Wednesday, May 21, 2014

Vawleicung Minung Tambik Khua 10

                                   
Vawleicung minung kan karh ning hi a rang taktak. Minung kan karh bantuk in vawleicung khua lianlian hna hi, an karh chin lengmang. 2011 ah vawleicungah minung billion 7 kan um cang. Valei tuanbia zoh tikah, minung kan karh bantuk in khua lianlian zong an karh ve i, a pakhatnak bik minung million in an um hmasatnak bik khuapi cu, Rome Khua asi i, B.C 133 ah minung million pakhat an rak um cang.

Cuticun minung kan karh i, minung milllion pakhat umnak khua hna zong, duhsah ten an karh. Minung milion pakhat um hmasatna khuapi (10) cu atanglei bantuk in an rak si.

1. Rome (Italy) -            B.C 133
2. Alexandria (Egypt)     B.C. 30
3. Anchor (Cambodia)   A.D. 900
4. Hangzhou (China)      A.D. 1200
5. London     (England)  A.D. 1810
6. Paris        (France)     A.D. 1850
7. Beijing  (China)          A.D. 1855
8. Guangzhou (China)    A.D. 1860
9. Berlin (Germany)       A.D. 1870
10. Manhattan               A.D. 1874

                         
                                         Hlanlio Rome khua lentecelhnak inn


                                Rome Khualipi

Kan hngakchiat lio ah, vawleicung khuapi bik cu London asi; a van changtu ah Paris asi an rak ti tawn. Hlan chan ahcun, Rome le Babylon te hna hi, vawlei a hninsai bikmi an rak si. Atu chanchar ahcun, London le Paris hi, vawleicung a rak hninsai bikmi an si ve. Nihin ni ahcun million tampi umnak khua kha an tam tuk cang i, zeiset hi hme a ngan deuh ti awk hmanh Mirang cu nitlalomi Empire Ram ngeitu an rak si caah, a lar khunnak zong asi. London nakin an lian in an ngan deuh tuk nain, London a rak lar tluk in min a ngeimi le a larmi khua hi, an um theng ti lo.

A.D 1874 tiang ah hin, vawleicung ah million pakhat a rak tlingmi khua 10 lawng an rak um nain, nihin ni ah, vawleicung ah million 4 renglo a ummi khua, khua 90 an um cang. Kawlram ah minung tambiknak khua Yangon khua ah minung 4,528,000 (2012) ah an um i, minung tam ah 77 nak ah aum. Laimi tampi umnak Kuala Lumpur, Malaysia, ah 6,000,940 (2012) ah an um i, minung tamah 52 nak a si.

Hihin ni ah, atanglei khua (10) hna hi, minung a tambikmi khua hna an si. (10) in kan thawk lai.


10. Meico City (19,463,000)


                                               Mexico City

  
                                    Khuapi lai ah ummi vawleicung park lianbik  Chapultepec Park


9. Sao Paulo, Brazil (20,186,000)

             Sao Paulo khua inn dawt sangdang hna

         Khualak thingkung nih thli a thianter deuh


     Sao Paulo International Airport le a chehvel innlo thatha

8. New York City  (20,464,000)


         New York khualaili alang in thlakmi (Manhattan asi)


New York khualai pangpar dum. December 1998 ah ka rak phan ve.

7. Karachi, Pakistan (20,711,000)




              Karachi khualai ummi Safari Park

6. Manila, Philippines (20,767,000)


    Manila khualipi zong thingram in dawhter an si

5. Shanghai, China (20,860,000)

  Vawleicungah tangka tambik aa chawhnak khua pakhat a si

         
                                                          Happy Valley Park (Shanghai)
       
4. Delhi, India (22,242,000)


 Indiaram khi tluk alinhnak ah, hi bantuk thingkung an cinmi nih khuacaan a thatter tuk ding asi
                                                       

                          Tourist tambik kalnak New Delhi Park

3. Seoul, South Korea (22,547,000)


 Seoul khuakam hi thingkung ramkung a tam i, uar a um ngai
                                 

                             Seoul Pawng ummi park

2. Jakarta, Indonesia (26,063,000)



  Jakarta khualipi zong thingkung a tam ngaite


Jakarta khua motor lampi pakhat. Minung tam tikah hitin motor an i tet


1. Tokyo, Japan (37,126,000)


  Ahnulei tlang khi Japan ram tlang minthang cem Fuji tlang asi.



                Tokyo khualak lam dawt hmun khat



 Lungrawk caan ah lungthin a daihtertu Tokyo pangpar dum dawh

Vawleicung khua lianbi, Tokyo khua kong ah tawite tial ka duhmi a um. Minung an tam tuk. Umkal a fawi lo. A caan ah thli a hnawm ngai. Nunning a sang. Rian sau tuk tuan ahau. Hiti ruah ah a nuam tuk lai ti a lo nain, lungrawknak a rak tam tuk. Cucaah thlangpar ah kai in aa thatmi minung an tlawm lo ti a si.

Tokyo khua in a hla tuk lem lo nak hmun ah hin, vawlei a thuh meng 12 fai ah vawlei kakmi a lian taktakmi (fault line) a um i, Tokyo khua hi hi hnu kum 30 chungah lihnin fak taktak nih a tongh khawhmi a si tiah an ti. Hi inn dawt sangsang le hlei sangsang hna hi, minung caah harnak vhuahpitu zong an si te kho men ko.

Chinchiah
Acunglei vawleicung khua lianbik 10 hmanthlak zoh tikah, aa khat ngaimi hmuh khawh ak aummi cu, khuapi laifang ah pangpar dum le thingkung hring dul in an ummi hi a si. Laimi cu kan khua an rocar tuk. Miphun dang cu thli, tii thiang seh ti an duh lawng silo in kokek thingkung ramkung hna nih, mit, thluak, thinlung adamter ti an theih caah, thingkung tampi an cinnak hna an si. Laimi zong nih kan khualaifang ah hi bantuk hmunhma nuam hi tampi sersiam kan herh.


