Ngaleng Timi "Carp Nga" Phunphun

Laimi nih "ngaleng" tiah kan timi nga hi, nga dawh tuk a rak si. A tung a sau. A tleu. A rang. A kenglei tlawmte a nak bantuk in a van tial. A thianghlim i, a thaw taktakmi nga a si. Lairam ah a har taktak cangmi nga phun khat a si. A ci a mit sual lai ti zong phan a um i, Laimi nih ngaleng tlaih hi kan hrial deuh a hau cang. 

Kan ngakchiat deuh lio ahcun, Tipi, Tio le Hriawhva ah a tam taktakmi nga a si. Keu-su tiah an rak timi naleng hna cu, pakhat hi chungkhar ei khim in a rak lian ve. Nihin ni ahcun tiva tii hi an hmet tuk cang caah le nga zong an than hlan in kan thah lengmang hna caah, keusu ngaleng cu an har tuk cang lai. 

Laimi nih cun ngaleng kan ti tikah, phun khatte lawng a sawh. Asinain Mirang nih cun Carp tiah an timi hi ngaleng phun cu a si i, phun tampi ah an then hna. A ngo deuh, a lian phun deuh, a pum deuh, a per deuh le a sau deuh ti in a phunphun in an um. Asian ram ummi carp hi nihin ni tiang an tlaihmi ahcun a lian bik an si. Europe zongah pawng 101-105 tiang lianmi carp an tlaih ve hna.

Laimi zong nih ngaleng kan timi ah hin, a chungmuru ahcun phun tam ngai an rak um ve ko. A hmunhma, a tiva a lianh le hmet, rili he aa naih le aa hlat, tibual a lianh le hmet timi hawih in, an muisam, an ci, an sining le an lianh ning zong a rak i dang i min phun dang ico kan sak hna. 

Laimi nih ngaleng tiah kan timi chung ah hin, "Ngaleng sawhsawh" a um bantuk in, "ngavang, ngaphu, lengphar (fungtial), lole, chawntonh le ngapharh" timi pawl hi, ngaleng timi cikor ah aa tel ding an si.

Grass carp

Common Carp

USA hi an ram chung kokek thil a si lomi zong nih an rak i ziak ngai. Cu lak ah ngaleng timi Carp nga zong nih an rak i ziak. A lianlian an um. Hi an ram Common Carp timi ngaleng pawl hi, Asia le Europe lawngah a rak ummi an si. 1880 hnu deuh vak ah hin, Midwest timi ramkulh pawl umnak ram tiva le tibual ah, lentecelhnak i sio ding caah an rak thlah hna. USA hi an i ziak tuk i, an karh a rang taktak i, a tu ahcun thah cawk lo in an karh.

Cun USA ah a um ciami "bigmouth buffalo" timi nga hi a um ve i, cucu Carp he an i lo ngai. An theidang kho set tawn hna lo. 

Hi ngaleng (common carp) phun hi an karh a rang. An cak tuk. A nu a raimi nih hin a tii hi, 300,000 tiang a tit khawh ti a si. Cucaah USA ah hin an karh a rang taktak i, a tam zong hi a tam taktak. Cucaah cozah zong nih hin, duh paoh in a sio ter ko hna. Hi ngaleng hna nih hin, thil chia an chuahtermi a um pah ve fawn:

(1). Tipuanhnak le cerhsawp lakah an nung kho i, thilnung (species) timi tii le cerh a keumi ram an thah khawh. 

(2). Cerh kha an ei i, an dawp caah ngakhur kha an cetter. Cu pin ah tii an hnomhter i, an nawiter peng.

(3). An ka in phosphorus timi dat an chuahter caah, mancang (algae) timi hi tam tuk an chuahter. Cu nih cun nga dang harnak a pek. Tibual a thurhnomhter i, a hrawh khawh. Tiva hmemi zong a hrawh khawh. 

(4). Tii kha an chiatter khawh caah, tii chung nungmi ram hna a rawhter. Cu ti cun nga le tii tlawngmi va pawl caah eidin harnak a chuahter. 

USA i ramkulh 48 ah hi, Carp hi an um cang ti a si. Hi hna hi tam bik cu tiva, tivate, tibual le vawleidaam timi ah an um. Cun thal chuakka tii lak ah tii an va tiit tawn. Kum khat ah voi hnih thum tiang tii an tit khawh ti a si. An karh ning a ran tuk caah le an lianh tuk caah le tiva, pawngkam an hrawh tuk caah, USA zong ah an i buaipi ngai cangmi nga an si. 

USA cozah nih, hi nga hi tlaih riangmang , ka dang tibual le tiva ah thlah hi an khap. An tlaih I thlah than an duh ahcun an tlaihnak tiva le hmunhma ah na thlah than lai ti a si. A ruang cu a kenkip ah a karh lai i, rawhnak a chuahpi lai timi an phan caah a si. 

Ohio tiva hna zong ah, Carp nga cu an tam ngai. Columbus khualai i a luangmi Scioto River zong ah a lianlian an um. Naite ah kan church member Pu Tluang Za Iap nih pawng 22 a ritmi nga pakhat a sio. Ti thuhnak deuh ahcun hi nak lianlian an um rih lai.

