U.S Nitlaklei A Rocar Ning Hi Kum 1,200 Chungah A Zual Bik A Si

Kan ngakchiat lio ah, Thau ah kan rak um i Nukaitlang timi kan rak tlak. A lin tuk hringhran. Ruah a rak sur lo i, cu kum ahcun thlaihkheu a rak i rawk tuk. Cun a linh tuk caah na zong tam ngai an rak thi. Sio kan rak thlak pah ah, na ruak pipi cu khawn maw ka ah kan rak hmuh tawn hna. Ngaih a rak chia tuk.

Nihin ni ah Global warming ruang le minung ruangah kan vawleicung khuacaan aa rawk taktak. Thingkung ramkung aa rawk i, Mirang nih "drought" timi rocarnak hmun kip ah a chuak. Australia meikang le Amazon tupi kangmi cu vawleicung ah ruah ballomi an si. Naite ah scientist nih an hlathlaimi ah U.S nitlaklei ah a chuakmi rocarnak (drought) hi kum 1,200 chung ah a zual bik a si an ti. Cucu minung ruangah a chuakmi global warming ruang le minung tuahsernak ruangah a si an ti.

Ruah um lo caah a carmi Oklahoma City lake

Tu chun an chuahmi ca ah, U.S nitlaklei ah hin rocardnak fak taktak a chuak ziahmah ti a si. Hi rocarnak hi kum 20 dengmang aa peh cang i, a liamcia kum 1,200 chungah a zual bik a si an ti. A rocar tuk caah "Megadroughts" tiah min an sak. Megadroughts timi cu, kum tam tuk pehtlai in a rocar tuk lehpekmi khi a chim duhmi a si. Cu bantuk rocarnak nih thetse ramcar zong hi a chuahpi i, US Nitlak-thlanglei Thetseramcar (Desert Southwest) hi a rak i sernak a si tiah scientist nih an ti.

Vawlei rocarnak kong a hlathlaitu hruaitu lutlai, Columbus University i  "bioclimatologist"
A. Park Williams timi nih, "A tu lio i rocarnak kong kan zohmi chung in a tling ngai in kan hmuhmi le thingrawp-tuanbia (tree-ring record) nih a langhtermi a liamcia caan khuacaan rocardnak nih a kan hmuhsakmi cu a tu cocarnak hi, minung tuanbia thawkhlan i a rak cangmi rocarnak he aa khat ko" tiah a ti. A tu lio rocarnak hi, a tu chanthar minung nih an hmuhton ballomi rocarnak a si" tiah a ti (bioclimatologist cu, thingtung ramkung zoh in khuacaan aa thlennak kong cawngmi an si)

2,000 hnu USA nitlakthlanglei rocar nak hna hi, Oklahoma le cu ram Nelrawn hrawng mi tampi ka dang ah an rak pemvahnak a rak chuahtertu 1930 hnu deuh kum i, rocar nak hmanh in a zual deuh tiah National Climate Change hlathlaitu pawl nih an ti. Nikhua a hrem can hi USA tuanbia ah a sau bik pawl a si tiah an ti.

Acre 5,400 tluk tii um tawnmi Fisher Lake, Texas cu car cang

Thil aa dangmi cu minung an tam tuk cangmi hi a si. USA nitlaklei hi, a tu a rocarnak hmun ah hin, minung million 70 tluk an um cang. Hi hmun ah hin, hlanlio zong ah saupi rocarnak a rak chuahnak hmun a si i, minung an tam tuk cangmi nih buainak fakpi a chuahpi te lai tiah ti a si.

Scientist nih hin hlanlio kum 100 leng ah a rak thi cangmi thingkung hram hna kha an tah i, zei tluk in dah ruah a rak tlawm timi kha an theih khawh ko. Cun thil sining tuanbia hna kha an van zoh in, computer bawmhnak in an van tuak khawh I, cu ticun "rocarnak fak taktak" (megadrought) hi a chuak kho men tiah an tinak a si.

Thinphang khun a simi cu, kum zabu 20 nak hi kum 1,200 chung ah US nitlaklei ah a cindam bik kum a si i, minung zong tam bik an karh kum a si an ti. Cu minung karhnak cu aa peh i, nihin ni tiang aa peh. Ni a linh tikah ram meikangh zong a zual chin lengmang i, USA Nitlaklei le Nitlakthlanglei hi nunnak caah risk a sang chin lengmang cang lai ti a si. January 1-December 22, 2019 chung ah khan, California lawng i a kangmi mei hi voi 7,860 a si. 2020 meikangh caan hi, an ngaihlah ngaingai.

"Hi kum zabu 20 nak ah hin, hi hmun ah hin zei tluk in dah tii hi a tam tuk in a um tiah a thatnak lei an rak ruah tuk sual" tiah NASA climate scientist Benjamin Cook nih a ti. Cu thil nih a langhtermi cu, hi bantuk thil hlathlainak hi, hlanlio tuanbia a si lo. Piahtana cu a tu ah hin a um ko cang" tiah a ti.

Cucaah vawleicung khuacaan a that deuh lo le daih deuh lo i ruah zong a tam deuh hlei lo ahcun, USA nitlakthlanglei hi rocarnak fakpi an tong tuan lai tinak a si. Minung le an tam. Tii an hman ning a tam chin lengmang. Vawleitang tii a reu chin lengmang fawn. Ni a linh chin lengmang caah, tibual zong tampi an car i, a hlat lomi caan ah fak taktak in rocarnak hi a chuak chawm lai tiah ti a si.

Hi lio caan ah nang le kei nih kan pawngkam a that deuhnak ding caah zeidah kan tuah khawh ve lai? Cucu kan zapite caah biahalnak nganpi a si ko.

------------------------------------

This article originally appeared on USA TODAY: 'Megadrought' emerging in the western US might be worse than any in 1,200 years