Monday, May 19, 2014

Vawleicung Minung Tambik Ram 10

                                     
Kan vawleicung ah minung kan karh ning a rak tuk cang. Kum khat ah 1.14% in kan karh tiah an ti. Vawlei le amah ning asi fawn. Minung kan karh tuk tikah, lungretheihnak tampi a chuak ve. Atanglei ram hna hi, 2014 ah vawleicung ah minung tambikmi ram an si.

1. Tuluk       1,392,839,147
2. India        1,265,646,670
3. USA           322,291,662
4. Indonesia    252,472,161
5. Brazil          201,841,005
6. Pakistan      184,788,194
7. Nigeria        177,952,120
8. Bangladesh  158,291,718
9. Russia          142,509,966
10. Japan         127,015,204

Vawlei minung karhning hi a rang ngai. Adam le Eve chan hi, Bible ning tuak ahcun, 1995 AD tiang ah, kum 7,311 kuakap lawng asi. Bible hi ahman in pawm ahcun, cu lio ah minung 2 lawng a rak si mi kha. Cucu an karh ceumau i, atanglei nihin ni minung zat hi kan si.

1. 1804 ah 1 billion
2. 1927 ah 2 billion
3. 1960 ah 3 billion
4. 1974 ah 4 billion
5. 1987 ah 5 billion
6. 1999 ah 6 billion
7. 2011 ah 7 billion
8. 2024 ah 8 billion

Nikhat ah minung 350,000 kuakap an chuak. Nikhat ah minung 150,000 kuakap an rak thi ve. Cucaah nikhat chung minung karhmi hi, 200,000 kuakap kan. Hi chungah minung kan karhning hi, a continent in then ahcun, atanglei bantuk in asi.

   Hmunhma Min                         Milu umzat             Zatuak

1. Asia                                  4,298,723,288              60%
2. Africa                                1,110,635,062            15.5%
3. Europe                                 742,452,170            10.4%
4. Latin America/Caribbean      616,644,503              8.6%
5. Northern America                 355,360,791              5.0%
6. Oceania (Tikulh ram pawl)      38,303,620              0.5%
7. Vawlei pumpi                      7,162,119,434             100%


Thursday, May 1, 2014

Vawleicung Ram Rumbik 10

                           
Hihi Forbes Magazine (2013) nih vawleicung ram rumbik 10 chung ah a chiahmi hna an si. An GDP le minung milu hawih in an tuakmi a si. Ram pumpi GDP in tuakmi silo in, ram pumpi hmuhmi tangka hi pumpak nih zeizat dah an co khawh timi hi kha, hrampi ah chia in, an tahnak a si. Ram pakhat cio an GDP (billion) zong kan tial chih. IMF, World Bank le CIA Factbook nih an hmuhning tlawmte an i dang hna. Atanglei GDP hi IMF hmuh ning in kan charmi a si.

10. Netherland.

GDP: 700.5 (23nak)
Mi pakhat kum khat tangka lut $40,973.00


Netherland Khualipi Amsterdam

9. Switzerland
GDP: 371.6 (35 nak)
Mi pakhat kum khat tangka lut $41,950.00


Geneva Khualipi

8. Hong Kong (China ram)

GDP: 381.9 (nak tial lo)
Mi pakhat tangka lut $45,944.00



7. United States 
GDP: 16,799.7 (1 nak)
Mi pakhat tangka lut $46,860.00

Statue of Liberty le New York

6. United Arab Emirates
GDP: 272.0 (47nak)
Mi pakhat tangka lut $47,439.00


                Dubai ummi vawleicung inn sangbik

5. Brunei
GDP:21.7 (122 nak)
Mi pakhat tangka lut $48,333.00

                         Brunei siangpahrang inn

4. Norway
GDP: 280.0 (45 nak)
Pumpak tangka lut $51,959.00

             Oslo Khualipi

3. Singapore
GDP: 348.7 (38 nak)
Mi pakhat tangka lut $56,694.00


2. Luxembourg
42.6 96 nak ((96 nak)
Mi pakhat tangka lut $81,466.00

Castle timi ralkap sakhan innhlun

1. Qatar
GDP: 199.6 (53 nak)
Mi pakhat tangka lut $88,222.00


Vawleicung ram ah GDP a sang cemmi (10) zong kan van tar chih. Hihi IMF tahnak in tahmi an si.

10. Mexico
GDP: 1,842.6


         Vawleicung minung tambik umnak khua Mexico City

9. France
GDP: 2,278.0


 Paris khua lipi ummi Eifel Tower

8. United Kingdom
GDP: 2,390.9

Nitla lo mi empire ram an rak uknak British Parliament Innpi

7. Brazil
GDP: 2,423.3


    Brazil khualipi i a ummi Jesuh milem

6. Russia
GDP: 2,556.2


Minthang Red Squire ah aummi St. Basil Cathedral

5. Germany
GDP: 3,232.6

          Tuanbia ah chimdai lo Berlin Wall

4. Japan
GDP: 4,698.8


  Vawleicung minung tambik umnak Tokyo Khualipi

3. India
GDP: 5,069.2

Vawleicung inn ropui pakhat ah chiahmi Taj Mahal lungvar inn

2. China
GDP: 13,395.4

Tuluk ram i tangka tambik a cawlcanghnak khua Shanghai

1. USA
GDP: 16,799.7



Hi acunmglei ram hna hi vawleicung ah pumpak tangkalut in tuak tikah a rum bikmi ram hna le GDP a sangbikmi ram pawl an si. USA sipuazi hi a than a fum i, Tuluk hi a than ning a ran caah, hi tining tein a kal lengmang ahcun, 2020 ah Tuluk nih USA hi GDP san ah a tei cang lai tiah sipuazi thiammi hna nih an ti.







Russia Sipuazi Phihnak: Atheipar Zeidah Asi Lai?

