Thursday, May 4, 2017

Lungretheihnak In Luatnak

Minung kip nih hin, "Vawleicung ah lungrethei bik ka si rua" tiah kan ruah cio tawn Nun chan ka ngei lo; nun hi zeidah a sullam a si? Ka nun hi pakpalawng a si" tiah kan ti theu tawn. Careltu nang zong ruat ve hmanh, nangmah le keimah lawng rungretheimi na si lo timi kha va philh hlah.

Vawleicung mi vialte hi, nikhat caan khat ahcun lungretheimi viar kan si hna. Uktu bawi zong an lungre a thei i, mifim le mirum, midawh le hlasak thiamthiam zong an lungre a thei. Siangpahrang zong an lungre a thei i, an ukmi hna zong nih an ngeih ve. A fim tuklomi mimolh chupchap nih lungretheih an ngei i, mifim scientist zong lungretheihnak an ngei. A ruang cu, "Minung cu nuhrinnak in lungretheihnak he hrin chih kan si. Lungretheihnak cu kokek chuahpimi thil a si."

Kum tling a si i a lungre a theilomi cu, "mihrut" lawng an si. Mihrut na si lo paoh ahcun lungretheihnak cu a tlawm le tam in na ngeih a hau. Lungretheihnak na ngeih lo ahcun, na hrut ngaingai ko cang tinak a si. 

Hihi va philh hlah. Mirang phungthluk ah, "Hruh hi a nuam" tiah an ti. Zeicatiah hruh ahcun lungre a thei ti lo. Thil tha le thil chia kong zong ruah awk a um lo. Zawtnak le damnak kong ah lungretheih awk a um lo. Zei tuah zong ah, tihnak le phannak kong zong ruah awk a um lo. Hmailei kongah an lungre a thei kho lo.

Mihrut cu a tu chan zumtu aa timi nih kan tih tukmi-"mangtam a tlung lai, lii aa hnin lai, caan a dong lai, khuacaan a chia lai, 666 a chuak lai, nan ban ah chip an ronh hna lai, Russia ah hell an pemh ee, thianglawr a um lai ee..ti phunphai zong tih awk zeihmanh an ngei lo. Hell tlak ding zong tih awk a um lo i, vancung kai ding zong ngaih awk a um hlei fawn lo. An caah Pathian zumh awk a um lo i, Satan va tih awk zong a um hlei lo." Zeicatiah zeihmanh an thei lo. Cucaah hruh hi a nuam ti a si ko. Cucaah, mifimnak in mihrut hi an i nuam deuh hrimhrim ti a si.

Cu bantuk zei thil paoh tlun zong ah, lungretheih ngeilo in aa nuammmi mihrut chung ah tel lo paoh ahcun lungretheihnak hi a um cia cang. Lungretheihnak in minung a simi paoh luat khawh a si lo. A tuar zia thiam le thiam lo lawng aa dangmi a si.

Ruah a herhmi cu hihi a si. "Zei bantuk thil kong hmanh i na lungre a theih lo ahcun cu mihrut cazin ah ka tel cang" ti kha theih a hau. Chim duhmi cu, minung a si i ruahnak le tuaknak a ngei zinpanmi cu, lungretheihnak ngeih a herh. Thluak a ngeimi minung si hnu paoh ahcun lungretheihnak cu nuhrinnak in aa tel chih cang. Cucaah minung caah lungretheihnak cu ngeih phung a si. Asinain cu lungretheihnak cu i sum khawhlo tik le ban khawh lo tik ah, minung nunnak ah harnak le rawhnak a chuahpi.

Cucaah Jesuh nih "ei le din, hni le puan kong le phanh rih lo mi thaizing kong ah lungretheih lo ding kha a kan cawnpiaknak a si."

"Khuazei in dah ka ei awk ka rawl cu ka hmuh lai, ka din awk cu ka hmuh lai, ka hnipuan cu ka hmuh lai" ti in lungrethei in va um hlah u....vancung khua i a ummi nan Pa nih hi vialte nan herh hna ti cu a hngalh ko (Matt 6:31,32)
Jesuh chan thawk in, nihin ni tiang ah lungretheihnak a um ko. Jesuh chan lungretheihnak le a tu chan lungretheihnak hi an hram cu aa lo dih ko. A tlawm deuh le tam deuh lawngte a si.

