December 23, 2018 ah Tulukram Xinhua News ah Hakha peng motor accident kong hi tin an tial:
"Kawlram Chin State i motor accident ruangah minung panga an thi i, hleiriat hma an pu" tiah Home Affairs Ministry nih Zarhpini ah an thanh. Cu motor accident cu Hakha peng ah Rinni ah a cang. A ke paruk ummi truck nih minung 23 a phurh hna i, truck cu an rungveng kho ti lo i, cheng balang ah ah a tolh i meter 183 tluk a thukmi horkuang ah a va tla. Cu khawndennak cu Hakha-Gangaw karlak lampi meng 41/2-3 ah, zanlei 1:00 Pm ah a cangmi a si. Aa khawngdengmi cu Hakha sizungpi ah an chiah hna.
Hi bantuk in Hakha peng ah accident um tikah, ngaih a chia tuk. A bik in Christmas nisunglawi lai ah, minung panga an thih tikah, lungthin a rawk ngaingai. Chungkhar zeitluk in dah an ngaihchiat le an tuar hnga? Khua le sang nih zeitluk in dah an ngaihchiat hnga? Hakha hrawnghrang cu minung kan tlawm tuk caah, Hakha khua cu minung thinlung a mui ko lai; zeitluk in dah minung thinlung a rawk hnga timi ka ruat. Kan umnak hmun in, kan ngaih a chia cio. Hi accident hi zei ca dah a can hnga timi ka ruat. Ka lungthin a nuam lo ngai.
Lairam zong motor le motor cycle a tam deuh chin paoh ah, himbawmnak (safety) hi biatak tein ruah a hau. USA hi himbawmnak lei ahcun an i ralring bak i, lamsul zong a tha tuk nain, accident a tam lawng silo in chickhat ah accident tongmi zong an tam chin lengmang. November 3, 2002 ah, Los Angeles, California i, I-710 ah motor voikhat pah ah motor 216 an i pah. Minung 41 hma an pu. Vanthat ah pakhat hmanh an thi lo. Lairam zongah motor a tam deuhdeuh ahcun, chikkhat pah zong ah tam deuh zong pah caan a ra te kho mi a si caah, himbawmnak hi tha kan pek taktak a hau.
"Lairam ah motor a tam tuk cang. Motor cycle a tam tuk cang" an ti bak in, lungre zong a thei cia. Zeicatiah kan thancho zong hi ningcang te thancho a si lo. Minung kan nunning, motor cycle le motor an mawngh ning zong hi, ningcang tein a si lo. Cun Laimi hi sikan ngeih le ningcang tein nun kan thiam lo. Duhpoh in nun hmangmi kan tam tuk. USA zongah kan si. Ningcanglo motor mawngh ruangah, tlaihmi, tazacuaimi le dantatmi kan tam tuk. Hi ningcanglo nunnak hi, kan miphun nih ralrin kan herh. USA ca zongah Laimi nih tam tuk sunghnak kan chuahpi cang.
Lairam accident tam deuh cu, ningcanglo in motor cycle mawngh le motor mawngh ruang ah an si deuh kho men. Kan milu le motor tlawmtam in tuak ahcun, Lairam accident hi a tam bak. Accident lo nak ding hmun ah kan accidentnak a ruang tampi a um. Accident um tik ah, pumpak, chungkhar, sang le khua ah sunghnak nganpi a si. Laimi cu kan tlawm tuk caah, mino le mizaza hna an thih tikah, kan miphun ca tiang in sunghnak a si.
Hi bantuk accident um tikah, Chin State cozah nih a fakmi he, a dinmi he, tling tein hlathlai le a ruang kawl a herh taktak. "A ruang le a phi" hmuh hnu ah, Cozah hruainak in, "Hi bantuk accident hi a chuah than lo nak ding caah, zeidah kan tuah lai?" timi cu ruah le a hlankan khamnak tuah hrimhrim a herh. Culoahcun Lairam ah accident hi a tam chin lengmang lai i, kan miphun caah "zatlaknak nganpi" ah a cang kho. Kan thanchonak le sipuazi tiang a rawkter khotu a si kho.
