"Jeshurun" Timi Bible Biafang Hrilhfiah

Bible ah hin biafang phun dang tete an um tawn. Voi tam an i hman lo caah an sullam zong hi theih awk an har Ngai. JESHURUN timi biafang hi Bible ah voi li lawng a lang. Deuteronomy ah voi thum le Isaiah ah voikhat a lang. Deuteronomy le Isaiah ah an langhning tlawmte van epchun ta ka duh.

Deuteronomy 32:15 le 33:26 ahcun JESHURUN timi nih Israel miphun kha a sawh duhmi a si. Deuteronomy 33:5 ahcun "Israel ram" kha a chim duhmi a si. Asiloah Israel miphun cithlahtu "Patriarch Jacob" kha a chim duhmi a si. Jacob cu Genesis 32:29 ah "Israel" tiah ti a si.

Deuteronomy 32:15 ahcun hi tin a tial:

"Jacob nih khim tein a ei, JESHURUN cu a thau i, a ke a chaih;
Na thau, na thial a chah, na miltlor; khi tikah a Pathian a sertu cu a hlawt;
A khamhnak Lungpi kha zei ah a rel lo.."

Deuteronomy 33:5 ah cun hi tin a tial:

"Maw JESHURUN, nangmah bawmh ah van aa cit;
Lianhngannak in van aa citmi Pathian bantuk a ho hmanh an um lo."

Hi Bible cang pahnih zoh tik ah, JESHURUN timi biafang nih Jacob kha a chim duhmi a si. Jacob cu Israel tiah a min thlen a si. A miphun zong cu "Israel miphun a si" ti an si Cucaah hi a cungei Bible cang pahnih ahcun Jacob asiloah a miphu kha a chim duh.

Deuteronomy 33:5 ah cun hi tin a tial:

"BAWIPA cu JESHURUN chungah siangpahrang ah a cang" tiah a ti tik ah, "chungah" timi nih hin hmunhma a sawh duh. Ram le khua kha a sawh duhmi a si. Israel mi tuanbia zoh tikah hin, an Pathian, an miphun, an ram (land) le khua hna hi an i pehtai dih. Cucaah hi thil hna hi, cawhhrup in a can ahcun a hman tawn hna.

Isaiah 44:2 ahcun Jacob asiloah Israel kha a chim duhmi a si. A fian deuhnak ding caah Mirang Bible The Matthew Henry Study Bible in ka van tial.

"Fear not, O Jacob, my servant; and thou, JESURUN, whom I have chosen" tiah a tial i, "h" a telh lo. The Harper Collins Study Bible ahcun JESHURUN tiah a tial i, "h" a telh. Aa khatmi an si ko.

Lai Bible pahnih epchun tikah, Rev. Dr. David Van Bik lehmi Lai Baibal Thiang ahcun JESHURUN timi aa tial lo. "Nan thinphang hlah u; nanmah cu ka sal nan si, ka dawtmi ka mithim nan si" tiah a leh. Mirang bible ahcun "ka dawtmi timi hi a um lo."

Aa lak. Rev. Dr. Rual Uk lehmi Bible Cathiang timi ahcun "Aw, Jacob, ka sinum, nang Jeshurun ka thimmi tih hna hlah u" tiah a tial.

Bible thiamsang pawl nih an tuak tik ah, JESHURUN timi hi Yeshurun timi he a awchuah aa khat i, Hebrew Bible biazai i Israel min aiawh ah an hmanmi, biazai min a si an ti.

Biafang aa thawknak cu Hebrew biafang "dinnak" (up right) asiloah dinfel (righteous) timi in aa thawk ti a si. Cu biafang hna cu Hebrew ahcun "yashar" tiah ti a si. Yashar timi cu minung pakhat caah hman a si i, minung tammi ca (plural form) ahcun yesharim ti a si. Numbers 23:10 ah hin,"yashar" timi a hmannak cu kan hmuh i, cu ka ahcun "JESHURUN aiawh ah Yesharim" timi kha a hman i, chim duhmi cu Israel miphun kha a a chim duhmi a si.

Joshua 10:13 nih cauk pakhat kong a chim i, cu Cauk cu "Book of Jasher" tiah a ti i, a sullam cu "The Book of the Upright" tiah an leh a sullam cu "Midingmi hna Cauk" tinak a si.

-------------------------------------

Zohchihmi ca

1. The Matthew Henry Study Bible
2. The Harper Collins Study Bible
3. "Jeshurun" at Wikipedia

Tih Hlah "Fear Not" Sermon

Jesuh a chuah lio ah hin, Judah ram cu Roman Emperor kuttang ah a um. Judahmi cu hremtuar le harnak a phunphun an tuar. Tapung zong an rak tho tawn. Rome cozah tangah tihnak phunphun an ngei. Rome cozah nih mi tampi thawng an thlak hna. An hrem hna. An thah hna. Vailam ah an tah hna. Cu chinchap ah, Farasi, Sadusi hna kuttang ah, Judahmi tampi cu "nawlbia tangah thilrit an phur than." Mipi hi lungretheihnak in an khat. Santlai Jesuh zultu tete zong hi, harnak phunphun le serhsatnak phunphun an tuar. An sifak. An chungkhar an kaltak fawn hna. Cu ti te cun an Bawipa Jesuh an zul.

Jesuh nih Rome kuttang ummi mipi temtuarnak le ralchiatnak a hmuh. A zultu pawl tihphannak an ngeihnak a hmuh. A zultu pawl cu innlo an kaltak. Chungkhar an kaltak hna. An sining ruah ah, an hmailei hi, ruahchannak a um lo. An khuaruahnak a pit. Tihphannak lawngte in an khat. Lungdaihnak hi a an ngei kho lo.

Cu chinchap ah, a cawnpiakmi hna ah hin, "Keimah nan ka zumh ahcun, nan dam lai; nan nunkhua a sau lai; innlo ah thluachuah nan hmuh lai; nan telefa an thangcho lai; nan rum lai i nan lianngan lai; Pathian nih thluachuah an pek hna lai.." timi vawlei titsa thluachuah hmuhnak ding phunphai hi a um bak lo. Cu chinchap ah, "Kan kaltak hna lai" a ti rih. Cu chinchap ah an tih bikmi "Misualmi kut ah an ka chanh lai, an ka hrem lai, cun vailamtah ah an ka thah lai..." tiah a ti tik hna ahcun, "vailamtah i a thi dingmi zulh cu a fawi ti lo." Zultu caah zei ruahchannak hmanh a um kho lo. Cucaah "Nithum hnu ah thihnak in thawhter than ka si lai..." timi cu an hna ah a rak lut kho ti lo. Cucaah a rak chimhmi hna vialte kha "Thawhthan ni tiang an philh." Chung ah tihnak a tam tuk ahcun zei bia tha hmanh hi chung ah a pil lo. Hnakkhaw tiang lawng a phan. Cucaah Jesuh bia kha an chung ah a rak pil lo.

Zultu pawl hi tihnak an ngeih tuk caah, Jesu nih "Thlarau a that kho lo i, titsa lawng a that khomi cu va tih hlah u. Cunakcun titsa he thlarau he hell ah a that khomi Pakhat (Pathian) lawng hi va tih u" (Matt 10:28) tiah a ti. Jesuh hi minung a sinak cun vailamtah kai cu a tih ve ko nain, a tihnak nih vailamtah cung thlai kha a hrialter lo. Thil khuaruahhar a tuahmi vialte lak ah, a mak cemmi le khuaruahhar cem a simi cu, vailamtah cung a kai ngammi hi a si. Vailamtah cung a kai ngammi ruang bak ah, Jesuh hi a chimmi bia a nung i, zumhtlak cem a si nak a si.

Jesuh nih a zultu pawl hi, tihnak ngeilo ding voi tampi a cawn piak hna. Midang hruaitu cawnpiak ning bantuk a si lo. A cawnpiaknak hi phun dang bak a si. Jesuh nih, hi tin a cawnpiak hna.

"Nan nih nih keimah he nan i pehtlaihnak thawngin, lungdaihnak nan hmuhnak hnga, hihi kan chimh hna. Vawlei nih hin harnak an pek hna lai, sihmanhsehlaw TIH HLAH U. Vawlei cu ka tei cang" (John 16:33)

Vawlei kan nunnak ah hin, a biapimi thil hi tam tuk an um i, hi  Bible cang ah hin Jesuh nih a biapi taktakmi thil pahnih a chim. Pakhatnak cu "lungdaihnak" a si i, pahnihnak cu "Tih hlah" timi a si. Mirang holh cun, "Fear Not" timi a si. Hi kong hi tawi tein i ruah u sih tiah kan sawm hna.

"Tihnak ngeih hi tih a nung taktakmi thil a si." Hihi Thaumi nih kan philh lo ding ah ka duh. Zumtu nih kan philh lo ding ah ka duh. US Pre. Franklin Roosevelt nih a rak chimmi cu, "The only thing we have to fear is fear itself" tiah a rak ti. A sullam cu "Tih ding thil pakhat lawng a um i, cucu tihnak khi a si ko" timi a si. Mifimmi hna caahcun "Tih dingmi thil cu, tihnak ngeih lawng hi a si ko" an ti ko. Vawlei ah hin zeihmanh an rak tih lo.

USA hna hi an ral a rak tha bak. An ram ah Civil War sau tuk an tu. Ralpi I le II an tu. Korea ral an tu. Vietnam ral an tu. Kuwait ral timi Gulf War ral an tu. Balkan Ral an tu. Libya ral an tu. Ral an tukmi hi a fatete cu chim cawk lo a si. Cun ramdang Ebola te hna a um tik ah ralkap le doctors an kuat hna i, Ebola ral an va tu rih. Cu tluk in an ral a that caah thlapa zong an kai khawhnak a si. A dang vanlawng cit hmanh kan tih lio ah, thlapa kai ding in rocket chung bak ah an kap ngam ko. Cucaah Pre. Roosevelt chimmi hi USA nih an tlinh bak. A thimi zong an tam bak ve.

