Asinain, ngaktah hna min hmang le sining hmang in sipuazi le pawcawmnak phun in, ngaktah cawm cu Pathian duhmi asilo kho men. Buddha bata ca zong ah, Buddha cawnpiaknak asi ve lo. Cucaah sipuazi caah ngaktah cawm cu, thil thalo asi. Ngaktah an paw a khim hmanh ah, a chungmuru thil sining a dik lo.
Kawlram cu socialist uknak le ralkap uknak nih kum 50 renglo a kan uk i, kan si a rak faak tuk. Hi kum vialte chung hi ramdang tourist zong kan ram ah luhter a rak senh hna lo. Nihin ni ahcun kan ram aa ong cang i, tourist zong duhpaoh in an lut ve cang. A chia he a tha he. Pathian a duh taktakmi le a sual taktakmi zong an lut ve hna. Tourist a phunphun an lut.
Culak ah tourist pakhat cu "ngaktah tourist" an si. Kawlram an kalnak hmun kip ah, ngaktah cawmnak inn i va kal i, va bawmhchanh kha an i tinhmi asi. Cu tourist bawmhnak le adang ramdang bawmhnak hmuhnak ding caah, Kawlram ah ngaktah cawmnak inn hi tam tuk a chuak i, paleng keuh in an keu ti asi. Acheu ngaktah cawmnak cu Krihfa nih an tuah i, a cheu cu Buddha bata nih an tuah hna.
Krihfami nih an tuahmi ngaktah cawmnak hna hi, sipuazi in an tuahmi a um sual lai ti phan a um tuk. Zeicatiah ngaktah taktak si tung lo in, ngaktah ah ser riangmang i sipuazi bantuk in ngaktak cawmnak tuah cu, titsa caah cun thatnak a um hmanh ah, Pathian mithmuh ah a hman kho lo.
Oliver Holmes nih a tialmi ca zoh tik ah, Kawlram ngaktah cawmnak inn i a ummi ngaktah tampi cu "ngaktah taktak an si lai lo" timi a fiang. Oliver Holmes nih a tialmi ah, hitin a tial. UNICEF chimnak ah, Kawlram ah cozah ah hmatpung tinmi ngaktah 17,322 an um i, cu chung ah 27% lawnglawng hi, ngaktah taktak cu an si tiah a ti.
"Of the 17,322 children at registered orphanages in Myanmar, only 27% are actual orphans, Unicef found. It fears that the growth of orphanage tourism could separate many more minors from their families."
Acheu ngakchia cu ngaktah taktak siloin harsat ruangah an va lakmi hna an si. Acheu cu chungkhar sinak in siaherh an simi ruang le Yangon tibantuk ah dirhmun tha deuh hmuhnak ding caah lakmi an si tiah an ti. Acheu cu sianginn zong kaiter lem lo in, riantuan an za lo nain rian hna an tuanter hna ti asi. Ngakchia tampi cu aphunphun in hleithawi an tong i, lungthin in harsaknak tampi an tuar ti asi. Paw a khim hmanh ah, "ngaktah kan si" timi min hmang in, tourist he va ton lengmang zong cu, ngakchia caah ningzah zong an tuar ti asi. An psychology a rawk kho.
Tourism le ngaktah cawknak zong hi aa pehtlai ngaingai cang i, Kawlram zong hi ralrin ngai kan herh. Ramdang tourist hna khi, Kawlram i ngaktah zoh hna ah an rak tlawn peng ding khi, Kawlram mi nih kan duh awk le i timh awk asi lo. Zeicatiah "Ngakchhia hi, tourist nih nuamsul phun in va zoh dingah hman ding an si lo."
