhnak ding caah, duhnak, huamnak le taksa tem innnak pei huah ve a hau hi?" timi ka fiang.  Cu cangka in khamhnak kong ah fiannak thar ka van hmu. "Khamhnak hmuhnak ding caah harnak tampi kan in a hau? Harnak le teminnak um lo in khamhnak hmuh khawh ding arak si lo?" timi ka fiang.

Cucaah Paul nih cun "Pathian Pennak chung luh awh ah harnak tampi kan ton a hau" (Lam 14:22) tiah atinak a si. Rungtlang cung vailamtah hram phaknak ding caah, harnak tampi tuar a rak hauh ve bantuk in, Paul te zong nih Pathian khamhnak an hmuhnak hnga thawntlak le luhhloh tiang in harnak an rak tuar ve. Khamhnak hi theihthiam ahcun a man a rak fak tuk.

Mi tampi nih cun Krihfa si le pianthar hi deng tuk le fawi tuk in kan ruah. Krihfa zumtu si man le pianthar man hi cawi a hau ve timi kan ruat lo. Cucaah kan duh caan ah Krihfa zumtu kan si; kan duh lo caan ah zumtu kan sinak kan kaltak; kan duh caan ah piangthar tiah kan i au i kan piantharnak hi, zaal bai in kan i bai. Kan duh lo caan ah kan pianthar hi zaal chiah in kan chiah tak.  Cucu zumtu dirhmun asi bak lo. Pathian duhning zong asi fawn lo. Pathian pennak chung hi a nuamhnak le fawinak lawng tein luh kan i tim.

Pathian Pehnak chung luh hi a fawi lo caah, Jesuh nih cun, "A hohmanh zulh a ka duhmi cu amah le a vailamtahtung i put in ka zul hna seh" tiah a rak tinak asi hi. Khamhnak hmuh cu kan duh nain khamhnak ca ding ah tem-in cu a rak fawi lo. Rungtlang par phak ding cu kan duh nain mi tampi cu Rungtlang par kai kan huam lo bantuk asi. Rungtlangpar vailamtahtung hram phak duh ahcun, temin, retheih, thlanti chuak in thadirnak tuar a hauh bantuk in, Pathian pennak chung luh awk ah harnak kan ton a hau ve.

Tlangpar kan phak hnu ah kan kai lio kong ka ruat than. "Kan rak baa tuk ko nain kan baa lo" ti in kan rak ruahmi kha, "duhnak le huamnak thinlung ruangah pei asi ko hi" ti ka fiang.  Thlarau khamhnak kan hmuhnak ding caah, vailamhtung hram phaknak ding caahcun, "duhnak le huamnak rak ngeih a herh." Cu caah cun pei, mi tampi cu "Krih dawtnak an rak theih taktak hnu le hrinthan hnu ahcun, Bawipa rian ah duhnak le huamnak an rak ngei i, hi caah pei thadit an rak theih lo hi? Zan an rak dei khawh hi? Zan tampi peh in thawngtha an chim khawh hi? Bawipa caah thawngtlak le thahnawn an rak in ngam hi? Bawipa caah sifah le harsat an rak tuar ngam hi?" ti kha ka ruat.

Vailamtah hram kan van phan. A rak sang ko. A hram ah ka dir i Hakha khua le a chehvel khua cu kan cuan hna. Hman thlatu a rak um i, cuka ahcun hman kan rak i hla. Color a rak um rih lo caah anak le rang lawng a rak si. Cucu a voikhatnak bik hman ka thlak asi caah ka rak i lunghmuih tuk. Ka philh kho lo. Cu ka ahcun khua ka rua than. Harnak, retheihnak, thlanti chuahnak vialte a donghnak pin lei ah pei, "lunglawmhnak, lung sinak, lunghmuihnak le hnangam daihnak taktak cu an rak um ko hi" ti hi asi. Kan thadit man a sunglawi tuk ti ka van i fiang!