Ka philh kho lo. 1988 hlan ah Aung San Suu Kyi nih cauk a rak tial. Cu cauk cu Yangon i innthawng a tlak lio ah an rak chuah. London um lio a tialmi a si. A tlangpi a tarmi cu "Freedom from Fear" timi a si. "Tihnak in luatnak" timi a si. Vawleicung ah zuar khawh bikmi cauk pakhat ah a rak tla. Cu cauk nih aa tinhmi cu, "Kawlram ummi minung hna nih, ralkap le cozah sual tang an um caah tihnak an rak ngeihmi nih, sal bantuk ah a tlaih hna caah, tihnak in luat an herh" timi khi a sullam cu a si. Zalawnnak (freedom) timi Democracy hmuhnak ding caah a temtawntu hna hi ralkap siloin tihnak tu hi a si" ti khi cauk tinhmi cu a si (Hi cauk hi India ah ka cawk i Yangon tiang tihnak phannak tampi lak ah uk 10 ka phurh i, ka rak zuar. Hruh ralthat ka rak lo). 

Ne Win chan in, Than Shwe chan tiang, "Kawlram kan rak luat khawh lo nak a hrampi cu, ralkap an sual tuk caah siloin, tihnak kan rak ngeih ruang caah ralkap uknak kha kan doh ngam lo i, cu aah kan luat khawh lonak a si." Nihin ni tiang zongah Than Shwe suaimi ralkap constitution in kan luat kho deuh rih lo caah, "Full democracy kan hmu kho lo. Partial freedom timi tlawmte freedom lawng kan ram ah a um. Nihin ni tiang "tihnak" nih a phunphun in a kan uk caah, kan ram hi a than hnga tluk a thangcho kho lo. Ralkap zong nih, "constitution kan thlen ahcun power kan ngei ti lai lo" timi an phang. Hi constitution aa thlen lo cun full democracy kan hmu kho lai lo timi mipi kan phang ve. Tihnak lawngte a si ko. 

Tihnak nih hin, minung hi "sal" ah a kan hlak khawh. Kawlram zong tihnak nih nihin ni tiang sal ah ah a kan hlak. Tihnak nih kan nun chung nuam lo le rethei le sivang le awlokchawng in a kan tuah khawh. Cucaah kan ralpa Satan nih hin tihnak ngeih ding hi a kan duh. Cucaah tihnak a phunphun hi kan nunnak ah a rak chiah. Cu lio ah kan Bawipa Jesuh nih cun, "Lungdaihnak ngeih ding a kan duh. TIH HLAH U a kan ti. 

Vawlei ah hin biaknak hruaitu le prophet tampi an um ko nain, "Keimah ah i peh u law lungdaihnak nan hmuh lai" tiah a ti ngamtu le a ti khotu minung pakhat hmanh an um lo. Kan Bawipa Jesuh lawng a si. "Tih hlah u; vawlei ka tei cang" a timi zong an um rih lo. Jesuh lawng a si. Cu Jesuh nih cun, "tihnak" hi a duh lo. Tihnak ngeihter ding hi a kan duh lo. Tihnak in luatter hi a kan duh.  Tawitete in van zoh u sih. 

1. Bible zoh tik ah “tih hlah” (Fear Not) timi hi voi 80 fai a um ti asi. Mirang ahcun “fear not” timi asi. Bible an leh ning aa dan tawn caah, a cheu ahcun tam deuh zong a um men lai. Bible ah biafang kan hmuhmi hi a tam deuhmi cu an biapi tuk timi a langhtertu an si. Phungchim thiam pakhat nih cun, "Tih hlah" timi hi voi 365 Bible ah a um. A ruang cu Nikhat ah voikhagt lengmang in Pathian nih "Tih hlah" tiah thazaang a kan pek duh caah asi" tiah a ti phah. Cucu kong dang si ko seh.

2. Tihnak hi minung kan kokek ngeihmi sining asi. Minung simi poh nih tihnak kan ngei. Kan tihmi tu cu aa dang cio. A cheu nih caw kan tih. A cheu nih rang, na, sia tibantuk. A cheu nih uico le chizawh tihmi kan um. A cheu cu rungrul le rul tihmi kan um. A cheu cu vanlawng zuan le dat-hleka kai hna kan tih. Kawlram ahcun palik le ralkap hna kan tih. A cheu nih sifah kan tih. Mangtam hna kan tih. A cheu nih zawtfah le thihloh kan tih. Kan tihmi hi a rak tam kho taktak. Kan chim cawk lai lo.

3. Cu chim cawklomi tihnungmi thil lak ah khua kan sa. Kan nung. Kan i chawk. Kan umkal hna. Minung a simi poh cu tihnak vialte lah ah, phun khatkhat nih cun kan nunnak hi a kan uk. A kan khuhnenh. Thinphannak a kan pek. Ralchiatnak a kan pek. Kan thinphan tik ahcun kan i lawm kho ti lo. Lawmhnak a zor. A cheu caah lawmhnak a tlau i a lo bak i kan nunnak kha tihphannak nih a khuh.

4. Atu lio ah tih ding tamtuk kan ngeihmi lak ah, Coronavirus hi a tu lio ah kan tih bikmi a si men lai. Vawleipumpi nih an tih i an i buaipi. Tihnak in kan khat. Launak in kan khat. A cheu cu pumh hmanh kan ngamh ti lo. Mipi sin kal kan tih. Kan ngaihlah. Kan zumhnak zong hi a cheu nih kan kaltak khawh men.

5. Hi lio caan ah kan ralpa Satan nih cun kan i lawmhnak hi lak a duh. Cucaah thil phunphun hmang in kan chungah tihnak le launak a chiah. Asinain hi lio ah hin, kan Bawipa Jesuh nih cun “tih hlah” tiah a kan fial. Tihphannak ngeih lo hi a kan duh piak.  

6. Tihnak ngeihlonak ding caah zeidah a biapi ah Jesuh nih a chiah?

Tihnak kan ngeihlonak ding caah Jesuh nih biapi bik a chiahmi cu "Amah Jesuh lila" kha a si. Amah ah peh a kan fial. Vawleicung minung dihlak, zeitluk mifim le hruaitu thawng zong nih, "Keimah i peh u law, lungdaihnak nan hmuh lai" a timi an um lo. "Tih hlah u. Vawlei ka tei cang" a timi zong an um lo. 

Jesuh nih hin, amah a zummi zong "vawlei nih harnak an pe hna lai lo" a ti bak lo. "Harnak cu an pek ko hna lai. Sihmanhsehlaw TIH HLAH U. Vawlei ka tei cang" tiah a ti. 

Tu chun nih ah, vawleicung mi vialte Coronavirus ruangah tihnak in kan khat. Tuchun April 19 ni ahcun vawleicungpumpi ah 2.35 million an zaw cang; 161,275 an thi. USA ah 738,923 an zaw i 39,015 an thi cang. Kan umnak Ohio State ahcun 10,222 an zaw i 451 an thi cang. New York khua hna cu ruak hi vui cawk bak a si lo. Fim cawk a si lo. Ruak chiahnak khan an khah dih caah, truck chungah thlikik an thlah i ruak kha bag in an pawn hna. Ruak fimtu caah a fawi lo. Doctors le nurses le sizung riantuan pawl caah a fawi lo.

USA ah minung 10 cung nan i bu kho lo ti a si. Pe 6 cung nan i naih kho lo ti a si. Sehzung tam tuk an phih. Sianginn an khar dih ngacha. Hotel le restaurant vialte an khar dih ngacha. Dawr luh hmanh ah, hi zat lawng nan lut lai ti in number khiah a si. Biakinn ah pumh khawh a si ti lo. Mithi hmanh thlah khawh a si ti lo. Lai lei mithi zong topinak a um kho ti lo. Thil sining vialte aa thleng dih. Innpa chakthlang lenkai ngam a si ti lo. Minung kut kan i tlai ngam ti lo. Zei ruang ah dah a si?

Virus hi a hme tuk. Samfa nakin a let nga a hme. Pe 6 dan ah aa chonh kho ti a si. Mi a chonh ning a rang tuk. Cun doctors le nurses te kedan tibantuk ahcun pe 16 hlatnak tiang a kal kho ve ti a si. A hmet tuk caah hmurhuh huh zong ah thli dawpmi chung in a luh khawhnak a um rih ti a si. Thlitu ah suimilam 3-6 a um kho ti a si. Ralrin ding le tih ding a tam tuk. Ralrin taktak a herh i, a tha mi a si.

Asinain tihnak nih a kan tei tuk leh pek maw timi ka ruat ngai. Asiahcun kan zumhmi kan Pathian le kan Bawipa Jesuh hi, a tu coronavirus lio ah kan i bochan kho taktak hna maw? Kan thinlung ah daihnak a um taktak maw? Coronavirus nih harnak cu a kan pek ko. Asinain kan Bawipa nih cun nan zaw lai lo a ti lo. Harnak nan tong lai lo a ti lo. Nan thi lai lo a ti fawn lo. A kan timi cu, "Vawlei (coronavirus bantuk) nih harnak cu an pek ko hna lai. Asinain tih hlah u. Harnak an pe tawntu hna vawlei cu ka tei cang" tiah a kan ti. Jesuh nih a tei cangmi vawlei ah Amah Jesuh zumtu hna hi kan ral a chia tuk sual maw? Kan awlok a chawng tuk sual tawn maw? Kan vansang tuk sual tawn maw?Thinphang le thlalau tuk hna in kan um sual tawn maw? 

Minung a simi poh cu tihnak ngeih phung a si. Asinain a silo ning tiang in, tih tuk lehpek le khuaruahhar vansang au in um le lungrethei sivang um hi, a dik lo. Zumhnak der bia a si. Jesuh zumh taktak lo le bochan ngam taktak lo bia tu khi a si. Minung cu kan zumh zong ah kan zawt caan le thih caan a um ko lai. Jesuh nih "Na zumh ruangah na zaw lai lo. Na thi lai lo. Coronavirus nih an tawng lai lo a ti bak lo.. Na accident lai lo; harnak na tong lai lo a ti bak lo." Vawlei nih cun harnak an pek ko hna lai a ti bak ko. Vawlei nih cun "harnak phunphun hi a tuan le tlai, a din le fak a kan pek thiamthiam ko lai. Cucu Pathian nih a ser ningte a si. Cu harnak nih cun a kan tongh thiamthiam ko hna lai. Asinain "Tih hlah u. Cu hna cu ka tei cang" tiah kan Bawipa nih a kan ti. Atu coronavirus pin zong ah a dang a ra rih te ko lai. Hi hna hi vawlei nih a kan pekmi harnak an si hna. 

