Kuala Lumpur Airport Ah Vanlawng (3) An Zaamtak

Vawleicung ah zeipaoh zaamtak phung asi. Acheu nih, inn, company, motor, tilawng le thilri phunkip an zaamtak tawn. Acheu nih nupi le vaa zamtak zong an um. Acheu nih fale zamtaak zong um. Aphunphun te zaamtak asi.

Vawleicung mi tampi nih cun kan kedanh chia hmanh kaltak kan sian lo lio ah, "Malaysia Kuala Lumpur International Airport (KLIA/Sepang) ah, sipuazi ca hmanmi Boeing 747-200F vanlawng lianlian pathum an an zaam tak" timi cu khuaruahthar taktak thil asi. Kum khat leng an kaltak cang i, a ngei tu an thei hna lo. Atu hi a ngeitu an kawl cuahmah lio asi.

Boeing vanlawng hi February 9, 1969 ah a pakhatnak bik an rak zuantermi asi. Vanlawng tha le vanlawng lian taktak asi i, kum tampi cu pakhatnak ah an rak chiah pengmi asi. A lianmi cu minung 660 tiang an thu kho. Boeing 747-200 pawl hi 1976 ah an chuahmi asi i, cu lio ahcun aman million 39 a rak si.

Vanlawng hi a rangmi pahnih an si i, pakhat cu a rang-pahmi asi. Arang-pahmi TF-ARM le arangmi TF-ARN cu KLIA Bay B61 ah an pak hna. Adang arangmi TF-ARH cu KLIA Bay M3 ah an park. Hi hna hi kum khat chung an kaltak cangmi hna an si.

TF-ARH at KILA Bay M3

KLIA nawlngeitu hna nih The Star le Sin Chew Daily newspapers ah "A ngeitu nih zaangfah tein nan vanlawng nan rak hlamnak lai kan in nawl hna" tiah thawng an thanh. "Ni 14 chung i nan lak lo asi ahcun, vanlawng hi zuarnak nawl asiloah hrawhnak nawl kan ngei lai" tiah an ti. Vanlawng zamtakmi pahnih cu " rangmi an si i, pakhat cu rang-pahmi asi.

Boeing 747-200Fs cu kan zuar asi ahcun, vanlawng chiahnak ca i a dihmi le leiba ah kan hman dih lai tiah an tial chap.

KLIA general manager Zainol Mohda Isa nih "Vanlawng hna hi an zaamtaknak kum khat leng asi cang; caan dangdang cio ah an zaamtaak" tiah CNN a chimh hna. "Vanlawng man liam ding mi vialte hi, a ngeitu tuanvo asi lai" tiah ati. "Asinain leiba cawhnak ca khawi dah kan kuat hna lai ti mi kan thei lo" tiah Isa nih a chim chap rih.

Zaamtakmi Boeing 2 KLIA Bay B61 ah parkmi hna

Vanlawng mi cazin phun kip zoh tikah, Boeings nih min an tial ning ahcun, "TF-ARN, TF-ARH, TF-ARM" an si hna. Cu hna cu Air Atlanta Icelandic ngeihmi vanlawng an si ti asi. Hi company hi hlanmi le thilphurtu vanlawng company an si. The Star nih, "Hi company nih hi vanlawng hi 2010 tiang an hmanmi asi" tiah an ti. Company i rawk sehlaw, zaamtaak hna sehlaw a dawh. Cu company an chonh tik hna ah, hi vanlawng pawl cu 2008 ah kan zuar cang hna tiah an ti.  Cu hnu ah minung tampi kut ah an phan.

"Angeitu nih an hlam lo ahcun, Malaysia Airport nawlngeitu hna nih, zuarnak nawl kan ngei lai tiah an ti. Hi thawngthanhnak hi zuar khawhnak ding caah, a dot khatnak asi. Malaysia Airports ah hi bantuk vanlawng chiahnak hmunhma hi kaupi a um ko i, chiah hi cu a pawi lo. Zeicatiah atu i airport i zamtakmi vanlawng ah Boeings lawng hi an si ko caah a pawi lo.  Ramdang ah a ngeitu kan hlat lengmang nain atu tiang cu kan hmu kho rih lo" tiah Manager nih a chim.

