Thursday, December 20, 2018

Matthew Tialmi Ramah Khua Kong Hrilhfiah

Ramah khua hi Christmas lai ahcun lungthin ah a chuak than lengmang. Ramah khua kong hi Jesuh chuahnak kong ruah ahcun ruah chih lo awk a tha lomi a si. Matthew nih Bethlehem khua hrawnghrang pangakchia thahnak kong le Ramah ah Rachael a tahnak kong a epchunmi ka rel fate, ka lung a fiang kho bak lo. Midang zong mi tampi an fiang lo men lai tiah ka ruat theu tawn.

Matthew thawngtha tialtu hi a ho set a si hi theih fian a si lo. Hihi A.D 80-110 kar ah tialmi a si lai tiah ruah a si. Cu catialtu nih a tialmi ahcun, "Jesuh chuah ka i, Bethlehem khua hrawnghrang pangakchia (boy) kum hnih ri in a tanglei vialte kha Siangpahrang Herod nih thah ding in nawlbia a chuah i, cu ti thil a tlinnak cu Jeremiah nih a rak chimmi a tlinnak hnga caah a si" tiah a ti.

Cu Matthew nih a tialmi ahcun hi tin a si:-

Ramah khua chungah thawng a thang,
Cu thawng cu tahnak le ainak thawng a si.
Rachael nih a fale cu a tah lengmang hna,
An dihlak in an thih dih caah a tap lengmang ko i hnemh khawh a si ti lo"
(Matt 2:17,18)
Matthew nih aa cherhchanmi hi Jeremiah cauk chung (Jer 31:15) a si. Matthew nih a voikhatnak bik Jeremiah aa chirhchan a si. Jeremiah nih a chimmi le Matthew nih a chirhchanmi hi a tuanbia zoh ahcun a kaihkawh lo tiah bible thiamsang pawl nih an ti. Tuanbia dang pipi veve a si tiah an ti. Ramah le Bethlehem hi zeidah an i pehtlaihnak a um? Zei ca dah Matthew nih Jeremiah hi a va chirhchannak a si hnga?

Ramah khua hi, hlanlio Israel ram khuahlun pakhat a si. Ramah timi a sullam cu "a sannak hmun" ti a si. Israel phun (12) ram an rak i cheuh lio ah, Benjamin cithlah an comi ram a si. Ramah i nitlaklei ah Gibeon le Mizpah an um. Thlanglei ah Gibeah a um. Nichuahlei ah Geba a um. Tu chan khuathar "Er-Ram" timi hi, Ramah khuahlun a si tiah thilhlun cotu nih an ruah. Er-Ram cu Jerusalem khualai in Km 8 tluk hlatnak ah a um. A tu ahcun Jerusalem khualipi a khuakam te ah a um i, Palestinian khualipi Ramallah le Jerusalem karlak ah a um. Ramallah he aa tlai nawn.



Ramah le a pawngkam khua hna (Ref: Bibleatlas.org)

Ramah timi khua hi Joshua 18:25 ah a voikhatnak bik aa tial. Gibeah khua pawng ah a um. Biacaihtu chan lio ah, Levite kha Gibeah ah a ra, cucu Ramah phanh lai te ah a si (Biacaihtu 19:11-15). Ramah cu Prophet Samuel nu Hannah le a pa Elkanah khua a si. An cin caah, fa an ngeih khawhnak ding caah, an nupa tein Ramah in Shiloh khua i Pathian temple ah thla an va cam tawn. Bawipa nih fapate a pek hna. Samuel nih a hruai lio hna ah, Ramah ah tonnak an rak tuah tawn (1 Sam 1-2; 8:4).

Chaklei pennak Israel siangpahrang Baasha nih Ramah khua cu a kulh i, Jerusalem lei luhchuahnak vialte phihkhar dih a timh i Ramah khuakulhnak cu biatak tein a rak ser.  Thlanglei pennak siangpahrang Asa nih, Syrian siangpahrang Ben-Hadad aa rawih i, Baasha hi a rak tukter. Baasha ram khua a cheukhat kha a lak hna caah, Baasha nih Ramah ser kha a ngol. Ramah sernak ca i an hmanmi thilri vialte cu Asa nih a hrawh dih i, Judah ram Geba le Mizpah khua sernak caah  a hman hna (1 Siang 15:16-22). Asa le Ben-Hadad hi an pale hi hawikom an rak si caah, an i tanpinak a si.

Chaklei Pennak Israel cu BC 722 ah Assyria nih a tuk i a hrawh dih cikcek. An minung zong ramdang ah sal ah a hruai hna. Israel ah miphun dang a van chiah hna i, Israel Pennak cu aa rawk. Cun Thlanglei Pennak Judah lawng a tang.

Judah siangpahrang Jehoiachin chan BC 597 kuakap ah Judahmi cu a voikhatnak bik Babylon ah sal ah an hruai hna. Jehoiachin le a chungkhar, Judah bawi le mifim le riantuantu thawng tampi sal ah an hruai chih hna. Judah ram cu Babylon kuttang ah a um.

Tlawmpal ah Jerusalem cu Nebuchadnezzar nih BC 586 ah a hrawh i, a voi hnihnak sal ah an hruai than hna. Sal i an hruaimi hna vialte cu, Ramah khua ah an rak pumh hmasat hna (Jeremiah 40:1). Cun a runpi in Babylon ah sal ah an rak hruai hna. Ngaihchia taktak khi a rak si. Judahmi cu, mitthli tla le tah-ai bu bak in, Jerusalem le Judah ram cu an chuahtak i, Babylon ah an kalpi hna.