Cucaah hal kan duhmi hna cu, "A tu lio ah vawlei ah tihnung thil tam tuk a chuak kho. Coronavirus zong cu a karh cuahmah ko. An zaw cuahmah. An thi cuahmah ko. Kan zawt le kan thih lai zong kan i thei cio lo. Telefa ngeimi ca hna le bang ahcun ruah ding a tam tuk lio caan a si. Hi lio caan ah Jesuh he na pehnak ah lungdaihnak na ngei maw? Jesuh nih "Tih hlah" tiah a kan ti nain, "Na tih maw?" na tih ahcun, Jesuh he na peh ning kha tha tein zoh rih a herh ko lo maw? Jesuh na zumh taktak le na bochan taktak ahcun, TIH HLAH an ti ko nanain na tih ahcun, Jesuh na zumhnak le bochannak kha tha tein check a hau ko hnga lo maw? 

Kan chim khawhmi um cun Bawipa nih thluachuah kan pek piak ko seh.

Tih Hlah

Vawilei ah hin, tihmi kan ngei cio. A cheu nih a sangmi kan tih. Cungsang kai kan ngamh lo. A cheu nih tii an tih. A cheu nih mei an tih. A cheu nih vanlawng zuan, a cheu nih dat-hleka (elevator) an tih. A cheu nih rul, nga, rungrul, maimomh, thih, zawt, khualtlawn, khuasik, nilin tibantuk in tihmi aa dang cio. A cheu nih solo sak le mipi sin biachim hna kan tih. A cheu cu mithla le khuachia an tih. Thil hi a mak ngai. Ralbawi cheukhat cu raltuk cu an ngamh ko nain, mipi sin biachim cu an tih ngai. Ngamhmi le tihmi aa lo cio lo.

Khuaruahhar ngai a simi cu, a cheu pa cu pasal he vuakden cu an tih lo nain, ngaknu helh cu an tih ngai. Vawleicung ralpi pahnih a chuahtertu Adolf Hitler hi England Prime Minister hmanh thir lak in a hro ngam i raltuk cu a ngamh ngang nain, "Ngaknu helh hi a ngamh bak lo" ti a si.  Lai phungthluk ah "Hruh dang lawng, fim dang lawng" ti a si. Minung kan i dan bantuk in tihmi zong aa dang cio.

Ralbawi pakhat bia a rak chim ka theih,. Raltuk cu a ngamh ngang nain mipi lak biachim cu a ti kho bak lo. A ngamh bak lo, A dir i a thir in a thir. A chim kho bak lo. Vaivuan luklak in a chim i, a ngol bal. A cheu nih meithal puah an tih. Sakhi pakhat hmanh kan kap ngam lo nain, minung a thawngthang hmai biachim hna an ngamh tuk ve. Minung sining aa dan bantuk in tihmi zong aa dang tuk ve. Cucu Pathian nih a dang cio te in a kan ser i, kan sining a danter cio mi a si.

Ruah awk le tuak awk a ummi cu hihi a si. Tihmi thil cu aa dan hmanh ah, tihmi nih a chuahpimi thil cu aa khat. Zeicatiah tihnak nih cun, minung hi kan thinlung le nunnak a kan control khawh. Cucaah "Tihnak ngeih cu tih a nung tukmi thil a si." Zei thil hmanh va si sehlaw, kan tih hnu ahcun kan tihmi thil nih a kan uk. Sal ah a kan ser. Kan tihmi thil kha kan bawi a si. A kan uktu a si.

Tihnak kong ah ka sining ka ruat tawn. Ka fianmi cu hihi a si. Ka chuahnak cu Thau khua, khuafate a si. India ramri ah a um. Chungkhar dirhmun nih a kan pek lo caah, ka zakzum. Mi hmaifon ka ngamh lo. Sunday school ka kai ka in college ka kai tiang, biakinn ah caan voikhat lawng ka ting. Caan hman hna hi hman zo lo cun a rak har tuk. Hmaifon a rak har tuk. Ralchiatnak nih hmai ah a ka fonter kho lo. A ngaingai tiahcun, ka fon khawhlo bia a si lo. Ka fon ngam lo bia a si deuh. Cucu "tihnak" (fears) timi nih a ka kham ning a si.

Ka nunnak ah harnak le tih awk thil tam tuk ka tonmi chung in, ka fianmi cu hihi a si. Minung hi sining nih a pek lo tuk ahcun, kan chungah tihnak a tam khun. A ngan khun. Cu tihnak nih cun a kan uk chinchin. A kan tei chinchin. Cu tihnak nih a kan uk tikah, a kan uk lawng siloin thancho kho lo in le hmai fong kho lo in a kan tuah. Kan nunnak a bulter. Tihnak nih hauhruang bantuk in a kan kham. Cucaah "Tihnak cu minung nunnak ah dawntu le khamtu" a si. Minung kan i thlennak ding ca zong ah dawntu bik a si. Cu tihnak nih cun, pumpak, chungkhar, sang, Krihfabu, khua, tlang, peng in miphun ningpi zong in, a kan kham khawh. Cucaah "Tihnak cu tih a nung taktakmi thil pakhat a si."

Cucaah 1932 ah Franklin D. Roosvelt nih a rak chimmi cu, "The only fear we have to fear is fear itself" tiah a ti ("Tih dingmi thil pakhat lawng a um i, cucu a mah tihnak lila khi a si ko" tiah a ti). Cucu a dik taktak. Vawleicung ah tih a nung bik mi cu tihnak lila hi a si. Cu tihnak cu kan nunnak ah tih a nung bikmi a si. Cu tihnak nih minung nunnak kha a khuhnenh hnu ahcun, minung cu zeihmanh a si ti lo. Ruah a herhmi cu hihi a si. Cu tihnak cu a ho sin in dah a rat? Pathian sin in maw, Satan sin in dah timi kha Khrihfa zumtu nih cun ruah a herh.

Bible kan zoh tik ah, Pathian nih Moses le Israel mipi sin le Joshua sin ah a tu le tu a chimmi cu, "Tih hlah u; nan thinphang hlah u; ther hlah u; nan ral chia hlah u.." ti peng a si. Zeicatiah Israel mipi hna nih, tihnak le phannak an ngeih ahcun Biakam Ram (Holly Land) timi, Canaan ram cu an co kho lai lo timi kha Pathian nih a hngalh caah a si. Cucaah zeidang ral vialte nakin "tihnak" ral hi minung nih kan tei hmasat a herh (Deut. 31:6; Joshua 1:9; 18).

Cucu kan i fiang ko nain, "tihnak" cu tih a rak nung tuk. Keimah zong Thantlang ah sianginn ka van kai. KEHA ah kan um. Zuri le misual an rak tam tuk. Vuak zong ka rak i huah. Thantlang kum khat chung sianginn kai cu, har ka rak ti taktak. A ruang cu "zuri le misual" kan rak tih tuk hna caah a si. Tihnak nih chunzan in a rak kan uk. Khawika kan um zong ah kan thin a rak phang. Cucu tihnak a sining a si.

1983-84 ah Hakha No. 1 HS in, Tanghra ka awng. College kai ka duh taktak. Asinain kan chungkhar sining cun, college kai ngam ding a si lo. Ka nu le pa an tar. Lo an thlo kho ti lo. Ka farle nih lo vat kho an si lo. Cu bu in college kai ka tim. Ka unu nih "Na tha chia hlah. Ka zuam ve lai le na kai kho ko lai. Mizoram ka tlawng lai le" a ti. Cuticun docawi in, college ka kai. Kum 4 kai chung ah, voi 3 sianginn khar ka tong. Harnak chim cawk lo a si. Asinain a donghnak ahcun college cu ka dih.

Zeicadah college ka kai khawh timi ka ruat. Pathian nih tihnak kha a ka tei piak. Kan harsat ruangah "Ka kai kho lai lo" tiah ka ruahmi kha a ka teipiak. Tihlo tein a ka kaiter. Mi tampi college an rak kai khawhlonak a ruang cu, "Kan si kho lai lo; kan ti kho lai lo; kan harsa tuk" timi tihnak ruang ah a si. Tu chan kan fale tampi, USA an um i, ram tha a si. Sianginn kai a fawi tuk nain, college hna an kai khawhlomi le catang sang an phak lo mi hi, an si khawhlo ruang ah siloin an ngamhlo caah le tihnak phunphun an ngeih caah a si.

Bible sianginn MIT kai ka thawh than. MIT kai than ding hi a rak fawi lo. Chungkhar kan har tuk caah, MIT peh than ding hi a fawi lo. Asinain khua Khrihfabu nih cawm ding a si. An mah nih an ka fialmi hi, Pathian duhnak a um ko lai ka ti i, tihnak um lo tein ka kai i, harnak tampi chung in 1996 ah ka dih than. Rak tih ning law ka rak kai hnga lo i, a tu ka dirhmun zong hi ka phan hnga lo.

College in leiba he ka chuak. Khrihfabu nih an ka zoh bu ah, MIT in leiba he ka chuak than. 1997 ah USA ka phan. MATS ka dih. D.Miss ka dih. Work permit ka ngei lo. Bawmtu ka ngei lo.  Tuition le a tam fuk fawn. A har tuk nain, a caan phak cun Pathian ni a ka dihter ve ko. D.Miss ka dih i, Columbus kan i thial tikah, sianginn ca he, nau ngeihnaknak le sini hlannak he, a phunphun caah $42,000 leiba ka ngei. Scholarship um lo, work permit um lo, bawmtu sponsor ngeilo bu in nau ngeih pah in US sianginn kai hi a fawimi a si lo. A rak har taktak ko nain, tih lo tein kan kal tik ah, Pathian nih teinak tampi a kan pek ve ko.

Bible hi za ah za in kan zumh ding le pawm ding le nunpi ngam ding a si ko. Bible nih pei "Tih hlah" (Fear not) tiah a kan cawnpiak a si lo maw? Hi bia fang hi, Biakam Hlun he Biakam Thar he voi tampi kan hmuh. Jesuh le bang nih cun, "Nan thinphang hlah u. Lungretheih le awlawkchong in um hlah u" tiah voi tampi a kan chimh. Jesuh zummi le Pathian zummi cu, harnak, sifahnak, teminnak le lungretheihnak a phunphun te kan tuar zongah tih-phannak ngeih lo a herh. Lungrawknak le ngaihchiatnak ton tik zongah, intuar khawhnak thinlung ngeih a herh. Ngeih lo zong ah i hnek a herh.

