Krihfa Chungkhar le Tangka Hman Ningcang

Krihfa innchungkhar hi a ngandammi le a ngandamlomi innchungkhar ti in phun (2) kan then khawh. Ngandammi Krihfa chungkhar kan si khawhnak ding caah, "taksa, thinlung, thlarau" in dam kan herh. Hi thil pathum hi aa then khomi an si lo. 

Hi lakah a biapi cemmi cu 'thlarau" in ngandam asi. Cu thalrau ngandamnak ahcun, "Pathian kan zumhning a hman a herh. Bible kan pawm ning a hman a herh. Jesuh cawnpiaknak kan zumh le atak in nunpi a herh." cu lawng ahcun thlarau ngandamnak tling a um kho. 

Cu 'thlarau" a ngan a dam ahcun "thinlung" ngandamnak a chuak. Thlarau ngandammi nih cun Pathian le Jesuh bochan in nun asi caah, "Nunzia thiamnak, lawmhnak, daihnak, mi pawmhlawm khawhnak, innkhawhnak, lungsinak hnangamnak le thlarau laksawng phun tampi ngeih asi." Cu bantuk ngeih ahcun "vawlei hi tei asi ko cang." Lungretheihnak a um kho ti lo. Pathian le Jesuh bia bochan nakin nun hnu ahcun, "lungthin" damnak a chuak. 

Thlarau le thinlung a dam ahcun a donghnak ah "taksa damnak" a chuak. "Thlarau le thinlung" a damlomi hna an nunnak ah, thil pawi bikmi cu hihi an si:-

"Duhfahnak, hakkauhnak, tangka duhnak, thilri ram tuknak, eidin ram tuknak, tangka hman tuknak, leiba ngamh tuknak, dinglo in tangka hmuh duhnak, lih in tangka kawlnak..." hna an chuak. 

Bible Nih Tangka Kong Zeidah Achim?

Krihfami tampi nih bible kong ah hihi ruahta hmasat a herh:- 

1.       Pathian nih hin a ka thanchoter lai i a ka rumter lai maw?

2.      Pathian rian an tuan cuahmah ko nain, zeicadah micheu hi tangka ah harnak le buainak an ton?

3.      Leiba ngeihnak le sifahnak chung in luatnak ding caah Pathian nih ka thlacamnak hi a ka let ne lo maw?

4.      Pathian nih hin kan rumter lai tiah a ka tinak aum maw?

5. Atanglei Bible Cang hna ah hin Bible nih tangka kong a kan cawnpiak.

(a) Hebrew 13:5
(b) 1 Tim 6:9,10
(c)  Matthew 6:24; Luke 16:13
(d) Phhungchimtu 5:10; 10:19
(e) Phungthlukbia 22:7
(f)  Phungthlukbia 13:22
(g) Phungthukbia 21:20

Bible ah tangka timi biafang hi voi 140 a lang. Sui, ngun, dar tibantuk hna zong tangka can ah an rak hman tawn caah, cu bantuk hna rel chih ahcun voi tamtuk a lang. Cucaah Bible nih hin Pathian thluachuahnak, tangka le hi vawlei thilri kongkau hi kan zumhnak ca le chungkhar caah biapi tuk ah a rak chiah timi hmuh khawh asi.

Hlanlio Zumhnak

Biakam Hlun le Jesuh chan tiang ah “Vawlei chawva, thilri le sithatnak vialte hi Pathian duhning nun ca le Pathian nih thluachuah caah asi” tiah an zumh. Sifah le harnak vialte kha Pathian nih hmai a hawih hna lo caah le thluachuah pek lo ah an ruah. Tu chan zongah “Prosperity Theology” timi “Pathian kan zumh ahcun kan tluang lai? Kan rum lai?” timi cawnpiaknak hi  atam ngaingai.

Asinain Bible nih hin rumnak kongah, atanglei bantuk tu a kan cawnpiak. 

(a) Krihfa nan si ruangah nan rum lai timi a kan cawn piak lo.

(b) Jesuh zong nih “Nan ka zumh ahcun nan rum lai? Thluachuah nan hmu lai” timi ka khat a chim lo. “Hremnak tu nan ing lai? Zulh a ka duhmi cu a vailamtah tung aa put mi asi awk asi” titu a kan cawnpiak.

(c) Pianthar ruangah nan rum lai timi bible nih a kan cawnpiak lo. 

(d) Pastor, Evangelis le Pathian riantuantu si ruangah a rum lai timi bible ah a um lo.

