Holh a rumnak ding caah tuah ding a herhmi thil a tlawm bik ah phun (14) a um:
1. Biafang thar ser a hau
2. Catlang tial ning le cafang fonh ning remh le ningcang tein ngeih a hau
3. Biathuk ngeih a hau
4. Biafang karhter a hau
5. Khua le zatlang ah hman a hau
6. A biafang chim tikah ngaih a nuammi a si a hau
7. Biafang nih sullam thuk an ngeih a hau
8. Mah holh nih a tlinhlonak ah midang holh lak a hau
9. Ca tampi tial a hau
10. TV, Radio, computer ah an chim tikah ngaih a nuammi si a hau.
11. Holh hiami hman awk thalo mi thah i a tha deuhmi char le nunter a hau.
12. Mi tampi nih thiammi le hmanmi holh a si a hau
13. Biachia chimnak ah biafang a tlingmi holh a si a hau
14. Biatha chimnak ah biafang a tlingmi holh a si a hau.
Laiholh hi mi tampi nih an thiam khawhnak ding caah a cunglei 12 hi tuah a herh. Cu lak ah, Chin State leng ummi nih Laiholh an thiam khawhnak ding caah, tuah dingmi thil pakhat a um.
Chin State chung a silomi hmunhma i a thangmi Laimi hna caah Laiholh an thiam khawhnak ding caah thil biapi taktak tuah a haumi pakhat cu, "aa hlummi biafang" (Unified words) ngeih a hau. Cu kan ngeih khawhnak ding caahcun, Lairam i holh cheukhat i kan biafang hna hi hloh i, a tha deuhmi le zapi hrawm khawhmi biafang hna hi hman a herh. Culawng ahcun Lairam ah holh tling le holh tha le dawh a chuak kho lai. Cun kan holh a rum kho lai i, holh rummi kan ngei kho lai. Miphun dang holh lak hna hi fahsak ding a si lo. A thami cu lak ding an si ko.
Laiholh ah a pawi taktakmi pakhat cu, thil pakhat min te kha, min/biafang tam tuk in kan chimmi hi a si. Fing le tlang aa dang. Khua le peng aa dang i, Laiholh i kan hmanmi biafang hi a phun an tam tuk. Hi tikah ramdang a chuakmi Lai ngakchia caah theih le thenrawi ding hi a fawimi a si lo. Cucaah Chin State leng i a chuakmi ngakchia hna caah, biafang aa khatmi kha phun tam tuk in an theih tik ah, fian le hngalh ding a fawimi a si lo. Cucaah thil aa khat ko mi pakhat kha, mah khua le tlang hawih in min dangdang kan hman tikah, Laiholh a thiamlomi ca ah thluak a buak taktak. Cawn le theih khawh ding a si lo.
Cucaah kan biafang cheukhat cu hloh i, a tha deuhmi le aa dawh deuhmi biafang kan i hrawm ah kan holh hi a theih le thiam a fawi deuh lai. Tahchunhnak kan van zoh hmanh lai. Kawl nih "Ngazoh-tii" tiah an timi khi Laimi nih hi tin kan hman:
1. Makphek
2. Thak-ba-re
3. Hmathak
4. Hmarca (India ramri Laimi hmanmi)
6. Ngazoh-tii (Kawlholh hmangmi kan um rih)
6. Ngazoh-tii (Kawlholh hmangmi kan um rih)
Hi bantuk in, Laiholh in thil pakhat min kha tam tuk a um tik ah, Lai ngakchia nih cawn le theih le fian ding a har tuk. Mirang ca nih a khuhnenh tuk hna pin ah, hi bantuk in Lai biafang a phunphun cawnpiak ding hi, an thinlung a vaivuan kho ngai ding a si. Laitlang leng ummi Laimi ngakchia caah, hi vialte holh le thil min hna van theihfian viar ding hi, a fawimi an si lo.
Cucaah hi bantuk in min phun tam tuk a ngeimi pawl lakah, a tha bik te hi CACC nih thim i, dictionary ah hman le cu biafang a silomi paoh kha khuate lei zong nih duhsah tein hlawt hi a tha dingmi a si.