"A380 vanlawng zong a um ahcun park khawh asi ko" tiah Isa nih a chim chap.

Hi vanlawng hi a ngeitu an theih hna lo caah, zeicadah an zaamtak ti zong theih khawh asi lo. Ruahnak aphunphun a chuak. Acheu nih vanlawng company aa rawh caah an rian a um ti lo caah asi lai an ti. A ruang zong theihfian khawh asi lo. Vanlawng ngengmangpi a ngeitu hlat khawh lo cu khuaruahhar ngai asi. Azuar zong va zuar awk. Zuarnak maw a theih hnga lo?

Hi vanlawng hi Malaysia caahcun thilrit le hnahnawk ngai asi. Yangon Airport hna rak si sehlaw cu, Kawlram caah "vanthat" ti awk asi ko hnga. A lianh le an lian, a dawh le an i dawh tuk fawn. An va pam hringhran dah. Hi vanlawng zamtaktu hna hi ho te ko dah an va si hnga? An thei kho thai te hna hnga maw?

-------------------------
Kan Ta An Ti

December 11, 2015 ah Swift Airs company Chief Executived Officer Blue Peterson nih, "Hi vanlawng pathum hi kan ta asi. June thla ah Hong Kong company ta kan cawkmi asi. Kan hlam tikah Malaysia airport nawlngeitu hna nih nan ca a dik le diklo kan hlatta hmasat lai an ti i, lak a kan senh lo" tiah an ti ve.

Malaysia Airports managing director Badlisham Ghazali nih cun, "Vanlawng hi mi tampi nih an rak ngeihmi asi i, an kong hlat a har tuk" tiah ati. Cucaah December 21 ah, kan lanter hna lai i kan zuar lai tiah a ti.

Zeicah a cang than te hnga timi cu zoh cio rih ding asi ko!!!

----------------


Zohchihmi Ca

1."Malaysia hunts owners of Boeings 747 Abandoned at the airport" by Hilary Whiteman, Holly Yan and Barry Neild; http://www.cnn.com/2015/12/08/aviation/malaysia-aviation-airport-abandoned-aircraft/

USA Caah Ruachawk Zuat

USA cu pipu hna chan in zalawnnak, minung man (human right) le pumpak nuamhnak a uarmi ram an si. Mirang uknak in 1776 ah zalawnnak an hmu. US ramhruaitu Pipu hna hi Pathian zummi le aa bochanmi an rak si caah, Pathian ah an i hngatchan. Cu lungput in an ram uknak phunghram (constitution) zong cu, September 17, 1787 ah an rak ser. Sernak ah caan saupi an rau. June 21, 1788 ah phunghram cu an rak fehter i, ram uknak le hruainak ah zulh asi.

US ram tuanbia zoh tikah, hi ramdirhtu pale (founding fathers) hna i an biaknak nih ram uknak phunghram an ser tikah an biaknak le zumhnak hi a rak biapi tuk. An biaknak zoh tikah, Anglican, Presbyterian le Congregational an rak tam bik. Cun Quakers timi Soceity of Friends, Lutherans, Dutch Reformed zong an rak tam ngai. Cun Protestant asilomi Roman Catholics zong an rak i tel. Phunghram dirhtu chief justice John Jay le President hmasabik George Washington te hna hi Anglican an rak si.

Hi ramdirhtu pale hna chan lio ahcun hruaitu hna hi, Mirang phun Krihfa lawngte an rak si. Cu lio US mipi chungah 90% cu Mirang asiloah Europe ram minung cihlah pawl an rak si. Pathian an rak theih caah, an din lawng siloin daihnak an rak duh. Cucaah an ram hruainak phunghram an ser tik zongah, minung zalawnnak, i ruannak, thleidan umlonak, minung nawlngeihnak le zalawnnak le hremtuarnak ingmi hna bawmh ding kha biapi ngai ah chia in an rak ser. Bible lungput ngei in phunghram an ser kan ti lai.

USA phunghram hi, vawleicung ah a hlun bikmi phunghram pakhat asi. Phunghram an ser kum in, tu chun ni tiang rel ahcun 228 asi cang. Hi chung ah an chapmi tlawmpal dah ti lo cu, an remh than ti lo. Phunghram tha le fekfuan taktak asi tiah kan ti khawh.