                                                                       
March 16, 2014 ah Crimea Ramkulh nih Referendum an vote mi le Russia ram ah an luhmi ruangah, Pre. Valadimir Putin le a hawile pawl minung 30 fai cu US le EU nih sipuazi phihnak le visa phihnak an tuah hna. Cu thil nih Russia sipuazi caah credit chiatnak zeimawzat cu a chuahter cang i, Russia Credit score hi, "Poor" (achia) timi in "junk" (hnawmtam) timi ah a tla tiah an ti.

Russia cu vawleicung ram lian bik a si i, 6.59 qure meng a kaumi a si. Vawleicung pumpi minung um khawhnak vawlei dihlak i cheu 8 cheu 1 (1/8) hi Russia ram a si. USA hi 3.79 squire meng a kau i US nak in alet hnih dengmang asi. Australia nak in a let 4 renglo in a lian. An ram hi a kihnak ah aummi a si.

Fiannak caah Russia ram dirhmun hi, atawinak in a tanglei ah ka van tial.

Area:            5.592 square meng (Crimea tel rih lo in)
Tii Khuhmi    13% hi tii nih a khuh
Milu:             143.7 millions (2014 est)
Miphun:        Russia-81.0%; Tartar-3.7%; Ukraine-1.4%; Bashkir-1.1%; Chuvash-1.0%; Chechen-0.8%;
                    Adangdang miphun-11.0%
GDP:          2.556 trillions (vawleicung pumpi ah 7 nak asi)
Ralkap         766,000 (2013); Reserve ralkap 2,035,000 (2013)

Ram Humhimnak Budget          90.7 billion (GDP i 4.4%)
Nuclear Bomb a ngeihmi          Ready in a ummi 1,499; a chiah in chiah chungmi 1,022; lamhlatpi tiang                                                          kah khawhmi nuclear warhead 2,000 (azapite 4,500 kuakap).

Ramchung Thilchuak         Meiti, gas, thing le adangdang tam tuk a chuak

Acunglei dirhmun van zoh tikah Russia hi hriamnam le thazaang in duhpaoh in tuah ngam ding asi lo. NATO ram hna nih Ukraine ruangah Russia hi doh duh hmanh hna sehlaw, doh ngam ding a si fawn lo. An i phomh i an thin a hun i, nuclear hriamnam an hman sual ahcun, Europe ram hi vacam ah aa chuah dih ding a si.

Cucaah Russia hi Crimea a lakmi ruang ah le Ukraine nichuahlei i Russia holh in a holhmi ramkulh pathum (Kharkiv, Lugansk le Donetsk) ah a buaimi ruang le Ukraine ramri ah ralkap 40,000 le hriamnam tamtuk a chiahmi ruangah EU, USA le Canada nih Sipuazi phihnak in hrem an timh. Cu dah ti lo cu lamdang an hmu kho lo. Hiti sipuazi phihmi nih hin Russia sipuazi a tlakter lai; mipi harnak le sunghnak a chuak lai; cun Pre. Putin le a hawi le zong sungh zatlaknak a chuak lai i, cuticun Russia hi a lung dawng te seh ti khi an duhnak a si.

Asinain Russia sipuazi phih tikah, Russia ca lawngah sunghnak a chuak khomi asi lo. Vawleicung sipuazi thawn ah 7 nak asi bantuk in, Russia ruangah ramdang tampi zong sunghnak a chuak ve ding asi. Abik in Europe ram caah harnak tampi a chuak lai. Abik in Europe i tisa caah le inn lumternak caah an hman cemmi gas cu Russia in a ra mi a si. Cucaah EU ram hna hi Russia gas le meiti ah tampi an i hngat tikah Russia fak tuk i sipuazi van phih ding khi an ngamh ve lo. USA cu Russia sipuazi ah aa hngatmi asi lo caah, USA nih cun fak tuk in sipuazi phih duh hmanh sehlaw, EU ram pawl nih an ngamh ve ti lo.

Cucaah ruah dingmi cu, EU tel lo in USA le Canada lawng nih sipuazi phih tikah Russia nih tam a theih lai maw? Pre. Putin lungthin aa let kho kho taktak hnga maw? Asiah teh US ti bantuk in EU nih faktuk in sipuazi van phit sehlaw, EU ram gas vialte hi zei ram nih  dah a zorh lai timi hi tuak khawh asi lo. Canada le USA nih EU an herhmi energy (meiti le gas) hi a pek khawh lai ti a si. Asinain Atlantic Rilipi tang in pipe van bunh i Europe tiang phakternak ding caahcun tangka million tam tuk a dih lai; rian a har tuk lai caah kum tam tuk a rau lai ti a si.

Cucaah Russia sipuazi an phih tikah, fak taktak in sipuazi phih ding kha EU nih an duh lo. Zeicatiah Russia sipuazi phih cu Syria, Libya, Iraq, Iran le North Korea te hna sipuazi phih bantuk ding asi lo. Russia cu fak tuk in an phih ahcun, EU zong an mah le mah a hrem ve ding an si. Tahchunhnak ah, Hakha nih Thantlang le Falam sipuazi kan phih lai ti hna sehlaw, Hakha zong amah le mah aa car ve thiamthiam ding asi.

Cucaah Russia sipuazi phih cu a phittu EU ram le USA ca zongah fahnak a tlawm le tam a chuak te thaimthiam ding a si. Cucaah USA cozah nih atu April ni 30 tiang ah Russia ram hruaitu minung 6 le comapany 16 sipuazi a phih hna lio ah, EU (ram 28) nih cun Russia ram hruaitu le mirum 33 lawnglawng an bank tangka an phih piak hna i, khualtlawnnak visa an kham hna. An sipuazi phih ning a din ngai rih. An sanction mi hna zoh na duh ahcun www.ibtimes.com/sanction ah zoh khawh asi.

 Russia nih ralkap a lak lo le nichuahlei Ukraine ah daihnak atuah lo ahcun sipuazi fak deuhdeuh in kan phih lai tiah, Pre. Obama nih cun ati than. Zeitluk fang tiang dah an phih khawh te hnga? EU lo ngaingai in America lawng timi cu a tlamtling kho hnga maw tiah, sipuazi thiammi tampi an lung a hring.