Darwin nih a chimmi cu vawleicung thil sining ah hin, "The survival of the fittest" tiah a ti. "Aa za bik kha a nung te lai" tiah a ti. Laiholh a phun tam tukmi zong ah hin, Laimi caah aa fit bikmi holh hi a nung te lai. A dang paoh cu an thi te lai. Cucu vawleicung phung a si. Miphun dang holh nih a dolh hna ruangah miphun fami holh tam tuk a lo cang.
Laiholh (Hakha holh) zong hi, kan pawngkam ummi Kawlholh le Mirang holh nih a dolh hlan ah, kan holh hi remh zokzok a hau. Chin State chung ah, holh phun tam tukmi le thil min aa khatmi pakhat kha, biafang tam tuk in kan auhmi hi, kan fale nih an cawng kho cawk lai lo. Cucaah a chia deuhmi asiloah hman lo deuhmi kha hlawt i, hman deuhmi kha, lungrual tein hman a herh.
Lam naite ah a um kan si ko nain, Hakha le Thantlang kar hmanh ah kan biafang awchuah aa dangmi tampi an um. Cucaah pakhat holh paoh hi hloh i, a dang pakhat kha lungrual tein hman ah a tha ding a si. Tahchunhnak ah, a tanglei Hakha le Thantlang holh hna ah hin, pakhat paoh nunter i pakhat paoh thihter ding a si.
Tahchunhnak ah a tanglei biafang hna hi, aa khatmi an si i, a tha deuh paoh hman ding an si. Asi khawh chung in Mirang le Kawl holh kha hrial a hau. Cucaah Hakha nih "kawpi-hlum" timi hi Kawl le Laiholh cawh a si i, cunak cun Thantlang holh "Lubuk" timi kha kokek holh deuh a si caah hman ah a tha deuh. Mirang le Kawl nih "Cherry" an timi kha Hakha nih "phaizawng" an ti i, Thantlang nih "chengcher" an ti. Chengcher timi min nakin "phaizawng" timi hi aa dawh deuh caah, kan i hrawm ding a si. Cuvebantuk in Hakha nih "cawpi-ek" timi nakin Thantlang nih "tuntuk" timi hi aa dawh deuh caah, "tuntuk" tu hi hman deuh ding a si. Cuticun Radio, TV le zeidang zong ah biachim tikah ngaih a nuam deuhmi le aa dawh deuhmi biafang kan ngei kho lai.
Cuticun a tanglei biafang hna lakah, epchunnak hna hi zoh i, zei hi dah kan miphun holh ah kan hman deuh awk a si timi kha lak i, dictionary le bible le sianginn cauk ah hman hram thawk ding a si.
Kawlholh Hakha Holh Thantlang Holh
1. Kazun-uh Kawhra Ralawn
2. Myo-ngu-thi Zawngkatah Zawngtah
3. Pyangphu Fangvoi Kaw-awm
4. Ngazoh-tii Makphek Hmathak/thakbare
5. Uh-aw-hngeih Cilio Tlerlung
6. --------- Pingpir Fiakfairok
7. ----------- Pet-tuk Kawk-tuk
8. ------------- Tungbor Anphui
9. Kawpi Kawpi-hlum Lubuk
10. ------ Khate Hmaihremte
11. Cherry (Eng) Phaizawng Chengcher
12. -------------- Aitek Saimuthur
13. ------------- Tiobawp Tiabawp
14. -------- Cawpi-ek Tuntuk
15. Poh-tin-nyo Kinglang Laikeng
16. Leih Chungkuh Chungchek
17. La Ra Hong
18. Payun Kingkuar Ngaikuang
18. Yun Darkeu Haileng
20. Sane-neh Zarhteni Rinni
21. Tun Nam Tiil (Thantlang cheukhat nih an hman)
22. Sa-pha Sawngpa-te Dangte
23. Sa-pha Ti-uh Ca-uh
Hi a cunglei Hakha le Thantlang Laiholh aa dangmi hna lak ah hin, a tha deuh kha lak i i hrawm i, a chia deuh kha kaltak a tha ding a si. Holh cheukhat kan hmang lai lo ti tikah, thinhun ding le ngaihchiat ding a si lo. Cu ti kan tuah lo ahcun, holh hme he, ngan he a hnu ah an tlau dih kho. Cucaah aa tlak bikmi biafang/holh kha thapek zong i, kan miphun ca holh ah hman ding a si.
