Zohchunh Tlak Farrawn Serthlum le Theithu

Farrawn theithu tlai 

Lairam khuacaan, vawlei le thingram hna hi, rumnak tlakmi an si ve ko. Sihmanhsehlaw, a chung ummi hna nih khuaruah zia, riantuan zia le tuaktan zia kan thiam rih lo caah, tlanglo le leikuang tuah pin hi, thanchonak kaar kan hlang kho tuk rih lo. Kan Lairam ah, pawcawnak lawng siloin, rum khawhnak ding tiang in, Pathian nih fingtlang tha, khuacaan tha le vawlei tha a kan ser piak ve ko ti hi, khuate tampi ah hmuh khawh a si cang. 

Cubantuk khua hna lahcun, Farrawn khua nih theithu le serthlum an cinmi hi, Laimi dihlak zohchunh tlak thil pakhat a si tiah ka ruah caah le ka hlat khawhmi a si caah, hi capar hin a kong tlawmpal ka van tial.  Farrrawn theithu le serthlum nih "Lairam ah rum khawh a si ve ko" timi fiang bak in a langhter tiah ka ruah.

Farrawn cu, Vanzang Tlang, Thantlang Peng ah a um. 2017 ah hin cozah riantuan he inn 210 an si; minung 850 kuakap umnak khua a si. Laitlang khuate ahcun khuapi ngai an si. Vanzang Tlang hi tlanghrawn a rem; lam a tha; khua an i naih i sipuazi tuahnak a relrem ngaingaimi tlang pakhat a si. Cun Vanzang Tlang hrawn hi, tlangthluan phun in a um caah tlang dawh le tlang nuam a si. 

Farrawn zong hi Laitlang dirhmun cun khua rawn ngai a si. An fingtlang a rem. Lahva le Thingva karlak ah a um.  An khualu ah Vanzang Tlang ah tlang sangbik a simi Tombuk Tlang a um i pe 5023 tluk a sang. A dang tlang dawh ngaingai pathum-Baby Lung Tlang, Purun Tlang le Lungpumh Tlang timi an um rih. Farrawn hi Lahva le Thingva karlak tlangcung ah a um caah, khuacaan hi a kih zong a kik tuk lo i, a lum zong a lum tuk lo. Cinthlaknak caah khuacaan rem ngai a si. Um zong a nuam i, khua nuam tiah timi a si. An khuacaan a tha, anhringso a tam, theihai a tam caah, minung zong an titsa a hninghno. 

Farrawn hi, abuaktlak cun Lairam khua dang bantuk a si ve ko. Khua dang bantuk in lo le leikuang an tuah. Sia, caw, na, meheh, vok le ar an zua ve ko. Asinain "Farrawn khuami a cheukhat nih theithu le serthlum dum an tuah i, kum khat ah ting tam tuk an hmuh" timi hi Laitlang in a rami nih an kan chim tawn. 

Khuadawm varmi tang hmun rem khi Farrawn a si (Rf.TABC)

 Cucaah  an khuaruahmi le thil tuahmi hi, phun dang deuh ngai a si ko tiah ka ruat. Khuaruah tikah ah ruah kel ruah le thil tuah tik zongah tuah kel tuah ahcun thanchonak aum kho lo. Phundang deuh tein khuaruah le thil tuah hi tu chan ahcun a herh. Sipuazi tuah tikah, umnak le sining aa khat ko nain, ruahnak thar le ruahnak thlennak a um ahcun, thil thar a chuak. Cucu Mirang nih cun, "innovation" an ti i, "ruahnak thar, thil thar, tharchuah le thlennak" ti khi a s. Cu ruahnak (idea) cu Lairam thanchonak caah kan herh tatkak. Cucu Farrawn nih hmun dang ka dang ah thial hau lo in, an mah khualila te ah, thlennak ngan taktak an chuahpi ko. Cucu "theithu le serthlum tam taktak an cinmi" khi a si.

Hhmunhma rem ngai a simi Farrawn theithu dum

Sipuazi timi cu kung kuahra cin i a chuakmi theitlai man fak taktak in zuar siloin tam taktak in cin i deng ngai in zuar khi a si. Farrawn hi zohchunh tlak pakhat an si nak cu an theikung cinmi a tam ngai. Dong khat cu kung 1,000 an cin ti a si. Ramdang sining in tuak ahcun a tam lo nain, Laitlang dirhmun cun a tam taktak. 