Lairam accident vialte zong cozah nih cazin (statistic) tuah a hau. Zatuak ah minung zeizat dah accident a um? Zatuak zeizat dah an thi? Motor zatuak ah zeizat dah an accident an tong? Driver dihlak chungah driver zeizat dah accident an tong? Accident tong tambik hi zeibantuk driver dah an si? Zeiruang dah an accident? Hawi hlan ah hi bantuk accident hi a rak tong bal maw? A tawngmi a si ahcun hawi hlan accident cu teh zei ruang dah a si?" timi biahalnak a phunphun kha hlathlai a herh.
Hi pin ah, zeibantuk accident ton hmanh ah, a tanglei thil hna hi ruah le tuak hrimhrim cu a herh:
1. Khawika dah an accident?
2. Lam aa kikuaih ruang ah maw si? Lam a chukcho tuk ruang maw si?
3. A muih ruang maw si? Khuadawm ruang ah maw a si?
4. Ruahsur ruang le lamnaal ruang ah a si maw?
5. Driver teh kum tling a si maw? Licence tha tein a ngeimi a si maw?
6. Motor chiat ruang le thilri rawh ruang ah a si maw?
7. Driver daithlan ruang ah a si maw? Cell phone a chonh pah ruang ah a si maw?
8. Minung le thilri a hlei tuk in an khin (overload) ruangah a si maw?
9. Motor rang tuk in mawngh ruangah a si maw?
10. Lam kikuai ah "sign" (hmelchunh) um lo ruangah a si maw?
11. Lam vawlei aa ruanlo ruangah a si maw?
12. Driver zurit ruang le si-ai rit ruangah a si maw?
Hi a cunglei pin ah hlathlai ding tam tuk a um rih. Lairam ah khawndennak tambik an tonnak hi, hlathlai a um tuk lo caah, hi ca ah tial awk ka thei kho lo. Lairam ummi nih hihi hlathlai a herh.
USA ahcun minung tambik khawnden an tonnak hi, "ritnak si le zurit" ruangah a si an ti. A pawinak cu, an ram hi zu a tam tuk. Kum 21 cung cu, zudinnak nawl an ngei. Zurit bu in motor mawngh lo ding timi a si ko nain, cucu za ah za in an kham kho lo.
Cu zuri mi ruang ah, midang a dinglomi zong khawnden le thihloh an tong hna. Cucaah "Zurimi driver" hi USA ahcun tih an nung taktak. "Zurimi driver" ruangah kum chiar in minung thawng tampi an thi peng. Lam zeitluk a that zongah zurit hnu ahcun, an thi thiamthiam. Lamthat ruangah himnak a um dih kho lo. Driver tu hi an biapi.
USA National Highway Traffic Safety Administration nih ca an chuahmi ah, 2017 chungah lamcung accident in minung 37,133 an thi i, cu chungah minung 10,874 9 (29%) cu zurit bu motor mawngmi ruangah a si an ti. USA ah hin, zurit tahnak a um. Thisen le zun ah zu BAC (0.08) nak tam um ahcun tlaih khawh a si. Lamcung thimi driver lak ah a thimi 68% (7,368) cu BAC 0.15 nak in an sang deuh ti a si. Hi tluk rit bu motor mawngmi cu "thih-hri-molh" (THM) an si ko. THM hi "Bible degree a si lo." Thih-hri-molh pawl tinak an si. Hi hna pawl hi, zeitihmanh in motor mawng kho ding an si lo. An zudinmi a sang tuk cang.
1997 in Lairam ka chuahtak cang. Lairam motor cycle le motor accident tam deuh kong hi, a lang in ka hlathlai tawn i, a ruang an chim bikmi cu, (1) Rang tuk mawngh ruang; (2) Licence tha tein ngei lo nain motor cycle cit le motor mawngh hman ruang; (3) Zurit ruang ah a si bik tiah an chim. Hi thil pathum hi, Lairam ah accident an tonnak bik a si. Lamchiat ruang nakin, driver palh ruang i accident hi a tam deuh ti a si.