Hakha le Thantlang ah a um lo mi biafang cu, Falam, Mizo, Tiddim, Asho, Lautu, Zophei, Miram, Matu le Bawm tibantuk hna ah an um ahcun, cucu lak i hman ding a si.
Tahchunhnak ah, Falam holh ah holh tha ngaingai a si tiah ka ruahmi cu "duhdawtnak" timi hi a si. Hakha holh ahcun "dawtnak" ti lawng a si. A tha ve ko nan, "duhdawtnak" van ti ahcun "duhnak" timi biafang zong aa tel chih i, a tling deuh ngaimi biafang a lo. Cun "a kahthat" timi zong hi a tling ngaimi biafang a si. Meithal in kah i thi lak kah khi a si. Hakha holh cun "a kah" kan ti ahcun thih lo khawh a si i, "a kah le thi" ti phun in chim a hau. Falam holh ahcun biafang pakhat "kahthat" in a tling kho i, a fiang deuh ngai. "Kahthat" nih a langhtermi cu, "a kah i a thi" tinak kha a si.
Lleicia Rev. James Sang Awi kha baibal a rak leh lio ah, bia ka rak halmi cu, Mirang nih "adultery" tiah an timi biafang khi Laiholh ah a um lo. Cucaah "va cung pa duh, nupi cung nu duh" tiah an leh i, khikhi a sau tuk. A dik lo. Zeicatiah a fian in fianternak a si ka rak ti.
"Adultery" timi hi, "Lai biafang ah kan ngei maw?" ka ti. A rak ka lehmi cu, "Kan ngei lo. Keimah zong, mah hi zeitindah kan leh lai timi ka ruat lengmang i, ka hlathlai. Bawm baibal ka zoh i, khika zawn ah khin "tangdangpawm" tiah an leh le a tha tuk. Cucu ka hman lai" a rak ti. Tangdangpawm timi zong cu Laiholh diam a rak si ko. Kan rak hmanlo le theihlo ca tu kha a si. A baibal ka hmuh ti lo caah, cu Bawm biafang cu a hman theu lai tiah ka ruah.
Laiholh ah a um lomi min "radio, TV, computer, pedan, lehmah, saya/sayama ..tibantuk hna cu, Mirang le Kawl in lak i kan biafang ah ser ding an si ko. Mizo biafang ah, "ropui" le "hrilhfiah" le "tlawmngaih" timi biafang hna hi, an tha tuk i, hihi Laiholh ah telh chih ding an si ko. Mizo nih an ngeihlomi Laimi nih kan ngeihmi biafang thatha "siangbawi, sianginn, civui, dawr, vailamtah.." ti hna hi biafang tha tuk an si. Mizo nih kan sin in an i lak ve ahcun a tha ngai ding an si. An holh a rum deuh ve lai. Cuticun kan holh chung ah hlawt awk a simi kha hlawt i, midang holh biafang lak awk a simi kha lak i, kan holh hi rumter ding a si.
Mirang nih Latin, Greek, French, German le Spanish holh i biafang tampi kha, an lak hna i an holh ah an canter hna. Cuticun Mirang holh hna hi, vawleicung holh vialte lakah, holh rum bik le holh tha bik ah an ser bantuk in, Pathian nih a kan pekmi holh siangbawi te nih ca in tial khawh ding in a kan tuah piakmi kan Laiholh ah hin, kan ngeihlomi biafang hna cu, miphun dang sin in tampi lak i, Laiholh hi a rummi holh ah ser ding a si. Atu in kan thawk ahcun hi hnu kum 50 ahcun a rum ngaingaimi holh ah aa chuah ko lai timi ruahchannak he!
Cucaah hi bantuk in min phun tam tuk a ngeimi pawl lakah, a tha bik te hi CACC nih thim i, dictionary ah hman le cu biafang a silomi paoh kha khuate lei zong nih duhsah tein hlawt hi a tha dingmi a si.