                        Russia ram gas pipe in EU ram pawl ah an zuar ning le an cawkmi zat

EU ram 28 hmanmi gas 24% le meiti 30% cu Russia in a ra mi a si. Acunglei hi Gas line Russia ram in EU ram pawl i a luhnak an piahnak a si. EU ram cheukhat cu Russia ram gas ah 100% aa hngatmi an si. Germany ram hi tampi aa hgnat ve i, 40% hi Russia gas an hmang. Cucaah Russia sipuazi phih timi hi, lam khat lawng in phih khawh ding asi lo. A phittu zong aa phih chih ve le harnak le sunghnak a ton ve a hauh tikah, a phittu abik in EU caah a fawi ding asi lo. Nihin ah Russia cu cozah tangka chambaumi hi, an GDP i 1.3% lawng asi i EU cozah tangka chambau cu an GDP i 3.3% a si. Cun Russia cozah leiba hi GDP i 13% lawng asi i, EU ram ahcun an GDP i 87% a si. Cucaah Russia sipuazi phih ti tikah, EU zong nih an sipuazi kha rai an thawi ve ti tluk asi. Sunghnak tam tuk a tong ding an si ve.

Hi tin thil asi caah, Russia sipuazi phihnak kongkau ah, mifim mi hna ruahnak aa dangmi phu hnih an um. An hmuhning aa dang ngai veved.

Sipuazi thiammi cheukhat nih cun, Russia sipuazi phih hi asi kho lai lo tiah an ruah. Pakhatnak ah, EU hi Russia lo in asi khawh lai lo caah, EU caah a fawi ding asi lo tiah an ti. Cun North Korea, Iran te hna hmanh, sipuazi tha tein an phit kho setsai hna lo i, vawleicung sipuazi thawnah pasarihnak asimi le GDP 2.7 tluk asimi ram sipuazi phih ding cu a afawi lo tiah an ti. Cupinah Russia cu vawleicung ah ram lian bik asi. An ram chungah a herhmi vialte a chuak dih. Ramdang ah tampi aa hngat lo ti a si. Cun innpa ram asimi Tuluk, Mongolia, Iran le North Korea hna nih an phih ve tunglo ahcun, an phit kho taktak lai lo tiah an ti.

Russia hi sipuazi phih khawh ngai le an sipuazi thlak khawh ngai asi tiah a ruatmi mifim tampi an um ve. Cu hna nih an timi cu, nihin ni vawleicung sipuazi cu an i tlai dih. Pakhat a tlak ahcun a dang zong a rak tla ve. Cucaah Russia ram sipuazi ah a muru le biapi asimi hna an phih ahcun, an sipuazi a tla kho ngai lai tiah an ti.

Russia hi eidin phunkip, nga, voksa, cawsa, thei, anhringso tiang in ramdang ah a cawmi an si caah, sipuazi an phih bak in thil man a kai; dawr ah eidin cawk ding a tlawm ngaingai i, nunning a har ngaingai ti asi. Chungkhar tampi nifatin an eidin ning a zor; semrel taktak in ei ahau. Cucaah mi tampi cu an lung a dong ngaingai nain, "Russia cu hi bantuk harnak hi kan tong lengmang ko nain, a cak tukmi miphun kan si i, kan tei than ko lai" tiah an ti. Pre. Putin zong an uar thiamthiam rih. Nitlaklei ram tu kha mawh an phurh hna.

Khatlei ah Russia sipuzi an phih tikah, Russia ramchung i leikuang tuahmi le satil zuami nih thilri le eidin tam deuhdeuh an chuah ve caah, Russia hi hmailei ahcun ramdang ah cawk hau lo in ramchung sipuazi tu in a nung deuh lai tiah an ruah caah, sipuazi phih hi a thatnak lei in a ruatmi an um ve than.

Russia ram tangka hi, January in March thla tiang thla 3 chungah, billion 60 tluk hi, ramleng nih an lak than cang ti asi. Cun Russia tangka hi dollar he epchun tikah, 8% a man a niam deuh cang. Cucaah an ram tangka a zawr tuk sual nak hnga lo, central bank nih 5.5% in 7.5% ah a karh an kaiter.

IMF nih, Russia sipuazi hi aa din (recession) ah a um cang tiah an ti. 2014 an sipuazi than ning zong hi, 1.3% asi te lai an ti nain, 0.2% lawng asi phan lai tiah an chim chung cang. Cucah EU, Canada le USA nih sipuazi an phih a sau ahcun, caan sau cu Russia sipuazi nih a tuar kho lai i, Putin zong nih a lung a thumh te ko lai tiah mi tampi nih an ruah ve.

Ukraine nichuahlei ramkulh pathum (Kharkiv, Lugansk le Donetsk) ah Russia aduhmi tapung le cozah an buai cuahmah lio asi. Hi ramkulh 3 hna nih mipi vote peknak tuah ding in khua an khan lio asi. Hi ramkulh pathum ah daihnak a chuah hlan chung cu, Russia sipuazi phihnak hi, atunak in tam deuh zong i chap te sehlaw theihlo a si. Hi ram hna hi zeitindah an si lai timi hawih in, Russia sipuazi phihnak zong hi kal te sehlaw law a dawh.

Russia sipuazi cu a tla ngaingai ko nain, nihin ni ahcun cho lam a panh than. An tangka zong a tlu bak lai tiah an ruah nain, Russia cozah nih billion tampi a van thlah caah, ramchung sipuazi hi ruahnak bantuk in an hrawk kho taktak lo. Cupon ah Turkey le China lei ah an sipuazi a mer than i, hmailei ahcun a chia leinak in a tha lei ah a panh than ding asi. Cucaah a fawi nakin chim ahcun, "Sanctions" hi Obama le Nitlaklei cozah nih an ruah nak bantuk in a tlam a tling lai lo tiah ruah a si cang. Russia ci a cah tuk caah dantat phun cun an ti kho lai lo.



