Kawlram Ni Lin le Dinti Harnak

Vawleipumpi a lum chin lengmang timi cu, UNO thawk in vawleicung scientist tam deuh nih an pawm cangmi a si. Politicians cheukhat nih cun, hruaitu an chuah khawhnak ding caah, vawleipumpi a lum chin lengmang timi hi, a pawmlomi zong an um ve ko. A ruang cu vawleipumpi lumnak an pawm ahcun, a lumtertu dat (CO2) thumhnak a hauh lai caah, sipuazi a tla lai ti an phan caah a si.

Vawleipumpi lumnak a diklo tiah an ti len zong ah, biatak cu doh khawh a si ti lo. Khuacaan a lum chin lengmang timi cu, minung a simi paoh nih cun el awk thalo in a um cang. Ram kihnak Europe chaklei, Canada le Russia chaklei hmanh ah, thal ahcun an lin tuk cang. Tikhal nih a khuh zungzalmi  Everest Tlangpar tikhaltlang hmanh an ti dih deng cang i, India le Bangladesh hi hmailei ahcun ti harnak fakpi a chuak te lai ti a si. Vawlei a tanglei ummi Australia zongah a linh a zual ngaingai i, khua a cheukhat cu celhchuak lo in a lin ti a si.

Kan Kawlram zong hi, duhsah tein a lin chin lengmang i, pawngkam rawhnak le tiharnak a chuak chin chin lengmang cang. Nai Ningani (April 25) ah, Yangon cu a linhnak hi degree 42 C  (107.6 F) a phan. Cu hlan i April thla i a rak linh bik hi degree 41.1 C a rak si bal i, cucu 1881 ah a rak si.

Tu kum India khuacaan hi a lin tuk te lai tiah an ti nain a kih caan le lum deuh caan a thleng peng nain, Kawlram nilin cu caan sau tuk a taang peng ti a si. Kawlram khuacaan zohtu zung nih (Department of Meteorology and Hydrology) nih Yangon a lin bik silo in a dang khuapi panga hi an lin deuh rih an ti.

Chauk khua meiti cawhnak hmun

Kawlram ah a linhnak bik khua hi, Irrawaddy Tivapi kam ah a ummi Chauk khuapi a si tiah an ti. Hi khua hi meiti zong tampi a chuah caah khua rum ngai a si. A linh zong a lin taktak. April 12 in nifatin te hi degree 45 C a phan peng ko ti a si. Kan hnu Nilini ah Chauk khua cu 46.4 C (115.89 F) a phan. Khua tampi ah degree 40 C cung an kai caah, harnak tampi a chuak. Cinthlaknak caah ruah a um lo. Tii a um ti lo i, cinthlaknak le saram zuatnak zong ah harnak tam ngaite a chuak. Chauk, Pakokku, Magwe, Yenanchaung hrawng, Pagan, NyaungOo hrawng hi, a "Carmi Hmun" (Dry zone) timi an si i, dinti zong a har ngaingai tawn.

2019 hi El Nino um kum a si caah, kum dang nakin a linh deuh pin ah a rocar deuh ngaingai caah ralrin taktak a hau tiah khuacaan thiammi nih an ti. Hi El Nino ruangah, tu kum thal chung vialte hi Kawlram cu a lin ngai lai tiah an ti.

Hi El Nino um caan ah hin, khuacaan a lin deuh khun i, inngkang meitet zong a tam khun caah, mei ralrin khun a hau. Tiva ti, cerh, tibual le vawleitang ti zong an car khun caah, hi bantuk El Nino kum ahcun dinti zong a har khun. Hi El Nino rat kum hi, Laiholh cun "phiang kum" timi  a si i, kan nulepa chan in meikangh a tam deuh kum a si tiah an rak ti tawn. Cucu a rak dikmi a si.

Shan ram ah fak ngai in ti harnak an tong

Hi nilin ruangah, hmun kip ah cerh le tiva an reu. Cucaah a tu lio Kawlram ah dinti thatlonak khua tampi a um i, cozah nih dinti phawt chawm hau in a ummi khua tampi an um cang. Atu lio bak ah hin, Kawlram ah Ramkulh le Ramthen 14 chung ah hin, hmun 10 chungah dinti harnak a chuak ti a si. Minung in 630,000 hi dinti an ngei thathi lo ti a si. Kayah, Mon, Rakhine le Shan ramkulh chung le Sagaing, Bago, Magwe, Mandalay le Irrawaddy ramthen pawl ah dinti harnak fakpi a chuak. Cu ka hmun ummi khuate 208 le khuapi 93 chung cu, tii an har taktak ti a si. Kawlram khualipi Naypyidaw hmanh ah dinti thatlonak a chuak cang ti a si.

Mon Ramkulh ahcun tikhur vialte an car dih caah, zan khaudei hngah hmanh ah, rawl chumhnak khim tii an hmu kho lo. Cucaah tii a hlutu le cozah pekmi ah an i hngat i, a zaa lak in an pe kho fawn hna lo. Rawlchumhnak hmanh a zaat lo caah kholhnak tiang cu an pe kho hna lo i harnak tampi an tong ti a si.

Nikum ahcun Kawlram a laiva ram lawng ah dinti harnak a rak chuak i, tu kum ahcun Shan Ramkulh tlanglei ummi Pindaya, Kalaw le Nyaungshwe peng hrawng zongah dinti harnak tampi a chuak. Kawlram hi Asia-nichuahthlanglei ram vialte lakah vawleitang tii that ah palinak a si nain, a tu ahcun a si ti lo men lai ti a si. Cu tluk cun vawleitang tii zong a zor cang.

Kawlram ah minung an karh ning a ran bantuk in, leitang ti an dawpmi zong a tam chin lengmang i, a zor ning a rang chin lengmang ve. Thingram a loh tukmi le vawleipumpi a lum chin lengmang ruangah, vawleitang tii zong a rang deuh chin lengmang ve. Ruahsurmi a tlawm chinchin tikah leitang tii a zor ning a rang chin lengmang. Suahsurlo in sau tuk a um ahcun, Kawlram hi ti harnak fak ngai a tong kho te dingmi kan si.

Nihin ni ah ramkip ah dinti kong ah buainak a chuak chin lengman cang i, Lairam zong hi kan i ralrin lo le timhlamhnak kan ngeih a herh ngaingai. Khuacaan aa thleng, vawlei khuacaan hi a lum chin lengmang i, tlangcung tii hi an reu chin lengmang timi hi, kan fian bak a herh. Cun kan fingtlang a san le chen caah, kan vawlei ah vanruah zong aa khawng lo i, ti a har sual ahcun harnak fak taktak kan tong kho.

Cucaah, a tu tein kan Lairam thingram le pawngkam zohkhenhnak, tupi hmawng, cerh le tiva runvennak lei ah, timhlamhnak, ralrinnak le cawnpiaknak kan ngeih lo ahcun, caan raulo te ah dinti harnak fak taktak i a tong kho ve mi kan si. Kan tiva, cerh le tikhur hna hi, fawi tein a reu khomi ram kan si caah, ralrin le fimchimh taktak kan herh.

Cucaah Israel ram fimthiamnak te hna va cawn i, kan ram tlang chungah vanruah khawn a herh. Thingram hninghno tein tuah i, thingram a hram ah tii tampi a um khawhnak ding in kan cozah nih timhlamhnak ngeih a herh. Mipi zong nih ram dawtnak lungput in thingkung ramkung cin deuh le ram dawt deuh kan herh. Thingram kan dawt lo ahcun nikhatkhat cu kan ramkulh hi fak ngai in harnak kan tong te kho men!