Pathian Thluachuah Rel

Christmas thla hi Krihfami kan caah cun thla sunglawi bik asi. Hi thla ah hin, vawlei hmun tampi ahcun Christmas muisam a leng kho lo i, ngaihchiatnak le mitthli he khua an sa hna. Kan pawngkam thil sining zoh in, Pathian thluachuah rel zia thiam ding hi, kan nunnak ah a herh tuk caah, hi ca hi ka tialmi asi.

Nihin ni vawlei zoh tikah, thawngpang chia lawngte in a khat. Raltuknak le buainak thawng lawngte a leng i, hmun tampi ah daihnak a um lo. Christmas hmanh nuam in ahmang lomi tampi an um. Innkang meitet le thlirial ruangah mithi tampi an um hna.

Christmas thla ah vawleicung a khuhnenh bikmi thawngpang hna zong hi, thawngpang tha a um lem lo; thawngchia lawngte a si. Cu thawngchia cu kan nunnak ah ruat hna u sih law, "Pathian nih zeitluk in dah a ka dawt?" timi Pathian thluachuah rel zia thiamnak ding hi nang le kei caah abiapi tuk hringhran timi kha, atanglei thil sining hna in fim i lak hna u sih.

1. Syria kahnak

Syria ah tapung phu (100) renglo an um. An i nawnnawk viar i, an ram kahnak hi 2011 in atu tiang asi i, a dawng kho ti lo. Minung 250,000 leng an thi cang lai ti asi. An khuaram a rawkmi hi kum 20 chung ser hmanh ah, ral thawh hlan a tluk kho lai lo ti asi. Minung 8,000,000 renglo Syria refugee an si. Umnak reprai ngei lo in an zam hna. Ngakchia caah a pawi khun. Zeicatiah Sianginn kai aum lo. Khua sih, ruahsur, nilin a sining in an tuar. Hihi tuak ahcun Hakha kan tonmi hna cu a rak din tuai tuk.

Khuaram hitin aa rawkmi ah ngakchia an tuar ko

               Jordan ram i Syria refugee camp pakhat

2. Ukraine Buainak

Ukraine ramchung kahnak ah minung 8,000 tluk an thi cang lai ti asi. An khuaram a rawk ngaingai. Fawi ah a dai kho ding an si lo. Russia le Ukraine ramchungah refugee tampi an zam ve. Ukraine le Russia karlak ah theihthiamlonak zong a chuak.

EU le Nitlaklei ram tampi nih Ukraine tapung pawl na bawmh hna timi ruang le Crimea Tikulh Russia nih a lak thanmi ruang ah, Russia zong sipuazi an phih i, Russia cozah zong harnak tampi an pek ve. Nihin ni tiang an dai naisai rih lo. Hmailei zeidah an lawh te lai?

Donetsk Int. Airport zong hitin a cim viar

Lamsul zong hitin an rawk

3. Nigeria

Nigeria ah Muslim biaknak in hruai aduhmi le Al-Qaeda tapung le ISIS tha pemi Boko Haram tapung cu an sual taktak. Hriamnam thatha "tank" tiang an ngei ve. Hi hna hi Africa ISIS an si. Nikum ah Krihfa siangngakchia nu 200 renglo an tlaih hna i, nupi ah an i tuah hna. Muslim ah an canter hna ti asi. Atu tiang an hmu thai ti hna lo. Boko Haram ruang ah bomh puah le raltuknak fak taktak a um peng. Nigeria ram ah Muslim ram dirh a timmi tapung an si. An hruaitu pa hi athi an rak ti nain, nihin ni tiang a nung ko rih.

            Boko Haram tapung hruaitu le a hawi le pawl

Krihfa siangngakchia kha hitin Muslim ah an canter hna

                                    Hitin car bomh an puah lengmang

Nizan ah atanglei khuate ah hin bomb an puah i, 30 an thi; 22 hma an pu; innlo tam taktak a rawk. Hi bompuakmi hna he, epchun ahcun Hakha bomb puakmi cu, afak ko nain a dintuai ngai rih. Boko Haram nih 2015 chungah "Nigirea minung 6,644 kan thah cang hna" tiah uangtlar ngai in an i porhlaw. 