Asinain, lum 228 an hman cangmi phunghrampi cu aa thleng kho ti lo nain, an ram thil sining aa thleng taktak. Vawleicung thil sining zong aa thleng taktak. Minung lungput, nunphung le politics zong aa thleng taktak. Cu thil nih cun, America caah thil thalo tampi a chuahpi khawh.

An tuanbia zoh tikah, hlanlio USA pipu hna nih zalawnnak an rak hmuh ka 1776 ahcun, Native American le Africa in sal an rak luhpimi hna dah ti lo cu, miphun dang an rak um tuk lo. Mirang deuh lawngte an si. Pathian zumlomi zong an rak um ko lai nain, mipi le uktu tam deuh cu Krihfa an rak si. Sal an rak zuatmi hna le Native American dah ti locu, biaknak dang an rak um tuk lo.

Zalawnnak an hmuhka ah U.S milu zong hi an rak tlawm ngai. 1776 ah hin, US ram timi ramkulh (13)  chungah milu 2.5 hrawng lawng an rak si tiah tuanbia thiammi hna nih an ti. Cucu nihin ni Columbus le a chehvel khua hna milu zat lawng asi ko. Avoikhatnak bik milurelnak hi 1790 ah an rak tuah i, cu lio ah minung 3,929,214 lawng an rak si.

Asinain 2015 ahcun US ram chungah minung million 320 fai kan um. Vawleicung milu tam ah pathumnak asi. Ram an rak dihrka 1776 ah, Mirang miphun deuh lawngte asimi miphun cu, nihin ni ahcun 62% lawng Mirang an si cang. 2040 ahcun 50% tang an tolh lai. Cucu US caah thawngchia pakhat asi.

Tu chun dirhmun zoh tikah, USA ah ramkip in biaknak phun kip refugees le asylum in kan rak lut. Krihfa, Hindu, Muslim, Buddhist, Bahai, Taoism le Sikhs zong tampi kan um hna. Miphun kip. holh kip le biaknak kip cawhhrup in um asi cang caah, USA cu "melting pot" tiah an ti phah cang. Cawhbur in khua kan sa. FBI le CIA zong nih zapi tein an chek kho cawk ti hna lo. Meithal nih le duhpaoh in cawk khawh asi fawn. Nihin ni ah USA mupi kut ah meithal 275 million renglo aum ti asi. Tih a nung taktak.

USA hi a ningcang lo ngai in aa on tuk caah, hmailei ah a ton te dingmi khi, nihin ni Europe ram terrorist riantuannak le sining nih a langhter chung ko tiah ka ruat. Europe ah French, Spain le Belgium te hna khi an rak i ong taktak i, nihin ni ahcun aa veng kho lo cemmi ram ah an tla. Europe ram an i ven khawh ti lo nak cu, USA bantuk in rili dangtu a um lo.

US an i ven khawh ti lo nak a ruang bik cu, "an democracy, freedom, human right le upadi" khi asi. Cu ruangah ramchung le ramleng ah duh paoh in an lutchuak kho. Cu lak ah terrorist kha an thei kho ti hna lo. Nihin ni ah Syria i IS ralkap thawng tam nawn cu Europe chuakmi an si ti a si. Europe nih hin, refugee cu zaangfah nakin an bawmh ko hna i thiltha tuk asi. Asinain cu ramdang rami refugee cu an miphun tanhtu le dirkamhtu taktak an phak tiang "fim an chim kho hna lo. An biaknak le ruahnak an thleng kho taktak hna lo." Acheu cu "tuk-leh-pek" kalsual tu ah an i chuah diam. Cucu Europe nih fawi tein tliantlaiter khawhlomi buainak (problem) ngan taktak asi.

Nihin ni zong ah ram kip in USA ah refugee an phan. Laimi zong tam tuk kan phan. Cu refugees hna cu, US cozah nih a zohkhenh hna. USA cozah thawngin thatnak tam tuk kan hmu. Eidin, tangka, thilri, medicaid le zeidang bawmhnak aphunphun kan hmu. USA minung hmanh nih an hmuhlomi thiltha tiang kan hmu kho. acheu ramdangmi cu, fale tampi ngeimi an si fawn. Riantuan lo ngacha in cozah cawmmi an tam tuk.

