Coronavirus Hi Amah Tein A Lo Kho Te Lai Maw?

Covid-19 timi coronavirus hi 2019 December thla dih lai te ah, Tuluk ram Wuhan khua ah mizaw pasarih an hmuh hmasatmi in aa thawkmi a si. Hi mizaw hna nih hin, khawika in dah zawtnak hrik hi an i lak hmasat timi hi theih khawh a si rih lo. Scientist nih a hrampi (source) hi an hlat lengmang i, an puhmi cu a tampi ko nain, hi bak a si timi an sawh kho rih lo. China nih an sermi a si ti tiang in, puhnak le tazacuainak zong cu a um ko nain, cu zong cu an thei kho taktak lo.

Rungrul aa thakwnak theory timi zumhnak cu tampi a um ko nain, cu zong cu chim sawhsawhmi cio a si. Thawngpang a phunphun cu a chuak ko. Zeibantuk thawngpang hmanh khi va chuak sehlaw, zawtnak kong le rungrul kong ahcun, Central Disease Control (CDC) le World Health Organization (WHO) chimmi hi, zumh tlak cem an si. Cun Pentagon scientist pawl nih an chimmi cu zumh ding a si fawn. Ca dang tam deuh hi cu, zumh tlak an si tuk lo. Mah ruahnak cio i, tawnmi chimmi a tam deuh cu an si.

WHO le CDC scientist zumhtlak an sinak cem cu, an nih cu lihchim an duh lo. Zawndamh biachim an duh lo. Biatak chimmi scientist, doctors, engineering le hlathlaitu (researcher) tampi an i tel i tangka tampi dih in, cozah nawlpeknak in riantuanmi an si. Hi hna nih an chim lo mi paoh cu, bia vaivuan a tam deuh hrimhrim ko. CDC le WHO nih cun, Tuluk ram i ramsa, tizu ngasa an zuarnak in aa thawkmi a si tiah an ruah ko. Cu lak zong ahcun, "papalak" hi an zumh bikmi a si. A ruang cu Tuluk ram papalak le Covid-19 rungrul i an DNA hi 96% aa khat ti a si.

CDC le WHO an timi cu, rungrul kong hi fiang tein kan thei kho thlu rih lo ti a si. Cucaah a thami le tlamtlingmi Covid-19 khamnak si hi, ser khawhnak ding caah thla 12-18 kan rau lai tiah an ti. A tu tiang zong ah sii cu ser an i zuam cuahmah. An sermi tete zong a um i an hniksak pah ko nain, "a tha maw tha lo" timi hi a fiang rih lo. "A sii an ser khawh cang" timi hi, an ser khawh hmanh ah, a tha maw tha lo (work maw?) timi theihnak ca ahcun caan zei maw zat cu an rau kho men. Atu ah sii phun (70) an ser cang i, WHO nih a tha men lai tiah an ruah bikmi phun thum a um i, an fehter rih lo.

CDC le WHO nih Covid-19 hi Coronavirus phun khat a si an ti. Flu le Influenza bantuk a si nain, a ci aa dang i chonh a fawi deuh. An riantuan ning aa dang. Cun a fakmi cu a let 10 tiang in a fak deuh kho ti a si. A cheu cu zawtnak a din te mi a um. A cheu cu an zawt hmanh an i thei lo ti a si. Khuaruahhar ngai a si mi cu, hi rungrul hi minung nih ka zaw timi an i theih hlan in, mi dang chonh khawh a si mi hi a si. Cun an theih khawh rihlomi cu, Covid-19 hi rungrul thar a si caah, khuacaan hawih in a kal khomi a si maw silo timi hi an thei kho rih lo.

Covid-19 kongah, an theih khawh rihlomi cu, "Flu bantuk in khuacaan a that deuh tik le thal chuah tikah a lo kho dingmi rungrul phun a si maw?" timi an thei kho rih lo. An theih khawhmi cu hihi "thlichung-rungrul" timi "airborne disease" a si lo timi an theih khawh. Asinain mizaw umnak sizung le sekhan belte ah thli lak ah a nung kho i, cu bantuk khan bimi ahcun "thlichung-rungrul" (airborne disease) a si kho an ti.

