Florida Rili Kam Ah Nga Ton 300 Renglo An Thi

Vawleicung hi minung kan tam chin lengmang bantuk in hnawm zong a tam chin lengmang. Cu hnawm vialte lak ah tihnung bik cu "chemical" timi "dat" pawl hi an si. Abik in plastic, sii, acid phunphun, vainon le ram thahnak sii hna hi tih an nung khun. Cun meikhu phunkip ah aa telmi "Carbon dioxide" hna hi an si.

Hi hnawntam vialte hi, tiva le vanruah in rili ah an lut hna i rili hi a hnawm chin lengmang. Rili hnomhnak hi scientist pawl nih an buaipi ngaingai. Nihin ni ahcun, rili tii a lum caah le a hnomh tuk caah, vawleicung hmunkip ah rili tang ramnung (plant) le thilnung tampi tan tam tuk hi an thi lengmang. Nga fatete in Chungchep, tisartlam le dolphin le wailahnga tiang an thi hna.

US zong ah hi bantuk hi an tong lengmang. Thingram le thilnung zohkhenh le kilven cu an i zuam tuk ko nain, motor, meiti, zehzung a tam caah le chemical an hmanmi a tam tuk caah hin, tii chung tlawng thilnung thihnak hi an tong ve lengmang.

Naite ah "tilet sen" (red tide) timi hi Florida State nitlak-thlanglei rilikam a rak phan. Tilet sen timi hi November in aa thawk i thal chuakka in thal tiang hi a um theu tawn. Hi caan ah hin an karh bik caan a si. Lee County, Sarasota, Charllotte le Collier Counties ah hin a karh khun ti a si.

Cu tilet sen timi cu zeidang a si lo. Mancang bantuk "algae" timi a si. A hnawmtam taktak i, a rim a chia. Tamtuk an karh caah rili cung tii kha an phih dih. Cu tikah rilitang ummi thil nung kha thli thiangmi oxygen an hmu kho ti lo i, cuticun a nungmi paoh an thi dih.

Naite a chuakmi tilet sen nih cun, Florida rilikam thetse rangmi lakah nga a phunphun a thimi tam taktak a van vuanh hna. A thu thut tuk caah, mipi nih an celh ti lo. Cucaah khua zohkhenhtu cozah upa hna nih, riantuantu agency pawl an chimh hna i, caantawi caah rian an auhter hna. Thilnung a thimi vialte cu an hah khawh chung in an hah hna. Thianhnak ah hin tangka $1.5 million a dih lai ti a si. Meng 100 chung ah nga hi an thi hna i, thianh ding a tam tuk ti a si. Tourist kalmi zong an zor caah le zeidang ruangah Florida hi tangka sunghbaunak tampi a chuak lai ti a si.

"Nihin ni tiang a thimi nga an charmi hi, ton 300 kan char cang" tiah Sanibel khua I mipi caah cozah riantuantu Deputy Director Scott Krawczuk nih a chim. Char rihlomi hi ton zeizat dek a va um rih hnga? Florida rilikam cu fawi ah nga le tuktak zong ei ngam ding a si lo men lai.

Tilet sen ruangah Florida rilikam ah a thimi nga hna

Rili kam i aa vuanmi nga ruak lak ah nga fatete in, pe 26 a saumi wailahnga zong aa tel. Hi tilet sen hi nga caah tih a nun bantuk in, rili chung in a chuakmi algae mancang hi, ngan a dammi minung ca hmanh ah tih a nung taktak ti a si. Kan umnak chakte Lake Erie timi ah "algae" hi a chuak tawn i, thianhnak ah cozah nih tangka tam taktak an dih tawn. Cu algae cu Ohio i leithuang pawl nih an hmanmi nawn-hang le ram le rungrul thahnak sii ruang ah a si an ti.

Rili chung chuakmi algae nih a chuahpimi thli hnawmtam an dawp tikah, minung an khuh. An hrawm a fak. An lung a mit i an lu a fak. Cucaah algae a chuah caan ahcun minung nih tilio te hna hi an khap tawn.

Gov. Rick Scoot nih rilikam khua vialte ah, tilet sen a chuah lio caan ahcun ralrin a herhnak kong ca a kuat hna. Hi bantuk in rili thil-nung le saram an thih tukmi hi tha tein a tliantlainak ding ca le hi bantuk a cangmi a ruang hi thuk deuh theih khawhnak ding caah cozah nih tangka zong tampi an chuah. Company pakhat, Mote Marine Lab and Aquarium nih tuanvo an lak i, a ruang an hlat lio a si. Thilnung a thimi kong ah telephone chawntu zogn an tam chin lengmang ti a si.

Ton tampi a thimi nga kha hitin seh in an thianh hna

Hlan ahcun kum khat ah chungchep 100 tluk le dolphin nga 10-15 tluk a thimi an hmuh tawn hna nain, atu ahcun thla khat chung ah, cu tluk tam cu an thi tawn. A caan ahcun zarh khat chung ah cu tluk tam an thi ti a si. Chim duhmi cu thilnung a thimi an tam chin lengmang ti a si.

Hlathlaitu pawl nih "tilet sen" hi zei nih dah a chuahter? Zeiruang dah a chuah timi hi a ruang an thei kho rih lo. An hlat lio a si. Hihi kokek tein aa semmi a si. Kum 1,000 in a um cangmi a si an ti. Hi tilet sen hi zeitik dah a dih lai timi an thei kho lo. A tu a umnak hi thla hra chung a si cang. A caan ahcun thla 18 hna a rau ti a si. Hihi zeitindah kan tuah lai timi hi a phi an hmu kho rih lo. A cheu nih Lake Okeechobee timi tibual in ti a rak chuakmi ruang ah a si an ti. Cun Florida minung hi an innpawng ram caah ram thahnak sii le non an hmanmi a tam tuk caah, cu non hang cu rili chungah a luh caah a si an ti.

India Rili tii a hnawmmi hmun khat

Rili lei scientist nih "Kan rili hi a hnawm tuk i, acid le chemical a tam tuk cang. Minung nih kan i ralrin lo i, hi tining tein duh paoh in hnawm kan hlonh ahcun rili chung thilnung hi nikhatkhat cu an ci a mit kho" tiah an ti. Rili tii a hnomhtertu bikmi hna hi, "rili cung khualtlawngmi tourist, India le Tuluk tibantuk ram i ningcanglo in sehzung tii rili ah a luantertu hna le tidur le juice dur ningcanglo in kan hlonhmi ruangah a si an ti. Asia ram a bikin India, Bangladesh, Thailand, Kawlram, Malaysia le a dang Asia ram pawl hi plastic an hmang tuk i, rili a hnomhter khunmi an si an ti. Florida i a chuakmi "tilet sen" zong sau tuk a um cangmi hi minung tuahsernak ruangah a si tiah an ruah.

Cucaah minung a simi paohpaoh nih chemical le vainon hman zong ralrin deuh cio a herh. Plastic le thilri hnawmtam dangdang hlonh tik ah, sikan ngeih tein le ralring tein um cio kan herh. Abik in in Krihfa a simi paohpaoh nih, "plastic pakhatte le dur chia pakhatte hlonh lai zong ah ralrin kan herh ve." Zeicatiah cu thil fatete hi kan rili le vawlei hrawk khotu an si ve caah a si. Krihfami hi, Pathian nih a hlei in kan vawlei le pawngkam zohkhenhtu le rungvengtu ding caah, Eden Dum hrimhrim in tuanvo pekmi kan si caah, Pathian chawkengtu tha kan si dingmi hi a biapi tuk!