Asinain ramdang ra mi biaknak cheukhat cu USA an phak hnu ah, "tuk-leh-pek" ah an i chuah diam. USA hi an thinlung in an duh kho taktak lo. USA thatnak an hmu kho lo i, an tanh bal lo; an remlo i an doh peng.  An huat peng. An mah ca lawng bak an i ruat. USA caah thiltha an tuahmi nakin thilchia an tuahmi hi atam deuh. An mah ruangah USA nih thiltha ahmuhmi nakin sunghbau tu hi tam deuh aa chap. USA mipi le cozah nih zeitluk in an dawt hna le zohkhenh zongah, USA thatnak an hmu kho lo. USA hi an dawt kho lo i, a doh in an doh peng. Biaknak cheukhat minung cu "tuk-leh-pek" ah an i chuah i, USA caah ral tihnung taktak ah an i chuah.

Khuaruahhar ngai asimi cu, USA cozah cu, "zalawnnak, nuamhnak, ruannak" hi biapi tuk ah a chiah caah, an ral asi dingmi minung zong a lak rih ko hna. Syria ram ralzaam zong 16,000 kan lak hna lai ti asi. Hi ruangah USA ram hruaitu tampi an ruahnak aa khat lo. Aruang cu Syria ram in IS bantuk minung an i tel sual lai ti an phan caah asi. US ramkulh tampi i Governor nih cun Syria refugee kan cohlang kho hna lai lo ti tiang an ti. Obama policy zong a pawm lo mi tampi an um.  Misual le michia ruangah mitha nih temtuar zong cu a pawi tuk fawn.

USA cu democracy le freedom a uarmi ram an si. Cucaah tihnung ngai asimi ram in refugee hi a lak peng ko rih hna. Apawimi cu "mitha tampi lakah kalsual le tuklehpek hi an um te tawnmi hi asi." USA nih tihnung timi a thei pah ko nain, zeicadah alak lengmang hna hnga? Zeidah an i tinhmi asi hnga timi hngalh awk ahar. Hi hnu zongah biaknak kip a lak lengmang ko rih hna lai. Phan awk a ummi cu USA nih a lakmi ramdangmi le biaknak cheukhat cu, USA thatnak an hmu kho lo. USA rawk seh ti an duh zungzal. USA hi an huat peng. USA ram a thatnak tu hi dawp peng i, a herh caan paoh ahcun hrawh hi an duh.

Cu bantuk in biaknak ah tuklehpek asi kho ngaimi biaknak minung hna USA nih a lak lengmangmi hna ahcun, USA hi ruachawk zua mi bantuk asi ko. A thami cu an tha ko lai. Asinain USA huami cu, a cawnpiak kho hlei fawn hna lai lo; an zia le lungput an thleng kho fawn hna lai lo; USA nih zeitluk thiltha atuah piak hna zongah, USA kephelh le doh tu hi, biapi deuh ah an chiah thiamthiam lai.

Hi tuklehpek pawl hi, 911 in Boston cooker bom puahnak in, San Bernerdo khua meithal kahnak tiangah, zeitluk in dah tih an nun le thil an ti khawh timi cu, careltu nih ruah khawh ding asi ko cang.

Zeicatiaha ruachawk cu a that caan ahcun a tha ko nain, thatlo le puar aa zalh ahcun rul hrang taktak asi. A dawtu le cawmtu hmanh a thinhun le atluan lo ahcun, a cu i a that ngammi rul asi. Tihnung taktak sivai tak tukmi rul asi. A ing a puan ahcun, thi lak in mi a cumi rul asi. Ruachawk cu a ngam cangmi zong a tluan lo aa zalh ahcun, ral ser a hmangmi rul asi.

Ruachawk zuami cu, a caan a phak ahcun a zuatmi ruachawk lila nih a cuk tawn i harnak a tong tawn. Cu ve bantuk in USA zong hi a zuat ciami ruachawk nih a caancaan ahcun a cuk tawn ve te ko lai. Ruah dingmi cu zeitluk fak in dah a cuk timi lawng asi!!

-----------------------------------
Cherhchanmi Ca

1. "U.S. Population in 1776 and 1790" by Norber Thaupt. http://norberthaupt.com/2011/01/16/u-s-population-in-1776-and-1790/

Dawhcahlo Thih?