Darwin nih a chimmi cu vawleicung thil sining ah hin, "The survival of the fittest" tiah a ti. "Aa za bik kha a nung te lai" tiah a ti. Laiholh a phun tam tukmi zong ah hin, Laimi caah aa fit bikmi holh hi a nung te lai. A dang paoh cu an thi te lai. Cucu vawleicung phung a si. Miphun dang holh nih a dolh hna ruangah miphun fami holh tam tuk a lo cang.
Laiholh (Hakha holh) zong hi, kan pawngkam ummi Kawlholh le Mirang holh nih a dolh hlan ah, kan holh hi remh zokzok a hau. Chin State chung ah, holh phun tam tukmi le thil min aa khatmi pakhat kha, biafang tam tuk in kan auhmi hi, kan fale nih an cawng kho cawk lai lo. Cucaah a chia deuhmi asiloah hman lo deuhmi kha hlawt i, hman deuhmi kha, lungrual tein hman a herh.
Lam naite ah a um kan si ko nain, Hakha le Thantlang kar hmanh ah kan biafang awchuah aa dangmi tampi an um. Cucaah pakhat holh paoh hi hloh i, a dang pakhat kha lungrual tein hman ah a tha ding a si. Tahchunhnak ah, a tanglei Hakha le Thantlang holh hna ah hin, pakhat paoh nunter i pakhat paoh thihter ding a si.
Tahchunhnak ah a tanglei biafang hna hi, aa khatmi an si i, a tha deuh paoh hman ding an si. Asi khawh chung in Mirang le Kawl holh kha hrial a hau. Cucaah Hakha nih "kawpi-hlum" timi hi Kawl le Laiholh cawh a si i, cunak cun Thantlang holh "Lubuk" timi kha kokek holh deuh a si caah hman ah a tha deuh. Mirang le Kawl nih "Cherry" an timi kha Hakha nih "phaizawng" an ti i, Thantlang nih "chengcher" an ti. Chengcher timi min nakin "phaizawng" timi hi aa dawh deuh caah, kan i hrawm ding a si. Cuvebantuk in Hakha nih "cawpi-ek" timi nakin Thantlang nih "tuntuk" timi hi aa dawh deuh caah, "tuntuk" tu hi hman deuh ding a si. Cuticun Radio, TV le zeidang zong ah biachim tikah ngaih a nuam deuhmi le aa dawh deuhmi biafang kan ngei kho lai.
Cuticun a tanglei biafang hna lakah, epchunnak hna hi zoh i, zei hi dah kan miphun holh ah kan hman deuh awk a si timi kha lak i, dictionary le bible le sianginn cauk ah hman hram thawk ding a si.
Kawlholh Hakha Holh Thantlang Holh
1. Kazun-uh Kawhra Ralawn
2. Myo-ngu-thi Zawngkatah Zawngtah
3. Pyangphu Fangvoi Kaw-awm
4. Ngazoh-tii Makphek Hmathak/thakbare
5. Uh-aw-hngeih Cilio Tlerlung
6. --------- Pingpir Fiakfairok
7. ----------- Pet-tuk Kawk-tuk
8. ------------- Tungbor Anphui
9. Kawpi Kawpi-hlum Lubuk
10. ------ Khate Hmaihremte
11. Cherry (Eng) Phaizawng Chengcher
12. -------------- Aitek Saimuthur
13. ------------- Tiobawp Tiabawp
14. -------- Cawpi-ek Tuntuk
15. Poh-tin-nyo Kinglang Laikeng
16. Leih Chungkuh Chungchek
17. La Ra Hong
18. Payun Kingkuar Ngaikuang
18. Yun Darkeu Haileng
20. Sane-neh Zarhteni Rinni
21. Tun Nam Tiil (Thantlang cheukhat nih an hman)
22. Sa-pha Sawngpa-te Dangte
23. Sa-pha Ti-uh Ca-uh
Hi a cunglei Hakha le Thantlang Laiholh aa dangmi hna lak ah hin, a tha deuh kha lak i i hrawm i, a chia deuh kha kaltak a tha ding a si. Holh cheukhat kan hmang lai lo ti tikah, thinhun ding le ngaihchiat ding a si lo. Cu ti kan tuah lo ahcun, holh hme he, ngan he a hnu ah an tlau dih kho. Cucaah aa tlak bikmi biafang/holh kha thapek zong i, kan miphun ca holh ah hman ding a si.
