Laimi zong hi Chin National Symbols (Lai Miphun Hmelchunh) hi kan rak ngei ve ko nain, hi theng an si timi hi kan khiak lo. Holh le sining aa dangmi a tam tikah miphun aiawh symbols zong kan ngei kho lo. Laimi nih cun, atanglei thil hna hi, Lai Miphun Hmelchunh (Chin National Symbols) asiloah Chin State Symbols khan in kan hman ve lengmang hna. Cu hmelchunhnak (symbols) hna cu, atanglei bantuk in ka van tial.
Pupa Rosung Semnak Lairam (Chin State)
Chin National Symbols hna cu atanglei bantuk in ka van tial hna.
1. Chin National Dress: Cawngnak le Phirbanhni (Lai aa timi caah).
Laithil aphunphun in tahmi hna
2. Chin National Flag: Miphun Thantar
Hihi kan miphun thantar a si. Kan upat awk le tihzah awk a si. Kan nunnak a dih tiang in, kan Lairam, kan miphun le kan thantar kan runven lai i kan dirkamh lai. Pakhat hnu pakhat in kan dir lai i kan runven lai. Nikhatkhat ah miphun aiawh flag kan ngeih khawhnak lai saduhthah zong aherh.
Chin National Flag
3. Chin National Animal: Sia
Sia cu aa dawh, a lian, a thianghlim. A man a fak. Laimi nih kan sunhsakmi le upatmi satil a si. Lai miphun cawisangtu satil a si. Lairam, Mizoram le Nagaland hrawng lawng ah a ummi satil a si. Sia hi a zia a tha. Tilim-sia timi cu an than a duang; an ngam. Cucaah duhnak in "tilim-sia" an ti. Siakong cu Laimi nih Kikong tiah an auh. Kikong liami cu pawng 2500 tiang an rit kho.
Kikong (siakawng)
Siapifa
4. Chin National Bird: Vakok (Hornbill)
Vakok cu aa dawh; rumra a ngei. Lairam vaa lakah hrokual bik va pakhat asi. A ziaza ah zumhtlak nunzia a ngei; a din. Laimi pipu hna cu zumhtlak in a nungmi an rak si caah, Laimi nih kan miphun va ah kan hmanmi a si. Dinlo tein meng a zaza in a zuang khomi va a si. A tlawm tuk cang caah, a ci a mihnak hnga lo kan miphun nih runvel a herh. Vapual le vakok hi a phun aa khatmi va an si caah, Laimi nih kan rak palh sual. Kan cuanter tawnmi va khi "vapual" tu asi. Azei deuh an va si zong ah, Mirang holh ahcun Horn-bill va ti veve an si ko. Aa dang lo.
Vapual
5. Chin National Flower: Chawkhlei (Rhododendron)
Chawkhlei cu aa dawh. Pe 4000 cung sannak ah tam deuh cu an keu. A par a sen a duk. Ralthat langhternak hmelchunh asi. Laimi pipu hna cu ralthami an rak si caah, Laimi hmelchunhnak pangpar cu hi chokhlei hi asi. Laimi cu ralthami miphun kan sinak a langhtertu asi. Sunhsak le kilven a hau.
Chawkhlei le Sia
Ramdang ian lo chokhlei parsen dawh.
6. Chin State Tree: Far (Pine)
Far cu aa dawh; alan, a ding, a sang i hmannak a tam; innthing le van ding ah tampi kan hman. Khuaram a dawhtertu le thli a thiantertu a si. Laitlang ah tampi a um caah, miphun thing a si. A karh chin lengmang nak ding zuam a herh. Miphun caah rumnak a chuahpi khotu ding thingkung a si caah zohkhenh le hman zia kan thiam a hau. Hi hmanthlak hi Lairam far hman an thlakmi a si (Source: unknown)
Lairam dawhtertu le nunning santertu far dawhdawh
7. Chin State Fish: Ngaleng (carp)
Laitlang ah nga phun a tam ngai nain, Laimi nih ngaleng tluk in kan sunhsakmi nga a um lo. Aa dawh, athianghlim, a thaw i duh a nung. A lianmi cu pe 1.5 an sau kho. Minung aa dawhmi hmanh khi ngaleng he an tahchunh tawn. Ngasunglawi asi caah kan sunhsak khun. A ci amih ngak hnga lo kilven a herh.
