Friday, September 19, 2014

Kaladan Project le Laimi Kan Rian

Kaladan Project tiah a tawinak in ka tialmi hi, Kaladan Multi-modal Transit Transport Project (KMMTTP) tiah amin auh a si. Kaladan Project kong tial hlan ah, Laimi le Mizo ram ca lawng silo in, Bangladesh, India, Kawlram le adang Southeast Asia ram caah sipuazi thancho tertu project nganpi a si.

Cucaah, hi Kaladan tivapi hna kan rak ram ah a rak ummi hi, Mizo le Laimi ca ko ah a sunglawi khun. Pathian thluachuah ngan taktak a si. Vawlei semka in Lairam le Mizoram caah a um kho te lai tiah rak ruah lo mi, thiltha le thil lianngan tampi a chuak te lai. Tipi aa semnak ah a ummi ram kan simi hi, Lairam zong vawlei ramkip nih theihhngalhnak pakhat asi ve. Kaladan tiva ruang ah hin, hmailei ahcun ramdang khualtlawnnak (tourism) lei in Lairam zong nih tangka tampi a hmuhnak asi te lai. Cucaah hi tluk a sunglawimi tivapi kong hi, Laimi nih theihlo awk le sunhsak lo awk a tha lo.

Tipi (Kaladan) Tivapi

Tipi (Bawinu) hi, Kawl nih "Kaladan" tiah an ti. Cucu Mirang zong nih Kaladan tiah an ti ve. Hi tivapi hi, tiva lian ngai asi i, min tampi a ngei. India le Kawlram ramri ah a luangmi asi. Ram ram (2) pal in a luangmi tivapi asi caah, asunglawi ngaingaimi tivapi a si.


    Tipi aa thawknak Zinghmuh Tlang tupi dawh

Aa thawknak cu, Laiva asi. Laiva cu Zinghmuh Tlang in nitlaklei kap ah a luangmi tlangcung tiva fate a si. Aa thawknak hi rili in pe 8,412 a sang. Laikua rawn cu, Kawlram cozah nih an dil i, "Laikua Dil" tiah mi nih theih ngaimi tidil asi. Hi Laikua Dil hi hmunhma dawh taktak si i, zohphu ngaingaimi tidil asi. Laikua cu hlan deuh ah, biaknak lei tuklehpek cheukhat nih khua an rak tlak i, "Kan thi ti lai lo" ti tiang in an rak tinak hmun a si.


Tipi aa thawknak Laiva Tidil (Ref. Ramthlo.blospot.com)

Cu Laiva cu thlanglei ah a rak luan tikah, Timit an ti. Cun Hnaring lei i a va luan tikah, Bawinu an ti. Cun Thau hrawnghrang ahcun Tipi an ti. Mizo nih cun Tuipui an ti. Min phunphun in an auh. Thlanglei a va luan tikah, Kaladan tiah an auh. Kawl nih Kaladan tiah an timi hi, India ram in a rak lutmi tiva ah an rak ruah caah asi kho men.


               Timit tiva le Hakha-Thantlang Highway


         Timit, Nawi le Tita an i tonnak hmunhma

Acunmglei hmunhma hi, Kaladan tiva pi hram a thlaknak taktak Timit le Tita an i tonnak hmun a si. Orhlei in a luangmi hi Timit asi. Kehlei a kilka in a lutmi tivate khi Nawi asi. A sumlei deuh leikuang a donghnak pin deuh te ah khin, nitlaklei in Tita tiva a rak i fon. Cuka te cu Kaladan tivapi a hrampi aa thawknak, "Tiva tonnak" taktak cu asi.

Tipi aa thawknak, Timit, Tita le Nawi hrawng hi cu, Lairam ah aa dawh bikmi hmuhma pakhat asi. Pathian nih a ser tuk. Cucaah hika hmun hi, "Lairam Hollywood" tiah min ka sak. Kan Lairam caahcun Hollywood asi ko. Hika ah hin, hotel le nuamnak dawhdawh tuah i, tourist tangka hmuhnak ah kan hman khawh ding a biapi ngaingai.