Cucaah Lairam cu fingtlang a sang. Horkuang a thuh caah lam a chukho. Lam aa kuai. Cucu zeitihmanh in kan thleng kho ti lai lo. Lam phei deuh le kau deuh in kan cawh khawhmi lawng hi kan remh khawh dingmi a si. Kan vawlei muihmai cu aa thleng kho ti lai lo.
Cucaah thlen ding kan ngeihmi cu, "motor le motor cycle licence ngeihnak training" le himbawmnak training kaimi lawng, licence pek hi a tha ding a si. Traning le upadi tha tein zulh ding hi" Laimi caah kan himbawmnak ding cem a lam a si.
Naite ah Laimi nih kan upat ngaingaimi hna nuva, USA a kan tlawng. An nu cu fak ngai in motor accident a rak tongmi a si. "Zei ca dah accident nan ton?" tiah ka hal. "Kan motor zu a rit caah a si" a ti. "Ziah, zu a dingmi driver mawnghmi motor cu nan i cit?" tiah ka hal. "Tahan kha tuan ah phanh kan herh. Tahan phanh tuan kan duh i, motor dang um ti lo caah a si" tiah a ti. Cu zuri driver ruangah a nunchung pumsa tlamtling lo ah aa chuah. Ngaih a chia. Lung a fak tuk.
USA ah voikhat cu sekhan ah ka kal. Ngandamlomi cycle (wheelchair) in a ra mi Mirang pa he kan i tong. Bia kan i ruah. Cu pa cu aa dawh tuk. A pumrua tha tuk. Asinain a ke cu pahinh in a tlawng. Buddhist pathian (Bodah paya) hmanthlak aa suaimi milempi a cuangmi angki aa hruk. Ka lung ah a chuak i, "Ziah mah angki hi na hruk? Buddhist maw na si?" tiah ka hei hal.
"Buddhist ka si lo. Japan in ka hawipa Marine ralkap pa nih a ka kuatmi a si. Kei zong hi Marine ralkap ka rak si. A khonh in USA ah ka rak tlung. Columbus ka caam chung ah zurimi driver pa nih a ka pah le ka ke pahnih in a kiak. A dam kho ding si ti lo i, an ka cik piak le mah tin ka si ko hi?" tiah a ti. Ka lung a tha lo taktak. Zurimi driver hi tih an nung taktak. Cu pa cu, ka mitthlam ah a cuang peng. Zurimi driver hi zeitluk in dah tih an rak nun? Mah le mah thah a duhmi bantuk an si.
Zuri ruang ah USA cu aa khawngmi an tam tuk. Nikhat ah minung 300,000 tluk hi zurit bu in motor an mawng ti a si. Cu chungah nikhat ah 2800 lawng hi an tlaih khawh hna. Zurit bu motor mawngmi ruangah USA hi minung pakhat nih kum khat ah $500 cio cawi khan in cozah tangka a dih ti a si. 2014 ah zurit bu in motor mawngmi 1,100,000 an tlaih hna ti a si. Cu tluk cun USA hi zurit bu in motor mawng an tam. USA si zong ah an rit hnu cu, an him hlei lo. Zurit hnu ahcun, lam that zong ah tihnung thiamthiam.
Lairam zong hi, zuri ruang ah minung zeizat dah kan i khawng cang? Minung zeizat dah kan thi cang? Chungkhar zeizat dah sunghnak kan tong cang? Tangka zeizat dah kan sungh cang? Mitthli zeizat dah a luang cang?" timi hi tha tein hlathlai a herh cang.