                                                   Ref. Bing.com
Kharkiv, Lugansk le Donetsk hna hi sehzung le rian tamnak an si. Russia holh in aholhmi an tam deuhnak hmun a si. Independence maw an lak lai? Crimea bantuk in Russia ah an lut te lai maw? Zeitindah an si te lai?

Zohchunhmi
www.bing.com le www.cnn.com hna zoh chih in tialmi an si.


.

Ciriangtu le Thautu Hualnak Kong

                                         Ciriangtu le Thautu Hualnak Kong
                                                        
                                                      By Hai Vung Lian

Ciriangtu le Thautu hualnak kong hi, ramdangmi zong nih an rel i, hmailei ah thiltha zeital a chuak hnga maw timi ruahchannak he, Mirang ca in ka blog ah ka tial. 

Laimi nih thanchonak a phunphun kan ruah lio le tuak lio ah, kan fingtlang, tiva, thingkung ramkung, tiva, cerh le ramsa humhimnak hi biatak tein ruah chih a herh. Laimi cu tiram kan dawt lo pinah ramsa, va le nga hna zong kan daw hna lo. Ningcang lo tuk in kan tonghtham tawn hna caah, kan ram hi a rocar taktak  ko cang. Hi bantuk in kan ram a rocar lio caan ah, Ciriangtu le Thautu kong hna biapi ngai in an van ruahnak kong ka theih tikah, lunglawmhnak in ka khat.

Laitlang ka um lio ah, khual ka tlawn fate ka chim bikmi thawngtha cu, kan tiram, ramsa, va, nga dawt le tii le cerh kilkawinak kong a rak si tawn. 

Thau Khua Krihfabu kum 75 tlinnak Jubilee Makazine (2003) ah, Thau khua kuakap ummi, Tlangliam, Ciriantgtu le Thautu hna hi, ramsa humhimnak hmun ah hman ding in ca ka rak tial. Ka duhnak cu, careltu pakhatkhat nih lungthawh in hi rian hi rak tuan hna sehlaw timi ka duhnak he a si. 

Ca ka tial hnu, kum 10 kuakap a rauh hnu ah, Ruakhua khuami hna nih Thautu an hual ti ka theih tikah, lunglawmhnak in ka khat. Rev. Neely Lai Uk zong CRDP rian he pehtlai in USA a rak tlawn lio ah, Ciriangtu le Thautu cu, TABC nih kan hual hna tiah a rak ti i, kan rak i lawm tuk. Hi bantuk in khuaram zawn ruattu TABC hruaitu hna cungah, lung aa lawm tuk hringhran. Vawleicung ramkip ah biaknak buu hna hi, fimnak, thanchonak, tiram humhimnak tibantuk ah thazaang a chuah cemmi le a tang cemmi an si tawn bantuk in, kan Thantlang peng ca zongah, TABC tibantuk bu lianmi hna nih, thingram le ramsa humhimnak kong hi, biatak te in hmaithlak a herhmi rian an si.

Atanglei hi CRDP hruaitu Rev. Neely Lai Uk nih thawng a kan thanhmi chung in, Ciriangtu le Thautu kong he pehtlai in, TABC nih an i timhtuahnak kong, theihtlei a van tialmi ka tar chinmi asi. A catialmi hi rel a nuamh caah le theihtlei ngai ah ka ruah caah, a tial ning tein ka van langhter than.

-----------------------------
Dear CRDP dawtu vialte hna

Nan dihlak nan kut kan in tlaih hna. Pathian daihnak cu nan cungah um
cio ko seh.

TABC hruainak in Ciriangtupi le Thautupi cu TABC kilvenmi tuhual ah
chiah a si chung. Ram le sining a hon i thlen ngai caah biatak thlak a
hau ko ti ruah a si caah TABC GS Rev.Dr. Za That hruainak i staff hna
he Hriangkhan,Thau (Nazareth), Siallam, Hmunhalh. Tikir A le B kan
tlawng hna. Fak piin tha an chuahmi cung ah lawmhnak le lunghmuihnak
nganpi kan nei. A taangmi khua dang hna zong tlawn than an si lai.

Saisihchuak lam cu Tipi tiang tha tein a pem pin ah tiva hna zong hlei
tha tein donh an si cang. Nukaitlang in Hmunhalh tiang motor lam a pem
cang. Hmunhalh le Tikir kar bel ke in kal a si rih. Ruafiang in Sialam
chuak lam an cawh lio a si i meng 3 a taag rih tiah an kan chimh.
Hriangkhan in Tikir tiang tha tein motor lam a pem cang. Lulpi lung,
belhar le Vomkua lei cawh cuahmah lio a si tiah kan theih. Belhar cu
Mizo ram lei cun lam a pem fawn cang.

Dinei kong ah kumvui cu a tha a si lo nain lam le sul le kawlhawl ning
tete ai thlen ve caah a tu tiang cu harsa tuk an si hna lo. Kan
cinthlak le zuatkhalh ning, chawva kawlhawl ning kongah thlen le remh
kan herhnak an ruat dih cio hna.

Bungtlang hi inn 3 tluk Nukai tlang ah an i thial cang. Hriangkhan mei
hi a tu lio Thantlang peng ahcun a tha bik a si ko tiah kan ruah cio.

Hihi kan khualtlawnnak zawn i thil sining tawite ka hon langh ternak a
si. Hmanthlak cu Face book le ka Web.ah hmuh khawh an si hna lai.
Tlang dang umtu ning dang zong kan hmuh khawh tawk le kan hngalh khawh
tawkte te kan thanh than hna lai.

Thaizing hi TABC Mission riantuannak kong he pehtlaiin consultation
kan tuah hna lai. Kiptuh khi TABCC May EC le MC meeting a si than rih
lai.