Zeicatiah cathiang nih a kan cawnpiak peng. Pathian zumh le bochan le tihphannak ngeih lo ding hi, Pathian duhmi a si. Pathian duhmi cu tihphannak ngeihlo bak a si. A ruang cu tihphannak cu Pathian sin in a rami a si lo. Satan sin in a rami a si caah a si. Kan nunnak ca zong ah tih ding a si lo bantuk in, kan ziaza ca zong ah tih ding a si lo.

Kan nunnak ah kan tei khawhlomi ral hi phun tampi a um. Cu ral zong cu ka tei ko lai lo timi tihnak le phannak ngeih ding a si lo. Tahchunhnak ah, "Zu hna ka sum kho bal lai lo" timi hi tihnak phannak pakhat a si. Cakuak hna, sahdah hna, kuva hna, khaini hna tibantuk vialte, ka sum kho lai lo timi hna hi, tihnak le phannak an si. Casino kal hna ka sum kho lai lo" timi zong hi tihphannak lungput pakhat a si. Cucu Pathian nih a duh lo. Pathian min in zei bantuk ziaza thalo zong hi ka tei khawh ko timi hi, Pathian duhmi a si.

Zeicatiah Pathian nih tihnak ngeihlo hi a kan duh. "Amah Pathian dah ti lo cu, zei hmanh tih hlah u" tiah a kan ti. Bible zoh tik ah, "Tih hlah" (Fear not) timi biafang komh hi, King James ahcun 74 a lang; cun "thinphang in um hlah u" timi hi voi 29 a lang ti a si. "Tih" (fear) timi biafang te hi cu, voi 314 lang ti a si. "Tih u" tinak he, "tih hlah u" tinak an si.

"Tih hlah u" (Fear Not) timi hi, a cheu le bang nih cun 365 a lang tiah an ti. Cucu Youtube ah phunchimmi pa nih a chim bal. Khuaruahhar ngai a si. Kum khat ah ni 365 a um i, Pathian zong nih bible ah "Tih hlah" timi hi voi 365 a kan chimh ti a si. Bible thiammi nih an tuak tik ah, "Tih hlah" timi hi voi 105 kuakap a um tiah an ti. Bible pakhat le khat aa lawh lo caah a zat cu aa khat kho lai lo.

Voi 105 hrawng hmanh khi va chim sehlaw, a tam tuk. Cu zatzat cu Bible nih ziah a chim hnga timi ruah tikah, tihnak ngeihlo ding hi a biapit tuk caah a si ko. Siangpahrang David te hna zong Goliath ral a doh lio le ral dang a doh lio ah, Pathian thawnnak le thilti khawhnak a ruah paoh ahcun ralthatnak in a khah tawn bantuk in, nifatin kan nunnak ah tih ding le phan ding a phunphun an um ko lai nain, Jesuh zumhnak bak in kan tonmi tihphannak hi tei a herh. Zeicatiah Jesuh hrimhrim nih hi tin bia a kan cahta:

"Vawlei nih hin harnak an pek hna lai, sihmanhsehlaw tih hlah u. Vawleicung cu ka tei cang" (John 16:33).

Jesuh nih hin, "Daihnak kan chiahtak hna. Keimah daihnak cu kan pek hna. Vawlei nih an pek hna bantuk in kan pe hna lo...Keimah ah i peh u law, lungthin daihnak nan hmuhnak hnga" tiah a kan ti. Vawlei nih cun harnak an pek hna lai. Sihmanhseh, "tih hlah u" (fear not) a kan ti. Cu a chapmi cu, "Vawlei nih cun harnak cu an pek ko hna lai" tiah a ti. A ti bantuk tein, vawlei nih hin, pumpak in, chungkhar in, bu in, ram in, vawleicung pumpi hi vawlei nih harnak cu a kan pek ko" (John 14:1, 27; 16:33).

Cucaah nihin zong ah Coronavirus a chuak ko. Hlan ah H1N1 a chuak ko. Swine Flu a chuak ko. Ebola a chuak ko. Hlalio ah, Black Death timi tlangrai fak taktak a chuak ko. Spanish Flu timi a zong a chuak ko. Hi pin zong ah zawtnak a chuak ko lai. Cu vialte cu "vawlei nih a chuahpimi harnak an si. Asinain a biapimi cu "tih hlah u" timi Jesuh bia i tlaih hi a si.

Kei zong ka nunnak ah, sunghbaunak, zatlaknak, sifah le harsatnak, tlamtlinlonak, ningzahnak, tamhalnak le zawtfahnak fak tampi ka tuar nain, tihnak hi tei peng ka zuam ve. Ka ngamh lo zong ah ngamh ka zuam. Thir le phang in Pathian rian ka tuan. Hmai ka fon khawh lo zongah fon khawh ka zuam. Ka ti khawh lo zongah ti khawh ka zuam. Ka tei khawh lo zongah tei khawh ka zuam. Keimah minung sinak cun ka ti kho hrimhrim lo.

Sihmanhsehlaw, Paul nih a ti bantuk in "Thawnnak a ka petu Khrih thawngin thil zeipaoh ka tuah khawh ko hna" (Phil 4:13). Khrih Jesuh nih thawnnak a kan pek ahcun, zei thil paoh hi kan tuah khawh ko hna. Kan ralchiatnak le tihphannak zong a Khrih nh a kan tei piak khawh ko. Minung hi mah tein cun ralthat khawh a si lo. Tihnak zong hi tei khawh a si lo.

Careltu nang teh tihphannak na ngei maw? Tihphannak nih an uk maw? Tihnak nih sal ah an tlai maw? Tihnak hi na bawi a si sual maw? Cu hlan ah tihnak le phannak hi na nunnak ah san an tlaitu le na bawi a si sual hmanh ah, Jesuh Khrih pekmi thawnnak thawngin tihnak cu tei i zuam. Zeicatiah tihank cu kan ralpa Satan sin in a rami a si. Kan ralpa Satan nih cun, tihnak ngeihter an duh. Tihnak ngei sehlaw, a rak chia sehlaw, a thin phang sehlaw, thancho kho hlah seh ti an duh. Pathian caah rian hna tuan ngam hlah seh ti an duh. Bawipa thatnak le dawtnak hna chim ngam hlah seh ti an duh.

Cucaah careltu nang zong Khrih thawnnak na chung ah um a herh. Khrih thawnnak na ngeih ahcun, tih hlah. Phang hlah. Tihnak tei i zuam. Zeicatiah kan zumhmi Jesuh nih pei "Tih hlah" (Fear not) tiah a kan ti cu. Kan tih tung ne a si ahcun, Jesuh bia cu kan chung ah a nung kan ti kho hnga maw?

Nawlngaih Cu Thluachuahnak

Pathian nih a sermi minung hi, thluachuah pek a kan duh. Thluachuahnak peknak ding caah, zulh ding a phungbia hna hi, Israel mi a rak pek hna. An zulh ahcun thluachuah hmuh ding le an zulh lo ahcun thluachuah hmuh lo ding in, Pathian bia a kamh hna. Cucaah Nawlngaih cu thluahchuahnak a sinak le Nawl ngaih lo i a theipar cu tluachuah hmuhlonak a sinak vialte kha Deuteronomy 28 ah tling tein kan hmuh.

Minung cu sualnak kan i ngaichih i, Jesuh cu ka Bawipa le khamhtu ah a pawmmi paoh cu khamh kan siko lai. Vanram ah kan kai ko lai nain, nawlngaihnak hi kan nunnak ah a um lo achun, hi vawleicung ahcun thluachuahnak le lunglawmhnak cu kan ngei kho hrimhrim lai lo. Thluachuah hmuhnak ding caah, Pathian nawlngaih hi a rak herh taktak.

Cu Pathian nawl a ngaimi cu, vawleicung upadi zong hi zulh le nawlngaih hi Pathian nih a kan duhmi a si. Cu nawlngaihnak cu, pumpak caah thatnak a si. Chungkhar caah thatnak a si. Bu le khua caah thatnak a si. Ram le miphun ca thatnak a si. Cucaah Pathian zummi paoh cu, thatnak tuah hi kan rian bak a si. Voikhat lawng tuah a za maw? Za hlah. Nikhat lawng tuah a za maw? Za hlah. A zungzal tein tuah dingmi le cu thatnak tuah cu bat lo ding hi Cathiang nih a kan cawnpiakmi a si.

Thatnak tuah kha ba hlah u sih; kan ngol lo ahcun a theipar kan zun caan kha a phan ve te ko lai (Gal 6:9)

Thatnak tuah hi, ban ding le ngol dingmi rian a si lo. Thih tiang tuah peng dingmi an si. Hi thatnak kan timi hi, a kau tuk i Nawlbia 613 va zulh zong aa tel ko lai. Cu thatnak tuah dingmi chung ah a biapi taktakmi cu, upadi zulh le "cozah uktu hna nawlngaihnak" hi a si (Rome 13:1). Pathian nih nih a nawl ngaih hi a kan duh i, ningcang tein nung hna seh timi hi a duhmi a si.

Pathian nih hin vawleicung ah thil ningcang tein a kal khawhnak ding caah, hruaitu hi a rak chiah hna. Hruaicu chia le sual zong an um ve ko lai. Thil tha lo a chimtu le dohkalh a haumi hruaitu zong an um ve ko lai. Asinain USA bantuk Democracy ram tha ah hin, cozah uktu hna nih an tuak an tuak I, a herh an timi thil hi mipi nih zulh le an nawl ngaih ding hi, mipi kan rian a si. A bik in Khrihfa kan rian a si.

Nihin ni hi Coronavirus nih Noah buanchukcho bantuk in kan vawleipumpi harnak a kan pek lio caan a si. Hi lio caan ah Patian duhnak kan kawl zong a herh. Kan mah pumpak le chungkhar ralrin zong a herh. Kan Khrihfabu, kan sang, kan khua le kan state le kan umnak USA ram kan himnak zong ruah a herh lio caan a si. Hi lio caan ah, Pre. Trump cozah nih siseh, State cozah nih siseh mipi zulh ding phung tampi an ser. Hi phung hi kan zulh cio [hrimhrim] hi a herhmi a si.