Thihnak nih mi vialte a kan hngah dih. Ni khat caan khat le hmunhma pakhatkhat ahcun thihnak cu, mi vialte ton dingmi asi. Cucaah chuah ni nakin thih ni hi a biapi deuh. Zeicatiah chuah ni ahcun tuanbia tial khawh asi lo i, thih ni ahcun, kan tuanbia cio kan tial ni a si.

Thih cu thih asi ko. Zeiti va thih zongah a thimi nih cun theih asi ti lo i, a pawinak aum lem lo. Asinain anungmi nih nihsawh zomhtaih awk tlak le chungkhar caah philh khawhlo ding tiang in, dawhcah lo thih hi ngaihchia ngai asi. Acheu cu ningzahnak zong asi. Dawhcah lo thih cu tuanbia a chia. Muisam a chia. Dawhcahlo in thih ahcun tuanbia tha vialte zong tuanbia chia in an dong dih!!

Mah nih sualnak tuah naloin mi nih va thah le ruak hna zong va sawksam dih timi cu, zeitiawk a tha. Ralkut in maw, accident ruang ah maw, kokek rawhralnak ruangah maw, cawhcahlo thih cu zeiti awk a tha lo. Mah du bang asi fam lo.

Asinain, mah nih sualnak tuah ruang i, mi nih thah ruangah maw, asiloah va khawnden le thih tik ah, dawhcah lo thih cu tuabia chia taktak thih asi. Cucaah minung hi thih tik zongah tuanbia tha tein thih hi, a biapi tuk. Ka thih hnu tham ah ka thei ti lemlo hme cu ti'n dawhcahlo hna in thih i timh ding asi lo.

Vawleicungah dawhcahlo ngai thimi tampi lakah December 6 i California khua i a thimi cu, vawleicung ah dawhcahlobik thi pakhat asi rua ka ti. Cucu Reuter thawngpang ah an tialmi asi. Athih ning cu ningzak, mualpho, aipuang le zaangfak zong asi i, hitin Reuter nih atuanbia an tial.

California ummi Fresno County i khua pakhat, Huron khua ah, mifir asi rua tiah ruahmi mipa pakhat cu innchung i meicumkua (chimney) chungah a thi" tiah Fresno County Sherif' zung nih an ti. 

Cu mipa cu zaan ah thil fir ding in inn pakhat ah meikhu chuahnak an tuahmi in a lut. Achung a phak tikah i tap sehlaw a dawh. Athaizing chunhnu ah innngeitu a rak tlung i, mei a vana kau. Mei cu a alh i, innchung khat in akhu. Meikhu chuahnak awngin minung au thawng a theih i, mei cu a rannak in ahmih. Meihmittu an rat i meikhu chuahnak an bauh tikah, mipa cu a rak thi cang, tiah palik zung nih an ti. 

Ruak chektu (Coroner's Office) nih an zoh tikah, meikhu tamtuk aa dawpmi le mei kanghnak in a thi. Athimi pa cu Cody Caldwell (k.19) asi" tiah an ti.   

Pa cu ramsa sehnak in thihphung. Khawndennak ruangah, sar thih in thih phung. Raltuknak le misual kut in thih phung. Ivuakdennak ruangah thih phung. Asinain firtlei ruang i, meicumkua (chimney) chung i, meikhu ruang thih cu, a mualpho thlak tuk. Ningzak tuk asi. Thih ah zohchia taktak le dawhcahlo thih asi. Minung sinak cun zaangfak asi ko nain, tantakmi chungkhar zong nih ruak hmanh hlam ngam ding asi lo. Thihnak ka theihmi lakah dawhcahlo bik thimi amah asi men lai!

Hi pa cu mi sawsawh asi. Azia ngai rih. Vawleicung hruaitu minthang tampi cu, dawhcahlo in athimi an tampi cang. Cu hna zong cu nunchan zeihme an ngeihmi aum ti awk tlak in an thi ko hna.