Tipi Tiva Teng (tributaries) 

Laiva in a tlanglei deuh ah a rak luan tikah Timit tiah min sak asi. Timit cu Hakha-Thantlang highway thlang te ah, Tita he an i tong. Cuka cu Kaladan tivapi aa thawknak cem tiva hrampi cu an si. Hi hmanthlak in a thlanglei deuhvak te ah hin, Timit le Tita an i tong. Cu an i tonnak in a hna lei kap deuh te ah in, Nawi tivate zong nichuahlei in a rak in fon ve.

Hi Tipi i tiva teng lianbik hna cu, La-aw, Tio, Mat va, Chal va, Tuichang va, Kawrthingdeng va le Mi tivapi hna an si. Tio hi Tipi i tiva teng lian bik a si. Tipi hi, Timit le Tita an i tonnak in, thlanglei ah a luang. Cun nitlaklei ah aa kuai. Cun India-Burma ramri zulh in chaklei ah a luang than. Cun Bungtlang khua pawng ah, Tio he an i tong. Tio he an i tonnak ah tili lian taktak a um i, cucu lihel asi. Tih a nung ngaingaimi tili pakhat asi.

Cuka zawn in nitlaklei ah a luang than i, Muallianpi lonh ah, thlanglei ah a luang than. Darzo Kai thlang lei deuh ah, Mat tivapi hi nitlaklei in a van i fon ve. Cun ding tein a luang i, Kaletwa in Sittwer khualipi pawng ah Bengal Rili ah a va lut.

 
                            Tipi le Tio aa tonnak

Tio he an i ton hnu in, Tipi hi tiva lian ngai ah aa chuah. Darzo kai ahcun Tipi cu a lian ngaingai cang. Vokkuanglawng in kal khawhnak dengmang in a lian. Darzo Kai cu minung kalnak ca lawng hlei an donh. Tipi a vaang a kauh tuk caah, motor hlei donh ding a har. Vokkuanglawng pahnih an kemhmi nih, minung, thilri le motor zong a phurh hna. Tii a lianh tuk ahcun cucu hman khawh a si lo.

















         
Acunglei hmanthlak hi Darzo Kai a si. Hika ah hin voi tampi ka rak kal bal ve. Hmunhma a rem i, sipuazi zong a that ngainak hmun a si.


Darzo-kai. Kehlei kap hi Tipi khua asi. Vorhlei hi Darzo lei asi. Hika zawn hi, Hnahthial le Sangau karlak bus road kalnak asi. Darzo Kai hrawng cu, tlawr thing tampi an cinnak hmun a si.



       Darzo-kai i vokkuanglawng nih Tipi a tan lio

Darzo Kai in Tipi cu thlanglei ah ding ngai in a luang. Lai District le Mara District ramri in a luang. Lawngtlai le Saiha karlak jeep road ahcun zungzal hmunmi hlei a um lo. Vokkuanglawng pahnih an phirhmi nih motor le thilri a phurh hna.

Lawngtlai le Saiha Jeep road in a tlanglei deuh ah Lawngtlai-Saikha highway a um. Cu highway cung ummi, Kawlchaw khua ah hin hlei lianpi pakhat an donh. Hi hlei hi voi tam ngaite ka rak hrawn manh ve. Kan hrawn lio ahcun an lim deuhvak rih lo.


                   Tipi hlei (Kawlchaw khua)

Hi Kawlchaw thlanglei ah hin cun Tipi hi a kawr a va cep pah ngai cang. Tii zong a tam chin lengmang i, tiva thuk ngai ah aa chuah. Hmun tam nawn ahcun, lungpang karlak ah aa tenh i a luang. Hi lungpang pawl hi bom puah i khuai khawh ahcun, Tipi ah hin seh-hle pawl duhpaoh in an kal kho hnga tiah an ti tawn. Asiloah tivapi hi dil ahcun a chaklei hi tiilawng nganmi an kal kho lai ti a si.