Covid-19 nih USA ram pumpi ah 3.3 million minung rian lo in a umter cang. Nihin ah 143,000 renglo an zaw. 2,5000 renglo an thi. New York  lei hna cu harnak nganpi tangah an um. Sianginn tam tuk an khar. Sehzung tam tuk a khar. Hotel tam tuk a lawng. Restaurant tam tuk an khar. Cozah zung tam tuk an khar. Sekhan le minung umnak deuh paoh cu an khar hna. Vanlawng hmanh a zuangmi an tlawm cang. Airline tam nawn aa rawk ding in an um. Chim cawklomi buainak USA a um lio ah, cozah nih upadi an chuahmi hi kan zulh cio a herh.

"Pathian nih a kan umpi ko lai" timi zumhnak menmen in Pathian min bochan in, nawlbuar ding a si lo. Nawl zulh ding tu hi, Pathian duhmi a si."

Upadi hi ngandamnak lei tuanvo ngeitu nih ruahnak an pekmi hna chung in chuahmi phung a si. Tam tuk a um i tial cawk ding a si lo. A biapimi cu "social distance" timi a si i, naih tein um lo ding ti khi a si ko. Cu zong ahcun "essential le nonessential" timi "tuahlo awk thalo a herhmi le a herh tuklomi" ti khin an then. Tuahlo awk thalo cu tuah khawh a si. Eidin cawk, sizung le sekhan kal, riantuan kal, mah le lawng lamlen, mah te lawng tlik tibantuk hi tuah khawh a si.

Social distance ah a biapimi cozah khammi cu:  "Mipi tampi ton lo ding; pe 7 tang naih ah um lo ding; minung 10 cung i but lo ding tiah upadi an chuah. April ni 30 tiang President nih nawlbia a chuah. Hihi USA rammi kan himnak ca a si i, a herh i a tha mi thil a si. Cu lo ahcun zawtnak a karh sual ahcun, sizung lei ah doctors le nurse te zong nih a kan zoh kho lai lo. Sizung nih mizaw a kan tlum lai lo i, mithi tampi um khawh a si.

California beach i Spring break kalmi pawl

 Cucu mipi zong nih zulh a herh. Church nih zulh cio ding a si. USA hi Democracy ram a si caah, an Democracy hi hman zia an thiam lo. Cucaah nawl an zulh lo tik ah, hi ram ah hin harnak a chuak kho taktak ding a si. Nihin ni ah California le Florida tibantuk Beach ah ngaknu tlangval nih "Stay-at-home" timi innchung ah um ding timi nawl an zul lo. Minung tam tuk an i nuam menmen. Coronavirus zong zei ah an rel lo. President le cozah phung zong zei ah an rel lo. California zong an cozah nih "Inn um ding" upadi a chuah nain Beach ah tawr in an kal. A kalmi tam deuh hi sianngakchia an si.

A cheu cu an daithlan ruang ah mipi sin an kalnak beach an kalnak ah, coronavirus a ngeimi hna an um. Ngaichih vai an bar. Zawt hlan ahcun coronavirus hi zei an rel lo. Capo hna an saih men. Kan mah Ohio ramkulh i, Mirang tlangval pa pakhat cu, "If I get corona, I get corona" a ti le zeipawi lo taktak in capo in a chim men ko. A hnu mizaw an karh tik ah le a chimmi bia cu, media ah million nih an zoh tik ahcun  "sorry" tiah a ti ve than. Cu ti bantuk in, nawl a ngailomi mino le ngaknu tlangval hi an tam kho taktak.

USA zong hi, lungthin aa uk kho lo i, nuamhnak nih a ukmi i a mawnghmi College siangngakchia an rak tam tuk. Nulepa nih tahpi phu an si. Mirang zong hi a hrutmi an rak tam tuk. Chimh ngai lo le a sualmi an rak tam tuk ve. Nuamhnak nih an nunnak a uk i, zeidah a cang lai timi a ruat lo mi an rak tam tuk hringhran. A tanglei Coronavirus kong i nawlbuarmi zong hi zoh hna law, ningcang tein khua an sa hna lo. Hi lak ah a zaw cangmi zong tampi um hna sehlaw theih lo a si.

Hi bantuk in USA cu Democracy min in, chimh ngailomi le nawlbuarmi an tam tuk caah, Covid-19 a karhnak a ruang bik a si. Tuluk cozah nih mipi an control ning he cun, van le vawlei in an i dang. Cucaah Tuluk cu chikhatte ah a karh tuk nain, an control khawhnak a si. USA ahcun beach le a tam meisei. Nawlngai lo le an tam meisei. Cucaah Covid-19 kham ding hi a fawi lo. A mah tein a thih caaan dah a phak ti lo ahcun, tam taktak zawt khawh kan si ko hna.

"If I get corona, I get corona" tiah a timi pa Spring Break an i nuamhnak.  

Zuding, saein, ngaknu tlangval le rilikam kalmi aa nuammi hna cu zeiti awk an tha lo. Night club le bars hna kalmi cu zeitiawk an tha lo. USA ah hin, nihin ni ah chimh khawhlomi minung hi an rak tam taktak ko. Lungrawk khi an si. An Democracy hi a siloning in a hmangmi an tam tuk. A cheu cu Beach kal zong thloh khawh an si lo. Mibu um zong thloh khawh an si lo. Lenvah zong thloh khawh an si lo. Va tlaih awk ngaingai le a si kho fawn lo. Cucu Democracy a that thlu lonak a si ve.

Tuluk ram cu Communist an si caah, "leng nan chuak lai lo" an ti hna ahcun an control khawh ngai. Aa erh lo mi cu cai taktak in an dan an tat hna. Cucaah minung hrimhrim an chuak ngam lo. Wuhan khua i coronavirus zong fawi deuh in an tei khawhnak a si. Si, hmurhuh, hriamnam le herhmi tam tuk an ngeih caah, coronavirus zong fawi deuh in an tei khawhnak a si.

Spring break i Florida beach kalmi pawl. Covid-19 an ton rih lo caah an i nuam ngai rih ko hih!

Spring break kalmi tlangval le ngaknu chimh an nawl a ngaihlomi cu um ko seh law. Khrihfaupa le pastors te tal nih cun nawl ngaih ding a si. Pastor cheukhat cu nawl an ngai ve hawi lo.

Nai Zarhpini ah Tampa, Florida ah "Stay-at- home" (Innchung ah um ding) timi upadi an chuah ko bu in le pe-6 hlat ah um ding timi "Social distance" upadi an chuak ko nain, Pastor pakhat nih pumh zong cu a herhmi a si (essential a si) tiah a ti i, voi hnih minung tampi a pumhpi hna. Pathian min in nawl a buarmi hi a palh tiah na ruat dek maw?

Palik zong an ra i, an tlai hna lo. Asinain, Nikhatni ah an pastor Pastor Rodney Howard-Browne cu, upadi buar ruangah an va tlaih. Cu Khrihfabu min cu "The Rinver at Tampa Bay Church" ti a si i Pentecostal Church an si. Pastor pa ca zong ah hin, thla kan campiak a herh. A cheu nih a raltha, Pathian aa bochan an ti men lai nain, a tu lio upadi cu hi bantuk zawn ah zulh cio hi a tha deuh.

Pastor Rodney Howard-Browne

Cozah nih a diklomi le a thalomi upadi hna an ser ahcun buar ding a si ko. Kawlram ralkap cozah chiakha nih Buddhist vial pumhter i, Khrihfa i pum hlah u timi upadi hna a rak ser piakmi phun belte kha cu dohkalh ding a rak si taktak ko. Asinatin a tu bantuk ngandamnak he aa pehtlaihmi Pre. Trump le State cozah kip chuahmi upadi hi kan buar ding hrimhrim a si lo.

Ka dang zong ah i pum hlah u an ti ko naih, a pummi tete an um pah ti a si. Louisiana Ramkulh, Baton Rouge khua Apostolic Life Tabernacle Church an pastor, Pastor Tony Spell zong, an ramkulh nih minung 50 cung nan i bu kho lo timi upadi a buar caah, paohmah (6) in taza an cuai. An nih hi Evangelical church an si.

Apostolic Life Tabernacle Church

A liamcia zarh tampi chung hi, minung 400 leng kai a pumhpi hna. Nai Zarhpini ah minung 1,000 an i pum. "Pastor pa nih Online cun tipil zong kan pek khawh tung lo. Kan i pum ko lai. Kan bang lai lo" tiah a ti. Taza an cuai hnu, nizan Nihnihni ah minung 400 a pumhpi rih hna. Pumh hi kan ngol lai lo. Kan i pum rih ko lai. Pe 6 hlat ah kan dir i, lengah kan tuahmi a si ko" tiah a ti. Asinain a chung minung cu an kut an i tlai. An i tawng ko ti a si. Hi pastor zong an tlaih ve cang. Nawlbuar hi, a ho ca hmanh ah a tha lo. Pathian min in nawl buar zong thil tha a si lo.

Pastor Tony Spell

USA hi mah bantuk in chimh ngailomi ngaknu tlangval an tam tuk. Cun biaknak hmanh zong cu, Pathian bia a silo ning in aa tlaih sualmi an tam tuk caah hin, Coronavirus zong hi an kham kho ti lo. Cucaah tu zan ahcun thla khat chungah minung 100 in 188,713 an phan cang i, minung 3,896 an thi cang. Thlanglei Korea zong ah, biaknak bu pakhat Tuluk ram an va tlawnnak in kum 61 minu a zaw le cuticun Korea ram ah a chuah ve nak a si tiah an ti. An pastor pa zong taza cai in an cuai ve. A nih le bang cu, "lainawn hmuh" in an cuai hna.

Midang chimh an ngaih lo hmanh le nawl an buar hmanh ah, Pastor le Khrihfa-upa tal nih cun nawlngaih hi a herh hringhran ko. Zeicatiah a tu lio, hi tluk tihnungmi caan lio ah hin cozah uktu hna ruahnak le nawlbia hi buar lo te i umnak in, cozah hi an nawl kan ngaih le ram caah thiltha kan tuah cio hi, zumtu dirhmun a si.

Cucaah "Krihfa kan simi hi, Pathian min in nawlbuar ding ca a rak si lo. Nawl zulh ding ca tu a rak si deuh." Cu nawlngaihnak cu kan zapite caah thluachuahnak a si.

---------------------------------------------------

Zohchihmi ca

Nawlbia ngai lo in pumhnak a tuahmi hna kong rel ding cu a tanglei website ah a um.