Ralpi Pahnihnak chuahtertu Hitler te hna zong an mah tein an i that; an ruak a kangh chuahmah lio ah Russia miakpi kuan nih a tlak hnawh hna i, ruavui tonglo tein an tuanbia a dong ti asi. Italy ramhruaitu Hitler hawi Mussolini le anupi zong an tlaih hna i an bittiling thlai huah tiang thahnawn an tong.

Russia ram ah minung million in mipi thihnak chuahpitu hruaitu thawng le sual taktak Josepth Stalin (1922-1953) zong hi, a thih lai ahcun thingphang le tih tuk le ekceh bu in a thi ti asi. Minung donghnak ah zohchia ngai in a dong ve.

1965-1989 tiang Romania ram hruaitu le Krihfa tampi hremnak chuahpitu Nicolae Ceausescu zong Dec 25, 1989 ni ah, an ram kan zaamtak lai an ti lio ah, an tlaih hna. An fale pahnih he rang taktak in taza an cuai hna i, thih dan an pek hna. An kut an leh hna i an tem hna i, tlakrawh vampang ah hmuah chih in meithal in an rak kah hna. Ralkap tamnawn nih kuan tam taktak in an rak kah hna i, an thah lio hna zong video tiang an rak thlak, Zoh dawhcahlo taktak in an thi.

Saddam Hussein (uknak 1986-2006)  te hna hruaitu thawng taktak an si nain, "an i thuhnak khur chung in chuah riangmang i, hri thlai in thih" in an caan a dong. Hruaitu minthang taktak asimi, khur chung in zubui tlaih in an rak tlaihmi le hri thlai in an thahmi cu zohchia taktak asi.

Vawleicung nawlngeitu uknak saubik pakhat Muanmar Gaddafi (1970-2011) te hna zong ram hruaitu ngengmang, "lamtang hawr chung aa thuhnak in zubui bang an hnuhchuak i, mi nih chuihlamhnak in a caan a dong." Thi he daw he uico thahmi bang a ruak zohchia taktak in mipi nih an tuah. Anun lio ahcun ramkip ngaknu dawhdawh nih nifatin an zitmuaimi hruaitu ropui a rak si. Ahnih ni ahcun zu thih in a thi.

Saddam Hussein le Muanmar Gaddafi hi, an nun lio ah vawleicung pumpi nih buaipimi hruaitu an si nain, an thih tikah dawhcahlo taktak in a thimi an si. Ui le ar thih hmanh an tluk lo!

Saddam Hussein khurchung in an chuah ka

Muanmar Gaddafi thuhnak le a ruak

Kan Kawlram ah an nun lio ah thi kho lo bantuk in, pathian tluk deng ah rak ruahmi Gen. Ne Win le Gen. Saw Maung te hna an thih tik ahcun, khuate khuabawi thih hmanh an tluk ti hna lo. Hi hna zong hi an ruak cu zohchia in a um lo nain, "dawhcahlo thih" in athimi pawl an si. Zeicatiah ramhruaitu ngengmang an mah chungkhar te lawng nih thlanmual thlah an tong ti asi.

Sual cu a tha lo. Zeicatiah thih ni hmanh ah dawhcahlo in thih khawh asi. Dawhcahlo in ka thi sual lai ti hi aho paoh nih phan ding asi. Zeicatiah nun lio ahcun tuanbia remhnak caan a um. Tuanbia chia kha tuanbia tha in donghnak tuah khawhnak caan a um. Asinain "Thihni i dawhcahlo thih cu tuanbia remhnak caan aum ti lo."

Cucaah pasaltha asimi paoh nih, nun lio i tuanbia chiat sual hmanh ah, thih lai le thihni tal ahcun tuanbia tha le zohdawh tein thih hi thim ding asi. Dawhcahlo in thih sual ahcun, cu dawhcahlo thihnak nih, tuanbia a chiatter chinchin khawh.

Nang lei kei zong, kan nun lio nakin, kan thihni ni nih, zeibantuk minung dah asi timi tuanbia kha a chim te lai. Cucaah nang le kei zong, kan thih tikah dawhcahlo in a thimi siloin, dawhcah tein athimi si i tim kho u sih law, cucu kan tuanbia cio thatnak asi deuh ko hnga!!!

