Laimi le Kan LEI

"Lei" tiah ka ti tikah, kan kaa chung ah a ummi kan "lei" hi ka chim duhmi asi. Mirang nih "tongue" an ti.

Lei nih hin, tuanvo lianbik a tuanmi rian pahnih a um.

1. Pakhatnak cu thawtnam theihnak asi. Lei cu thil a thawknak (athum, a-al, athak, akha, a thur, akik, alum, asa tibantuk) a theitu asi. Lei um lo ahcun hi vialte hi kan thei hnga lo i, zei kan eimi hmanh thawtnak kan thei hnga lo. Cucu lei nih tuanvo lianbik pakhat a lakmi asi.

2. Lei nih pahnihnak tuanvo a lakmi cu, "holh le awchuah" asi. Dang, hmur zong an biapit tuk bu ah, holh ahcun "lei" hi a biapi tuk. Lei a cawlcangh ning hawih in, aw dawh le dawh lo hi an chuak. Lei a cawlcangh ning hawih in, minung kan aw hi, aa ngerhnguai ve. Lei chiah ning le cawlcangh ning hawih in aw hi an i thleng kho i, an i dang kho. Lei um lo ahcun aw hi a niam le sang, a kua le kualo, aw-nem le aw-ro a um kho hnga lo. Cucaah holhnak ah "lei" hi a biapi taktakmi thil asi.

Kawlram ka um lio ah, Kawlram miphun kip he kan i lawm. Kawl, Kachin, Kaya, Mon, Rakhine, Shan, Lahu, Lisu, Tuluk, Kala le Naka timi he kan rak i kawm hna. Laiholh an ka hal i, ka rak chimh tawn hna. Kei zong nih an holh ka rak cawn ve tawn.

An holh an ka chimh tikah zaa zah zaa cun dik tein ka chim thiam tawn lo nain, atam deuh cu naih ngai in ka rak chim khawh peng. Asinain Lai holh ka chimh tik hna ah, a aw an chuah kho bak lo. An aw a pai lawng silo in, an lei a cawlcang kho lo. Lai holh an chim tikah, an aat lawng si lo in, an lei le dang a si kho bak lo.

USA ah ka than. Mirang, Minak le Spanish le miphun dang kan ton ballo mi Korea, Philippino, Thailand, Vietnam, Laosian le miphun dang tamtuk kan ton hna. Abik in Mirang kan ton khun hna. Lai holh kan chimh tik hna ah. a aw an chuah kho bak lo. Korea le Asian dang nih cun an chuah khawh deuh. Mirang le Minak nih cun an ti kho bak lo.

Laimi tu cu abuaktlak in Kawl holh, Mizo holh, Mirang holh hi kan chim khawh ngai. Kan aw a pai hmanh ah, theih khawh ding in kan chuah khawh peng. Upa kan si hnu zongah Kawl holh le Mirang holh hna hi kan holh kho ngai ko. A aw kan chuah khawh ngai.

Asinain Kawl, Kala, Minak le Mirang upa asi cangmi han nih Lai holh hi aw an chuah kho bak lo.

Cu thil sining ka ruah lengmang ah, Laimi hi kan "lei le dang" a rak tha taktak tiah ka ruah. Miphunpi asimi Mirang, Minak, Spanish, Tuluk, Kala le Kawl nak in a let tam tuk in kan "lei" hi a rak tha deuh timi kha, USA ka phak hnu ah ka theih fianmi asi. Cucaah Pathian nih Lai miphun hi, phun dang tein a rak kan ser ko. Phun dang tein "laksawng le thluachuah" a kan pek ko timi ka hmuh. Kan "lei" hi, miphun dang "lei" nih a tluk bak lo.

"Nihin ni vawleicung miphun kip ka hmuh tonmi hna chung ah, Laimi hi "lei" a tha bik kan si"  tiah ka ruah. Lairam pawng ummi kan miphun hawi asimi, "Mizo le Manipur le Naga miphun nakin Laimi kan "lei" hi a tha deuh timi ka hmuh. Cucu ka khuaruah a har ngaingaimi asi.

Zeiruang ah dah Laimi hi hi tluk in kan "lei" a that hnga timi ka ruat than. Chin timi miphun chung zongah, Tiddim, Asho, Cho timi miphun tengnge hna nakin, Lai aa timi miphun hi kan lei a tha deuh khun. Tahchunhnak ah, Tiddim hna khi "ar" timi le zeidang bia tete an lei nih a aw a chuah khawh lomi tampi a um. Cucaah Laimi kan "lei" hi a tha khun i, zeiruang dah a that khun hnga timi cu a ruang ka thei kho lo.

Laimi pakhat nih a timi cu "lung le thing kar ah a luangmi tlangcung kokek tii kan din ruang ah asi" a ti. Cucu si dawh asi lem lo. Zeicatiah vawleicung mi vialte hi, hlan ah lung le thing karlak luangmi tii a ding ciomi an si ko hna. Nihin ni zongah tii an thianh caah a si ko. Lung le thing kar luang tii an ding peng ko hna. Dur chung i aa rawn zongah lung le thing kar tii thiamthiam an si. Cucaah tii le lei hi pehtlaihnak ngeih dawh an si lo.