Asinain Jesuh chan ahcun, tu chan i "bill" kan timi hi a rak um lo ti tluk a si. Ngunkhuai dah ti lo cu. Tu chan ahcun "bill" (pek ding leiba) hi a tam in a tam kho tuk. USA sining tuak tik ahcun, inn bill, motor bill, meiti rawnnak, loan cawimi cham ding, gas bill, insurance bill, telephone bill, internet bill, cell phone bill, life insurance bill, sizung bill, tuition le credit card bills- tibantuk pek ding leiba ti cawk lo a si. Hi bills vialte hi, Jesuh chan ahcun a rak um lo i, an lungretheihnak hi tu channak in tampi a rak zia deuh ko. An lungretheih cemmi cu, "eidin, hnipuan le innlo" kong lawng a rak si.

Hi bills vialte hi rak i chap ve hna sehlaw, Jesuh zong nih hin a zultu paw le Judah pawl hi, "bills le loan" kong ah nan lungrethei hlah u tiah a rak ti ve ko hna hnga. Tu chan American sining he epchun ahcun, Jesuh chan Palestinian minung an lungretheihnak hi chim phu tuk a rak si lo. Cu tuktak hmanh ahcun an lungre a rak thei tuk i, Jesuh nih lungretheihlonak kong a rak cawnpiaknak hna a si.

Zei si hmanh ha, Jesuh chan in nihin ni tiang lungretheihnak hi a ruang tampi in a ra i, mi vialte nih a tambik kan lungretheihnak cu thil (4) ruang ah a si.

(1) Zei dah kan eidin lai? Zeitindah kan i cawm lai timi "rian, tangka, pawcawmnak" kong
(2) Zei dah kan i hruk-aih lai? A herhmi a lengphaw thil kongkau.
(3) Thaizing ah zeitindah kan si lai? Si rih lomi le phak rihlomi kong lungretheih chung?
(4) Ngandamlonak kongkau nih a chuahpimi. Ka zual lai maw? Ka thi sual lai maw?

Hi hna hi mi tam bik kan lungretheihmi an si. America, Europe le Australia timi ram rum le ram thawng zong ah lungretheihnak in an luat hlei lo. An luat lo lawng siloin a zual in a zual deuh. Cucaah lungretheih (stress) kong hi biatak tein tangka tam taktak dih in, an hlathlai peng. Zei nih dah a chuahter? Zei nih dah a zualter? Zeitin kan tuah dah a that lai? timi hi an tuak peng.

Zeicatiah lungretheih zawtnak ruangah nuva aa thenmi, chungkhar a kuai aa rawkmi, mah le mah aa thatmi, midang thahnawnnak a tuahmi le zeidang damlonak tam tuk a chuahpi caah a si. Cun chungkhar le cozah caah sunghnak zong tam tuk hringhran hi a chuahpi caah a si.

Lungretheihnak (stress) kongah American Psychological Association, World Health Organization (WHO), National Institute of Mental Health le American Institute of Stress tibantuk nih research an tuah i, ca an khawmhsuat i cu an hmuhmi chung in hi tin an tial. Hi an hlatnak ram hna hi, ram thangcho, ram fim le ram rum lawngte ah a si i, cu dirhmun zoh in minung hi lungretheimi an rak tam tuk tinak a si. Cucaah "Na lungre a theih ahcun keimah lawng ka si lo. Hi hna chung ah aa tel ve mi pakhat ka si ve ko" timi kha ruat law, zeitindah ka damter lai tiah damnak tu kawl ding a si.

An hmuhmi le chimmi cu hihi a si:

* America ah lungretheihnak kong an hlat tikah, upa kum tlingmi hi an lungretheihnak kha a sang deuh chin lengmang i, nikum ah khan a sang deuh chin an ti.

* Bia an halmi hna 75% nih kan hnu thla ah khan kan lungretheihnak a karh deuh i, zatceu tluk nih cun a liamcia kum ah kan lungretheihnak a karh deuh tiah an ti.

* Minung 75 ah 1 cu lungretheihnak ruangah ningcang lo taktak in umnak an ton.

* U.S ngakchia tang 9-12 karlak caah lungretheihnak hi an ngandamnak kongah an lungretheih bik mi pakhat a si i, tha tein i zohkhenh lo ahcun caan sau caah ngandamlonak fakpi a chuahpi lai an ti.

* Riantuanmi minung 80% nih cun riantuan lio ah lungretheihnak kan tong tiah an ti i, zatceu tluk nih cun kan lungretheihnak kongah midang nih bawmh kan herh ee an ti. 42% nih cun kan riantuanpi hawi le zong bawmh an hau ve tiah an ti.

* Riantuannak i lungretheih hi a karh deuh chin lengmang i, vawleicung ram rumbik ram pawl i riantuanmi 10 ah 6 nih cun kan lungretheihnak hi a karh chin lengmang tiah an ti. Tuluk hi riantuan lio i riantuanmi lungretheihnak a sangbik ram an si i, 86% cu lungretheihnak an tuar ti a si.