Khuacaan kong ahcun, kum dangnak in a lin deuh ngaingai. Ruah hi caan
hman in a sur nain a hlung lo i Ti kan har hna. Zahan zan zong a sur
nain vawlei hlan a si lo. Cucaah Thlaikheo kong ah thinphan dai lo a
si, tiah ka ruah. Cuti a linh deuh caah kumdang nak in ram meikaang le
meitlan a tam deuh ngaingai. Thil man hi a kai ti awk in a um tuk lo.
Facang man bel a kai ziahmah cang.

CRDP dum cu furchanh lei a si cang caah kan thlaicinmi hnahno corh an
thok cang i thaal lio i rocaarnak in hninnnonak lei kan panh cang. Kan
cinthlakmi le kan zuatkhalh mi in amah tawk tein tangka hmuh kan thok
ciahmah cang. Lairam i cinthlak ding biapibik ah Cozah zong nih a
ruahmi cu Tawlreba a si caah biatak deuh tein cinthlak kan zuam
cuahmah ve.

Pathian nih zaang a kan fah ahcun US lei ah Rev. Dr. Za That le
Rev.Van Duh Tling, Norway lei ah Rev.M.Thawng Kam le Australia lei ah
keimah tiin CRDP riantuannak kong chim le Fund kawlnak ngeih ding in
saduhthahnak le timhtuahnak kan neih lio a si. Tlam a tlin khawh
nakhnga thlacamnak he i bawmchan than rih hna usih.

Nizan tih ni ah ARI Japan in Admission Director a ka tlawng kan dum
tiang zong a phan i lawmhnak le lunghmuihnak nganpi a nei. TABC ah
zanriah dangh a si i kan pa le he hna zong iaruahnak an ngei. An sin i
kan minung thlahthannak kong zong kan chimh ruah tik ah hmai lei caah
ruahchannak kan nei ko.

Cuhlan cu CRDP hi Dum tuahnak le Kawlram leikuang cawknak le a caan i
training tuahnak telawng kan tuan khawh. Tutan Fund kawlnak program a
dih i tlam a tlin ahcun kan tuanciami thancho ter pi ah Khuate lei
bawmhnak, Fimthiamnak, ngandamnak lei tuannak le Zungzal ca i ka
miphun caah a herhmi le a tha dingmi Traiing centre tuahnak lei ah
faakpi in karhlan a si cang lai. Thlaza camnak le kan tuan teimak nak
he thazaang chuah than rih dingah nan zate upat hmaizahnak he kan sawm
hna. Thil hme tete in a ngan deuhmi chung ah ningcang te in kar hlaang
ti zungzal ko hna usih. Kan saduhthami le kan sining cu nan sinah a ra
dingmi kan pa le hna nih nan sin an phak tik ah tlamtling deuh in an
in chimh ruah cio te hna lai. Kai lawm tuk.

Nan dihlak upat hmaizahnak he


N.Lai Uk

Ciriangtu le Thautu kong rel na duh ahcun, www.semnaklairam.blogspot.com ah rak lengte.

Monday, April 28, 2014

Khuaruahhar Tazacuainak

                                                           
Vawleicung ah tazacuai phun tampi a um. Innlo, chawva, dumhau, satil arva, tangka, thilri, tiram, nu le van then, ngaknu tlangval ruang ah, vuakden le khawnden ti in chim cawk lo a si. Phungphai a um zat in taza cuai khawh asi. Paul nih a rak chim bang, "Nawlbia atam deuhdeuh le sualnak a tam deuhdeuh" ti hi biahman a si. Upadi a tam deuhdeuh paoh ah sualnak a tam deuhdeuh i tazacuai zong a tam deuhdeuh.

USA ka rak phanhka ah, Thawngpang pakhat an rak chimmi ah, "Mi pakhat nih CNN taza a cuai hna" ti a si. Cuta a cuainak hna a ruang cu, "CNN nih Breaking News ti in zoh nuam le zoh peng ding in news suimilam 24 chung an chuah peng caah, ka zohnak ah ka lung zong a rawk dih cang" timi hmuh in taza a rak cuai hna. Duh le va zoh ko ding asi lo maw? Duh lo le zoh lo ko ding asi lo maw?

California State ah, minu pakhat nih, "McDonald nih aalu an kiomi a thaw tuk; ei lo in ka um kho lo; an ma kiomi ka ei ruang ah ka thaunak asi" timi in pumsa rawhnak lei in taza a cuai ve hna. Duh le ei ding asi ko lo maw? Duh lo le ei lo ding asi ko lo maw?

Cuticun tazacuai hi aphunphun in aum. Hi atanglei tazacuainak tu hi cu, khuaruahhar an si lawlaw.

French ram ah nu pakhat nih an pa cu, "A ka ihpi a tlawm tuk timi ruangah" tazazung ah taza a cuai timi kha Time ah an rak tial bal. Cu hna pahnih cu an i umnak kum 20 fai asi cang. Aliamcia kum 2 lio in a ka ihpi a tlawm tuk caah ka lung a tling lo timi in a cuainak asi.

France biacaihtu bawi nih bia a caih dih hnu hna ah, an nu nih a tei i, $14,000 an pa cu an cawiter. Biacaihtu bawi nih, "An pa nih a ihpi tuk lo caah, cucu nuleva sinak ah an hnatlakmi biakam a tlolh" caah tiah an pa cu a sunghter. Na tuanvo na tuah lo ti in mawh a phurhter.

Telegraph nih cun, "Nu le va i pehtlainhak ah ihti nak nih pakhat le khat dawtnak le tlaihchannak langhter. Atu i an tazacuainak biabuai ah ihtinak aum lo" tiah a ti. "Nu le va thitumh kan timi ah, nu le va nih an hnatlak ciami cu, nunnak i hrawm ding timi asi i, cu nih fiang tein a sawh duhmi cu an it ti lai tinak asi" tiah biacaihtu bawi nih a ti.