Rungtlangpar tiang khi "dat-hleka" um sehlaw, "veu" tiah kan cawi sehlaw, Tlangpar khi thlanti chuak lo, rawltam tihal tuar lo le rethei lo tein, kan phan kho ko hnga. A fawi tuk hnga. Asinain kan mah nih temtuarnak zeihmanh um loin, tlangpar vailamtahtung hram kan phak ahcun a sunlawi lai ka zum lo. Rungtlangpar phaknak ding cah thathut a ngah lo. Thathut bu in phanh khawh asi lo. Krihfami zong nih thathu ngai, fawi ngai le achawngkhu bu in khamhnak hmuh timh cu lunghmuih ding asi lem lo. Cucu aa deng tukmi khamhnak asi.

Tlang kaimi cu kan mah lawng kan rak si lo. Siangngakchia picnic tuahmi phun hnihthum an rak um. Apikpak in kan mah bantuk in kaimi an rak um. Ngaknu tlangval an mah te lawng a kaimi an rak um. A cheu abubu in hla an rak sa; a cheu cassette thang ngai in an rak i chuah i an rak lam. A cheu sanpioh an chuang; a cheu thingkung cung ah an kai; a cheu cu ngaknu tlangval thingkung tang ah dai tein khuacuanmi zong an rak um hna. Cu hna vialte zoh tikah, lungthin a rak nuam tuk.

Nu he pa he an mah sining cio tein an rak i nuam. Hawi hngarnak a um ti lo. Zeicatiah Rungtlang an phak ciocio hnu ahcun an mah le sining cio tein lunglawmhnak an rak hmu cio. An mah le sining tein an i lawm i, an mah le sining tein nuam tein caan an hmang cio hna. An nih vialte zong, direct in Runtlang par ah cawi i chiahmi an rak si ve lo. Kanmah bantuk in harnak, retheihnak, rawltamnak, thlanti chuahnak, thaditnak le taksa baatnak tampi an tuar hnu lawngah, Rungtlang nuamhnak a tep vemi le aa hrawm ve mi an si.

Khua ka ruat han. Vailamtah hram kan phak tik le khamhnak hmun kan phak cio tik ahcun, hawi hngarnak a um ti lai lo. Van Jerusalem thar ahcun mi vialte kan mah le sining le thluachuah kan tinco ning cio te in in pei, Pathian pennak chungah kan i nuamh ve cio te ko lai hi, ti ka ruat. Rungtlang par phaknak ding caah, kan mah le sining cio tein tem-innak a phunphun te kan tuar cio hna. Cu ve bantuk in Pathian peknak conak ding caah kan mah sining cio in harnak kan tuar ve a hau. Pathian pennak co a duhmi nih, a fawinak in thathut in co a ngah lo. Harnak tuarnak pinlei ah, lunglawmhnak a tingcomi lawngte kan si awk a si.

Tlangpar kan hrawn lio ah, minung cu a bubu in kan hmuh thluahmah hna. Thla Thio cu ka hal. "Hi mibu hna hi kan mah hlan pi ah an rak phanmi hna an si; pinic tuahmi an si" a ti. "Acheu cu, Cawbuk lei in an kai; a cheu cu Pyidawtha chaklei in an kai; kan nih kha a chohnak bik Pailiklen in kan kai" tiah a rak ka ti. "Kan tlunlei tu cu Cawbuk lei in Dawrthar in Sizung sangah kan tlung te lai" tiah a rak ka ti.

Rungtlang cungah ah cun khua ka ruat than. Rungtlang par ahcun a kai kho paoh kai asi. Nu le pa thleidannak aum lo. Upa ngakchia theidannak aum lo. Rungtlangpi cu mi vialte caah kai khawh asi bantuk in Vancung Pennak zong hi, nu le pa, ngakchia le tar, Kawl le Lai timi miphun thleidannak um lo in, mi vilate caah asi ti ka fiang.

Rungtlang par phaknak ding caah, lam tampi a rak um. Lam pakhat lawng a rak si lo. Paliklen in kai khawh asi i, Pyidawtha chak in kai khawh asi i, Cawbuk lei in kai khawh asi." Khawika lam kan zulh zongah, kan i tinhmi hmun cu Rungtlang par cio asi. "Rungtlang par phaknak ding caah, lam pakhat lawng silo in lam tampi a rak um ko" timi kha ka fiang than.