Lairam khawndennak kong hi ka hlat tawn. A tambik cu "driver" zurit ruangah a si an ti. Lairam ah a pawi tukmi cu, "Driver cu zu din phung a si timi ruahnak le nunphung an ngeihmi a si." RTC chan lio zongah, voi tam tuk hi zu an din ka hmuh hna. Ri nawn in an mawng. Ke in kal awk tha lo. An rit pah bu in an mawnghmi zong cit a rak hau. A rak pawi tuk.
A pawi tuk rihmi cu, "Eidin dawr nih tangka hmuhnak ding caah, driver kha zu in an mawn hna le khan dang teah an tlonhtlamh lengmang hna" ti a si. Edidin dawr dihlak an si lai lo. A simi an tam ti a si. Hi bantuk in tangka hmuhnak ding caah, zu in driver a tlawnhtlamhmi cu, Laimi nih an dawr hrial ding an si. An sipuazi a tlak pitpet tiang hrial ding an si.
Zeicatiah hi bantuk thil pawl hi, Krihfa ram sining le Krihfa zumhnak he aa kalh. Lai miphun ca zongah minchiattertu an si. Kawl nih a kan zohnak zong ah zoh a chia. Zu in driver a tlonhtlamhmi eidin dawr nih an hmuhmi tangka cu cheuhra cheukhat pek lo a tha rih fawn." Theih ahcun, Biakinn zong nih cohlan ding an si lo. Laimi driver zong nih theih bak ding a si. "Zurit bu in motor an mawngh i, accident an ton ahcun KAN KUT AH THI AA NEH timi philhlo a herh. Dawr ngeitu nih an dinhmi zu ruangah a rit i motor accident an ton ahcun dawr ngeitu zong nih ruah a hau ve mi cu, KAN KUT AH THI A NEH timi a si. Zu danghtu le zurimi hi an palh veve.
Lairam ah motor accident tam tukmi hi ruah taktak a hau cang. Kawl Buddhist a si ahcun zeihmanh kan ti kho lai lo. Asinain a rit ahcun "motor ngeitu le company sin ah lungtlinlonak langhter ding a si." Cun Laimi Krih a si ahcun, tha tein motor ngeitu le company nih chimhrin le cawnpiak an herh. A ngeitu sin zongah lungtlinlonak le duhlonak langhter a herh.
Himbawmnak hi a biapit tuk. Cucaah Lairam ah motor ngeimi nih driver hlan tik ah, "Pathian a theimi le a piangtharmi driver hi thim deuh ding a si." Cun mipi khualtlawngmi zong nih, "Na driver zu a din le a rit ahcun ticket caw hlah. Na cawk zong ah khirh law a tha ding a si. Chungkhar sahlawh cingla zong nih, zudin a hmangmi le zurit a hmangmi nan unau caah motor le motor cycle cawk piak ding an si lo."
Zeicatiah zurit bu in motor a mawngmi cu "Thinnak lampi cung i kalter tluk a si cang." Kan Lairam le Kawlram motor lam nih le an tha lo i, "Accident nak ding caah an rem tuk i an tha tuk" ti a si fawn. Na chungkhar kha zu din na khap khawh tunglo in, motor maw, motor cycle maw na cawk piak ahcun, "chantim hlan ah va thi te ko" timi chiatserh tluk a si cang.
Cucaah Lairam motor cycle mawngmi le motor mawngmi pawl hi Pathian theih le Pianthar an herh taktak cang. Mipi phurmi (passenger) phurmi motor ngeimi nih driver hlan tik ah, interview tuah a herh bak mi cu, "Zu na ding maw? Pathian na thei maw? Na Pianghar maw?" timi hi hal ding a si cang. Pathian a theihnak le a pianthar nak cu tah awk a tha lo men lai nain, a nuncan ziaza le a tuanbia zoh in theih khawh a si ko.
Cu ti kan tuah ahcun, "Lairam ah minung tampi kan himbawm lai." Cucaah, Lairam ah kan mipi an himbawmnak ding caah, Lairam nih a tu lio kan herhmi tampi lak ah, "Pathian a theimi driver kan herh khun."
No comments:
Post a Comment