1.

 https://www.msn.com/en-us/news/us/an-evangelical-pastor-who-was-charged-after-holding-in-person-church-services-says-he-doesnt-like-livestreams-because-he-cant-touch-parishioners/ar-BB121Sa3?ocid=spartandhp


2. https://www.nytimes.com/2020/03/30/us/coronavirus-pastor-arrested-tampa-florida.html

Houston NASA Space Center Ah Caan Tawite

NASA Space Museum hmai ah an chiahmi 

Kan ngakchiat lio ah "Thlapa ah ringrang kung a um i, cuka ahcun zawngtumpi a um. Cu zawng a hmumi cu an thi" tiah Laimi pipu nih tuanbia an rak ngei. Cu zawng hmuh cu kan rak i zuam tawn i, mitfak in thlapa cu kan rak cuantawn.

Kan van upa deuh. A kum cu 1969 a si. Kum 4 fai ka si lio a si. "American nih thlapa an kai cang" timi an rak chim cu, ngakchia tuk kan si nain, minung thinlung ah phun dang taktak in a rak um. Kan khuaruah a rak har tuk. "Zawngtumpi cu an va hmu hnga maw?" ti khi ka rak ruat tawn.

Tangcheu ka van kai. Kan khua cu thlapa vaar caan ahcun a nuam tuk. Zan ah lente kan i celh tawn hna. Thlapa cu kan cuan. "American nih zei tin dah an kai khawh hnga?" ti kan ruat. Rocket in an kai ti cu, a kan chimh  nain "Rocket cu zeidah a si? Zeitin dah an zuan hnga?" ti cu kan rak ruat kho lo.

1984-85 College ka van kai. Physics ka lak. College ahcun Einstein's theory of general relativity; Newton's Three Laws of Motion, Laws of Gravity tibantuk kan van cawn tikah rocket riantuannak ning kong kan van fiang deuh. Physics ah a biapi taktakmi cu,  "mass-enerty pehtlaihnak, force, speed le velocity" tibantuk kong kan van cawn i, USA nih thlapa an kaining cang kong tiang kan van fiang. Asinain cucu cauk chung lawng ah a um i, lung a fiang kho taktak lo.

Pathian dawtnak in 1997 ah Dayton USA ka phan. Dayton ahcun, Air Force Museum lian taktak a um i cuka ahcun 1971 Thlapa kainak an rak hmanmi, Apollo 15 Module pi a um. Cucu ka hmuh tikah, "1969 i American nih Thlapa an kai" tiah an rak timi nain, ka khuaruah a har chinchin. Mah Apollo Module pi in zeitindah van ah an zuan i, zeitindah vawlei ah an rak kir than hnga?" timi ka ruah ah, nihin ni tiang ka lung nih a phan kho lo. Hi module pi an kahnak rocket pi hi zeitluk in dah a lianh hnga le a san hnga? ti zong ka ruat lengmang.

Pathian dawtnak in 2016, July 29-August 1  tiang, Houston khua ka va tlawng. Cu ka khua ah mi tambik nih an zoh cemmi cu Lyndon B. Johnson Space Center (JSC) ti a si. Cucu a tawinak in Jonson Space Center (JSC) ti a si. Cu are luhnak ca ahcun, Space Center timi ah luh hmasat a hau.

JSC hi hmun rawn kau taktak ah a ummi a si. Khua pakhat tia a si caah, ke in kal ding a fawi lo. Cucaah Space Center ah kan lut i, cuka cun tlanglawng in chawh a si. Cu tlanglawng ahcun "ngakchia he, upa he, nu he, pa he, a cheu cu ramdang in a rami tourist zong tampi an um. Hi hmun hi a kauh tuk caah, an mah le umnak zawntete in min an ngei hna. Ke in cun chawh ding ah a fawimi a si lo caah, tlanglawng in kal cio a si.

Tlanglawng a kallei hngahnak

Nilin lak ah hi tin tlunnak lei tlanglawng hngah cio a si

Park chung citmi tlanglawng fate

Museum Parking

Lyndon B. Johnson Space Center Tuanbia Tawi

JSC tleicia Pre. Lyndon B. Johnson upatnak caah min pek a si. JF Kennedy a thih hnu ah, Lyndon B. Johnson nih a van chawn i, amah chan ah hin USA nih Thlapa cungah an ke an rak chiah khawh. Space lei ah an thangcho i, Russia zong kha an rak tei hna. Cucaah amah upatnak caah JSC tiah min an peknak a si. JSC hi Houston nichuah thlanglei meng 25 hlatnak ah a um. Acre 1,620 a kau. Hmun rawn taktak a si.

Hi center hi minung nih space he pehtlai in thil tampi an theihhngalh khawh nak hnga ding caah tuahmi a si. Hi center hi Houston khua ah minung tam bik nih zohmi a si. Kum chiar te minung 18 million lengmang nih an zoh. Minung 925 rian an tuan. Pumpak income 36 million a si i, Houston are ah $73 million tluk hi Space center thawng in a lut ti a si. Kum khat saya/sayama le siangngakchia 100,000 lengmang nih an zoh.

Educational complex and space museum timi inn ah vancung thilri (space artifacts) he pehtlai in thilri a um. Hi hmun hi vawleicung pumpi ah Thlapa vawlei le lung tam bik an chiahnak a si. Hi ka hmun ah hin, minthangmi NASA Mission Control, International Space Station Mission Control, astronaut training kainak le NASA Johnson Space center hna le SATURN V rocket zoh ding an um.  Hi hmun cu fimnak a sannak bik hmun thilri a tling. USA fimnak hi, kan lungthin nih a phan kho lo.

Hika museum ah hin atanglei minthang NASA thilri hna an um:-

Lunar Module a lem;
Mercury 9 Capsule (Faith 7)-Gordon Cooper le Pete Conrad citmi
Apollo 17 Command Module-Gene Cerman, Ronald Evans le Jack Schimitt citmi
Lunar Rover Trainer-(Thlapa cung kainak caah training kainak)
Lunar Samples Vault
Skylab 1-G Trainer
Apollo-Soyuz Test Project docking module trainer (vancung i rocket a va bunhnak training kainak

Apollo Mission Control Inn

Mission Control Facility

A pakhatnak bik ah "Mission Control Room" a hlunmi kan va zoh. Minung kan tam caah, sau ngai kan i tlar hnu ah kan lut kho. Kan i tet ngai. Inn lianpi a si. A san zong a sang. Cung dot bik ah control room cu a um. Totan tanpi an rak umnak innkhan a si. An rian aa dang cio. Hi ka innkhan in,  astronaut pawl vancung i an zuan lio ah, vawlei in flight directors nih TV, radio, transmissions, computers le monitor dangdang in, a hei pehtlaih hna i a lang in a herhmi a hei chimhnak hna hmun a si. Harnak le rawhralnak pakhatkhat an ton sual zongah, zeitin dah tuah ding timi kha an hei chimh hna. An thilri cu tu chan thilri he epchun ahcun, an chia ngai ve ko. A songkawrawng ngaimi an lo.

Flight Operation Director thutnak a si

Mission Control room a si

Neil Armstrong thlapa cung a rak tum lio

USA le Soviet Union ram pahnih, Thlapa phanh hmasat an rak i zuam lio ah hi room hi a rak biapi taktak. July 20, 1969 ah US astronaut Neil Armstrong le Edwin Aldrin, Jr., nih Apollo 11 in an rak zuang i, Thlapa vawlei an rak lamh khawh. Vawlei ah tuanbia thar an rak tial. Minung nih mit lawng in hmuh khawh a si men lai tiah ruahmi le hlanlio ah "pathian" bantuk in an rak biakmi Thlapa cu minung ketang ah a um than cang. A mak taktak. Armstrong cu Thlapa vawlei ah ke a thla hmasatmi pa a si. Cu hnu ah US astronauts hna nih Thlapa hi voi (5) an rak kai than. Tlapa kainak cu 1972 ah an rak ban i, nihin ni tiang an kai than ti lo. Cu vialte le a dangdang vancung zuannak vialte hi, hi mission control in an rak control.

Astronaut pawl thilthuam a si

A chung kan um lio ah, mission center kong chimtu an um. Bia kan halmi vialte a kan leh dih. Zohtu an tam tuk caah, phukhat hi minutes 15 tluk lawng caan kan ngei kho i, kan chuak than colh. Kan ngakchiat lio i, "American nih Thlapa an kai cang" tiah an rak ti i , kan khuaruah a rak har tuk lio kha ka hei ruat than. Liamcia kan ngakchiat lio, Thau khua in Thlapa lai lio kan cuanh lio kha mittlam ah a cuang tuk hringhran. Hawikawm hlun zong ngaih an um tuk hna.

NASA Space Center kan kal ni cu, minung nih Thlapa an lamhnak in, kum 46 a liam cang. Mission control zong cu museum ah an hman cang. Thlapa vawlei a lam hmasatmi Neil Armstrong le Edwin Aldrin zong cu an nunnak a liam cang. Kan ngakchiat lio i, Thlapa kan rak cuanh lio le kan khuaruah a rak har tuk ning te hna ka ruat. Mission control center ka van hmuh taktak tik ahcun, lung a leng kho taktak. "Hi ka hmun ah hin, Neil Armstrong le Edwin Aldrin te hna rian an rak tuan ve ko lai mu?" timi ka ruat i, ka ngaih a chia ngaingai.

Thlapa cung kainak ding caah tii chung ah an cawn

SATURN Innpi

Tlanglawng in kan kal pah ah, a vaam ah cafang lianpi in SATURN tiah aa tialmi ka hei hmuh. Cucu zei in dah a si hnga tiah ka ruat pah. Saturn timi cu Nika a helmi vawlei (9) lak ah, lianh ah pahnihnak a si i, Nika in a paruknak a hla bikmi vawlei a si. Nika in meng 888.2 million meng a hla. Cucu ka ruah pah in, "Hi innchung ah zeidah a um hnga?" timi ka hei ruat lengmang.

A innpi cu caw-inn a lo. Mission Control kan zoh dih hnu ah, SATURN inn lei ahcun kan kal. Inn hmai ah Saturn Rocket sang ngaingai pakhat cu a tungpi in an dirtermi a um. Vawilei hri in ka bawk i, a parpazik langh chih in hman ka thlak. Kan luh hlan ah, "Hi innchung ah thil pipa pakhatkhat cu a um ko lai hi?" timi ka ruat i, luh lai ka ngaih taktak. A chung kan van luh cu, "Milem lian taktak a itmi bantuk in, rocket lian taktak a rak it ko." Zoh ah khuaruahhar a si. Cu rocket pi cu, a min ah "SATURN" an rak timi cu a si.

