U.S Meithal Nunphung le Lainawn Karh Ning

Vawleicung ram cu zei ram hmanh hi, a tlingmi uknak timi a um lo. Communist le Socialist zong a chiatnak a rak um ve bantuk in, Democracy zong a chiatnak a rak um ve ko. A tlingmi uknak cu a rak si ve hlei lo. USA ah kum 23 ka um hnu ah, fiang tein ka hmuhmi cu hihi a si:

"Democracy a thatnak bik cu Freedom an ngeihmi a si. A thatlonak bik cu, cu an Freedomc cu ningcang lo an hmanmi hi a si. Democracy i a ral cu Freedom a umlomi a si i, Democracy i a ral cu luan tuk in Freedom an hman zong hi a si." 

Zeicadah hihi ka chim? An free tuknak nih thil chia tam tuk a chuahpi. USA hi nulepa sulnak movie (porn movie) tambik chuahnak ram a si. Drug tambik zuarnak ram a si. Zuu a tam tuknak ram a si. Casino a tam tuknak ram a si. Dollar nih minung a uk tuknak ram a si. Rian nih minung a uk tuknak ram a si. Thilri duh tuknak (materialism) ram a si. Hi "Materialism" hi "Capitalism" nih a hrin i, hi hna pahnih hi an i tlai. Hi hna nih minung nunnak hi lam tampi in a hrawh i, "minung nunnak" hi biapi ah chia lo in, tangka le thilri tu hi biapi ah chiahnak ram a si. Hihi Democracy ram a pawinak cem pakhat a si. Cu vialte lak ah a pawi bikmi tiah ka ruahmi cu, a tanglei ka van tial laimi hi a si.

Meithal le Mithah Lainawnnak Kong

USA Phunghram ah Second Amendment timi nih, "minung pumpak nih meithal ngeih khawh le meithal he mipi lakah meithal ken khawh" a si. Meithal ngeih hi sual a si lo. Cucu an i tlaih i, mipi nih meithal tawi le sau tampi an ngeih hna. Chungkhar pakhat ah meithal zun 2-3 ngei cu an tam tuk. USA hi meithal le minung an i zat. Politicians zong nih vote hmuhnak caah an hman le Assault Riffle kham zong an ti kho lo. Meithal ruangah USA hi nunnak ah hna a ngam kho ve lem lo.

USA cu meithal ngeih tik ah, ASR15 Assault Riffles timi pawl duh poh in an ngeih khawhmi hi a pawi taktakmi a si. Kawlram ahcun Kawl ralkap hmanh nih an ngeihlomi a si kho men. AR-15 hi lam hlatpi tiang a kuan a kal kho i, tinhmi a khengkho mi a si. Hi meithal hi phun tampi a um i, US ah minung tambik an thahnak hna cu, mah meithal hi a si an ti.

Mi pakhat cu meithal a ngeih ahcun mithah a fawi tuk cang. US hi mirum nih an rum tuk; sifak nih si fak ngai an si. Nifatin nunnak ah, lungre a rak theihmi le khingritmi an rak tam tuk. A donghnak ah thil phunphun ruangah, an lungre a thei i lungrawk zawtnak an ngei. Nuva an i then; fa an i cuh. Cuticun buainak tampi a um tik ah, a cheu cu an lung a rawk i zu le ritnak sii an banh. A donghnak ah chungkhar dihlak a thatmi an um. A cheu cu sianginn, biakinn le dawrlian umnak ah, minung hmuhmi paoh a thatmi hna an um. A cheu cu palik a kapmi zong an um. A cheu cu video game i meithal kahnak video zoh ruangah, minung hi lentecelhnak bak in a kapmi zong an um.

AR-15 Assault Riffle lamhlat kahnak phun khat 

Khuapi deuh ah meithal kah a tam deuh. A caan ah mah te aa kapthat zong an um. A caan ah "gang le gang" an i kap. A caan ah midang a kahthat hnu hna ah, mah le mah aa that zong an um. Hlathlaitu pawl nih an timi cu, "Nihin ni ah meithal a tam chin lengmang i, mithah lainawn a tam chin lengmang ve" ti a si.

USA meithal kahnak tuanbia zoh tik ah, a luanciami kum 40 chung ah 2019 hi mibu meithal kahnak (mass shooting) a tam cem kum le meithal in a thimi an tam cem kum a si (Cazin hi a fiang kho deuh rih lo). 2020 hi 2019 nakin a tam deuh te kho men ti a si. Mi thah kong hi, a buai tuk caah kum hnih-thum hnu lawng ah cazin hi tha tein a fiang kho tawn.

1968 in tuak tik ah, cazin fiang tein theih khawhmi ahcun 2017 hi meithal in a thimi an tam bik kum a si i, 39,773 an thi. Hi a thimi ah hin, mi nih kahthatmi, mahte thatmi, kah sualmi ti in an i tel. Hi chungah 14,542 hi mi nih kahthatmi an si ti a si. 1993 ah hin 39,595 hi meithal in an thi i, 2017 ah a thimi hi 178 an tam deuh.