Zoh cimlo ngaleng dawh
8. Chin State Snake: Lim (Burmese Python)
Laimi pipu nih lim cu an sunhsakmi a si. A tial a kau i aa dawh. Minung cuk a hmang lo. Sivai a ngei lo. a nun a that caah, bawipa an rak ti. Thir an rak liah tawn. Thir a liah tik zongah "Bawipa thir liak" tiah an rak auh. Thir a liah duh lo asi ahcun a liahtu caah chiatnak a chuak ti in an rak zumh. Mythical power (thlarau thawnnak) a ngeimi asi tiah an rak ruah. Vawleicung rul lian bik a si i, Indonesia ram an rak tlaihmi lim cu pe 49 a sau i pawng 983 a rit. Lairam lim hi pe 30 tiang a sau kho i minung sum in sum 4 renglo lim an um kho. Laimi chungah phun cheukhat nih cun an rak biakchonhmi a si. A ci a mihnak hnga lo kilven a herh.
Lim
9. Chin National Fruit: Khuhlu
Lai miphun thei a si. Laimi caah a sunglawimi le upat awk tlakmi thei a si. Hmunkip ah a um. Vitamin-C a tammi le zawtnaka tampi thlawpnak caah hmanmi asi. Laimi kan eidin a chia; kan rian a hrang; tualram riantuan a tam. Asinaiin kan ngan a rak dam ngaingai. Hihi a ruang pakhat cu Khuhlu kan ei tukmi asi kho men. Zeicatiah khuhlu ah Vitamin C le zawtnak dohtu antioxidant a tam caah asi. Hi thei hi upat ding le sunhsak ding tlakmi thei a si. Lairam ah kan karh te lai a phunphun in kan ei ding a si. Kan miphun sipuazi ca zong ah a tha te dingmi asi.
Khuhlu kung
Khuhlu thei
10. Chin State Food: Facang (Rice)
Laimi nih kan cin bikmi, ei bikmi, duh bikmi le a man a fakbikmi tirawl asi. Aa dawh; a thianghlim; a thaw; a ei a fawi. Kan miphun tirawl biapibik a si.
Facang leikuang
Laimi eidin thawbik facang
11. Chin State Belh: Phaitual Belh
Lairam ah a tam ngaimi le a sunglaiw ngaimi belh cu, "Phaitual belh" asi. Hi belh hi kan vawlei a rungvengtu, a fehtertu, khua dawhtertu le a hninhnotertu belh a si. America hna ahcun hi ram cu a man a fak tuk. A ci zong cawk awk a har ngaingai. Lairam ahcun kan sunlawiter lo i a pawi ngaingai. Hitluk ram sunglawi kan Lairam ah a ummi cu kan van a rak atha tuk. Cucaah hi ram hi, thlawh viar lo in, thiangte in chiah i, certual le khualak vawlei a himtertu ding tu ah hman ding a si. Asunlawinak theih khawh ahcun a tha ding a si.
Phaitual Belh cinmi tennis court
12. Chin State Wild Animal: Ngengpi le Sazuk (Deer)
A pa cu Ngengpi, a nu cu Sazuk kan ti. Aphun aa khat. Chin State Saram lakah aa dawhbik, duh nung bik, zohco bik le uar umbikmi saram pakhat a si. Tlik a cak; a thianghlim; a nunzia a tha. An ci a mit deng cang. An lohtlau sualnak hnga lo zohkhen ding kan tuanvo a si.
Ngengpi (Gaur) le Sazuk run
13. Chin State Biaknak Thingkung: Bungpi (Banyan Tree)
Lai miphun pipu chan in sunhsakmi, uarmi le mythical power (thlarau thawnnak) a ngei tiah ruahmi biaknak thingkung cu "bung le tuaihmawng" an si. Bung ah hin, "pinu, lasi, khuachia, safenfong le mithla" a um duh tiah pipu nih an rak zumh caah, bungpi pawng ah rai an rak thawi tawn. Bungpi pawng kal cu an rak tih. Zunzun dailen le lungcheh zong an rak duh lo. Bung nih khua a hninhnoter; thladem tha a pek i dawrnak a rem. Thli thiantertu zong le mit a nuamhtertu a si. A theitlai cu zuu le va caah an thahnem tuk. Buddha zong hi Lumbini timi Nepal ram ah, hi bungkung tangah "enlightenment" (larnak) a hmu ti a si. Cucaah Buddhist nihcun bung cu an sunhsak taktak. Cucaah, Kawlmi nih an biaknak ah an sunhsak bikmi thingkung a si. Mizo pawl caah an tuanbia thawknak, Khampat Bungpui cu chimdai lo in an sunhsak . Laimi zong nih Krihfa sibuin uar awk atlakmi biaknak thingkung asi. Biakinn pawng ah cin le upat ve ding a si.
