Vawlei Pumpi Khuacaan Thlennak le Lairam Pawcawmnak Ding

College kan kai lio 1985 hrawng ahcun, "vawleipumpi lumnak le khuacaan thlennak" kong hi ruah awk tuk a rak um lo. Khuacaan a rak hman ngai ko. Seminary kan kai lio 1992 hrawng in, vawleipumpi lumnak le khuacaan thlennakkong hi, biatak tein Kawlram ah chim a van si ve. Cu lio i scientist pawl nih an chimmi hi, nihin ni ah a hman lo mi a um set ti lo. Scientist pawl cu, thil hi an rak tuak tuk caah an theihmi hi a rak tam kho taktak.

Vawleicung hi a lin deuh cang. A lumnak a sang chin lengmang. USA Nitlakchaklei ramkulh pawl hna hi, tu kum thal chung cu a lin taktak. Tihnak Nelrawn (Death Valley) cu August thla ah degree 130 F a phan. Nai Zarhpini ah degree 127 F a phan than.  Atu lio ah ramkulh paruk-Arizona, California, Montana, Idaho, Oregon le Washington State hna cu a linh tuk caah ram mei kangmi 200 leng a um i, innlo tam tuk a kangh cang. Nilin hi tih a nung chin lengmang ko cang. Khuacaan aa thlen caah, tilian, meisul, thlichia zong a tam chin lengmang fawn. 

Nihin ni ah, khua a lum chin lengmang caah thal caan a sau i, khuasik hi a tawi chin lengmang. Vanruah a hman ti lo. Vur le dap a tlawm cang. Cu tikah cerh le tivate an ko. Tibual an ko. Tivapi zong an zor cang. A chung nga le thil nung zong an hme chin lengmang. An karh ning a fum fawn cang.

Hi vawleipumpi lumnak le linhnak nih hin, a bik in minung cinthlaknak kong ah thil thlennak a chuahpi ve. Khuacaan a linh deuh tik ah, thingram an car deuh chin lengmang. Vawlei a ro chin lengmang. Thingram an hram kha tii duhdim in an hmu kho ti lo i, thingkung ramkung hi an car chin lengmang ti a si.

Vawleicung khuacaan thlennak nih, thil pawi ngai a chuahtermi pakhat cu ramtang thingthei hna hi an tlai ning a hmanter ti lo. Va a cheukhat cu, tii an ti kho ti lo i, an ci a mit ding in an um. A ci a mit cangmi zong tampi an um ko cang. 

Facang le eidin tam taktak a chuahnak Swebo leikuang cheukhat 2018 ah hi tin a car 

Khuacaan a hman lo tik ahcun, minung caah harnak phunphun a chuak. Minung cinthlakmi theihai le eidin cinthlakmi phun kip hi, an theipar a chuakmi a zor deuh chin lengmang lai ti a si. Cucaah theihai le tirawl phunphun hi, a pang a chiami an tam deuh cang. Fangvoi le facang in kan chim ahcun, fangvoi fuang a put ning a tha deuh ti lai lo i, facang zong a mu a tuahmi a tha tuk ti lai lo tinak khi a si. Cun leicung lei tang tichuak a zor lai caah, cerh le ti bochan in tuahmi cinthlaknak lei zong an zor kho ti a si. Cun van ruah hi a hman deuh ti lai lo caah, vawleitang hi a rocar deuh lai i, thingram an thih zong a fawi deuh cang lai ti a si.

U.S State 14 ah 2019 ah hi tin fangvui an car. Fuang an tlai kho lo

Nikum 2019 ah khan, USA ram a thlanglei ramkulh 14 cu ruah a hman lo caah le vawlei a rocar tuk caah an cinthlakmi eidin 20% aa rawk ti a si. A cheu chungkhar cu 100% bak in an lo aa rawh caah, an riantuanmi vialte za ah za in an sung dih hna. Hi tining tein a kal ahcun kum 2-3 chungah lo chuahtak a hau lai a timi zong an um hna.

U.S Drought Monitor timi cozah lei zung nih, 2019 ah hin Texas, Alabama, Georgia, Kentucky, South Carolina le Florida hi a rocar taktak i, cinthlak tampi an sung tiah an ti. Cun Arkansas, Louisiana le Mississippi ramkulh zong ah rocarnak a chuak ve ti a si. 2019 ah hin thlanglei kap deuh U.S State 48 chungah 20% cu rocardnak an tuar ti a si. 