Kawlram ralkap cozah, abik in Gen. Khin Ngunt chan ah, "Visit Myanmar Year 1996" ti in tourist sawilemnak an rak tuah. Cu i lung a faak tukmi cu, "Padaung miphun le a dang tai-zintha miphun pawl hna zong, tourist zoh nuam ding ah an rak piahmi hna kha, zoo bantuk asi." Sipuazi mit in zoh ahcun thiltha alo nain fimnak le psychology mit in zoh ahcun, minung kha saram bantuk ceu, zoh-nuam ceu ah a kan ser i a pawi taktak." Atanglei hmanthlak bantuk in, ngakchia hi tourist pawl caah, nuamsul i hmanthlak ding, saram bantuk in zohnuam le tuanbia chimnuam ah ser ding an si lo. Hi bantuk ah kan fale tel ding khi ruah khawh asi lo.
 |
| Padung ngakchia (www.tourismconcem.org.uk) |
Cambodia zong hi, ngaktah cawmnak zoh duh ah a tlawngmi tourist tam tuk an um. Tourist nih ngaktah zoh kha, an caah thil phundang (htu-san) asi caah, an kal duh ngai. Cucaah Cambodia mi tampi nih, ngaktah cawmnak kha sipuazi ca bantuk in an hman. Tha tein a zohkhenhmi hna an um i, a cheu cu tha tein an zohkhenh hna lo ti asi. Tourist an rat caan lawngah tha tein an zoh hna ti asi. Acheu cu ramdang ah cawmtu nih an rak lak hna i an i kalpi hna. Cucaah an tuabia a chia tuk cang i, 2014 ah UNICEF in tuanvo ngeimi upa pawl zong Cambodia an va zoh. Kum 15 chung ah ngaktah cawmnak an tuahmi ruangah Cambodia tourism sipuazi zong buainak nganpi a chuahpi. Ngaktah cawmnak nih thiltha a chuahpinak a um bantuk in, chiatnak zong tamtuk a chuahpi chih ti asi.
UNICEF nih an tuaknak ah, Cambodia ah tourist kalnak deuhnak area he aa naihnak paoh ah, tourist a phanmi 75% an karh tik ah ngaktah milu 75% an karh ve ti asi. Chim duhmi cu, tourist nih an hlutmi tangka, eidin, thilri, cauk le zeikip tiang hmuhnak ding caah, ngaktah cawm kha siapuazi in ah an hman tinak asi. Cu thil nih Camboadia i tourism riantuannak hi tampi a hrawh i, tourist pawl Camboadia an luhnak hotel le airport kip ah, tourist pawl rel ding ca an tialmi cu, hitin asi:-
"Ngaktah cawmnak inn ah leng hlah u"
Cambodia le Kawlcam cu, kan ram uknak, nunphung, biaknak le miphun zong kan i lawh ngai caah, Cambodia sining zohchunh in Kawlram zongah khuaruah le tuaktan chung a herh. Tourist tam deuh an phanh paoh ah ngaktah hna kan karh ve sual ahcun, Cambodia bantuk ah kan i chuah sual lai ti phan aum.
Yangon airpor hna ah, "Tourist pawl ngaktah cawmnak inn ah len lo ding" ti maw asiloah Tourist pawl Chin State nan kal tikah ngaktah cawmnak inn ah kal lo ding" ti phun hna kan phanh lo ding a biapi tuk. Rakrin kan herh. Kan sifahnak le santlaihlonak hi, "sipuazi ah kan hman ahcun, kan Kawlram miphun zeitikhmanh ah kan thangcho kho lai lo."
 |
| Cambodia ngaktah pakhat (Rf. www.eturbonews.com) |
Oliver Holmes nih atialmi ah, Christian pastor pakhat sinah ka va leng i, amah nih a kan chimhmi cu ngaktah cawmnak hi kum 18 ka tuah cang. Kawlram hmun kip in ngaktah ka khawmh hna ati. Innchung ah ka va lut i, thilri cu a pawn in aa pawng. Thing in rawlchumhnak tappi pakhat te, zunput pakhatte, khan fate pakhat chungah ngakchia 16 an it; tourist nih tangka tam ngaite an pek hna; thilri, eidin an pek hna. Facang tun zong tam ngaite an pek hna i, tuangah an hrilh ko hna" tiah a ti. Hi pastor hi Lai asi le miphun dang asi a chim lo.