               Tipi kam lungdar pawl (Chim Tuipui)


                          Tipi kam i lungdar pawl

Tipi cu Mizoram a pal dih hnu ah, Kawlram ah a lut than. Thlanglei ah ding tein a luang than i, Paletwa Peng a va phak tik ahcun, a lian tuk cang. Tilawng hmemi an kal kho cang. Shinlewa khua tiang hi, seh-hle an kai kho.  Paletwa khua hi, Laimi nih kan ngeihchun tilawng dinhnak a si. Hmailei Lairam caah "trade center" ah a tla te dingmi asi. Hi khua hi Rakhine miphun nih an tei tuk hna caah, nikhat khat ah Rakhine miphun ta ah a tla sual lai ti phan a um. Cucaah Laimi nih hi kan Paletwa khua te hi kan runven, uar le dirkamh a herh.


 Laimi nih kan ngeihchun tilawng dinhnak khua Paletwa

CBCUSA nih aa tinhmi ICBM riantuannk hi Laimi nih Pathian thawngtha kan phuannak rian nganbik asi i, hi Paletwa khua hi center ah a lakmi asi. CBCUSA riantuannak zong tha kan pek a herh. Hi Kakadan Project ah hin Paletwa hi biaknak, uknak, sipuazi le ralkap lei ca tiang in, hmunpi pakhat ah a tla te dingmi asi caah, chaklei Laimi zong nih hmunhma kan khuar a biapi tuk. Nihin ni ah inn 1,055 a um i, minung 9,034 an um ti a si. Hmailei ahcun, Laitlang nih tirawl eidin tambik kan cawknak ding khua pakhat ah a tla te dingmi khua asi.


                         (Ref. Googgle map)


   CBCUSA kan pa le cheukhat an va tlawn lio asi



Paletwa Tilawng dinhnak (Ref. CBCUSA pawl)



  Paletwa Market (Ref. www.kaladanmovement.org)

Tipi cu Paletwa le Arakan ramkulh a phak tik ahcun, Kaladan River tiah min an sak. Tipa lianpi ah aa chuah cang. Tilawng lianlian an kal kho. Sitwe khua kam ah rili ah va chuak. Hi Kaladan tivapi rili a va chuahnak ah hin, Sitwe Port (tilawng dinhnak) hmun cu a si.  Rili tilawng nganngak Sittwe tilawng dinhnak ahcun an i din kho cang. Kawlram tii ralkap (navy) sakhan zong Sittwe ah an um. Cucaah hi Kaladan Project hi, sipuazi ca lawng silo in, ralkap lei le politics lei zong ah a biapi taktakmi a si. Sittwe Port cu, India cozah nih a thar in a remh piak hna i, tilawng dinhnak tha tuk ah aa chuah cang.

Kaladan Tivapi ah aa dinmi Kawl cozah raltuknak tilawng


Kaladan Project 

Kaladan Project timi cu zeidah asi? Zeidah an i tinhmi asi? Zeidah a dotdot in an tuah lai?

India le Kawlram nih April 2, 2008 ah Kaladan Multi-Modal Transit Transport Project (KMMTTP) tiah min thang taktakmi project hi min an rak thut. Kaladan Multi-modal Transit Transport Project hi an ram ah harnak tampi a um caah cu harnak cu tliantlaiter khawhnak hnga ding caah, India cozah nih ruahnak a chuahmi asi.

Tinhmi cu:-(1) India ram rili tilawng dinhnak Kolkata le Kawlram tilawng dinhnak Sittwe tilawng dinhnak peh ding; (2) Sittwe in Paletwa tiang Tipi thuk deuh in tuah le kauh deuh ding; (3) Paletwa tilawng dinhnak a thar in sak ding; (4) Paletwa in Lawngtlai (Mizoram) tiang highway cawh i India nichuah chaklei ramkulh 7 chung ah fawi deuh in, pehtlaihnak tuah ding hi, India cozah tinhmi asi.