Hi bantuk rocarnak hi, US lawng ah si lo in, vawleicung pumpi ah a cang. South America, Africa ram cheukhat le Asia ah tam bik a cangmi a si. Kawlram tel chin in Nichuahthlanglei Asia ram-Vietnam, Laos, Cambodia zong ah rocarnak a chuak i, eidin tirawl tam ngai aa rawk. 

2019 Magwe hrawng i mepe cinnak aa rawkmi 

2019 ah Kawlram ah, hmun tampi ah tilian le rocarnak ruangah cinthlak tampi aa rawk. Magwe hrawnghrang lawng hmanh ah, chihria le mepe cinnak acre 150,000 hrawng a rawk ti a si. Hi ka hrawng ah hin, mepe acre 270,000 an cin i, chihria 1.3 million acre an cin ti a si. Kawlram zong hi, a linh chin lengmang caah, cinthlaknak ah harnak a um chin lengmang cang lai. Cucaah chuahtakmi lo zong a tam chin lengmang lai i, tirawl chuakmi zong a tlawm deuh kho. 

Khuacaan aa thlengmi le khua a lum tukmi ruang ah, theihai zong an par a that hnga tluk in a tha kho ti lo. Cun theih hai an chan a tawi deuh. A tlaimi zong pangchia an tam chin lengmang. Cun theikung zong a zawmi le a damlomi an tam deuh chin lengmang ti a si. Rungrul zong a phunphun a chuak i, thei hi an pang a tha kho lo chin lengmang cang an ti. Cucaah ram kip ah, pawcawmnak a za in a hmu lomi ram an tam ngai cang. Cucaah ram thatnak deuhnak ah refugees in an zamnak a ruang pakhat a si

Duhdim in tii a hmu kho lomi CRDP leikuang facang (2019)

Nikum 2019 ah Kalay Valley ummi CRDP leikuang zong ruah a that lo caah le ti a that lo caah a chuah hnga tluk in a chuak kho ti lo, Tang 1,000 lengpi hmuh dingmi kha tang 900 fai hrawng lawng a chuak ti a si. A chuah hnga tluk in a chuak ti lo. A ruang cu vanruah a tlawm tuk ca le vawleitang tii dawpnak a man a fah tuk caah leikuang kha tii duhdim in an pe khawh lo caah a si.

Vawleipumpi lumnak hi, biatak tein kan ruah lo ahcun, Kawlram zong nih rau lo tein harnak kan tong te lai. Lairam bantuk in fingtlang a san i, dinti harnak hmun ah a bik in harnak ton khawh ngai kan si. 

Laimi zong hi Kawlram facang bochan in nun peng awk kan thatlo caan a um ve kho. Cucaah Lairam zong hi, Nelrawn facang bochan lo in, kan Lairam ah khuacaan aa thlengmi hawih in cinthlak ningcang hi, cawn le mersan thiam hi kan herh ngaingai. Nelrawn facang le eidin ah bochan tuk in nun hi a tha ding a si lo. Nelrawn bochan in kan nun tuk ahcun, harnak nganpi kan tong kho. 2015 Hakha cimh lio ah, lam vialte an pit dih in, harnak kan tong colh. Cu bantuk in Nelrawn chuakmi eidin ah kan i hngat tuk ahcun, Nelrawn ah tirawl a chuah lo ahcun a har colh ding kan si ve. Cucu Laimi dihlak nih ruah a herh cang. 

Cucaah kan khuacaan aa thlengmi zulh in, kan pawngkam zong hi remh le thlen ve a herh. Kan khuaruahmi le tuahmi zong aa thlen a herh. Vawleicung ram kip zong an i tim tuk cang hna i, Lairam le Laimi zong hi zeitindah hmailei ah khua kan sak lai? Kan paw kan i cawm lai? Pawcawmnak ca lawng silo in thanchonak caah, zei tin dah theihai le thlai kung kan cin hna lai? Khuacaan aa thlengmi hawih in zeitin dah kan nunnak le pawcawmnak kan ruah lai? Zeitindah thil sining hawih in kan cinthlak ningcang zong kan thlen lai? Khuacaan aa thlengmi hawih in, zei tin dah kan khuasak tuntukning kan i thlen ve lai timi hna hi, cozah le mipi nih ruah le tuakti kan herh ko cang.