Saturn V Engine kong an tialmi ca a si

Rocket a tawka bik a si

Saturn Rocket V 

SATURN rocket pi cu lianh pin ah a sau taktak. Pe 363 renglo a sau tiah ca aa tial. Cu SATURN rocket cu, Thlapa cung kainak "Apollo: Mission to the Moon" timi caah a hleice in an rak sermi a si. Neil Armstrong te nih, Thlapa an rak kainak rocket cu SATURN V (SATURN 5) a si. Cu a itmi rocket pi cu SATURN V rocket cu a si. Khuaruahhar in a lian i a sau.

SATURN V hi vawleicung rocket ah power a cak bik a si. An kahnak (launcher) i an dirter tik ah hin, inn dawt (36) tluk in a sang. SATURN V hi an hman dih cang hna i a zapite (3) lawng a tang. Thlapa cung kai than an duh ahcun, hihi hman a hau ding an si.

Saturn  V rocket an chiahnak innpi

Dot 36 tluk sangmi Saturn  V Rocket kah an timh lio

SATURN V rocket hi dot (3) a puah hnu ah thlapa a phanmi a si. A voikhatnak vawlei in an kah. Cun van meng tam nawn ah a va puak than. Cu a voi (2) nak a va puak thanmi nih vawlei in meng 115 a sannak tiang rocket cu van ah a kaiter. Cu lio chung i rocket a rannak hi suimilam pakhat ah meng 15,400 in a zuang tiah ca an tial. A voi (3) nak a van puah than tik ahcun, rocket kha a rang deuh chin than i, vawlei dawhnak thazaang a um ti lonak hmun tiang a hei kah.

Cuka ahcun vawlei dawhnak thazaang a um ti lo caah, suimilam pakhat ah meng 24,300 in a va zuang i, Thlapa a phak tiang a va zuang. Thlapa phanh lai in an fumter than i, Thlapa ah zaang dam tein an va tum. Motor cit hmanh kan tih lio ah, suimilam pakhat I meng 24,300 in zuan cu tih a nung kho taktak. Hi bantuk mifim hna nih an rak i citmi SATURN V rocket pi van hmuh tik ahcun, khuaruah a har kho taktak. Ka hmuh hlan nakin ka hmuh hnu tu ah ka khuaruahhar a zual. US fimnak le ralthatnak le an nunnak an thaapnak ka hmuh tikah ka upat ngaingai hna.

Hi a cunglei a rangmi le eng zuauzau zawn hi crews 3 umnak cu a si

Rocket chung ummi zunput a si

Saturn V rocket model pawl

Tuanbia kan rel pah. Hman kan thlak pah hnu ah, Independent timi Space shuttle umnak lei ah ah tlanglawng in kan kal than. Lampi ah Europe ram Netherland in a rami tourist minotete ka hmuh hna i, ka hei chonh hna. Pakhat cu "US ah a umm kan si i, ka hawipa hi a kan tlawngmi a si" tiah a ti. Hman kan i thlati hna. Netherland cu rili nakin a niam deuhmi ram a si caah, "Global warming he pehtlai in nan thin hna a phang maw?" tiah bia kan i ruah i, nuam tein tlanglawng kan i cit ti hna. Tlanglawng lamkam ah, hlanlio chan i Texas ram an rak nunning a langhtertu thlam tete kan hmuh. Cuka ahcun a ki a tha taktakmi caw hna an zuat hna i, a hmutu caah mit lung a awi ngaingai.

Netherlands pangakchia pawl he bus kan i cit ti lio

Sermi Thil Nih

Pathian sermi thil hna kong ruah tikah, khuaruahhar a si. Minung nih sang deuhdeuh an kai i, an phanhmi nakin an phanhlomi tu a va tam chin lengmang. Cucaah hi tluk khuaruahhar thil vialte hi "Sertu" cu a um hrimhrim ko timi an langhter i, cucu Pathian kan timi hi a si ko. Thil fawite khuaruahar pakhat cu "Thlapa hi vawleicung cungah kan hei zoh i, thlapa tu in cun vawlei hi cungah an van zoh ve ko." Bawipa Pathian tuahmi hi khuaruahhar a si ti dah lo cu, chim ding aum ti lo.

Thlapa cung kaimi nih vawlei a van chuah zuaimai lio hman an thlakmi

Hi kan umnak vawleipi hi, second pakhat ah Kilometer 30 asiloah suimilam pakhat ah meng 67,000 i a tli i a pingpalopi ah a zuang cuahmah peng ko nain, a chung ummi minung, thilnung vialte le zeizong vialte hi, dai tein kan tli ve ko. Vawlei a tlik le tlik lo hmanh kan thei ve lo. Cucu khuaruahhar awk tuk a si ko lo maw? Hi sermi thil hna nih "Sertu sunparnak an langhter ko."

NASA Museum Ah

NASA Museum umnak area cu a kau tuk hringhran. Tlanglawng in i chawh lio ahcun ni a lin pah nain, NASA Museum chung van luh taktak cu air con a that tuk caah, Laitlang i tupi chung luh bantuk in a kik i a nuam taktak. Cuka hmun cu "Education" caah an piahmi thil a tam tuk caah, ngakchia zong tampi an um. Chungkhar in a rami an tam tuk. Thutnak le lakphak tidinnak le eidinnak zong a um i, a nuam tuk hringhran. Kan can aa tet caah kan nih cun thu lo in kan i chawk peng.

Cuka ahcun Scientist nih an hmuh cangmi vawleipum (planet) pawl vialte kong an piah. Space Shuttle kong tling tein an piah. Thlapa kainak kong le International Space Station (ISS) kong, Rocket a phunphun an sermi kong, Space Shuttle program aa thawknak in nihin tiang an tuanbia vialte-hmanthlak le video in- tling tein an piah hna i zoh a dawh pin ah theihtlei taktak a si. Lung aa hmuih hringhran.

Vawlei in meng 254 tluk ah ISS a zuan lio

Houston khua cungah Challenger an zuanpi lio a si

Space Shuttle hi a taktak ka hmuh hlan ahcun a hme pah in ka rak ruah nain, ka van hmuh taktak cu khuaruahhar in a lian. BOEING 747 cungah an chiah i, a san zong a sang taktak. Vanlawng he space shuttle he komh ahcun inn dot 10 tluk in a sang.

Cu tluk a lianmi, Space shuttle hi rocket in van ah an kan kah; ISS tiang a va phan. Thilri le minung a phurh hna. Kir a zaat tikah hnawmtam le thilri kirpi ding vialte a van kirpi i, California ah ah a tum. Cuticun a mah tein a zuan khawh lo caah Boeing 747 cungah an van khin i, an kahnak hmun Kenneddy Space Center ah a van zuanpi than.

Houston ah a ummi Independent Space shuttle hi Houston tiang vanlawng nih a van phurh i, cun a doktu nih a dawh i, atu a umnak hmun ah hin a van chiah. Zeitindah hi tluk a lianmi hi, hi museum tiang an kalpi khawh hnga timi zong khuaruahhar ngaingai a si ko.

Cuka ahcun tour guide mino tete tampi an um. Pakhat hnu pakhat bia ka hei hal pah hna. "Volunteer in maw rian nan tuan?" tiah ka hal hna. An ka lehmi cu "Asilo. Part-Time in kan tuan" tiah an ti. Mirang nu pakhat lam a kan piahtu nu te cu ka hal i, "Kei cu part-time in ka tuan. High school ka dih cang. College kai ding ka si. College kai tikah ka tinhmi cu haa (dental) lei lak ka tim i, ka sianginn kainak caah rian ka tuan chung" tiah a ti. Krihfa a si i, mi nuntha taktak a si i hman zong ka thlakpi.

Hi nute hi dental (haa) lei college kai aa timmi tour guide a si

USA hi museum a tam tuk. Cu museum chungah a cheu cu volunteer in an tuan; a cheu cu phaisa in an tuan. A cheu ngakchia cu suimilam 20-30 kar kan tuan an ti. USA hi riantuan huam ahcun, siangngakchia ca zong ah phaisa hmuhnak lam a rak tam tuk. Siangngakchia caah fimnak kawl pah in, mah tein tangka hmuh khawhnak lam a rak tam ngai i, hi museum zong hi high school dihmi caah rian cawnnak hmunhma tha taktak pakhat a si. Atanglei mino tete zong hi high school a dih ka mi te kan si an ti. An i nuam ngai fawn. Fimnak an cawng pah. Mi an bawm pah. Experience an ngei pah. Tangka le an hmuh pah fawn. Mino caah a tha kho taktak.

Kan Lai ram ah hi bantuk hna um ve sehlaw, mino hna zong zudin sa-ei le vahvaih sawhsawh hi, a tlawm deuh ko hnga. Nihi ni ahcun rian a um lo caah, kan mino an i rawknak zong a lam pakhat a si timi ka ruat i, museum ka chawh pah ah Lairam mino rumro ka mitthlam ah an cuang ve.

High School dih in rian a rak tuantami tour guide an si

USA nih hin Thlapa phanhnak ding le vancung kainak ding caah tangka le ngeihchiah an dih lawng silo in, minung nunnak zong tam ngai an rak lo. Space Shuttle chung kan luh lio i ka hmuhmi lak ah ngaihchia cem mi tuanbia pahnih zong ka hmuh pah hna i, ngaih zong a chia tuk hringhran.

Pakhat cu January 28, 1986 ah a rak puakmi Challenger Space Shuttle a si. Mandalay college kan kai lio a si i, Time Magazine ah an rak cuanter i ngaih a rak chia tuk. TV zong ah tawite a rak lang. Challenger cu vawlei in an van kah i, seconds 73 ah a rak puak. Astronaut 5 le Payload Specialist 2 an zapi 7 an rak thi. Ngaih a rak chia tuk. Hi lio ahcun Kawlram ah TV color a rak tam rih lo. Tangka fang khat pek in kan rak zoh tawn i, a rak puah lio an van piah cu ngaih a rak chia tuk.

Hi accident ah hin Sharon Christina McAuliffe cu, Space Shuttle ah a pakhatnak bik a zuangmi misawhsawh sayama a si i, tuanbia ah ngaihchia khun a sinak a si. USA zong nih mah nu tuanbia hi a philh in an philh kho lo.