(e) Bible nih hin, tangka duh tuk a thatlonak le vawlei chawva, thilri duh tuk a thatlonak lawng a kan cawn piak deuh.

*Cucaah vawlei kan um chung ahcun, Krihfa si ruangah rum le thancho asi lo. Pathian zumh ruangah rum le thancho asi lo timi fian a herh. Pathian a zumlomi le Jesuh a zumlomi zong an rum i an thangcho ko hna. 

Chungkhar Damnak Ding Caah?

Chungkhar ngandamnak ding caah kan khuaruah ning le nunning thlen aherh. Remh a herh. Nun zia hi a biapi tuk. Lungput le nunzia a ngan a dam ahcun, nuning a ngan a dam kho. 

Chungkhar ngandamnak ding caah, kan umnak ram nunphung, lungput, nunning le sining kha theihthiam le ralrin awk asimi cu ralrin ding asi. USA ah chungkhar tambik an ngandamlonak cu atanglei bantuk ruangah an si:-

1. Materialism: America kan umnak ram hi Materialism timi thilri duhtuknak ram ah kan um. Cucu nai ralrin taktak ahau. Thilri duh tuk hi sualnak pakhat asi. Tahchunhnak ah, Philippines ram ah awkhlawh minung thawng tam tuk an um lio ah, Philippines President nupi Emelda Marcos nih cun danh cawklomi kedanh tuah 3,000 a ngeih. Cu bantuk thilri ram tuk hi, sual pakhat asi.

*Chungkhar ngandamnak ding caah “Thilri duh tukmi chungkhar silo a herh.”

2. Leiba (Debt)

American minung hi materialism ah rap fawih in an i fawih cang. Leiba an ngamh tuk. Cucu sual phun khat asi. Leiba ruangah, chungkhar an buai; nuva an i si; an i then; piahtana chim cawk lo a chuak. Chungkhar kuainak, tazacuainak, mahthahnak, mithah lainawnnak tiang a chuak. Zeitluk in dah US minung leiba an ngeih timi zoh tuah u sih:-

(a) 2015 ah USA chungkhar kip nih abuaktlak in leiba $132,086 an ngei.

(b)  Cu chungah Credit card leiba lawng hi $15,310 asi.

(c)   Kum khat ah a karh tuak tikah a tlawmbik ah $6,600 as. Chungkhar income I 9% asi tiah cozah nih an tuak.

(d)  Mi pakhat nih dollars 2000 cu 19.5% a karh in a cawi hnga. Thla khat ah $75 lawng pek ding a si nain $32.50 hi a karh man a si. Dollar thong sarih na cawi i thla fatin a niamcem pek ding lawng na pek peng ahcun a dihlak na va pek te ding cu dollar thong 20 a si te lai. Inn ting hnih man kha 7.25% a karh in na cawk. Thong 20 down payment na pek. A tangmi 180,000 kha kum sawmthum chung na cham ahcun na pekmi dihlak cu 442,000 a si te lai (Randy Alcorn).

Leiba Ruang Ah Zei Dah Achuak?

Leiba ruangah miphun kip caah, rawhralnak tampi a chuak. Nuva tang thennak in, chungkhar kuainak in, company rawknak in, thawngtlak, dantat le mahthahnak (suicide) tiang a chuak. Thil sining an hlathlai tikah a tanglei thil hna hi an chuak khun

(a) Leiba ruangah mi 50,000 lengmang kum fatin thong an tla. 
(b) Nu le va tamtuk lengluang an i then. 
(c) A karh in biakinn a cawmi khrihfabu tampi an rawk. 
(d) Inn le motor tam tuk an chuh than hna.
(e) Siangngakchia tam tuk cu sianginn leiba ruangah an nun chung an si a fak thai.
(f) Chungkhar tam tuk vaivuanhnak le rawhralnak an phan.


Zeidah Tuah Ding Asi? 

Chungkhar ngandamnak ding caah, kan nunning (lifestyle) a biapi taktak. Khuaruah le tuaktan thiam a herh. Tangka ah a ngan a dammi kan si khawh nak ding caah, hitin kan nun a herh:-

1. Hmuhmi tangka nak tam hman lo a herh. Kan hmuhmi chung in kan i zaatnak in zeitindah kan hman lai timi ruah le tuaktan thiam a herh. 

2. Tangka Hman ah Zung Vuar Lo ding asi. Hmuh thiamnak in hman thiam a herh deuh. Hmuh an thiam ko nain, hman an thiam lo ruangah, USA ah "bankruptcy" a phanmi-minung minthang a thawng in an um. Mike Tyson te hna, Michael Jackson te hna le Hollywood Actor le actress tampi an lo ko hna.

