Mandalay hi, "Tangkafir" (Kha-paih-hnaih) an tam ngaingai nak khua pakhat asi. Laimi tangka tampi an chuhnak hna khua asi. A cheu cu tangka an chuh hna lawng siloin an thilri tiang an fir piak hna. An mit an leh hna caah, an thilri tlau hi an thei kho lo. Mifir an tam lawng asi lo. Fir zong an thiam tuk. An kut a nem tuk caah, an fir hi theih khawh asi lo.
Laimi college siangngakchia tam ngaite an zaal tangka an lak piak hna. Keimah zong Mandalay tlang kan kai lio ah, zeitik kar ah dek, ka tawhrolh thluan a hnulei zal ah ka sanhmi tangka lo daih an lak. An lak hrimhrim ka thei kho lo. Cu tluk tiang in mifir an tamnak khua a si. Fir in a cawmmi le mirum an rak tam tuk ti asi.
Mandalay kan rak um lio i, a pawimak cemmi cu, mifir le palik an bawm ti a si. Thil a firmi khapaih-hnaih pawl hi, thawng an thla setsai bal hna lo. Mifir kha hri saupi in an thlah hna tinak asi. Hi khua ah hin, kum 4 sianginn ka kai. Mi tam tuk hlen le thil fir piak an tong.
Keimah zong khapaih-hnaih nih, an rak ka hlen. Keimah pumpak tonmi thil nih, Laimi fim a chimhnak hna hnga ding caah, hi ca hi ka tarnak asi. Ka tinhmi cu, Laimi nih Mandalay ah thil a um lengmang mi kan theih i, ralring tein kan nunnak hnga caah a si.
Mandalay Dawr thluan (Ref. www.google.com)
A caan cu March, 1991 asi. University an khar caah zeituah awk thei lo in kan um lio caan asi.
Sianginn kai hlan ah, sianginn kainak leiba chamnak ca tal ah a thahnem lai tiah, a karh in tangka ka cawi i, Mandalay ka tlawng. Mizoram ah thil zuar ding ka va la ve.
Kan mah khuami tampi kan si. Nikhat cu, Pu Za Kung te, No Ceu te ti bantuk he kan vak ti hna. Kei cu thil ka caw dih cang. Kan khuami aa caw thlu rih lo mi ka va zul hna. Zingkhat cu, Mandalay college kan kai lio i, kan rak vaihvah tawnnak "Nyah-Ye" (Zandawr) timi "Tuluk-Tan Dawr" ah thil kawl ka zul hna.
Zing suimilam 10 tluk hrawng asi. Ni a van lin pah cang. Kan hawi le he dawr i kan vah lio ah, Kawlnu nutung dawh ngaingai kum 40 kuakap nu pakhat, ngaknu dawh ngaingai kum 25 rual minung 2 le nu thau ngaimi kum 56 kuakap asimi nu , an zate nu 4 nih a rak kan chonh. An suimilam cu a tleu in a tleu. An suithi cu an lian ngaingai. Upa bik nu thau nawnpi aa awihmi suithi cu hngete ngaw asi i, atang tiang a thlai bak in aa thlai. A man zeizat riamruam dek a va si hnga ti khi, ruah lo awk a tha lo. Dawh tein an i tamh i, mi za taktak an si hna.
Ka hawi le cu Kawlholh an thiam tuk lo caah, keimah deuh he bia kan i ruah hna.
An i thawh i, "Maunglay....Hakha kalmi minung kan herh tuk hna i, Hakha kal ding na thei hna maw?" tiah a kan hal.
"Ka thei ko hna. Kan mah zong a tlung ding kan si ko" tiah lungthiang tein ka leh hna. Cuticun biaruah cu kan van peh. Kan biaruah ning cu, hitin asi. An i thawh i,
"Kan nih hi, Kalay in Tamu in Imphal lei ah khual kan tlawng peng. Atu hi khila lei lam a pih pah caaah, Hakha in Aizawl in Imphal lei tu ah kal ah a tha lai tiah kan ruat. Gangaw tiang lawng kan kal bal i, Gangaw khualai i Yalat-pyo hotel khi kan i thumh tawnnak asi. Hakha kan kal bal lo caah, lamsul le umkal ning zong kan thei lo i, zulh kan in duh ko hna. Nan kan thihruai kho hnga maw? " tiah an kan hal.
"Asi. Thaizing kiptuh ah kan tlung lai. Kan tlunnak tay-khu-khan cu cuka asi. Ra te ko u. Kan in thithruai khawh ko hna lai" tiah ka ti.