                                                 Nizan puakmi asi

4. Europe Refugee

Syria, Lybia le adang ram hna in 2014 chungah minung 850,000 Europe ram ah refugee in an zam. Rili ah a thimi 2,500 leng an kai cang ti asi. Tar le nau no ngeimi nu le ngakchia hna caah harnak tam tuk a chuak. Ralpi 2 hnu ah refugee buainak nganbik asi an ti. An zam cuahmah rih ko hna. Rawltam tihal, nilin khua al, ruahsur le khuasik aphunphun an tuar. 

Europe lei zammi Syria Refugees 

Rili ah hitin an i vuan i, a cheu cu an nunnak a liam. 

          Acheu cu hitin Rili ah an nunnak a liam

Ruak zong hlam khawh an si lo. Ka nupi, ka va, ka fa ti zong hlam khawh an si lo. Hitin ramdang ah an ruak an i vui ko hna. An temtuar taktak a si. Kan nih cu thlan te ah kan i vui hna le kan thihning zong a zia ngai hna.

5. Paris Khuacaan Kong Meeting 2015

Paris khua ah vawleicung khuacaan a lin chin lengmangmi ruangah ram 195 hruaitu hna meeting an ngei i, vawlei ramkip nih "Greenhouse gases" an chuahmi cio thumh dih cio ding in hnatlaknak an ngei. Hi greenhouse gases hna hi, vawlei a linhtertu le khuacaan a hrawktu le thli a thurhnomhtertu cem zong an si. .



Greenhouse gases timi ah abiapi bik in phun (5) a um: carbon Dioxide, Methane, Nitrous Oxide le Fluorinated Gases-timi an si.

Hi hna hi zehzung, motor, aircon, tlanglawng, vanlawng, meikhu phunphun in a chuakmi an an si. Hi greenhouse gases ruangah vawlei a lin chin lengmang lai ti asi. 2100 ahcun Africa ram cheukhat cu minung nun khawh asi lai lo ti asi. Dallas Texas te hna zong minung caah a har ngaingai lai an ti.



Greenhouse gas hi zeitindah a chuah ningcang asi timi fiannak ding caah, USA i greenhouse gas a chuah ningcang atanglei ah hmuh khawh asi. Hi atagnlei hmammi thilri hna nih hin greenhouse gas cu a chuahter. .

6. Global Warming

Vawleipumpi Linhnak hi minung nih kan serchuahmi thil (sehzung le motor khu tbk) hna ruangah a chuakmi asi. Minung thanchonak nih a chuahpimi theipar chia pakhat an si. Meikhu phunphun, greenhouse gas (CO2) le zeidang aircon khuvai te hna ruangah achuakmi asi. Minung nih thingram kan hau tukmi ruangah global warming hi a zual chin lengmang lai ti asi. Global warming ruangah vawlei a linh lawng silo in rili tii athang i, cu ruangah rilicung ummi ram tampi cu 2100 ahcun harnak tampi an tong kho tiah ruah asi. Tikulh ram cheukhat cu chuahtak an hau te lai tiah scientist pawl nih an ti cang.

    Hi bantuk sehzung hi Global Warming chuahter cemtu an si

6. Thli Hnawmtam Azual

Thli hnomhtamh ruangah 2012 ah vawleicung ah minung 7,000,000 an thi; sifak ram asimi Southeast Asia le Pacific Nitlaklei ram pawl ah tambik an thi i, 3.3 million hi innchung thli hnomhtamh ruangah an thi i, 2.6 million hi innleng thli hnomhtamh ruangah an thi tiah WHO nih an ti. 