3. "Kan kawl ve lai, kan hman ve lai" timi ruahnak hi a dik lo. Zeicatiah kan nun paoh ahcun kan hmang lai timi a fiang nain, kan hmuh than lai timi a fiang lo. Hmuh lo khawh asi. 

4. Semrel le zungvuar lo aherh. Asinain tongte semrel in semrel cu hruh pakhat asi. Mifimmi cu ningcang lo in thil an hmang bal lo. An hman tikah sullam ngei tein an hmang. Semrel caan an thei i, hman caan an thei. Cucu "budget" suai thiam bia asi. 

Semrel hi sikhiarh he aa khat lo. Sikhiarmi cu vawleicung ah sifak bik an si. Semrel timi cu, thil a siloning tiang hmang lo in ralring tein hman tinak asi ko. Semrel ruangah mei van sian lo tiang hna um lo ding asi. Aherhnak ah van ding. 

Tii, mei le gas hman zia thiam a hau. Duh paoh in na hman ahcun na tangka cu aa zuk ziahmah ko lai. Na theih setsailo tein an lo dih ko lai (Kan mah chungkhar kongah nai ah tii ah $401 a chuak. Thla 3 in phawt tikah thla khat ah $133.66 asi. Mei ah $200 asi. Gas sh 36 asi. Azapite fonh tikah $369.66 adih cang. Hi zawn ah tii tlawm deuh te hman, mei tlawm deuh te hman, tisa hman te hna thumh deuh vak ahcun tampi a man aa dang kho cang.

     5. Priority tuah thiam a hau. Cucu "Thil a biapimi thim thiamnak" ti asi. Minung tampi cu, "Duhmi le Herhmi" kan then thiam tawn lo. Cu thil nih chungkhar ngandamlonak a chuahter.
      Mirang nih "   Want Vs. Need" tiah an ti.

     Hi principale hi kan fian a herh. Chungkhar ah duhmi le herhmi a tam tuk. Chungkhar caah a tha dingmi tuah ding a tam tuk. Asinain kan duhmi (want) tu kha tuah lo in, kan herhmi (need) tu kha tuah a herh. Want kha tam deuh na tuah ahcun need na tuah kho ti lai lo.

          Tahchunhnak ah, Innchungkhar caah todan le TV maw abiapi deuh? Tisa um aa rawkmi remh dah? Innchungkhar tamhmawih maw abiapi deuh rawlchumhnak Stove aa rawkmi remh dah? 

                     Need (herhmi) zong aphun a tam tuk. Cu vialte na tuah khawh lo tikah “need” chung zongah ah khan zeidah tuah hmasat ding? Zeidah a biapi deuh timi “priotize” tuah thiam a herh. Tahchunhnak ah, khuasik asi i, cu liio ah na TV a rawk. Computer a rawk. Motor a rawk. Na tisapung a rawk. Remh viar an hau. Zeidah na remh hmasat lai?

    6.  Joseph Kan Si Maw? timi ruah a herh.  
      Ramdang ummi Laimi chungkhar tampi cu tangka lei ah kan ngan a dam hna lo. Nulei le palei bawmhnak kongah kan buai tuk hna. Lailei chungkhar ruangah ngandamlomi kan tam tuk cang. Cucaah ruah a herhmi cu, Joseph tuanbia asi. 

Laimi kan chungkhar nih Joseph he akan tahchunh. Asi taktak.

Kan si awk zong asi. Ramdang kan kalmi hi kan chungkhar le
miphun khamhnak ding caah asi kho. 

A pawimi cu Joseph chungkhar le unau nih Joseph harnak a 
tuarmi an theihlomi le an ruah ve lo mi asi. 

Josepth cu amah le chungkhar zong tha tein a zohkhenh hna i, a
khamh hna bantuk in, apa le a unau vialte zong a khamh khawh 
hna. Mah chungkhar khamh hmasatlo in Lailei chungkhar le 
unau lawng kan khamh sual hna ahcun, tangka ah chungkhar 
ngandamlo a fawite.

   

7.   Laimi le Chungkhar Bawmhnak. Chungkhar kongah alaihtheih hi fim asi caah alaih a theimi si a herh.

(a)  Laimi cu chungkhar aa thitlak chihmi miphun kan si.

(b)  Nu nih pa lei chung kong theihthiam a biapi.

(c)   Pa nih nu lei chungkhar kong theihthiam a biapi.