"Asi ahcun, Maung-lay.. kan nih hi sipuazi tama taktak kan si caah, a kilkam deuh ah bia i caih hna u sih law, thil kuat kan in duh le cucu na kan bawm kho hnga maw? Hika ahcun mi nih a kan theih lai ti kan phang i, a kam deuh ah i caih hna u sih" tiah an ka ti.
Ka hawi le cu, "Rak i chawk chung ko u law, hi hna hi bawmh an herhmi a um rua. Kan van i chawn ta lai" tiah ka ti.
Zandawr kam a kil lei, dawr khan a lawnnak ah kan i thial. Cuka ahcun, ralkap motor bantuk asimi zeep tha ngai a dir. Cu motor cu an mah an ratnak a rak si. Hihi kan driver a si an ti i, driver pa cu mitbenh a nak taktakmi aa benh i, kutsih in dai tein a rak dir ko. Motor pawng dawr khan lawngmi kam ahcun kan dir.
Nu kum 40 kuakap mi dawh taktak nih cun,
"Maung-lay...kan nih hi Kachin ram in Monywa in Kalay-Tamu-Imphal tiang lung zuarmi kan si. India ah lung kan zuar tawn. Atu hi Kalay le Tamu lei lam hi a pit ngai cang. A kan theih tuk cang i kan kal ngam ti lo. Cucaah Hakha lei lam in lam thar kawl hi kan i tim i, na kan thi hruai kho hnga maw?" a ka ti than.
"Kan thithruai khawh ko hna lai" tiah lungthiang tein ka leh.
Aa thawh than i, "Asi ahcun, motor in nan tlun ko lai caah, thil 3 kuat kan in duh i, na kan phurh piak kho lai maw? Phurh man ah, Ks.10,000 cio kan in pek lai. Cu phur ding cu thil fate a si ko. Lunghring kan zuar duhmi lung (3) asi ko. Kan nih hi, cozah akhun tuanmi nih a kan theih tuk cang i, kan mah tein kan phur ngam ti lo. Cucaah na kan phurh piak kho hnga maw? Kan nih tu cu motor dang tein nan hnu tein kan in zulh ve ko hna lai. Hakha tiang na kan phurh piak khawh ahcun, 30,000 kan in pek lai" tiah a ka ti.
Kei zong tangka ka har ve caah "Ee" tiah ka leh hna. Cucu a miak tuk ko cu teh tiah ka ti i, ka lung a tling. Cucun hnatlaknak kan ngei hna.
Ka hawi le cu "Thil rak caw chung u law, hi hna nih thil kan phurh piak law a man kan in pek hna lai an ti le zeitindah asi tak ka van hlat ta lai" tiah ka hei chimh than hna.
Pathian nih fim a ka chimh tiah ka van ruahmi cu hitin asi. Ziah ton kongpi ah, 100,000 man asimi lung (3) phurh i Ks.30,000 pek ding cu asi kho hnga maw? timi ka van ruat i, ka lung a hring thluahmah. Cun an driver pa kha ka hei zoh i, a ka zoh ngam tuk lo. A mit a thial lengmang. Cun a mitbenh a nakmi chung in a mit ka hei zoh i, a mit khat lei a caw. Cucaah an vuakdennak hna asi kho men? Hi pa le hi nu dawhdawh hi kha-paih-hnaih an si kho men?" ti khi ka lung a hring chin lengmang.
Tangka cu ka kut ah lampi hman ding Ks. 3,500 tluk lawng a um. ka chiah. Ka bag cu fek taktak in ka pawm. Tangka tam ngai um bantuk khin ka pawm. Hi hna hi khapaih-hnaih an si kho men ko. Cucaah ka dek ve hna lai tiah ka tuak.
Khuaruahhar cu asi ve. An biachim, an holhren, an thilri hrukning, an suimilam, an suithi le an i tamhning zoh ahcun, mirum chungkhar taktak bantuk an si. A rum tukmi an lo fawn. An mui le pumrua an i dawh tuk fawn. Motor le driver he an si fawn. Lunghrin awk khi an tha tuk lo.
An ka thawh i, "Hika cu mi an tam tuk caah, lakphakti dawr ah kal hna u sih law, cuka ahcun lakphak tii hna kan ding pah lai. Lung zong cu kan in pek pah lai" tiah an ti.