CDC nih a tu tuan deuh tiang ahcun Covid-19 hi pe 6 cungah zawtnak aa chonh kho ti a si than. Khuh le hathio lawng siloin holhnak zong in chawnh khawh a si tiah an ti. Cucaah April 3 cun, hmurhuh hman ding hi forhfialnak an tuah. April 12 thawngpang a chuakmi ahcun Wuhan khua i Covid-19 rungrul kong hlathlaitu hna nih minung kedang ah aa benh kho i pe 16 ting an kalpi khawh ti a si. Doctors le nurses te kedanh in zawtnak aa chonh kho ti a si than. Tih a nung ngaingai.

A zawtnak hi, "Flu" he aa lawh caah, a cheu nih cun "thal nilin a chuah cun a tha deuh te ko lai i a lo te ko lai" tiah an ruah. Asinain a cheu scientist nih an timi cu, "Ziah nihin ni ah ram 190 renglo ah a um cang i, nilinhnak ram India, Pakistan, Iran, Kawlram, Indonesia le Thailand te hna zong ah, a lum ko nain, rungrul a nun khawh ko tung?" tiah an ti. Cucaah thal chuah hnu zong ah, Covid-19 rungrul hi a nung kho men tiah scientist tampi nih an zumh.

Rungrul thar a si caah, thal nilin ah a nung kho maw, nung kho lo timi cu, a caan a phak in a lang te ding a si. Cucaah scientist a cheu ruahnak ahcun, a mah tein a lo te ko lai tiah a ruatmi an um bantuk in, a mah tein a lo kho lo men lai tiah a ruatmi zong an um ve. Amah tein a loh hmanh ah, caan saupi a rau rih lai ti a si.

Nihin ni tiang fian khawhmi cu, "minung le minung in a kalmi zawtnak a si caah, hi rungrul hi caan saupi a um kho men. Cun a lo cang ti hnu zong ah a chuak than kho men. Cucaah ralrin taktak a hau peng dingmi a si" tiah an zumh. Rungrul kong hi fiang tein an thei kho thlu rih lo i, hlathlaitu (researcher) pawl nih dinlo ngacha in rungrul kong hi, an hlat lio a si.

Covid-19 khamnak sii zong a phunphun a chuak tiah ti cu a si. Israel ram thawk in, Tuluk, Australia, USA le WHO hruainak in, "Covid-19 vaccine" (kakuaise) hi phun 20 an ser cang hna. Cuba te hna zong nih an ser cang i, an hniksak lio a si. Asinain an zapi tein "trials" timi hniksak lio lawng an si rih. Minung zongah an hniksak cang hna. A that le thatlo belte an thei rih hna lo.

Hi phun 20 chung ah hin, WHO le FDA le CDC nih a tha tiah an cohlanmi sii cu nihin ni tiang a chuak rih lo. "Zeidah a lawh hnga?" tiah zuam lio le hniksak (trials) lio lawng an si rih. An chuah cang tiah an tialmi sii pawl hi, hniksak lio mi sii lawng an si rih i, FDA le CDC nih cohlanmi dirhmun an phan rih lo. USA ralkap zung sangbik Pentagon scientist zong nih hi rungrul teitu sii chuah ding hi an i zuam cuahmah lio a si i, thla 12-18 kar kan rau lai tiah an ruah.

Chloroquine timi raifanh sii zong hi, a tha kho men tiah an zumh i an hniksak lio a si. President Trump zong nih tha a pek ngaimi sii a si. India nih hin Chloloquine hi tam taktak an chuah i, India in USA nih tampi an cawk te men lai tiah ruah a si.