Hakha le Thantlang ah a um lo mi biafang cu, Falam, Mizo, Tiddim, Asho, Lautu, Zophei, Miram, Matu le Bawm tibantuk hna ah an um ahcun, cucu lak i hman ding a si.
Tahchunhnak ah, Falam holh ah holh tha ngaingai a si tiah ka ruahmi cu "duhdawtnak" timi hi a si. Hakha holh ahcun "dawtnak" ti lawng a si. A tha ve ko nan, "duhdawtnak" van ti ahcun "duhnak" timi biafang zong aa tel chih i, a tling deuh ngaimi biafang a lo. Cun "a kahthat" timi zong hi a tling ngaimi biafang a si. Meithal in kah i thi lak kah khi a si. Hakha holh cun "a kah" kan ti ahcun thih lo khawh a si i, "a kah le thi" ti phun in chim a hau. Falam holh ahcun biafang pakhat "kahthat" in a tling kho i, a fiang deuh ngai. "Kahthat" nih a langhtermi cu, "a kah i a thi" tinak kha a si.
Lleicia Rev. James Sang Awi kha baibal a rak leh lio ah, bia ka rak halmi cu, Mirang nih "adultery" tiah an timi biafang khi Laiholh ah a um lo. Cucaah "va cung pa duh, nupi cung nu duh" tiah an leh i, khikhi a sau tuk. A dik lo. Zeicatiah a fian in fianternak a si ka rak ti.
"Adultery" timi hi, "Lai biafang ah kan ngei maw?" ka ti. A rak ka lehmi cu, "Kan ngei lo. Keimah zong, mah hi zeitindah kan leh lai timi ka ruat lengmang i, ka hlathlai. Bawm baibal ka zoh i, khika zawn ah khin "tangdangpawm" tiah an leh le a tha tuk. Cucu ka hman lai" a rak ti. Tangdangpawm timi zong cu Laiholh diam a rak si ko. Kan rak hmanlo le theihlo ca tu kha a si. A baibal ka hmuh ti lo caah, cu Bawm biafang cu a hman theu lai tiah ka ruah.
Laiholh ah a um lomi min "radio, TV, computer, pedan, lehmah, saya/sayama ..tibantuk hna cu, Mirang le Kawl in lak i kan biafang ah ser ding an si ko. Mizo biafang ah, "ropui" le "hrilhfiah" le "tlawmngaih" timi biafang hna hi, an tha tuk i, hihi Laiholh ah telh chih ding an si ko. Mizo nih an ngeihlomi Laimi nih kan ngeihmi biafang thatha "siangbawi, sianginn, civui, dawr, vailamtah.." ti hna hi biafang tha tuk an si. Mizo nih kan sin in an i lak ve ahcun a tha ngai ding an si. An holh a rum deuh ve lai. Cuticun kan holh chung ah hlawt awk a simi kha hlawt i, midang holh biafang lak awk a simi kha lak i, kan holh hi rumter ding a si.
Mirang nih Latin, Greek, French, German le Spanish holh i biafang tampi kha, an lak hna i an holh ah an canter hna. Cuticun Mirang holh hna hi, vawleicung holh vialte lakah, holh rum bik le holh tha bik ah an ser bantuk in, Pathian nih a kan pekmi holh siangbawi te nih ca in tial khawh ding in a kan tuah piakmi kan Laiholh ah hin, kan ngeihlomi biafang hna cu, miphun dang sin in tampi lak i, Laiholh hi a rummi holh ah ser ding a si. Atu in kan thawk ahcun hi hnu kum 50 ahcun a rum ngaingaimi holh ah aa chuah ko lai timi ruahchannak he!
No comments:
Post a Comment