Bible ah Pathian nih ngaktah zohkhenh ding le dirkamh ding a kan fial. James nih a kan cawnpiakmi cu, "Pathian kan Pa nih, a cohlanmi a thiang le sawisel awk umlomi biaknak cu, ngaktah le nuhmei hna an harsatnak ah zohkhenh khi asi" tiah ati (James 1:27). Exodus nih "Ngaktah le nuhmei kha na serhsai hna lai lo" (Ex. 22:22) tiah kilvennak a kan chimh rih. Isaiah nih cun, thil ding ah a chiahmi cu, "ngaktah le nuhmei dirkamh hi asi" (Is. 1:17). Cathiang nih ngaktah zohkhenhnak hi tha a pek taktak i, biapi ah kan chiah zong a herh. Ngaktah dawt, cawm le zohkhenh cu a herhmi asi i, cawmtu ngeilo le zohkhenhtu ngeilo mi hna, lungthin thiang taktak tein, an mah ngaktah zawnruahnak bak in tuahmi cu thiltha asi.
Asinain mah pumcawmnak, amiak ruah le sipuazi phun in tuak i pawcawmnak caah an ngaktah sinak kha zuar ding asi lo. Ngaktah asilomi kha ngaktah an si tiin an min le sining zong zuar ding asi lo. Cucu minung man ngeihnak buar piak asi. An paw kan cawm hna, thiltha pei kan tuah ko cu" ti zong in mah le mah thian i cheh ding asi lo. Thil tha kan tuah piakmi hna asi hmanh ah, an sining kan zuar lo ding a herh. An sining (identity) kan zuar hna ahcun, an tuanbia a chia lai i, an upat tikah ruahnak chia ngeih khawh asi. Ngaktah hna sining le thinlung cawisan a biapi tuk. Tourist hna kan zohtermi nih cun an sining le thinlung a cawisang kho hna lai lo. Cun ngaktah cawmnak tuah tik zongah, asi khawh zinpan ahcun, hmuhmi tangka te in zunput, ihzaunak, an sianginn kainak, an ngandamnak biapi taktak ah chia in, sersiam piak zong a biapi tukmi asi fawn. Tourist sin in phaisa le laksawnglawng cohlan lengmang i, an thuttonak le ihzaunak zong zei hmanh khan piak lo in, ningcang lo taktak chiah zong thil diklo asi.
Cucaah zeibantuk miphun kan si hmanh ah, "Krihfa asimi paohpaoh nih kan tuahmi le tuanmi rian hi Bawipa hmai ah dotla asi hnga maw?" timi ruat bu tein riantuan a herh. Tourist sin phaisa hmuhnak le sipuazi bantuk in ngaktah cawmnak hna kan tuah sual ahcun, Pathian hmai ah zeidah kan lawh lai timi khi, mahte nih i tuaktan cio ding a herh. Cupinah Kawlram cozah zong a thang kan chiatter sual lai maw? Buddha bata pawl nih teh zeitindah a kan hmuh lai? timi zong ruat bu tein ngaktah cawmnak hi tuah ah a tha ding asi.
Kawlram i tourist an rat tikah, tiram, khua hna tlawn ruah i rat lo i, "Ngaktah hawng zoh ruah hna an rat ahcun, Ngaktah Tourism ah kan kalter sual lai?" timi phan a um i, Kawlram mi vialte nih ralrin a herh.
------------------------
Chinchiah
1. Oliver Holmes, Dala, Myanmar nih a tialmi, "Orphanage tourism: Fears of child expploitation boom as Myanmar opens up" timi capar chung zoh chin in tialmi capar asi.
https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/orphanage-tourism-fears-of-child-exploitation-boom-as-myanmar-opens-up
2. Cambodia ah Ngaktah sin ah tourist len lo nak kong fiang tein an tialmi tampi a um i, a tanglei website ah pakhat rel khawh asi. Interview an tuahnak asi. Atlangpi cu "Why you should avoid orphanage visit in Cambodia" ti asi.
http://grantourismotravels.com/2014/06/17/why-you-should-avoid-orphanage-visits-in-cambodia/
No comments:
Post a Comment