Khampat Bungpui
Kawlram Bungpi
14. Chin National Sahrang: Pawpi (Tiger)
Laimi pipu hna nih 'pawpi" cu mythical power (thlarau thawnnak) a ngeimi, khuavang le khuachia zong aa hrolh kho tiah an ruah. Pawpi cu a fimmik, minung a upatmi, bawi bantuk in an ruah caah kah zong an rak duh lo. Pawpi cu thawngmi le a ral a tha mi a si. Laimi pipu zong miraltha an si caah, pawpi hi, Chin National Sahrang (Chin National Beast) a si.
Pawpi Nupa
15. Chin State Vegetable: Anthur
Laimi nih kan cin bikmi, ei bikmi le hlam bikmi cu "Anthur" a si. Phun tampi a um. Vitamin-C tampi a um. Thailand, Cambodia le Vietnam ahcun ahang (juice) ah an siam i, sipuazi ca in an cin. Zei anhringso le zei sa he paoh aa tlak dih. Khawika kan umnak hmanh ah, Laimi nih kan hlam peng. Cucaah Chin State Vegetable cu anthur a si. An thur nih Lai miphun sipuazi zong athancho ter khawh te lai.
Anthur-sen
16. Chin State Medicine: Lungthi
Laimi pipu hna nih sii ah an rak hman bikmi cu "lungthi" (stone-blood) a si. Hma dam a fawiter; chung thianter; thisen acahter; nu zawtnak ngeimi zong a damter hna. Lungpang lung chung in a chuakmi asi caah, Iron le Calcium dat tampi a um kho men. Hihi Laimi nih kokek in kan hman bikmi Chin National Medicine a si. Tlangpang lungpang ah a ummi a si.
Lungthi chuahnak (Blue Mountain)
17. Chin National Dance: Ruakhap Tlak
"Ruakhap tlak lam" hi Chin National Dance a si. Zeicatiah Lai le Mizo le zeidang Chin miphun zong nih an nunphung lam ah an hmanmi asi caah asi. Laimi pipu chan in an rak lammi a si. India, Philippines tibantuk ram zong ah an lam ve mi a si. Kan pipu chan in, Lai Miphun Lam (Chin National Dance) ah an hmanmi a si.
Ruakhap Tlak lam
18. Chin National Day: February 20
February ni 20 cu khuaza vantoi Lai Miphun Ni a si. Kan sunhsak awk le runven awk asi. A tuanbia kan philh lo ding, kan chim ding le kan ulhamh zungzal dingmi ni a si. Gen. Ne Win chan in Senior Gen. Than Shwe chan tiang kham le hrawh an rak zuam lengmang. Aruang cu kan miphun tuanbia hloh le miphun hloh a kan duh caah a si. Hi kan miphun nih a lohnak hgna lo, kan thisen, thlanti le thazang in kan runven lai.
Chin National Day Postcard
19. Chin National Festival: Khuangcawi
Lai pipu chan ah, mirummi nih an rak tuah khawh mi a lianbikmi puai cu, khuangcawi puai a si. A thawktu cu Pu Mang Sui (Thianhlun chung) a si. Hi puai ah hin, sia, caw, vok tibantuk satil tampi thah a hau. Khuapi le khuachingchan tampi sawm i, a zarh in puai tuah le dangh asi tawn. Hi ni ah mirumpa nih a nupi cawisannak le sunparnak kha a pek tawn i, atanglei bantuk in a nupi hi an rak zonh le an lampi tawn. A sunglawi taktakmi puai a si.
Khuangcawi lam
20. Chin National City: Hakha
Chin miphun hi, vawlei ram 20 lengah khua kan sa hna. Khawika kan um zongah, zei bantuk khua lianngan i Laimi zeizat kan um zong ah, Hakha cu kan miphun khualipi a si. Hakha cu kan dawt lai; kan upat lai; a zawn kan ruah lai. Aa rawknak hnga lo kan runvel lai. Israel mi hna nih Babylon sal an tan lio ah, Jerusalem an rak dawt, a zun an ngaih, a tuanbia an philh lo le a zawn an rak ruah (Psalm 137: 5,6) bantuk in kan nih zong nih, Hakha i dawt le a zawnruah ve kan herh. Hakha khua a rawk cu kan miphun hmelchunh aa rawk he aa khat. Cucaah Hakha khua hi, zungzal Chin khualipi si ding in runven, thlacam le zohkhenh a herh.