(d)  Zatceu cio in kan bawmh hna lai timi hi, “Theory” cun a tha nain “Practical” ah thiltha lo asi. A herh deuhmi le chambau deuhtu bawmh kha thiltha asi.

8.     Bank Account Ser Tikah

(a)  USA ah account phun (3) in ngeih khawh asi. Business, personal le joint ti an si. Nuva tampi cu joint account an ngei. Joint account ngeih hi a tha. A tliang. Tangka thazaang aa hlum caah chungkhar caah a tha khun I a cak khun. Cun ahohmanh lunghrin awk um lo tein tangka lohnak aa thei kho. Lih chim le dinlonak a um belte ahcun joint account hi nuva sikcaknak le buainak asi ve.

(b)  Cucaah USA ah nuva tampi cu joint account an ngei kho lo. A ruang cu tangka hman an duhning aa khahlo caah asi. Acheu an zung a vuar, a cheu an semrel caah asi.

   
    (c) Cucaah nan chungkhar ngamdamnak ding caah zeitindah account kan I ser lai timi kha tha tein ruah a herh. Tangka lutchuak tha tein tuak lo le bill tha tein tuaklo ahcun, thla chiar minus piah khawh asi. Voikhat minus piah tikah $35 cung lengmang dantat asi i, kum khat ah dollar a thawng in cawi khawh asi.
      

   (d)  Nu le va hi, tangka kongah lungthin aa khah a herh. “Khuapi thurual tluk lo tionak, chungkhar thurual tluk lo pamnak” an ti bantuk in, chungkhar kan ngan a damnak ding caahcun “nu le va hi, tangka hmuhnak le hmannak ah kan fian le kan I khah a herh.” Cu kan fian lo ahcun chungkhar damnak aum kho lo.

9. Mah caah Joseph Si Aherh

USA ah kum 65 ah nan pension te hna lai. Midang ca le chungkhar ca lawng i Joseph na si i, nangmah pumpak caah Joseph na si lo ahcun, na cai taktak te lai. Cucaah chungkhar sahlawh cingla bawmh cu a tha/herh nain, nangmah caah “Future Financial Plan” zeidah nan ngeih timi tuak a hau. Tangka kongah tinhmi le timhmi na ngeih lo ahcun, "Nan Innchungkhar cu a ngan a dam bal lai lo." 

Tangka ah chungkhar a ngandammi na si khawhnak ding caah, na umnak ram riantuan ning le thilti ning na fian a herh. Atanglei thil (3) hi na ruah a herh. INVESMENT zeidah na ngeih? Na hmuhmi na hmang dih maw. Zeizat tal na khawng maw?

(a)  Social Security zeizat dah na khawn cang? Social umlomi rian sau tuk na ruan ahcun k.65 na si tik ahcun na lo ko lai (Laimi pastor tampi hi, 401K zong um lo; social security zong pe lo le benefit umlomi rian an tuan hna i, kum 65 si tik ahcun, food stamp zungah dongh khawh cio an si). 

(b)  Retirement (401 K) zeizat dah na khawn cang?

(c)   Na riantuanmi hi 401K a um lo ahcun rian na tuan khawh lo tikah na donghnak cu Food Stamp zung asi te lai. Cucu fian cia a herh.

(d)  Na pension hnu ah nangmah hi Joseph taktak maw na si? Alem dah na si timi an fianh te lai.

Joseph cu harnak tampi a tuar nain, Egypt ram ah nupi le telefa a ngei. Bawi rian a tuan. Egypt rumnak vialte cu amah ta asi ti tluk asi. Gen. 47:5-6 ah Pharoah nih hi ti tiang in nawlngeihnak a pekmi pa asi: “Egypt ram cu a dihlak in nangmah nih na duh ning in tuah ko. Na chungkhar cu ramchung a thatnak bik hmun ah umter hna." Cucu Joseph taktak cu a si. Chungkhar an ngan a dam taktak. Kan nih Laimi Joseph kan sining hi, chungkhar tampi cu tangka lei ah kan ngan a dam hna lo i, USA umnak hmanh in Laitlang tlun hna a duh deuhmi um asi cang. Cu tiang cun Krihfa chungkhar hi tangka ngandamlomi tampi um asi. 

Nang le kei teh chungkhar kan khamh kho hna maw? Kan mah te kan i khamh kho maw? Tangka ah kan chungkhar ngan a dam maw? 

Zeizat Dah Na Man Te Lai? 

Rev. Chan Thawng Lian catialmi chung in-US minung kum 65 a hung tlingmi dihlak ah hitin asi an ti:-

(a)  100 ah 85 nih dollars 250 an nei lo.