SARS le MERS te hna zong hi, coronavirus an si ve ko. An chuahka ahcun minung tam ngai khulrang ngai in an rak thihter hna i, mipi tampi launak a rak chuak nain, an lo than ko. Covid-19 zong hi, hmailei ahcun a mah tein a lo khomi si dawh ngai a si. Zeicatiah Tuluk ram zong ah fak taktak in a karh ko nain, a tu ahcun a lo lei a panh ziahmah ko. An mah fimthiamnak cun teimi si dawh a si lo. A mah tein zeimaw zat cu a zormi si sehlaw a dawh. Italy zong ah tlawm te cu, a karh ning a zor deuh vak. USA zong ah April thla zarh 3-4 nak hi a zual bik a si lai tiah ruah a si. Hi chung hi kan i ralrin taktak a herh. Khi pin khin cun a tum men te ko lai tiah a ruatmi zong tampi an um ve. Kan President le bang nih cun, "Khuacaan hawih in a chuakmi Flu phun menmen in a rak ruah i, a mah tein a lo te dingmi a si"tiah fawi tuk lehpek in a rak chim i, a chim ning bantuk cun a si hrimhrim lo.

SARS le METRS zong hi an rak lo ve ko nain, Covid-19 belte hi SARS le MERS nakin a let tam tuk a mual a fak i, a karh a rang fawn. Minung a zawttermi hna le a thihtermi hna zong an tam deuh tuk. An sining le an ci tlawmte aa dan caah, Covid-19 belte hi a lo kho te hnga dek maw timi a fiang rih lo. Thla thum le cheu chung ah, vawleicung ram vialte a cul dih manh. Nihin ni ah vawleipumpi ah, 1,088,878 an zaw i, 58,773 an thi cang. A karh lei a panh peng rih. Cucaah tih a nung i ralrin taktak a haumi rungrul a si. Tu chun tiang ahcun, minung fimnak le thiamnak in tei awk a har ngaimi zawtnak rungrul a si rih ko.

Thanuam ngai pakha a simi cu, Covid-19 aa thawknak khua Wuhan khua cu inn an hreng ti hna lo. Mipi leng chuahnak nawl le riantuannak nawl an pek cang hna. Park zong an nung than cang. Eidin dawr zong an cawlcang than cang. Cozah zung le sianginn le zei thil paoh duhsah tein an nung pah ziahmah cang i, a hlan bantuk sinak ding ahcun caan sau ngai a duh rih lai ti a si. Europe zong ah a karh ning tlawmte a van fum deuh cang. USA cu a karh ning a rang ngai rih i, hi hnu zarh hnih chung hi a rang lai tiah ruah a si. Cuticun a hnu ahcun a mah tein a lo te ko lai tiah ruahchannak a um ko.

Covid-19 hi, a mah tein a zor lo le a loh lo ahcun vawleicung pumpi hi, a lam kip in sunghbaunak tam taktak a kan pek te lai. Sipuazi in siseh, fimcawnnak ah siseh, chungkhar khusak tuntuknak ah siseh, khuaram thanchonak caah siseh, UNO cawlcanghnak ca tiang in, sunghbaunak tam taktak a kan pe te dingmi zawtnak rungrul pakhat a si.

Virus hi a umtuning ahcun a zual lio caan ahcun an zual taktak i, an zor caan ahcun an zor ve ko. A caan ahcun an lo ve ko. Kan ngakchiat lio ah Thau ah senten zawtnak tlangrai a rak tlung i, minung 39 an rak thi. A zual lio ahcun khuapi te ngacha in kan rak zaw. Kan thi dih rua lai ti tluk in kan rak zual. Asinain a mah tein a lo ve ko. Ebola te hna zong a zual tuk lio ahcun ruak vui cawk lo in an thi ko nain a lo ve ko. SARS le MERS zong an lo ve ko. US ah kum chiar in Flu a um le a lo tawn ko. Swine Flu le H1N1 zong an chuak le an lo ve ko. Covid-19 zong hi a tu lio ahcun a zual tuk ko nain a caan a phak cun a lo te ko lai tiah ruahchannak a um ko.

Nihin ni sining zoh ahcun, minung nih hloh viar awk ahcun a har nain, "Amah tein a lo te dingmi rungrul si zong a si te kho men ko" timi ruahchannak tu ngeih ding a si ko. Amah tein a loh lo ahcun, hi rungrul hi teinak ding caahcun, Europe le America hmanh ah, caan saupi an rau te kho men.