Hi nichuahlei ramkulh pa (7) hi rili he an i hlat tuk. Hi ram 7 nih thilri tambik an laknak cu Kolkota a si. Kolkota in Mizoram le Tripura Ramkulh te hna phaknak ding ahcun Bangladesh nih a kham caah, phihlik khengtlang vel in i vel i phak a hau. Cucaah caan, tangka tamtuk a thlei in a dih.

Atu Kolkota in Sittwe lei in kal ahcun a tlawm bik ah km 1,328 in lam a tawi deuh lai ti a si. Cucaah Kaladan Project hi an lim ahcun, India ram minung nih caan, tangka le buaibai ah tam tuk an miak ding asi. Cun hi ramkulh 7 hi, Bangladesh ram nih India ramlai he a chah dengmang hna. Kolkota in Assam le Mizoram lei kal duh tik ah, a bi tukmi Siliguri timi hmunhma te kha, tlanglawng nih a pal peng ahau.

Cuti vel cu a rak har tuk caah, India cozah nih hin Bangladesh hi, Chittagong Port hman i, cuticun Tripura le Mizoram lei in kalnak nawl hi a rak hal lengmang nain Bangladesh nih a rak duh hrimhrim lo. Cucaah, India nichuahlei ramkulh thilri phurhtlunhnak ding caah, Kaladan Project cu an tuahnak asi.

Hi nichuahchaklei ramkulh (7) hna cu-Tripura, Mizoram, Manipur,Meghalaya, Nagaland, Assam le Arunachal Pradesh timi ramkulh (7) hna hi rili he an i hlat tuk caah, hi ram hna thilri fawi deuh in phurhtlunh khawhnak caah aa tinhmi asi. Cun Kawlram-India cawkzawrhnak zong karhter deuh kha an i tinh.


 India Northeast Ramkulh le Bangladesh Map (www.bing.com)

Kaladan Tivapi hi, vawleicung ah kham lomi tivapi lianbik (5) nak a um. Adang tivapi 4 hna cu New Gunea ummi Fly, Mamberamo, Sepik le Russia ummi Pechora an si.  Pawngkam rungvengtu hna nih Kaladan project hi tampi an doh nain, India le Kawl cozah nih an duh lo i, million $500 project cu an suai. Hihi Kawlram le India ram pahnih karah thilri phurthluhnak le i cawkzawrhnak a kaiter lai tiah an ruah caah asi.

Hi project hi meng 178 tluk lawng a sau. Chhimtuipui le Lungleng tibantuk zong ah hydro electric power zong ser ding hi saduhthah chihmi ah aa tel. Atu lio ah tangka azapite in a dih dingmi ah ruahmi $214 hi Indian Ministry of External Affairs (MEA) nih an chuah lai.


                     Sittwe port an sak lio

Hi Kaladan Project hi dot (4) in a um. Cucu www.kaladanmovement.org ah tling tein hmuh khawh asi.

1.Million $120 dih in Sittwe Tilawng Dinhnak remh le ser ding. Hihi an dih cang (Inland Waterways Authority of India and ESAR Project Ltd.,) nih tuanvo an lak.

2. Sittwe in tlanglei km 160 ahlatnak Mizoram tiang tilawng tlun khawhnak in tuah ding le Paletwa Tilawng dinhnak remh ding (Inland Waterways Authority of

3. Km 130 a saumi Kaletwa in India-Burma ramri khua asimi MyeikWa/Lomasu khua tiang tilawng kalter ding (Kawlram construction company Max Myanmar Group of Companies nih tuanvo lak dawh in an ruah).

4, Dawt linak cu Laitlang khua Lomasu in km 100 hlatnak Lawngtlai khua tiang lane (2) ummi highway cawh ding. Cun Indian National Highway No.54 he peh ding. Mizoram ram le Lairam ramri Mizoram lei kap Zorinpui khua ah, Inaland Custom Station" ser ding an timh. Dawt linak hi, "the Ministry for Development of Northeast Region, the Mizoram State Public Works Department le ramchung contractor asimi Ram Dayal Sharma le ARSS-Atlanta nih tuanvo lak ding asi.