(b)  100 ah 45 cu sahlawh bochan in an nung.

(c)    100 ah 30 cu cozah bomhnak in an nung.

(d)  100 ah 23 cu rian an tuan i an nung.

(e)  100 ah 2 lawng an i khonmi ciami in an i cawm kho.

(f)    Cubantuk kum 65 minung cu zuar hei siseh law $ 100 an man lai lo. Rian a tuan lo ruangah siloin a tuanmi vialte in a hmuhmi tam deuh cu phaisa karh ah a pek dih caah a si. 

Cucaah kum 65 na si tik ah, na man khi zeizat dah asi te lai timi cu, atu ca na rel dih bak in tuak khawh asi cang. Cucu na tuak khawh lo ahcun, tu chun ni ah, Krihfa innchungkhar nih tangka ah nan ngan a dam lo timi a fiang. 

Biafunnak

Chungkhar ngan a dam khawhnak hnga ding caah, “Budget Plan” “Financial Plan” hi chungkhar kip nih tha tein ngeih a herh. Nangmah nih na ngeihlo ahcun Pathian nih an ser piak lai lo. Pathian thluachuah khan a co hnga tluk in na co lai lo. Cucaah nule vat ha tein khuaruah le kan fale chan ca tiang Financial Plan ngeih a herh.

1.       Na ngeihlo ahcun a herh tuk dah ti lo cu leiba cawi hlah.

2.      Leiba na cawi tikah cham caan te ah cham I zuam.

3.      Credit card, inn man, motor man pek dingmi vialte lakah a karh a sang cemmi kha tam cem in pek I zuam. Cuticun interest ah tampi na save lai.

4.      Inn kha kum 30 na cawk zongah kum 10-15 karh ah pek khawh i zuam.

5.      Leiba na cawi hlan ah zeitindah ka cham than khawh lai timi ruat cia. Na ruah cia lo ahcun leiba nih sal ah an hren lai.

6.      Debt Free (Leiba ngeilo tein um) cu sal pakhat in luat asi ti kha thei.

7.      Tii, mei, gas semrel tein hman I zuam. Zungvuar tuk in hmang hlah.

8.     Rawl/eidin uihter hlah. Ahleivuangmi hlolh hlah

9.      Rawl na chumh/na eidin tikah thaizing ca va ruat rih. Voikhat khim tuk ei zong ah thaizing ah rawltam caan a ra lai timi va ruat

10.  Riantuan awk na ngeihmi te rian ngeih peng I zuam. Zeicatiah rian na ngeihlo zongah bill nih cun an hgnak lai lo. An ngaithiam lailo.

11.   Kan kawl ve lai, kan hman ve lai timi cu “Financial Plan” asi lo. Na nun ahcun na hmang hrimhrim lai timi a fiang. Asinain na kawl lai I na hmuh ko lai timi cu a fiang lo mi asi.

12.  Pathian caah siseh, midang bawmhchanhnak ah a si a khiarmi va si hlah. Asinain tangka na hman tikah, sullam ngei tein hman I zuam.

13.  Atu ah kum 65 hnu ca na khawnmi a um lo ahcun, 65 hnu ah zeidah ka lawh te lai timi va ruat.

14.  Thaizing ah tangka ka kawl te lai timi va bochan hlah. Thaizing cu na caah ara ti lo kho men.

15.   Na tefa caah leiba a rohta mi silo in ngeihchiah a rohta mi si cu nusal pasal rian asi ti va thei (Phungtlukbia 13:22)

Chungkhar damnak ding caah cun, Pathian tih, Amah bochan le zumh hmasat a herh. Cun taksa, thinlung le thlarau dam a herh i, taksa le thinlung a dam khawhnak ding caah, "tangka ah a ngan a dammi chungkhar" si a herh taktak. Tangka ah chungkhar ngan a dam lo ahcun, thil viatle ah a buai dih cang. Cucaah Krihfa chungkhar asimi paohpaoh nih cun, tanka hman zia (budget) hi thiam a herh hringhran. 

---------------------------------------------------------------------------

Chinchiah:

Hi capar hi, Rev. Chan Thawng Lian tialmi ca chung  le tangka kong research an tuahmi ca tampi chung in khawmh i tialmi asi. Rev. Chan Thawng Lian tialmi ca hi, hi capar chung in zohchihmi asi.

Money, Possession, and Eternity by Randy Alcorm, 2003; Good Stewardship by Rog Rogers, 2006