Cucaah Jeremiah nih:

Ramah in authawng (voice) theih a si; ngaihchia tuk le fakpi tahaihramnak cu; Rachael cu a fale hna ruangah a tap lengmang; hnemh zong duh lo in, zeicatiah an (a fale) an um ti lo caah a si" (Jer. 31:15; Mirang Bible direct in lehmi a si). 

Rachael hi- Ephraim, Manasseh le Benjamin- cikor pathum hna a hringsortu an nu a si. Genesis 30:1 nak zoh tikah, Rachael hi fa a rak duh tuk hringhran i, cu fa ka ngeih lo ahcun "ka thi lai" ti tluk in fa a rak duhmi a si. Cu fa ngeih lo ahcun a rak thih phah ding in a rak um.

Jeremiah nih hin, "Babylon ralkap nih an thahmi hna asiloah sal ah an hruaimi hna ruang ah hin, Rachael cu thi deng in fa a duhnak kha a epchun i, a rak tialmi a si." Zeiruang dah Rachael ngelcel a epchun le a tahchunh ti ahcun, Rachael cu Benjamin nu a si i, Ramah cu Benjamin cithlah pawl khua le ram a si caah a si. Rachael telefa pawl sal i an hruaimi hna kha, Rachael caah cun ngamh awk thalo in tahnak a si ko.." timi Rachael lungfah le ngaihchiat kha ruahchih in a chimmi a si.

Bikam Thar kan zoh tikah, Matthew catialtu nih Jeremiah hi a van char than i a van tial than. Siangpahrang Herod nih Bethlehem le a chehvel i kum hnih tang pangakchia vialte a thahnak hna hi, Prophet Jeremiah chimchungmi bia a tlinnak a si tiah Matthew nih a rak tinak a si (Matt. 2:18). Matthew 2:18 le Jeremiah 31:15 an i pehtlaihnak hi cu, fianter awk a har ngai. Zeicatiah an tuanbia (context) aa dan tuk caah a si.

Jeremiah nih a chim duh taktakmi cu, "Ramah khua ah Judahmi thawng tampi an tlaih hna i, sal in an hruaimi hna ngaihchiatnak le mitthli tlaknak kha, Rachael nih a fale thi deng in a dawtnak hna le an mah an um lo ahcun thi deng tah ding a si nak kha, chuan khan in a chimmi tu a si." Jeremiah ning bakbak cun hmailei a cang te dingmi chuankhannak in chimmi khi a si theng lo.

Chanthar Biakam Thar thiammi pawl nih, Jeremiah nih a chimmi le Matthew chimmi hi a kaihkawhmi tuanbia a si theng lo an ti. Zeicatiah Bethlehem le Ramah hi a hlat zong aa hlat ngai. Cun Ramah cu Benjamin cithlah ram a si. Bethlehem cu Judah cithlah ram a si. Ramah le Bethlehem karlak ah Herod umnak Jerusalem khualipi zong cu a rak um. Cucaah Jeremiah chimmi le Bethlehem hrawng cangmi hi, an tuanbia aa dang tuk ti a si.

Cun Jesuh chuahnak kong tha tein a hlathlai i, Johan chuahnak le Jesuh chuahnak tling taktak in a tialtu Luke nih hin, "Bethlehem khua hrawnghrang i pangakchia thahnak kong hi, a thei bak ve lo" ti a si. Cucaah Jesuh cu "Bethlehem in Nazareth ah a kal in Luke nih cun a tialnak a si." Judah tuanbia tling taktak in a tialtu Joshephas zong nih hin, Herod kong hi tling taktak in a tial i, a nu a thahnak, a nupi le a fale a thahnak hna hmanh tling tein a tial nain, pangakchia thahnak kong hi a tial lo. Cucaah Matthew catial tu nih hin, hi kong hi khawika dah a va lak hnga timi hi ruah awk ngai in a um.

Hlanlio Ramah khuarawp 

Ramah hi a tu chan "Er-Ram" timi khua hmun zawn hi a si tiah ruah a si. Cucu "Al-ram, A-Ram, al-Ramm (Arabic) zong in an tial. A tu lio ahcun Palestine ukmi khuapi pakhat a si. Jerusalem nichuahchaklei ah a um. Jerusalem hi a  kauh chin lengmang tikah, Jerusalem khuakam ngacha ah a um ti tluk a si. An tuaknak ah a tu lio a minung 58,000 tluk an um i, zatceu renglo cu Israel rammi sinak a ngeimi an si. A tu chan ahcun tourist tampi an kalnak khua lianpi a si cang.

-------------------------------------------

Zohchihmi ca

1. Bible Hub timi Encyclopedia ah an tialmi Ramah timi ca zohchih in tialmi a si.
https://bibleatlas.org/ramah.htm

2. "Ramah," Wikipedia.org





No comments:

Post a Comment

Hmurhuh Huh Lo Ruangah February Ahcun 500,000 An Thi Kho

Covid-19 zawtnak U.S a phanh ka tein CDC doctors le scientists le NIAID (National Institute of Allergy and Infectious Diseases) director Dr....