Kaladan Project caah Mizoram chung lampi cawh lio


Truck pahnih tlum in cawh ding in khan asi



Click to enlarge image KM2014-001.jpg
Click to enlarge image KM2014-001.jpg
Click to enlarge image KM2014-001.jpg
Click to enlarge image KM2014-001.jpg

Kolkata in Sittwe in Mozoram ramri tiang in kalnak


       Sittwe Tilawng dinhnak vokkunglawng pawl



                       Sittwe Tilawng dinhnak


Laimi Nih Zeidah Kan Miak Ve Lai?

Cu hlan ahcun, Yangon Division le Irrawaddy Division in a chuakmi ngapih, facang, rili thilchuak, cite le thil phunphun hi, Lami kan i hngatnak an si. Cu thil hna cu an chuahnak hmunhma in Yangon, Mandalay, Monywa, Kalaymyo le Gangaw in Lairam ah an rak phan. Lam a sau le a har caah Lairam an phak tikahcun an man afak tuk cang. Cucaah hi Kaladan Project aa lim tik ahcun, Rakhine ramkulh in rili thilchuak vialte, India le Bangladesh in thil chuak vialte fawi deuh in kan hmuh khawh ve cang lai.

Kaladan Project nih hi, Sittwe Tilawng dinhnak in aa thawk lai i, Paletwa tilawng dinhnak tiang an an remh dih lai. Tuan deuh ahcun Tipi hi kham i thuhter deuh le kauhter deuh i Mizoram ramri tiang tilawng luhter ding hi saduhthah a rak um. Atu tiang Project tu ahcunj, Paletwa in Kaladan tiva zulh in lamlian truck pahnih kal khomi lam cawh i, India ram Lawngtlai khua ah peh ding. Lawngtlai in Tripura ramkulh, Assam, Manipur, Nagaland, Arunachal Pradesh le Kawlram tiang in peh ding hi an saduhtha a si.


Paletwa Tilawng Dinhnak (Ref. Kaladan Movement)

Kaladan Project ah hin, Paletwa hi hmunlaili pakhat ah chiah asi lai. Laimi zong nih hi Project hi kan i hlawkpi khawhnak hnga ding caah, Paletwa-Matupi lampi pemh a rannak in pemh a herh. Matupi-Hakha lampi le Matupi-Mindat-Kanpalet mapi a rannak in pemh kan herh.

Cun Lawngtlai in Sangau-Saisihchuak-Thau-Thantlang-Hakha lampi zong hi project nih thathnemnak tampi a pek lai. Lawngtlai district zong hi Kaladan Project ruang ah a hninh bak in an i hnin. Heh tiah tan an la i hram an khuar hna. Hi project nih rang ngai in kan ram ah thlennak a chuahpi te lai caah, Lairam zong rak i timhlamh chung ve kan herh. Chimtuipui le Lungleng hrawnghrang zongah Tipi ah hydro electric tuah ding hi ruah pah asi caah, hihi an tuah ahcun Mizoram tampi thanchonak a chuahpi te lai.

Hi bantuk asi caah, Hakha khua hi hmunlaili ah kan hman khawh ding abiapi tuk. Tuluk, Thailand, Kawlram, Bangladesh le India ram thilri phunkip aa tonnak hmun ah a tla kho ve. Cucaah Hakha khua hi, "International Trade Center" ser ding in Laimi nih kan i zuam a herh. Cucu a can khawhnak ding caah, hi Kaladan Project hi Laimi nih kan fian le hman khawh a herh.


Kolkota le India Northeast States pawl hi tii le tlanglei hitin aa peh lai.

Zohchunhmi

1. www.bing.com
2. www.panoramio.com
3. www.google.com
4. www.facebook.com "Mizoram"
5. www.kaladanmovement.org

No comments:

Post a Comment

Hmurhuh Huh Lo Ruangah February Ahcun 500,000 An Thi Kho

Covid-19 zawtnak U.S a phanh ka tein CDC doctors le scientists le NIAID (National Institute of Allergy and Infectious Diseases) director Dr....