Cuka hrawng cu, college kan kai lio ah, kan vahvaihnak lengmang nak hmun a si. Kan sianginn kamte asi caah, dawr le hmunhma ka theihnak asi ngelcel. College kan kai lio ahcun sifak santlai lo luh ngam setsai a si lo mi dawr ah ka kalpi hna. Maymyo lei nih an tuahmi a kikmi dawr a si. A man a fah caah kal ngam ding hmanh asi setsai lo. Cuka dawr cu ka dang nakin a let 5 in a man a fakmi asi. Zeicatiah Shan lei mirum an eidinnak, Tuluk mirum fanu/fapa an eidinnak deuh khi asi caah asi.
Ka ruahmi cu, "Hi hna hi, mihrawk hrol an si kho men. Ka kal lai i, a man a fak cemmi fluda ka cah lai. An mah nih cai in liam te hna seh" tiah ka ti i kan kal.
Ngaknu dawh pahnih cu saihka an i hlan i, lunghring va lak ding in an kal. Dar khan chungah kan vang lut. Kan deh khawh cang lai tiah an ruah caah an tha a nuam. An biaruah a lum ngaingai.
"Zeidah na cah duh?" tiah an ka ti i, "Fluda siseh" tiah ka ti hna. Cu lio ah hrai khat ah Ks.13 a si. Lakphakti cu fang 2 hrawng a si. Bia kan i ruah pah. Hakha kong, Gangaw lam kong, India lei kong a phunphun bia an ka hal. An ka fir sual lai ka ti i, ka bag cu tha taktak in ka tlaih ve.
Dawr hngaktu pawl cu pa lawngte an si. Tuluk an si. Muisam le sining aa lo lo tukmi cabuai pakhat ah kan thutti an hmuh i, an khuaruah a har. Ar ko in an kan zoh. "Hihi zeidek an tuah ko lai?" ti khi an lung a hring pah ko khi an lo.
Fluda cu ka din i, ka din dih. A dang zong cu an i cah cio i an din ve cio. Ngaknu dawh pahnih cu, Suimilam minute 45 hrawng an rau. Saihka nih a van phurh hna i, bag in lung cu an van put. Tadin ca in an van fun.
Nu k.40 kuakap nu, nu dawh taktak nih cun, "Maunglay....heh a thli tein na bag ah sanh. Mi nih an hmuh sual lai? Ralring tein" tiah a ti i ka bag ahcun a van sanh. An lung cu ka zoh i, lunghringpi cu asi ko (A thami cu asi lai lo). Lung cu pathum an ti nain, pakhat lawng asi, pahnih a bau.
"Ziah lung 3 nan ti tung? Adang 2 teh khawidah asi ne?" tiah ka van hal hna. Nutung dawh taktak mi nih cun aa thawh i,
"Maunglay...a pawi tuk. Lung kha 3 ding asi nain, nizan ah Myitkyina in truck kan hlan i, an van phurh. Phurh man ah lung khat ah Ks. 10,000 veve liam a hau. Azate 20,000 liam a herh. Cucaah zei kan ti hnga, tangka 20,000 tein kan cawih law Monywa kan phak in kan in pek colh lai. Midang sin ah tangka hlam ding tampi kan ngei. Hi lung 100,000 man hi cu nangmah nih keng chung ko" tiah an ka ti.
Cu cangka cun, tanghra kan cawn lio ah, Kawl phungthluk ka lung ah a hung chuak ruangmang. "Ahawng zohnak in zei thingkung dah asi ti theih" timi kong te kha asi. Hihi an hawng hmuhnak in an sa theih khawh ding pei an si ko cang hi tiah ka ruat.
Ka lung a hrin tukmi kha a phi ka chuah cang. Hihi mifir bu an si timi kha ka fiang tuk cang. Dawr hngaktu pawl cu an kut an i sih i, an kan cuanh ko. "An hlen ko cang lai hih" ti khi an hngalh pah rua. Ar ko in lamhlat nawn in an kan zoh ko.
Ka thawh i, "Amah, na chimmi ka hna a tla. Tangka 20,000 hi kan coih khawh ko hna. Asinain, ka sin i nan chiahmi lung hi, lunghring taktak asi maw silo timi hi, khiaka inn ngeitu Kachin Lawban pa sin ah kan va piah ta hmasat lai. Keimah zong hi Kachin ram ah lung ka co ve lengmang i, khikhi kan Lawban asi" tiah ka van ti hna. Cu lawng hmanh siloh. Kachin kan Lawban pa nih lung nan ka phurhtermi hi 100,000 man asi a ti ahcun ting khat in kan cawih hna lai" tiah ka ti hna.