Cu ve bantuk in Jesuh Krih khamhnak conak ding caah le Jesuh sin phaknak ding caah, Krihfabu pakhat theng te lawng in lam asi tung lo? CJC in kai khawh awk asi i. AG le UPC in kai khawh awk asi i, Sabbath le RC in kai khawh awk asi i, Baptist, Methodist, Lutheran le Presbyterian in kai kawh awk zong asi ko" ti kha ka fiang. Rungtlang par ah an mah le lam cio tein an rak kai khawh cio bang in, kan nih zong mah le Krihfabu cio tein Pathian nih khamhnak lam a kan ser piak ve ko hnga lo maw ti ka ruat.

Rungtlang par in Hakha van cuanh tikah cun Sang timi rihma le Krihfabu timi a um ti lo. Khua pakhat lawng in a lang. Minung kan hei hmuhmi vialte zong, CJC, Sabbath, UPC, Baptist, AG< Catholic timi an um ti lo. Hakhami tilawng kan hmuh cang hna. Vancung in hi vawlei van cuanh tik zongah Kawl le Lai, minak mirang timi a um lo i, vawlei kha pakhat lawng asi i minung zong minung lawng an ve ko. Pathian nih vawlei a cuanh tik zongah miphun kip a kan hmu lem lo. Vawlei i sermi minung vialte "A fa le viar" kan si timi lawng ahmuhmi a rak si. Rungtlangpar in Hakha khua cuanh tik ahcun, Kawl, Lai, Kachin, midawh, dawh lo, mirum, sifak an um ti lo. CJC, AG le Sabath ti in then lengluang in hmuh awk an um ti lo. Hakha khua cu pakhat, minung zong pakhat lawng in hmuh asi cang.

Khua pakhat ka ruat than. Rungtlang par i kan hmuhmi mibu vialte cu, tlang tang Hakha khua chung an um lio ahcun, Sizungsang, Dawrthar sang, Pyidawtha, Dawrhlun, Khuathar ti in, i then lengluang ko hna hmanh sehlaw,  Rungtlangpar ahcun thennak a um ti lo; mirum sang, sifak sang aum ti lo. An dawng tein bu khat an si i, an i nuam kho cang hna. Lunglawm tein zatial kut tlaih in an leng kho cang hna.

Cu ve bantuk in Bawipa Tlang thiang, Van Jerusalem thar ahcun, CJC, AG, UPC, Baptist, RC, Presbyerian, Methodhist le Lutheran an um ti lai lo. Zeicatiah, "A tlang thiang bik ahcun, cawtum le chindaih hmanh lungrual in an tlawng ti lai" ti pei asi kha? Khi Atlang thiang bik ahcun bu a um ti lai lo i, pakhat le khat sawiselnak zong aum ti lai lo. Lung rual tein kan leng ti cang hna lai" ti kha Runtlang Theology nih a kan hmuhsak duhmi asi.

Zanlei sang a van phan ziahmah. Ni cu a hung nem sialmal. Locul meikhu cu hmun kip ah kan hmuh hna. Tlang par in tum hmanh kan huam ti lo. Duh sah tein...duh sah tein kan zuang. Bia kan i ruah pah. Khua kan cuan pah. Hakh phanhka asi caah, ka hmuhmi innlo, lamsul vialte a thar an si i, ka caah zoh nuam lawngte an si. Duh sah tein tlangthang lei kan phan.

Tlang tang kan phak hnu ah ka ruat than. Nikhat kan i chawhmi te cu a dih cang. Kan kal lio ahcun har ko hmanh sehlaw, Tlangcung kan phak tik ahcun lunglawmhnak a tam. Lawmhnak lawngte asi cang. Cu ve bantuk in Bawipa Tlangthiang bik lei i kan kal lio ah hin, harnak cu tam ko hmanh sehlaw, khamhnak kan co ni, Van Jerusalem thar luhni ahcun lawmhnak a tam te ko lai. Rungtlang par kan um lio ah a nuam tuk i, Hakha khua lei tlun kha kan huam ti lo bantuk in, Atlang thiang bik cung i kan kai hnu ahcun, hi vawlei hi kan ngai than ti lai lo. Hi vawlei ah tum than kan huam ti lai lo. Rungtlang tum tak kan sian lo bang, Bawipa Thlangthiang cu tum tak kan siang ve ti lai lo!

Cucu Rungtlang nih a kan cawnpiakmi "Rungtlang Theology" asi.