Tu chnu ni ah an theithu kung an thih pah caah, hmunthar ah a cingmi hi dawng 20 an si i, hmunhma hlun ah a cingmi hi dawng 5 tluk an si ti a si. An zate dawng 25 an si i, a buaktlak in tuak tikah 100 ah dawng 12 dengmang hi theithu in an i cawm tinak a si. Cucu a za ngaingai. Dawng khat cu an theithu a thi dih i, a thar in an cin i, atu hi a kum hnihnak a tlai a si. A kum hnihnak ah Kyats ting 60 (6,000,000) an hmuh ti a si. Hmailei ahcun cunak in a tam deuh chin lengmang lai tiah ruahchannak a um. Kawlram tangka cu man a ngei tuk lo nain, kan ram sining cun kum khat ah million 6 an hmuh caah, "millionare" an si ve ko. 

Rarrawn khuami pakhat nih a ka chimhmi cu, an theithu a thih dih hlan ah, "Kan khuami chungkhar pakhat cu ting 70 an rak hmuh" a ti. Cucu ruah tikah, khuaruah har a si. USA le ramdang kal an hau hrinhrim lo. Sipuazi hi zapite nih cun tlamtlinh khawh a si lo nain, hi ca ka tial tik zongah, an zapite in an tlamtling dih tinak a si lo. Chungkhar cheukhat tlamtlingmi kong kha, ka tial duhmi a si. Cu bantuk chungkhar caahcun ramdang kal a herh lo. An nih zong Lairam ah a ummi an si ve ko. Midang zong i zuam le tanlak ahcun, theithu le serthlum in millionare si khawh cio a si. Ramdang kal hau lo in, Lairam ah rum khawhnak lam tampi a um ve ko. Ramdang kal zong tlaihchan tuk le bochan tuk ding a si lo. Tawlreba zong in, Mindat le Kanpalet leiah mirum tam tuk an chuak cang. 

Farrawn theithu le serthlum kong hi, ka lungthin a ka lak ngai i, Farrawn mi ka ton hna paoh ah, ka hal tawn hna. Zeicatiah kei zong cinthlak le zuatkhalh a huammi le ramdang bochan lo in mah tein aa todelh i ramchung ah tangka aa mer khomi Lairam si u sihlaw ti a duhmi ka si ve caah a si. 

Farrawn mi cu bia ka hal tawn hna. "Zeicadah Farrawn nih hi tluk in theithu le sertlum cin hi nan puitlinh? Zeitindah dum nan tuah hlei? Satil le nan zuat chih pah fawn? Zeitindah nan satil nan zohkhenh hna?" tiah ka hal tawn hna. An ka lehmi cu hitin a si:

 1. Dum hmun caah hmunhma remnak an thim. 2. Satil lut kho bak lo ding in thirhling in an kulh. 3.  Satil zuatnak hmunhma an ser piak hna. Cuka ahcun satil an zuat. 

Farrawn khua theithu tlai kong an chim tikah, ka khuaruah a har ngai. A zumh hmanh khi ka zumh kho setsai lo. A hmanthlak le video ka hmuh hnu lawngah, "A si tak ko hi te" ti ka fiang. Theithu le serthlum in, Laitlang khuate ah ting 70 hna hmuh timi cu, a har taktak. Asinain Farrawn khua ahcun cucu a taktak a cangmi a si.     

Farrawn serthlum le theithu tlai ning zoh tikah, Israel ram bantuk a si ka ti. Lairam cu Israel bantukin kan fim lo. Thei zong an tlai deuhnak ding kan thiam lo. Kum tam deuh an nunnak ding le an zawt tikah zeitindah kan khamh hna lai timi zong lam kan thei lo. Kan mit bak in zoh sawh in zoh a si. Kokek tein kan tlaiter ceu khi a si. Israel cu scientist an fimnak hmang in an tlaiter; thei a kum an sauter; a zawt tikah an thlawpbul hna i, an thei a tlai a that lawng siloin an chan a sau ngaingai. Israel bantuk fimnak ngei u sih law, Israel ram nak hmanhin, Lairam ah theithu a tlai deuh kho men tiah ka ruat.

Kan nih ram cu, kokek lawng kan i rinh caah, kan thei hna hi an tlai a tlawm pinah, an chan zong a sau kho tawn lo. Kilven, zohkhenh le an ngandamnak zong tha tein kan zoh kho tawn lo i, thih caan a zaat lo zongah an thi tawn. Ngaihchiat awk ngai a simi cu Farrawn theithu zong an chan a sau lo i, an thi viar ti a si. Cucu Farrawn caah sungh lawng silo in Laimi kan sungh a si. 

Cu zong cu Laimikan caah zuamcawhtu thil pakhat a si i, kan Lai mifim thingram kong cawngmi (bottanist) le saram kong cawngmi (zoologist) hna nih, kan ram theikung le rungrul kong hi biatak tein hlathlai (research) tuah kan herh ve. Cozah theng hi ngan peng ding a si lo. Mifim cathiam nih kan dum le lo tuahtu pawl hi fimnak in zohkhenh deuh le bawmh an herh hringhran ko. 