Thli hnomhtamhnak (air pollution) hi vawleicung ah a zual taktak. Thli hnomhnak hi tambik a chuahtertu cu sehzung khu, motor khu, tlanglawng le vanlawng khu an si. Vawleicung ah thli thurhomhnak tambik a chuahtu cu Tuluk, USA, EU ram, India, Brazil, Japan le Canada an si. Hi a rummi ram pawl nih an chuahtermi thli hnawmtam hi, vawleicung mi vialte nih kan tuarmi asi. Abik in sifak ram nih kan tuar khun. Ram rummi cu an i zohkhenh kho nain, sifak ram cu kan i zohkhenh kho ti lo. 

USA, Canada le EU ram hna hi, a kihnak ram an si caah, hiti zoh ahcun an ram ah thli athiangmi a lo ko nain, an ram chung ummi sehzung, motor, thlanglawng, vanlawng le aircon dat hna nih an chuahtermi carbondi oxide hna le carbon acid pawl nih, an ram hi a chungmuru ah thli a rak hnomhter ngai. Mit in cun hmuh khawh asi tuk lo nain, thli lak i aa telmi dip (particle) tah tik lawngah theih khawh an si. Vawleicung ramkip ah minung kan karh ruang ah thli hnomh ning hi a zual chin lengmang i, "vawleicung pumpi ngandamnak zong hi, hi thli hnawm ruangah phan awk a um ngaingai cang" tiah scientist nih an ti.

             Beijing khua thlinawm (Dec, 2015)

              Hell bantuk asimi Tuluk ram thlihnawm

   Tuluk ram thlihnawm nih kum chiar 1.2 million minung a thihter hna ti asi.

7. Khuacaan Achia Chin Lengmang

Global warming ruangah ramkip ah khua caan a hman ti lo. Thlichia a tam deuhdeuh i an fak deuhdeuh; rili tii a thang i nawng tilian nih innlo a hrawhmi a tam chin lengmang. UK ram lawng hmanh ah inn 2,000,000 cu tilian nih fawite hrawh dingmi chungah an i tel ti asi.

Rilikam tilet a sang chin lengmang i rilikam vawleitlang an rawk taktak. Ruahpi a tuh tuk ruangah hmunkip ah tilian le leimin an chuak. Acheu ram ah khua a hrem i ram a car tuk ruangah mei a rak kang. Acheu ram ah nikhua a hrem i, ruah asur lo caah tidin ding zong an har ngaingai. Atanglei kokek rawhralnak hna hi, tu thla December chung i a cangmi lawngte an si. Hi vialte hi Vawleipumpi Linhnak (Global warming) nih a zualtermi an si tiah scientist nih an ti. 

Kokek rawhralnak nih sifak le arummi ram a dang lo; athangcho le thangcho lo ram danglo in vawleicung hmunkip a kan den cuahmah cang i. minung nih nunnak, innlo le khuaram kilven a har chin lengmang cang lai ti asi. Global Warming hi zeitindah kan kham khawh lai timi ah scientist pawl an thluak abuai taktak cang. Mirang nih "hruh hi a nuam" an timi hi a rak si ngai. Mifim cu khuacaan kong an ruah ah, an lungre lawngte a thei i, mihrut cu zeihmanh khuacaan kongah lungretheih ding a um lem lo

Australia Sydney khua cu naite ah fak ngai in thlichia nih hitin a hran hnawh. Minung thawng tam ngai mei lo in saupi an um. Hi lio caan ah Australia thlanglei cu a lin tuk i degree 107.6 (F) aphan. Mipi harnak tampi an tuar. 

Scotland (UK) ah tilian a chuakmi nih innlo, thilri tampi a hrawh. Minung a thawng in an zamter hna. Global warming ruangah asi an ti. Atanglei hi England ram Cambria zongah tilian nih khua a khuh i, rawhraknak tampi an tong.

   Christmas lai ah hitin tii nih aphum hna 

India ram Chenai khua cu December 4 ah, ti nih a phum i, mipi hitin harnak an tong. Innlo le motor le thilri tamtuk a rawk.