Scioto River ah Pu Tluang Za Iap tlaihmi Carp nga

USA ah hin mah hi nga hi an lianh tuk pin ah an karh tuk. Cucaah tiva, tibual le ngakhur pawl kha a hrawh tuk hna. Tii a hnomhter tuk caah, a cheu ramkulh ahcun Carp thah zuamnak zong an tuah. A lian bik le tam bik thattu hna laksawng peknak tiang an tuah ti a si. Florida ah Kawlram lim an rak thlah sual i, a karh tuk caah limthah zuamnak an tuah bantuk a si. 

USA ah hin Carp thah zuamnak zong a dang lentecelhnak zuamter bantuk in zuamnak an tuah tawn. A ruang cu USA ah ummi kokek nga pawl an ci a mit sual lai ti a phan caah a si. Zuamnak ah an thahmi Carp lian bik cu pawng 60.8 a rit ti a si. Champions a hmumi nga 20 kha a cuai an thlai tikah pawng 393.66 a si i, $25,000 laksawng an co ti a si. 

Redwood Falls, Minnesota in ca an tialmi pakhat ahcun, Minnesota ah Carp a lian bikmi cu June 4 (Sunday) 2017 ah an tlaihmi cu lehmah 47.5 a sau i pawng 61.7 a rit ti a si. Hihi USA ahcun a lian bik tiah ruah a si. USA ahcun an lian tuk ve ko nain, vawleicung a lian cemmi ngaleng sinak cu an co rih lo. Thailand ah hin, a lian bikmi cu an tlaih hna.

Vawleicung a lian bik ngaleng (carp) cu John Harvey timi UK pa nih, June 2019 ah, Thailand i sio a thlaknak ah a rak siomi a si. A sionak hmun cu Bangkok nitlaklei ummi, Chedi Hak khua  ah a si. A min ah "Siamese carp" tiah min san sak. "Siamese" timi cu Thailand tinak a si ko. Cu nga cu pawng 232 (Kg 105) a rit. Cu nih cun hlan deuh I a ngan bik rak timi 101 lbs kha a tei. Laimi pa lian taktak hmanh hi, pound 200 cung kaimi an tlawm I, Siamese ngaleng cu pawng 232 a rih tik ah, Khrihfabu hme nawnmi cu "Christmas donnak" a za ding a si.

Pound 232 Siamese carp (A laipa hi John Harvey a si)

Pahnihnak a ngan bikmi zong Thailand ram ah an tlaih. English ngatlaitu pa Tim Webb timi nih Ban Pong, Ratchaburi, ah pawng 222 a simi Siamese Carp cu September 2016 ah a tlaih ve. Amah hi Palm Tree Lagoon ngatlaihnak company ngeitu a si. Mah nga hi a cak tuk I tlaihnak caah minutes 90 an rau.

Pound 222 ritmi Siamese Carp

Hi nga hi Asia ahcun a thaw ngai men lai nain USA ahcun a thaw tuk lo. A theng deuh. A sa a hak deuh. Hi nga hi USA ahcun lentecelhnak ah an sio deuhmi a si nain, Europe le Asia ahcun sipuazi caah an zuat. USA ahcun a karh a ran tuk caah, pawngkam caah tha lo ti a si. Kan biakinn ngakan zong ah thlah kan timh i, tibual zohkhenthu company manager pa nih "Nan tibual ahcun thlah hlah u. Zawtnak zong a um kho. Cun rungrul zong an um kho. Cucaah tiva dang le tibual dang nga cu la lo in, thiang tein tuahmi company nga tu thlah te u" tiah a ti caah, kan thlah thai lo. 

Lairam ah nga an lotlau chin lengmang. Cu lakah ngaleng hi a har chin lengmang I, ven ngai an hau cang. Nihin ni ah Kawlram nelrawn a chuakmi nga lawngte kan I bochanmi zong hi thil tha a si lo. Lairam zong ah ngakhur lianlian hna ser i zeidang nga zua lo bak in, carp lawngte zuat ahcun rumnak a si kho dingmi a si.

Asinain ramdang ngaleng (carp) hi cu, tiva tu ahcun thlah lo ding a si. A ruang cu kan tiva an hmet tuk caah, Lai Tlang ummi tiva chung nga dang tu a hrawh khawh hna.

Tha tein zoh tik ah, Lairam nga hna hi an hme tuk hna. Ngaleng zong an lian kho ti lo. A ruang cu tii an hmet tuk ca le tili an puanh tuk caah le an hmet tuk caah a si. Lairam ah nga an lianh deuhnak ding caah, kan tiva tii hi nganter deuh le tiva tili nganter deuh hi a herh taktak. Cu ti kan lianhter khawh ahcun nga lianlian zong an um than ve ko lai.

-------------------------------------------------------

Chinchiah

1. Carp thahnak kong tling deuh in rel duh ahcun hi website ah rak leng 

www.bigcarp.news/web/news/record-carp-in-north-america/

2. 61-pounds invasive carp is biggest ever recorded in Minnesota

https://www.twincities.com/2017/06/08/61-pound-invasive-carp-is-biggest-ever-recorded-in-minnesota/

3. British expat catches world’s biggest carp in Thailand

https://thethaiger.com/hot-news/tourism/british-expat-catches-worlds-biggest-carp

https://www.foxnews.com/great-outdoors/thailand-british-man-232-pound-carp-fish