Kei ka ruahmi cu, "Pathian nih phun dang tein a kan ser ve ko. Miphun dang nih an ngeihlomi lei tha te a kan ser piak" tiah ka ruah. Kan cikor in, pipu chan in "lei" tha te a kan pek ko. "Vahla thlirh" an rak hman lio ah, an aw a rak that khawh ning le duh a rak nun khawh ning te hna zong, zoh tik ah, pipu chan in kan cikor hrimhrim in "lei" tha mi miphun kan si.

Kan "lei" a that caah, Mizo hla, Kawl hla, Mirang hla zong Laimi mino nih fawi tuk in duhpaoh in an sak khawhnak zong asi. An no ruang lawng ah silo in an lei nih a cawn aa fawih caah asi. Upa zong nih kan sak khawh ngaingai ko hna.

Cucaah abuaktlak in tuak tikah, "Vawleicung pumpi ah Laimi hi lei tha bik miphun pakhat kan si" tiah ka ruah. Thil cawn zong kan i rak i fawih tuk. Cucu kan "lei" a that caah asi. Miphun dang he epchun tikah, thil thiam le thil cawn kan i foih deuh ngaingai.

USA ka phak hnu ah, Mirang tampi he kan i kom. Cu hnu in Lai-lei a that hi ka fiang khun. Mirang ka hawi le nih, Lai biaholh hi an ka hal tawn. Minung min, thil min zong an ka hal tawn. Laimi cu, Mirang min le Mirang biafang zei bantuk min asi zongah auh le theih kan i foih ngai. An aw zong kan chuah khawh ngaingai. Mirang he kan i komh hnu in, Mirang he epchun tikah, Mirang miphun nakin Lai miphun hi kan "lei" a let tam tuk in a tha deuh timi ka hmuh.

Tahchunhnak ah, Mirang nih a tanglei Laimi le biafang phun hi, "a aw" an chuah kho bak lo. Upa ngakchia thlulo in an chuah kho lo. Atanglei cafang fonh phun hi pakhat hmanh an "lei" nih a chuah kho lo.

"Tl, Ti, Thi, Aw, Chaw, Cha, Ua, Ng"

Tahchunhnak ah atanglei min le biafang hna hi zeiti hmanh in an lei nih aw a chuah kho lo. An lei aa mer kho lo.

1. Tlang hi an chim tik le tial tik zong ah, "Klang" (Ka-lang) an ti.

2. Tluang hi "Ta-luang" asilole "Tha-luang" ti bak in aw an chuah.

3. Ngun hi cu an chuah kho lo lawlaw. "Kun" "noon" "ka-ngun" tibak in an chuah. An lei le dang ah zei ti hmanh in a aw a chuak kho lo.

4. Cung "hi zeiti chimh zong ah an chuah kho lo. "Kang" an ti peng.

5. "Aw" aa fonhmi thil min paoh an chim kho lo. Bawi, Cawi, Mawi, Mawng, Awi ti phun hi, an chuah kho bak lo. Tahchunhnak ah Bawi, Cawi, Mawi, Mawng, Awi, ti pawl hi a ti an ti kho lo. A aw an chuah tikah, "Bawi" cu "Ba-ui" tiah an ti. Cawi cu "Kha-ui" an ti. Zei kan chimh hna zongah a ngah lo. Mawi cu "Ma-ui" an ti. "Awi" zong hi awchuah an i harh tuk.

6. "Ua" phun fonhmi biafang zong aw an chuah kho lo. "Rual" tibantuk hi, "Ra-ul" ti in aw an chuah. Cun "Duh" timi zong "Dah" tiah an chuah. "Doo" ti phun zong in an chuah kho tuk lo.

7. "Ti" phun zong hi an chim kho lo. Tahchunhnak ah, "Tial Hu" timi "Tri-al hoo" ti phun in aw an chuah. A theih a har ngaite.

8. Thlan-tlang timi hna hi an chuah kho bak lo. Cucaah The Chin Hills Vol-1&2 cauk tialtu Bertram S. Carey le H.N. Tuck zong nih ca an rak tial tikah, Thlan-tlang cu "Klang Klang" ti bak in an rak tial. "Tlang" timi paoh cu, "Klang" an rak ti. "Th" in fonhmi min paoh cu, "T" lawng in an rak tial khawh. An hna zong nih a rak thei kho lo.

9. "Thi" in aa fonhmi zong an chim thiam lo. Tahchunhnak, "Thiang, thianh, tthiang" ti phun hi, aw an chuah kho lo.

Hi acunglei cu Minung min lawng asi caah a fawi bik an si nain, hi hmanh hi aw an chuah khawh hna lo caah, Lai holh taktak aw chuah hi an lei ah an i harh taktak ko.

Mirang lawng si lo in, Kala le Kawl le Minak zong nih Lai holh hi an rak i harh taktak. Mizo hmanh nih an i harh ngaingai.

Cucaah Laimi hi miphun fate hmanh si u sih law, Pathian nih sullam ngei le man ngei taktak in a rak kan sermi miphun kan si. Sinak tling khitkhet te ngei in a rak sermi le thluachuah sang taktak pekmi miphun kan si. Laimi nih "LEI" tha taktak kan rak i ngeihmi hi, kan miphun dihlak nih, i lawmh awk le lunghmuih awk ngaingai thil pakhat asi.