Farrawn ah hi tluk in an theitlai a thatmi hi, zeiti hlei in dah thil an tuah hnga le an zohkhenh hnga timi ka ruat. Israel zong hi, cinthlak le zuatkhalhnakah vawleicung ram kip nih an i zohchunh hna bantuk in, Farrawn nih theithu le serthlum an cinning zong hi, khua chingchan caah zohchunh tlak an si ve. An thilti ning cawn tlak taktak an si.

Theithu ngeitu 

 Farrawn theithu a tlaimi le an zuarmi zoh tikah, pawcawmnak ca lawng siloin rumnak tling a si i, hi thil nih "Lairam ah cinthlak in rum khawh a si ve ko" timi a langhter. Hmailei ahcun kan ram ah cinthlaknak in, millionare le billionare tiang chuah khawh a si te ko lai. Nihin ni Laimi nih Lairam vawlei le khuacaan hi, rumnak ah hman ve ding a biapitnak zong, hi an thei cimmi nih a langhter. 

Tuak chih dingmi cu, Farrawn ah dawng khat lawng nih serthlum bak in, kum khat ah Kyats 7,000,000 an hmuh ahcun, theithu le serthlum a cingmi dihlak nih an hmuhmi cu, million tam tuk a si lai. Cu theithu le serthlum in a chuakmi tangka nih khin, Thantlang le Hakha hrawnghrang ah tangka tamtuk a merter (generate a tuah) khawh. Ram thanchonak timi cu, pumpak thanchonak in aa thawk tawn i, Farrawn khua i dawng khat hnih thhancho nak nih khin, Lairam sipuazi caah thanchonak tam ngai a chuahpi khawh.    

Farrawn khua theithu le serthlum nih Thantlang le Hakha kuakap ah, zeitin dah tangka a mersanter (generate) le rian a umter timi, sipuazi mit in kan zoh tuah lai. 

Thei cinnak in, dum thlawhnak in, runvennak, non toihnak le zohkhenhnak in, Market i zuartu le a eitu kut phaknak ding caah, dot tam tuk riantuan a herh. Cu rian vialte cu, minung pakhat nih tuah dih siloin minung tampi tangka le thazaang (labor) thlen in tuan a si. Cu tangka le thazaang i thlennak cu "Rian dang cio tuannak" (Aloh khuai-chia loh-kain chin) tiah sipuazi thiammi nih min an bunh. 

Cu "Riandang cio tuannak" hi, ram thanchonak sipuazi a muru taktak cu a si. Zeitian dah Farrrawn theithu nih "Riandang cio tuannak" (Aloh khuai-chia loh-kain chin) a chuahpi timi cu, hitin tuak khawh a si:

1. Farrawn ah dum tuahtu nih dum an tuah i theithu an cin; 2. Dum ngeitu nih a thlotu le zohkhenhtu cu an thazaang in an i hlawhfa i tangka an hmu ve; 3. A thei lo tu nih an lawh i an timhtuah; 4. A cawtu nih a bu in an khar hna i market ah an kalpi; 5. Market an phaknak ding caah a phurtu nih an phurh i phurh man an hmuh (Motor he pehtlai in driver in meiti in, mtor remhtu tiang tangka hmuhnak a chuak chin rih). 6. Buu kharmi nih lamkam dawr le dawr hme tete ah an zuar chin. Cu hnu ah a eitu kut cungah a phan. 

Cuticun serthlum thei pakhat einak ding caah a tlawmbik ah minung phaisa le thazaang kha (6) aa thleng kho. Cu dot (6) aa thlen hnu lawngah, theithu kha a eitu (consumer) sin a phan. Cu nih cun ramchung ah tangka a chawhvahter khawh. Hmailei ah ngunkhuai pek a um tik ahcun, hi theithu nih cozah caah ngunkhuai tamtuk a chuahpi lai i, a dot (7) nak tiang in thatnak a um te lai.

Cucaah, kan Lairam khuazakip ah mah le khua ram vawlei le khuacaan he aa tlak ning hawih in, theithu, serthlum, coffee, lakphak, zawngtah, tainamkawng, khanghmung, tiamti, tawlreba, baa phunphun, thei phunphun le hangthei hanghnah le pangpar hna tiang in cin i, pawcawmnak lawng siloin rumnak lam kawl ding hi, Laimi nih kan herh taktak cang.  