Cu vial ahcun an hmai thikhal zong a chuak viar. Nungak dawh tete zong an mit aunak an thei ti lo. Mithman benh pa zong cu a lau ko. Nutungnu zong chim awk a thei ti lo. Cu vial ah, upa cem nu nih cun a van i thawh i, "Ka suithi hi na hmu maw? Hihi 150,000 man asi hih. Zei bantuk minung dah na si? Zeidah na rel?...Tua...tua...tua" tiah a hafiling in a ka thawl.
Ka thin a khenh in a ka khenh ve i, "Keimah hi zeibantuk minung dah nan ka rel. Hika areah university kum 4 kaimi ka si. Mandalay kong ka theih tuk. Kachin ram ah lungco mi ka si. Lung kong ka theih tuk. Nan lung hi, a taktak zong asi lo i, tadinca zong in tuam hlah u" tiah ka van ti i, lung cu cabuai ah ka van chuah.
"Aunty..hi lung hi a thuh zong thup hlah u. Ahohmanh nih an tlai hna lai lo" tiah ka van ti ta hna. An ningzah he an thinhun he tih bak an nung. Kei nih le ka zeihmanh a pawi fawn lo.
Upa cemnu cu a thin a hun tuk ah, ka sa ei awk tha sehlaw a ka ei dih lai ti tluk in a thin a hung...
"Heh kawng...tua..tua...tua" a ka ti i, a ka dawi i ka chuak. Fluda puar ko in ka din mi cu a man cai in an van liam.
Ataktak ahcun lunghring cu a hmuh hmanmh ka hmu bal lo. Cun Lawban ka timi zong cu, cuka lakphaktii dawr kam teah, Kachin pa nih taih inn tha ngai a sak i, cu inn cu Lawban inn asi timi khi Kachin ka hawi le nih, an ka chimh tawnmi ka theih chinmi khi ka hei hronak hna bia asi. Cuti ka van ti hna cun, an lau tuk ve. An ka zulh taktak ahcun, palik ah ka report te hna lai ti kha ka ruah chih caah asi. An ka zul ngam ti lo!
Cucun puai a dong rih lo.
April 1994 ah asi. Ye-cho Suimilam tung kam dawr pakhat ah Mizoram zuar ding thir ka cawkmi a um. Zingka ah rak la te an ti caah zingka teah thir lak ding in ka va kal. Minung cu an tor. Bus hngakmi, thil zuarmi, eidin zuarmi, ke kalmi tiin kan i khak lulh ko.
Cu dawr hngak pa te zong cu, dawr ngeitu an rat rih lo caah dawr hmai todan ah a thu ko. Bus dirnak asi caah, nu 4 artlang in bus hngakmi ka hei hmuh hna. Cu minung 4 lak ah, kan hnu 1991 i a rak ka hlengmi nu kum 40 kuakap cu a dir ve ko. Ka van hmuh i a ka zoh i ka zoh ve. A mit a khui i a hawi le kha, "Khika lei khin bus hngak hna u sih" tiah ati i a hlatnak leipi ah van kal diam.
An kal hnu ah, dawr hngaktu pa te cu, "Kha hna kha na thei hna maw? Zeidah an rak tuah?" tiah ka hal.
A ka lehmi cu, "Mandalay tlang ah pathian kan bia lai tiah an i tim i bus an hngak. An dirnak a sau ngai cang" tiah a ti.
"Atu an i thialmi kha a ruang na thei maw?" tiah ka hal. "Ka thei lo" tiah a ka leh. Kan tuanbia ka rak tonmi vialte ka chimh i, "Aw asi tak maw? Kha hna kha hi ka hrawng ah ni chiar in ka hmuh ko hna" tiah a rak ka leh. Amah zong a khuaruah a har tuk ve.
Hi ka tonmi hi a dong rih lo. Lainu pakhat ka chimh i, cu nu nih cun "1997 lio ah Mandalay ah tangka thawng tam ngaite kha-paih-hnaih nih an hlennak kong a ka chimh." A ka timi cu, "Kan van ton taktak i kir awk a that ti lo hnu ah, ee..Vung Vung nih a kan chimhmi kong kha hi pei asi ko cang hi" tiah ka ti" a ti.
Cu a tonmi te cu ka dang ah, "Mandalay Ah Lainu Khapaih-hnaih Nih An Hlennak" timi tlangpi in ka tial. Rak rel than te!!
No comments:
Post a Comment