2009 ah North Dakota ah Isaacson timi pa nih, a nupi taza a cuai. An pa nih, an nu nih a hnuk a lianhternak i a dihmi tangka cheu hnih cheukhat cu keimah ta asi tiah a ti. An i then tikah a hnuk sernak zatceu man kha a ka pek than lai tiah a ti. Cun an i then tikah, "a mit aa tuahnak laser thilri zong keimah ta asi, ka khirh seh" tiah a ti than. Biacaihtu bawi nih a ruah tikah, a hnuk zatceu man a hal i, amit chung laser thilri te zong nuva thilri ah a chiah ahcun, haa le tawk sernak le zeidang ngandamnak lei a dihmi phaisa vialte zong nuva thilri ah tla dih sual lai tiah, athin a phang ngaingai tiah Bismark Tribune ah an tial.

Egypt ram cu Muslim ram asi caah nu nih va le then a har ngaingai. Voikhat cu nu pakhat nih, ka va he then ka duh tiah tazazung ah taza a cuai. A cuainak aruang cu, "Kan i um hnu thla (1) chungah voikhat hmanh kholh a duh lo; a rim a chia tuk" timi ruangah a si.

Pa nih, "Ka kholh lonak a ruang cu, tii hi ka ziaklo caah, thiang tein ka kholh ngamlonak asi" tiah a ti. Doctor nih ngandamnak kong in a zoh tikah, ziaklomi (allergy) cu tih a nun caah, pa nih a chimmi hi ka dirkamh pi ko tiah a ti.

Doctor nih a dirkamh tikah, anupi nih thennak a har chinchin. A donghnak ah ti awk a thei ti lo i, nu nih a then thiamthiam" tiah Urban Titan ah an tial ti asi.

Hei ruat cio u law. Egypt ram cu ram linsa a si. Theset tamnak le leiphit tamnak ram pakhat asi. Thopaw le a thutheng tamnak ngai zong asi. Cu ram ah khua a sakmi nih, thla khat chung kholh in a ummi hi,  zaan ihti le i kuhreh ding le hnamh ding timi cu a fawi hnga dek maw? An i then hi then mawh lo asi kan ti hnga maw? A mawh ko kan ti hnga dah?   Zeihmanh va sihsehlaw, hi tazacuainak hna hi, "Khuaruahhar tizacuainak an si ko hna."












Saturday, April 19, 2014

Gethsemane Dum

                                                           
Gethsemane dum hi Jerusalem Khuahlun nichuahlei kap i a ummi le tlangthluan pakhat, Olive Tlang tang ah a ummi dum asi. Gethsemane timi asullam cu "thau rialnak" (oil press) tinak asi. Hi dum hi, Jesuh le a zultu pawl atu le tu an va len tawnnak hmun  asi (Matt 26:36; Mark 14:32). J

Jesuh an tlaih zaan ah, a zultu pawl he an va kalnak hmun le thla a va camnak hmun a si. Luke nih cun, Jesuh lungretheihnak cu a fah tuk hringhran caah, "A thlan cu vawlei ah a dawr in a tlami thisen bantuk asi" (Lk. 22:43-44) ati. Eastern Orthodox Krihfabu nih cun, "Virgin Mary cu, Zion Tlang ah daite in a thih hnu ah, Gethsemane ah an vui i, cuka cun vancung ah a kai" tiah an ti.

Cuticun Gethsemane cu tuan lio Krihfa hna Pathian biaknak caah khual an va tlawnnak asunglawimi hmun minthang pakhat ah aa chuah. A.D 333 ah, "Pilgrim of Bordeaux" timi min theihlomi hna nih, Gethsemane an va zoh.Hi kong hi, Gethsemane dum hi Krihfa pawl nih an tlawnnak kong, hawihlan cem hmuh khawhmi ca, an si. Onomasticon le Eusebius of Caesarea hna nih hin, "Gethsemane cu Olive Tlang tangah a um i, zumtu tampi nih an va lennak le thlacamnak hmun asi" tiah an ti.

Gethsemane dum i Olive thingkung pawl hi an tar ngaingai. 2012 ah National Research Council of Italy timi nih an va zoh tikah, vawleicung thingkung tarbik ah an chiah hna. Atu i thingkung a nung rihmi an hram hi carbon dating (carbon kum tuaknak) in tuak tikah, A.D 1092, 1166 le 1198 ah an rak cinmi hna an si ti a si. Cu thing pawl cu DNA an hniksak tik  ah, an ci zong hi nulepa Olive thingkung in a rami an si ko ti a si.



               Gethsemane Dum Olive Kung Hna



               Gethsemane Dum Olive Thing tar pawl


               Hi hmun ah hin Jesuh thla a rak camnak a si


           Gethsemane Dum Biakinn


"A lungre a theih tukah a thlan cu thi bantuk in a luang"


Calvary Vailamtah Lam

                                                        Calvary Vailamtah Lam
                                                                   By Hai Vung Lian

Krihfa zumtu hna nih Pathian biak ruah ah Jerusalem an rak tlawng tawn. Kum zabu 4 nak kuakap in, Pathian biak ruah ah Jerusalem tlawngmi hna nih, Calvary Vailamtah Lam (The way of the Cross) ti in, Jesuh nih vailamtah tung a putnak lam thluan kha hlathlai an rak thawk. Pilate nih Jesuh bia a caihnak hmun in, Calvary Tlang tiang Jesuh keneh zulh hram an  thawk.

Jerusalem khua hi vawi tamtuk ral nih an tuk, an khangh, an hrawh, an cawh, an chilh, an ser than tikah, Jesuh vailamtah tung aputnak lam taktak hi fiang tein in cun theih khawh a si ti lo. Asinain Rome miphun hna nih Krihfami hmunthiang hna ah hin biaknak inn hna hi an sak tiah an zumh. Tahchunhnakah, Calvary tlang timi zong hi, Aphrodite Temple timi tangah a um tiah an ti.