Second 73 ah Challenger a rak puah lio

Challenger i a thimi hna hmanthlak an tarmi

Sharon Christina McAuliffe

Pahnihnak cu, Columbia Space Shuttle a si. Dayton kan um lio a si. Nikhat cu zingka ah TV ka zoh cuahmah. Columbia space shuttle cu ISS in a rak tum cang. A tumnak ding hmun in chungkhar le NASA tuanvo ngeitu hna nih an rak hngak ko hna. TV nih news cu a chim thluahmah. A rak tum cuahmah cang. Cu caan ah vawlei a phan lai tiah mipi nih hngah cuahmah a si. Cu nih cu February 1, 2003 a si. Tlawmpal kan van zoh ah, "Columbia cu an pehtlai kho ti lo. A thawng theih a si ti lo. A lang in a puakmi an hmuh" tiah TV ahcun an van chim. USA rampi cu khuacimui in um a rak si.
TV ahcun, a puakmi Columbia space shuttle i a thimi pawl hmanthlak zong an piah hna.

Columbia hi vawlei phak lai Texas-Louisiana ramkulh cung hrawng a phak ah a puakmi a si. Vawlei in meng 40 tluk a sannak a phak hi zinglei 8:59A hrawng a si. Rau lo te ah vawlei phan ding a si ko cang nain, Dallas nichuahlei cung hrawng a phanh ah a puak. A puah lio hi, TV ka zoh lio a si. A tum deng cang ti hi an chim peng. Vawlei phanhnak ah, cu zat a duh cang...cu zat a duh cang an ti lio bak ah a rak puak. A puah lio ngaingai cu a lang lo. Ka ngaih a rak chia tuk.

Cu a puakmi zong ahcun thil phun dang ngai a simi cu Israel ram in a pakhatnak bik NASA an ngeihmi astronaut Ilan Ramon zong aa tel ve. Cun Indo-American in Calpana Chawhla timi India nu aa tel ve. Cu nu cu India nu vialte lakah Astronaut hmasat bik a si ve. 1997 zongah Columbia mission ah a rak zuang bal cang.

Lung a fak tukmi cu, Israel Astronaut pa le India nu an thihmi a si. An ram nih an i uar tuk siling te ah an nunnak a liam. Israel Astronaut pa cu, a fapa pahnih, a fanu te le a nupi nih airport in an rak don hna. An tum lai an i ngaih tuk. Vawlei an phanh hlan deuh vak te ah Columbia a puah cu a si. An ruhkhua zong pakhat hmanh lak awk a um lo. A kuaimi vialte a kenkip ah an man i an tla dih. US mipi lung a rak rawk tuk. Chungkhar cu tahbu le mitthli tla bu in, TV ah an rak lang. Lungthin a rak kuai tuk.

Kan thi lai ti hgnal lo tein, nuam tein Columbia crew pawl an zuan hlan deuh te

Columbia crew pawl ISS ah nuam tein an um lio. Vawlei an tum lai te

Challenger le Columbia i a nunnak a liammi mifim vialte hi, cathiam sang taktak le vanlawng lei ralbawi tibantuk an si hna. A za bik tiah thimmi lawngte an rak si. An ram, an miphun caah le hi vawleicung mi vialte ca thatnak caah, an nunnak an rak thaap. An paam tuk hringhran.

A thimi vialte hna an hmanthlak, ISS an um lio le nuam taktak in an hman an i thlakmi tete cu,
INDEPENDENT space shuttle chungah an tar hna. Vawlei an um lio le vancung an kai lai hmanthlak nuam tein an i thlakmi vialte an tarmi hna hmuh tik ahcun, ngaih a chia tuk hringhran. "An thih lai an rak i thei ve lo mu; an lung hna a va leng hnga dek maw? An mang hna a va chia ve hnga maw?" timi ka ruat.

Columbia i a rak thimi pawl hna min zong an tial viar hna: Rick Husband (Commander); William C. McCool (Pilot); Michael P. Anderson (Payload Commander/Mission Specialist 3; David M. Brown (Mission specialist 1); Kalpana Chawla (Mission specialist 2) Laurel Clark (Mission specialist 4) le Ilan Ramon (Payload Specialist 1) an rak si. Commander Rick Husband hi, Amarillo khuami a si i, Amarillo International Airport zong hi, Rick Husband International Airport tiah min an pek phah.

Hi hna hmanthlak ka hmuh ahcun, kal ka hngal ti lo. Ka ngaih a chia taktak. Hi capar hin, hi mifim vialte hi, upat hmaizahnak ka pek hna. Mizaza hmailei kum tampi minung caah fimnak pe khotu dingmi hna an nunnak a liammi cu, zaang an raam tuk.

NASA Space Museum hmai ah Pa Rung he

Pa Rung he cun NASA Space Center ahcun a kenkip ah kan i chawk. American nih rocket an sermi a phunphun le scientist nih vawlei a phunphun an hmuhmi video in kan zoh. Science a uarmi caahcun zoh ding le rel ding a tam in a tam tuk. Minung fimnak khuaruahhar a sinak kha ka fiang chin lengmang. Cu kan zoh cuahmah ah ka lung ah a chuak thluahmahmi cu hlaphuahtu i "Bawipa Pathian na tuahmi thil vialte hi ka ruah tikah ka lung nih a phan lo" ti theu kha a si. Hi tluk an fimnak i, theih ding, hngalh ding a dong naisai rih lo hi te; a cheu hmanh an hngalh rih tung lo" timi kha Space Museum ah ka va hmuh than i, Pathian thil sermi khuaruahharnak tu kha ka va hmuh than.

Add caption

Mifim Hi Zeiruang Dah An Fim?

Kan i chawk lengmang i, a donghnak tum lai nak ahcun, mifimmi hna nih an chimmi roling bia pawl ca in an tial i, an tarmi kan hmuh hna. Scientist pawl hi an rak fim tuk. An sining le an biachimmi ruah ah, Lai thluak nih tuak awk a har ngaimi bia an tam. Zeicatiah Laimi cu thil pakhat tuah kan ai thawk i, kan tuah cuahmah lio ah a theipar kan phak hlan pi in, "lungdongh le phunzai" kan i thawk colh. Mifim pawl cu an si lo. An tuahmi thil hi, a theipar a chuah hlan lo; an phi an hmuh hlan lo tuah peng an i zuam. An lung a dong kho lo. Zai le thinhun zong an hmang lo. Cucu Lai thluak nih a canh khawh lo cemmi a si.

An ca ka rel pah in, "Mifim hi zeiruang dah an fim?" timi ka ruat. An fimnak a ruang cu cu, "Thil an zoh ning le hmuh ning aa dang. Khua an ruah ning aa dang. An chimmi bia aa dang. An bia ah an nung." Cucaah an fimnak a si ko tiah a phi ka chuah.

Scientist le mifimmi cu an khuaruahmi aa dan caah, an chimmi bia zong hi, fian a har i sullam an thuk fawn i, a fiangmi caahcun thazaang petu taktak an si. An biafang cheu khat cu ralthatnak petu an si. A cheu cu thih ngamh tiang in ralthatnak petu le a cheu cu zuamnak a petu hna an si. Biafang an tarmi an that tuk caah a cheu tlawmpal cu a tanglei ah ka van tar ve hna. Lai holh in leh ahcun a thawtnak a zor lai ti ka ruah caah, let lo tein ka tar ve hna. Hi mifim bia hi theih le nunpi zuam ahcun fimnak kan i chap deuh khawh lai ka ruah caah ka van tarmi a si.

Lektik mei siamtu Thomas Edision roling bia

Scientist mifim paakhat roling bia

Mifim mi roling bia pawl an tialmi an si

Mifimmi roling bia pawl an si.

                                                         

Pa Rung he cun NASA Museum ah caan sau nawn kan vak ti. Rian tuanlo in, a ka vahpi i, a cungah tampi ka lawm. McDonald kan ei ti hnu ah, George Bush Continental Airport ah a ka thlah i, Detroit ah ka zuang. Ka zuan pah in Houston khua cu a cung in chuk zoh in ka hei cuan pah. Rili kam ah a ummi khua, khua dawh taktak a si. Khua lian le khua hmunhma rem taktak a si. Thawngtha chim minthang taktak Joel Osteen umnak khua a si i, ka hmuh caah ka lunghmuih khun. Ka tlun pah ah khua zaza ka ruat. Hi ka khua in maw Thlapa kainak Apollo Mission te hna an rak contraol nak a si ko? timi ka ruat i, ka lunghmuih tuk hringhran. 

Kan vanlawng cu pe 37,000 nak cung a van kai zuahmah. Houston khuapi cu duhsah tein a hme chin lengmang i, a hnu ahcun khuadawm cungah kan kai i, ka hmu kho ti lo. Houston le Detroit cu a hla ngai. Vanlawng kan zuan pah ah, tu chun i NASA Space Museum i kan hmuhmi thil vialte ka ruat pah hna. 
"Thlapa le ISS ah va kai ve ning law vancung thil khuaruahhar hna van hmu ning law, zeitluk in dah a va nuamh hnga? Pathian thil sermi van le vawlei hi zeitluk in dah a va dawh ning a si hnga? Vansang zuan tik ah, Bawipa Pathian a tuahmi thil vialte hi zeitluk in dah khuaruahhar an va si chinchin hnga?" timi ruat bu in, Detroit lei ahcun kan zuang thluahmah!!!

Houston-Detroit karlak zuan lio (American Airlines)

-----------------------------------------------------------------------------------------------------

Chinchiah:

Atanglei hmanthlak hna hi, NASA Space Museum i ka thlakmi cheukhat an si.

Hi hi vancung an kainak a si,

Saturn Rocket a tanglei a si

Saturn Rocket dot khat le dot khat aa pehnak a si. Dot tam nawn a puak kho

'

A sau tuk le a lianh tuk caah a zapi tein a lang kho dih lo

A zapite in thlakmi a si i, a par cu a va hlat tuk caah a lang kho lo

A hram lei a dot khatnak a puak hmasatmi a si

Rocket le keimah hi kan i hlat ngai rih. Rocket a lianh hi Lai lei inn ngaw a si

Saturn Rocket a pungsan a si

Space Shuttle hi Boeing vanlawng in an phurh tawn

Boring vanlawng in an phurh lio hmanthlak a si