December 14 ah Philippines i ahrangmi Typhoon Melor ruangah minung 724,839 cu innlo chuahtak in zaamter hna. Minung 3 an thi. 2015 chungah a voi 2 nak thlichia a hran asi. Sifah chinchap, innlo hrawh piak chinchap, eilo din lo asi. An caah Christmas lawmhnak a um kho lo. 2013 i ahrangmi Typhoon Haynan nih minung 7,000 renglo a rak thah hna.

Dallas pawng Tornedo hrawhmi inn hna

USA ah Christmas thaizing ah ahrangmi Tornedo le tilian ruangah minung 22 an thi. Dallas pawng i khua cheukhat Tornedo ruangah innlo tam ngaite a rawk. Texas le a pawngkam state cheukhat (New Mexico, Oklahoma, Missouri) ah December 23-28 karlakah nichiar in tornedo a hrang i voi (55) a hrang ti asi. Khuacaan lei mifim hna USA khuacaan kong an ruah ah, a buai taktak tiah an ti i, an khuaruah a har ko. Global Warming ruangah vawleicung khuacaan hi a chia chin lengmang ko ti asi. Vawleicung rawhralnak le thihlohnak nih cun, Christmas Ni sunglawi le Kum Thar ni sunglawi zong a rak hrial hlei lo. Cu caan cu nang le kei zong nih ton khawh asi ve ko.

Christmas Zan ah, California thlanglei ah a kangmi Solimar Fire nih ram acre 1,200 leng akangh pinah, inn thatha tam ial a kangh chih. Califorania cu US ram rum bik asinain, kum (5) khua a hrem cang i, an ram a car tuk cang caah, tireu, nilin le meikang a zual chin lengmang i, hmailei minung zeitindah khua an sak te lai tiah khuaruah har ngai an si cang.

Christmas zan kangmi Solimar Meikang

Khatlei ah December 30 in Mississippi River cu nawng a tlung. USA hi tii lianh caan hi khuasik dih ah asi tawn nain, atu cu khuasik cingling ah asi. Lampi, hlei, innlo le dawr tampi an rawk. Sunghbaumi an tuan kho rih lo. Khua tampi a hrawh caah, minung thawng tampi innlo lo in an um. Ramchung ah ralzam bantuk in an chuah ve hna.


Mississipi River nawngtlungmi

      

Biafunnak

Hi acunglei ram hna ahcun, Christmas hi ngaihchaitnak le lunglennak lawngte in an hmang hna. Innlo an ngei ti lo. Innpa an tling ti lo. Chungkhar an tling ti lo. Biakinn le sianginn an rawk dih hna. Pumhnak inn hmanh an ngei ti lo. Pawcawmnak caah dumhau le lo vialte an rawk dih. An caahcun ngaihchiatnak le mitthli tlaknak lawngte asi ko.

Hi thil vialte hna zoh in, zeitluk in dah Bawipa nih a ka dawt timi khi kan nunnak nih fian aherh. Pathian thluachuah rel thiam le Pathian thangthat a herh taktak.

Psalam hlaphuahtu nih "Maw ka nunnak Bawipa cu thangthat tuah" (Ps 103:1; 104:1) ati bantuk in, kan nunnak in Bawipa thangthat a herh taktak.

Cu lawng silo in, midang an fahnak hrawmpi le thlacampi duhnak thinlung ngeih zong a herh taktak. Tangka chawva in kan bawmh khawh hna lo hmanh ah, nang le kei nih tuah ve ding asi.

Cunak in alet in kan ca cio ah a herhmi cu, Bawipa thluachuah rel hi a si. Mi tampi cu nifatin thatnak kan ton cuahmah bu in kan zai rih; Pathian thluachuah hi kan rel kho lo.

Ruah ngai awk a ummi cu, atu kum December ah vawlei hmunkip ah a cang cuahmah mi thil sining ruat in, nang le kei teh "Bawpa Thluachuah Rel Zia Kan Thiam Ve Maw" ti ruah a herh hringhran ko.