2018 ah meithal in a thimi dihlak hi 39,740 an si. 2017 nakin 33 an tlawm deuh. Tampi cu a zor lo nain thanuam deuh a si. Hi chungah hin, meithal in mahthahnak a tuahmi le accident rel chih an si.

2019 ah hin, meithal in kahthatmi hi 2018 nakin an tam deuh i, 15,381 an phan i 3% a karh deuh ti a si. Meithal kahnak kong hlathlainak a um hnu ah, 2019 ah hin mibu meithal kahnak a tambik kum a si i, kum khat chungah voi 417 a chuak. 2018 nakin mibu kahnak voi 80 a tam deuh ti a si.

2019 ah hin meithal in aa khawngdengmi 29,613 an um i, 2018 nakin 5% an tam deuh ti a si (2019 ah hin meithal in mahte aa thatmi cazin hi a fiang kho rih lo).

Mibu kahnak hi 2016 ah 382 a um; 2017 ah 346 le 2018 ah 337 a um. 2019 ahcun 417 bak a um i, USA tuanbia kum 40 chungah mibu meithal kahnak a tam bik kum cu 2019 hi a si.

A tanglei ah hin 2014-2019 karah meithal in kahthatmi hna zeizat dah an si timi langhternak a si. 2014 in meithal kah a tam deuh chin lengmang i, 2017 hi a tam bik kum a si. 2018 ah tlawmte a zor nain 2019 ah a kai than. 2017 le 2019 hi an i zat dengmang timi kha cazin ah hmuh khawh a si.

2014-2019 tiang meithal kathatmi cazin (Ref. thetrace.org)

2020 chung ah, April 19 tiang theih khawhmi ah 11,780 hi, meithal in an thi cang tiah Gun Violence Archives timi bu nih an tial. Hi bu hi 2013 in meithal in a thimi cazin a khawmsuatu bu an si.

Coronavirus ruang ah mipi nih meithal tam deuh an cawk i, March 2020 chung lawng ah hin, American minung nih meithal 2,000,000 an cawk i inn ah an i lawipi ti a si. 2019 March i an cawkmi nakin 1,000, 000 tam deuh an cawk ti a si. Meithal tam deuhdeuh i, minung himnak nakin himlonak hi a tam deuh deuh ko cang. Cincinnati ah kan mah naupa Lian Cung Nung zong a nupi he motor cung an um lio le motor mawngh lio bak ah a lang in an kah le a thi ko. USA ah bantuk kahmi an tam tuk cang. A ho cio zong hi, hi tin kan dong lai lo timi chim khawh a si hrimhrim lo.

USA ah mithah lainawn tamnak cem St. Louis khua

USA ah mithah lainawn tambiknak khua 10 hna cu: St. Louis, Baltimore, Detroit, New Orleans, Baton Rouge, Memphis, Dayton, Shreveport, West Palm Beach le Washington DC an si hna. Hi khua hna hi sualnak tambiknak kua zong ah an i tel hna. Dayton cu kum 10 ka umnak a si i, a kong ka theih ngai. An sang a cheukhat cu zanlei le zan ahcun umkal ngam bak a si lo. Palik hmanh an kal ngam lo. 911 an auh hmanh ah an ra duh lo ti a si. Buai a dih hnu ah an ra an ti. Thih cu an duh cio lo caah a si lai.

Psyshologist nih an tuak i, USA hi minung an thin a hung chin lengmang. An ing a puang chin lengmang ti a si. Lungretheihnak le lungrawk zawtnak zong a tam deuh chin lengmang ti a si. Drug le zuu zong a tam chin lengmang caah, hmailei ah meithal kah le mithah lainawn hi a karh deuh kho tiah ruah a si. Kan himnak caah Pathian bochan a herh. Thuro bantuk in nunnem le rul bantuk in ralring tein umkal le khulran a herh.

Kan rak umnak Dayton khua ah mibu kahnak um lio hmanthlak

USA ahcun hihi ruah bak a herh. Tihnunnak sang ahcun kal lo ding a si. A bik in zanlei le muisam ahcun motor zong in kal ding a si lo. A si khawh ahcun minung tam lio ah dawr kal ding a si. Zan dawr kal le motor meiti rawn te hna hi a hrial khawh chung in hrial a herh. Zan i dawr kal tik ah, a rannak in motor ah luh le hrenh le kal hi a tha. Cun motor chung in mi hna zoh le ngiat lo ding a si. USA ah minung zoh hi an duh lo. Gang hna cu an thinhun ahcun meithal kah an hmang. Cun motor lam zong i cuh ding a si lo. Motor lam cuh sual ahcun "road rage accident" an timi, thinhun in meithal kah hi a tlawm te lo. Ralrin ding a tam tuk.

Abik in Coronavirus ruangah Asian huatnak le Anti-semitism" timi Judahmi huatnak a karh ngaingai ti a si. Hi lio caan ah hin, daithlang ngai le hnangam tuk in, um ding a si lo. Him tein kan umnak lai, ralrin khun a herh. Kan himnak hi thluak nih a ven. Kan umkalnak paoh ah khuaruah le tuaktan bu tein umkal le khuasak tuntuk hi a herh.