Farrawn khuami pakhat nih an ka chimhmi cu, "An theithu hi an thi pah lengmang. An tlaining zong a zor. A pangchiami zong an um pah tawn" tiah an ti. Cucu ramkip ah thei an sin sau deuh paoh ahcun, damlonak tete an ngeih tawn caah a si. Thinphan ding a si lo. A ruang tu khawl khawh le harnak tei khawhnak ding tu kha dum tuahtu nih lam kawl a herh.  

Theithu hi rungrul nih tlak tawn. Khuacaan nih a pang a chiatter khawh. An vaitamin a dih ruangah thih khawh a si. A tlai a tam tuk lehpek ruangah a vaitamin nih a cawm  khawh lo caah thih khawh a si. Cucaah a cingtu zong nih an thih tikah "Zei ruang dah a si? Zei caah dah a chan a tawi?" timi cu hlathlai lengmang a hau. Aphi kawl a herh ngaingai.

Ram khat le ram khat, kum khat le kum khat hi, thil sining aa lo lo bantuk in, Lairam zong ah aa lo lai lo. Hmunhma le caan aa dan bantuk in an chan tawisau zong aa lo lai lo. Asinain zeitindah theikung kan zohkhenh le kan thlawpbul timi nih bia tampi a chim tawn caah, Farrawn theithu zong an chan a tawi i, an thih a tuanh ahcun, "Zeicadah a si hnga?" timi cu a ngeitu hna nih mifim thiam (expert) rawih le tuaktan zong a herh ngaingai. 

Mifim thiam hna nih tha tein an zohkhenh ahcun, Farrawn khua theithu cu an ngan a dam lai; an tlai a tha lai; a thawt zong a thaw lai i an chan zong a sau lai. cuticun khuami ca lawng siloin pawngkam khua tampi caah tangkalut tampi a um khotertu thanchonak rian pakhat ah a tla kho ding a si. 

Biafunnak

Farrawn theithu hi zeitluk in dah a tlai a that timi kha atanglei video hmanthlak ah zoh khawh an si. Farrawn theithu ka hmuh tikah, Pathian nih Lairam hi amah tawk tein cun rumnak ding caah a kan ser piak ve ko; thluachuah a kan pek ve ko; a chung ummi nih rumnak in kan hman thiam rih lo bia tu a si tiah ka ruat. 

Kawl phungthluk ah, "A theimi nih hlai hna sehlaw ei hna seh, a theilomi nih lanhtaak ko hna seh" ti a si. Lairam zong hi a theimi, a thiammi, a hngalmi le aa zuammi caahcun rumnak tling ram si ding in, Bawipa nih a kan ser piak ve ko timi kha, Farrawn khuami cheukhat nih an langhter ko tiah ka ruat.

Farrawn theithu kong ka theih hnu in Lairam kong ah khua tampi ka ruat. Cu ka ruahmi cu:

 "Laimi kan si a fahmi hi, khuaruahhar ding a si lo. Kan rum lo mi tu hi khuaruahhhar ding a si" timi a si!

------------------------------------------------------------------------------------------------ 

Tlangcung in thlakmi Farrawn khua (Rf. LBC, Yangon)

Atanglei hmanthlak hi video chung in ka lakmi an si. Farrawn khua ah thei hi zeitluk in dah an tlai timi langhternak caah ka tarmi an si. 

Ngaknu le theithu cu an i rem tuk

Thei a that ahcun ngaknu zong an i dawh deuh ko

Kanaan ram bantuk in a tlai kho ve ko

Thingte in doh phu tiang in pei Lairam ah thei a tlai ko hi?

--------------------------------------------------------------------------------------
Chinchiah

1. Rev. Dr. C. Duh Kam nih Farrawn theithu tlai kong hi a ka chimh hmasat. Washington DC Khuasami Pu Roland Maung te chungkhar zong nih an tanpi tuk hna tiah a kan chimh tawn. Cu hnu ah Frrawn mi ka hal tawn hna. Cu ka halmi hna chung in, hi capar hi ka tialmi a si.

2. Hmantlak a ka kuatu hi Pu Sang Hre Dun a si. A cungah ka lawm ngaingai. Hmanthlak cheukhat cu video chung ka lakmi a si caah a fiang tuk lo.

3. Chungkhar pakhat kan thancho cu khua pakhat thancho a si. Khua pakhat thancho cu tlang pakhat le peng pakhat thancho a si. Peng pakhat thancho cu kan Lairam pumpi thancho pakhat a si. 

Cucaah hi capar in, Farrawn khua i serthlum le theithu cingmi dihlak, upat hmaizahnak ka pek hna. Pathian nih thluachuah vanluhnak pe chin ko hna seh law, mi tampi caah zohchunh awk tlak in hmang ko hna seh !!!