Hakha khua dawh (Rungtlang lei in)
Zoh cimlo Hakha Khua (Falam lam lei in)
21. Chin National Curry: Behrumthu
Laimi pipu hna nih an rak ei bikmi cu meh cu Behrumthu a si. Kawlmi caah "ngapih" a um lo ahcun a tlam a tlin lo bantuk in, Laimi kan thangcho kan ti zong ah, "Behrumthu" cu kan duh thiamthiam rih. Mifim cathiam le mui dawh zong nih an duh. Zeicatiah kan miphun meh asi caah a si. "Shan le pe-poh" an i then kho lo. Hlasakthiam Sai Sai Moh le bang nih cun, "Keimah cu hi Shan pe-poh pei ka si ko cu" tiah uangthlar ngai in hla a phuah bantuk in, Laimi nih behrumthu hi zahpi lo dingmi miphun tirawl asi. Cucaah ramdang kan umnak America Laidawr tiang in zuar a si. Hihi Shan miphun le Asia Nichuahthlanglei ram pawl nunphung meh a rak si cio. Thaw deuh le sining sang deuh in ser thiam tu zuam kan herh.
Behrumthu phunkhat
22. Chin National Sport: Paih
Pipu chan in i zuam lengmangmi le rak hman pengmi lentecelhnak kan ngeihmi cu "paih" a si. Zoh nuam deuh le phungphai ngeih deuh in paih khawh ding le tangka hmuhnak tiang in zuammi lentecelhnak ah a can khawhnak lai thanchoter kan herh.
Chin National Day Paih lio (Ref. Unknown)
23. Chin National Musical Instrument: Khuang
Krihfa kan si hlan in, Laimi pipu hna nih an rak hman cemmi hla lei tumrin cu, "khuang" a si. Khuang hi a phunphun te an rak ngeih. Krihfa si hnu ah, Lai Krihfa tumrin ah a cang ve than. Khuang hi kan miphun kokek tumrin asi caah kan upat awk, kan thanchoter awk le kan hman awk a si. Aphun phun in siam le aw phunkip te le muisam phunkip tein ser ding asi.
Khuangpi (Ref. Mizoram)
24. Chin National Religious Symbol: Vailamtah (Cross)
Chin miphun dihlak i 80-85% hi Krihfa kan si. Krihfami hmelchunh cu, "vailamtah" a si. Cucaah cu vailamtah hrawh, phur le khangh cu, biaknak hremtuar (religeous persecution) asi. Laimi nih Kawl cozah uknak tangah, hi kongah buaibainak kan tong ngai cang. Cucaah Laimi nih vailamtah cu kan upat lai. Kan tlaihchan lai. Kan runven lai. Zeicatiah Jesuh Krih a zummi vialte hna caah, kan hmelchunh asi caah a si. Laimi le Krihfa sinak kan i then khawh lo bantuk in, Laimi le vailamtah zong kan i then kho ti lai lo.
Laimi Krihfa hmelchunh vailamtah
25. Chin State Song: Ahme Ram Laitlang (Our Chin Hills)
Aphuahtu: Saya Kaw Kaw a si. "A hme ram Laitlang" timi hi kan miphun nih kan sakbikmi le uar bikmi hla pakhat a si. Pathian hla le ram hla zong a si. Lai miphun hla a si ko. ZBC. 513 nak ah a um mi hla a si.
Kan ngai theu tawn semnak Lairam
Lungkil in ka hlam theutawn Semnak Laikhuate
26. Chin National Motto: "Dinnak"
A dinglomi miphun cu miphun thangcho taktak ah an i chuah bal lo. A thangchomi miphun cu a dingmi lawngte an si fawn. Laimi cu dinfelnak a tanhmi miphun kan si. Kan pipu hna cu an rak ding tuk. Cucu philh lo a hau. Miphun pakhat a thanchonak le lianhngannak cu an dinfelnak cungah aa hngat. Laimi zong a liannganmi miphun ah kan i chuah khawhnak ding caah a biapi bikmi cu "dinfelnak" asi. Cucaah Laimi caah motto (biafung) thabik cu "Miphun a lianhngantertu cu dinnak" (Phungthluk 14:34) timi hi a si ko.
Dinnak nih miphun a cawisan
Biadonghnak
Hi ka tialmi hna hi a tlamtling lai lo. A chapchuan kho nih tam deuh le tha deuh in chapchuan ding asi. Hmanthlak hna hi, keimah pumpak thlakmi silo in, hmunkip in lakmi an si ti kha langhter ka duh. Hi bantuk in Lairam a daw le hmanthlak a rak chiatu vialte cungah lunglawmhnak ka ngei ti chim bu in.
No comments:
Post a Comment