Kum zabu 14 nak ah, Franciscan tlangbawi (monks) hna nih, Khua Thianghlim (Holy City) timi Jerusalem khua ah, "Jesuh vailamtah tung aputnak lam" tiah min an puttermi lam pakhat an rak zulh. Cucu Jesuh Temtuarnak le Thihnak (Passion) lam tiah min an sak.  Cu lamthluan ahcun Jesuh nih vailamtah tung aput lio i, thil a cangmi chuankhan in dinhhmun (station) 8 an tuah. Hi lam hi, nihin ni Krihfa tampi nih, Bawipa Thihni (Good Friday) ah an va kal i, an va hrawn tawn.

Ahnu kum 200 a rauh tikah, Dinhhmun 14 an chuah than i, cucu vawleicung pumpi Roman Catholic Krihfabu an biakinn vampang ah, nihin ni tiang an i suai. Cu dinhmhun 14 nih Jesuh bia an caihnak inn in, Calvary vailam cung tiang a cangmi Jesuh temtuarnak tuanbia vialte kha aa tel dih.

Cu dinhhmun hna cu:

(1) Jesuh cu thihnak tuar ding in sual an phawt
(2) Vailamtah tung an putter
(3) Atlu
(4) Jesuh nih anu, Mary a ton
(5) Cyrene khuami Simon kha vailamtah tung an hnek i an putter
(6) Veronica timi nu te nih Jesuh hmai kha a hnawh piak
(7) Jesuh cu lampi ah a tlu than
(8) Jerusalem minu hna a ton hna
(9) Avoi thumnak a tlu than
(10) A thilri vialte an thleh piak dih
(11) Vailamtah tung ah an khenh chih
(12) A thi
(13) A ruak vailamtah cungin an thumh
(14) Thlan ah an vui

Atanglei map hi Jesuh vailamtah tung a putnak lam a zulhmi map asi.


                               Via Dolorosa


Hi vialte hi, kan Bawipa Jesuh Krih nih kan nih misualmi hna khamh awk caah le zungzal nuncang hmunhnak coter awk caah ni nikhat ah a tuarmi a si. Thawhthan Ni a phak fate, kan Bawipa Jesuh temtuarnak hi fak pi in ruat cio hna u sih.

Tuanbia pakhat ahcun hitin an chim. "Veronica timi nu nih Jesuh hmai a hnawh piaknak puan thiangmi cungah Jesuh hmantlak a tangta ti a si." Cu hmaihnawhnak puan cu khawika dah a um ti cu hngalh khawh asi ti lo nain, nihin ni ah hmanthlak tampi cu an suai i, hmuh awk in a um.




                              Jesuh bia an caih


Jesuh Pilate nih sual a phawt lio


Vailamtah an putter


                 Jesuh Thir in an khenh


Jerusalem khuapawng Calvary ah vailam an tah


                        Jesuh vailam in an thumh



                            Jesus thlankhur

Reference
1. The Story of Jesus. Reader's Digest Association, Inc. New York, 1993
2. www.bing.com
                                                   

Friday, April 18, 2014

USA Ram Hman Bikmi Ritnak Si-ai

US ramchung Drug Enforcement Administration (DEA) nih, atanglei sii hna hi an khammi an si. Hi ritnaksii pawl hi, minung thluak, lungput, sining, taksa, vunhawng a hrawk kho taktakmi an si. Muisam chiatter kho tu le thisen dawp khotu si an si caah, tih an nung tuk. A tongh zong tongh lo ding le a teh hrimhrim teh lo ding an si. Teh hnu ahcun, mi a lem khawh caah, si-ai tongmi ah i chuah khawh a si. Cucaah, "Hi si-ai pawl hi, a hlat taktak nak in hrial an herh." Si-ai cu minung nih hrial ding asi. Na hrial lo ahcun, si-ai nih an hrial bal lai lo. Na hrial lo ahcun na nunnak an latu ding le hell ah an thlatu ding asi lai.

DEA nih khammi sii (illegal drug) ah phun (23) USA ah a um. Adonghnak (V) nak zawn hi, khammi sii an si rih lo nain, mi tampi nih ritnak ah an hman cangmi hna asi caah, cozah nih buai pimi si-ai phun an si.

I. Narcotics (Bing in sermi sii)
(a) Heroin
(b) Hydromorphone
(c) Methadone
(d) Morphine
(e) Opium
(f) Oxycodone (Fah theihlonak sii)

II. Stimulants (Lungthawhnak si-ai)
(a) Amphetamines (night club ah an hman tawn)
(b) Cocaine (S. Africa ram coca thingkung in a rami a si)
(c) Khat
(d) Methamphetamine

III. Depressants (Hnangamnak Si-ai)
(a) Barbituarates
(b) Benzodiazepines
(c) GHB
(d) Rohyphol(R)

IV. Hallucinogens (Lunglohtertu Si-ai)
(a) Ecstasy/MDMA
(b) K2/Spice
(c) Ketamine
(e) LSD
(f) Peyote & Mescaline
(g) Psilocybin
(h) Marijuana/Cannabis
(i) Steroids
(j) Inhalants

V.  Lungretheih Mi Si-dai Dang (Drugs of Concern)
(a) Bath Salts or Designer Cathinones
(b) DXM
(c) Salvia Divinorum

US ram chung Police Agency 178 chungah, Police Executive Research Forum Survey nih thil sining an hlathlai tikah, a cunglei ritnaksi-ai chung ah, tambik hmanmi hna cu atanglei bantuk in an si tiah an ti.

(a) Heroin--------------------36%
(b) Marijuana----------------23%
(c) Methamphetamine--------20%
(d) Prescription---------------7%
(e) Crack Cocaine-----------6%

Reference
1. Police Executive Research Forum Survey
2. http://www.justice.gov/dea/druginfo/factsheets.shtml







Hmurhuh Huh Lo Ruangah February Ahcun 500,000 An Thi Kho

Covid-19 zawtnak U.S a phanh ka tein CDC doctors le scientists le NIAID (National Institute of Allergy and Infectious Diseases) director Dr....