* Australian rammi 91% nih cun riantuannak kong ah hmun khatkhat ahcun lungretheihnak kan tuar tiah an ti. 50% nih cun an nunnak thil pakhatkhat kong ahcun kan lungre a thei taktak tiah an ti.

* Australia ram minung riantuanmi hna a buaktlak in tuak tikah, minung pakhat hi kum khat chung ah ni 3.2 hi lungretheih ruangah rian an bau ti a si. Cu rian an baumi ruangah Australia economy hi $14.2 billion tluk sunghnak a chuahpi ti a si.

* United Kingdom ram i 2007/08 i riantuanmi 442,000 kuakap nih cun, an riantuannak i lungretheihnak ruangah a kan zawtter ko tiah an ti ti a si.

* Riantuannak i a chuakmi lungretheihnak ruangah, abuaktlak in tuak tikah UK ram ah kum khat ah riantuan ni 13.7 million an sung i, £28.3 billion sunghnak a chuak ti a si.

* WHO lungrawh damlonak (depression) hi vawleipumpi minung damlonak hrampi pakhat a si tiah an ti.

* WHO nih vawleipumpi i lungrawh damlonak ngeimi 25% lawng hi tha tein thlawpmi an si an ti.


A cunglei research tuahmi thil sining taktak (facts) zoh tikah, lungrawh damlonak le lungretheihnak hi, miphun kip, biaknak kip, mirum sifak, mifim mihrut, muidawh muichia danglo in, mikip ngeihmi a si timi hmuh khawh a si. Mirum le mifim ram timi Europe le America hmanh ah, hrial khawh a si lo timi hmuh khawh a si. Cucaah Laimi zong ramkip ah kan i thek tikah, lungretheihnak in luatnak hi kan i zuam le hi zawtnak kan ngeihlonak ding in khamnak lam kawl hi, pumpak, chungkhar le Krihfabu hrimhrim in zuam cio a herh.

-----------------------------------------------------------------

Biadonghnak

Vawleicung ram sining kan zoh tikah, ram rum le ram fim ko ah lungretheihnak a rak sang deuh i, a rak faak deuh. "Fimnak cu a tam deuh paoh ah lungretheihnak cu tam deuh ngeih a si ve ko" (Phungchimtu 1:18) a timi hi a tling. Mifim ram kan timi, Japan, Tuluk, Europe, Australia, India le America te hna hi lungretheihnak a rak sang ngaingai.

Khuaruahhar ngai a simi cu, vawleicung ah aa nuambik timi ram hna zong hi, ram rum bik an rak si lem lo. Gross Domestic Happiness (GDH) an tuak tikah, ram aa nuam bik timi hna hi, ram fim le ram rum bik hna an rak si lo. Biaknak aa tlaih i fimnak le thiamnak a thangcho tuk lo mi ram Bhutan ram te hna an rak si ko. Cucaah fimnak, rumnak, thanchonak hna nih hin, "lungretheihnak" hi a rak zorter lo i, nuamhnak taktak zong hi a rak chuahpi lem lo ti kha hmuh khawh a si.

Cucaah khawika ram na um hmanh ah, "Tangka nih nuamhnak a caw kho lo" timi hi va philh hlah. Hi vawlei hi caan tawite kan umnak "Temporary world" a si timi kha ruat law, hi vawlei ah hi sau kan um lai lo ti kha ruat in, Cathiang nih a kan cawpiak bantuk in, "Nan lungre i theihter hlah u...zei hmanh fahnak i pek ter hlah u...saupi nan no ti lai lo.." (Phungchim 11:10) kha i laak i, lungthin daite in kan um ding a herh.

Hi vawlei kan um chung paoh le kan lung a fim chung paoh cu, lungretheihnak kan ngei ko lai. Pawngkamg thil tampi ruangah kan lungre a thei ko lai. Cucu mining sining ah hrin chihmi a si.
Asinain a biapimi Jesuh bia hi a si.

 "Keimah daihnak cu kan pek hna...Lungrethei le vansangau in um hlah u; nan thin zong phang hlah u. Kan kaltak bal hna lai lo..." (John 14:27). 

Na lungre a theih caan paoh ah, Jesuh bia hi va philh hlah. Amah cu kan thilrit vialte a kan chawngtu kan Bawipa a si. Jesuh bia cu, na lungretheih damnak caah si tha bik a si lai i na caah damnak le "Lungretheihnak in luatnak" a si lai!!


------------------------------
http://www.gostress.com/stress-facts/

No comments:

Post a Comment