-----------------------

Zohchunhmi Ca

1. "Intruder dies in California chimney after lights fire" (www.reuters.com/article/us-california)

2. Hmanthlak hi www.bing.com in lakmi an si.

"Chan Karlak Ah Kan Nau Ee" Timi Ramhla Phuahtu Pi Far Hniang Athi

Laimi nih kan uar bikmi ramhla pakhat cu "Chan karlak ah kan nau ee" timi hla asi. Hi hla hi Chin National Day le nipi ni ahcun sak lo in kan um kho lo. Zeitiah kan miphun hla bantuk asi cang caah asi. Hi tluk hla phuah thiammi nusaltha, Laimi nih kan rak ngeih hi, Laimi kan van a tha.

Hi tluk hla tha a kan phuah piaktu Pi Far Hniang cu, a chuahnak le umnak khua Hriangkhan khua ah mual a liam cang ti kan theih. Kum 100 le thla (7) asi tiah Hriangkhan khuami nih an chim. Atu ca ka tial lio hrawng i, a ruak tlak ding caan asi.

Amah hi mi men lo taktak le Pathian nih laksawng a pek taktakmi asi. Anun chung ah hla fung 500 a phuah tiah Hriangkhan khuami nih an chim. Lairam nu vialte lakah hla fung tam bik aphuahtu si dawh asi. Amah nakin hla tam deuh a phuahmi Lainu kan thei rih hna lo. Ram hla le Pathian hla tampi a phuah. Uar a um i, upat hmaizah tlak taktakmi nusaltha asi.

Atu fa hna nih arthin tuhnak zong an tuah piak i, youtube ah a hla ngaih awk tampi a um i, a muisam zong hmuh awk tampi aum.

Amah hi fapa (4) a ngei i fapa pakhat cu tleicia CNF ralbawi Pu That Ci kha asi. Amah hi a ngan adam; a zawt setsai bal lo i a ha zong a tha tuk rih i, kum 100 asi tiang a cawlcang kho ngaingaimi asi.

Zeicadah hi tluk in a kumkhua a sau hnga tiah a tunu ka hal. A ka lehmi cu "Ka pi hi a lungthin a tha tuk; mi daidam tuk asi; cun a tufa le zong nih kan dawt tuk; eidin le si-ai zong in an zohkhenh ning a that tuk caah asi" tiah a ti.

Bible ah kan hmuhmi cu "mitha cu nunsaunak laksawng ka pek hna lai; tu le fa tampi an hmuh lai" ti asi. Pi Far Hniang zong hi, mitha le mi lung daidam asi caah kum tampi nunnak Pathian nih laksawng apek ko ti lo awk a tha lo. Doctors te nih tu chan an hmuhmi cu, "Lungre theih le zia chiat te hna i, immu system rawhnak le dernak asi" tiah an ti. Immu system a der le aa rawh ahcun minung hi an chan a tawi deuh tiah scientist nih an hmuh cang. Pi Far Hniang zong hi tluk a a chan asaumi hi, a lungthin a that ruang ah asi hrimhrim lai timi hi zumh lo awk a tha lo.

Hi tluk in ram le miphun dawtnak thinlung a ngei i, ram hla tha taktak a kan phuah piak khotu nih a kan kaltak tikah, kan miphun caah tuanbia pakhat a dongh asi. Acungah kan i lawm tuk. A nunnak liam ko cang hmanh sehlaw, a hlaphuahmi tete hna hi, Lairam le Lai miphun an hmunh chung an hmun ve ko cang lai.

Hi bantuk in ram le miphun tanhnak thinlung a ngeimi nusaltha Laimi nih kan sungh caah, Lairam caah cun sunghnak le zatlaknak nganpi pakhat asi. A nunnak liam ko cang hmanh seh, "Chan Karlak Ah" timi hla kan sak fate Pi Far Hniang cu kan thei camcin ko cang lai. Ahla phuahmi cu Laimi tuanbia ahmunh chung sak a daih lai lo bantuk in Pi Far Hniang tuanbia zong kan thei camcin lai i, chim a dai ve ti lai lo.


Chinchiah

Hi cate hi Pi Far Hniang philhlonak le upat peknak caah ka tial.

Syria Ah Chiahmi Russia Vanlawng Kahnak S-400

NATO ram chungtel asimi Turkey ram nih, F-16 raltuknak vanlawng in, November 24, 2015 ah Russia bomthlatu vanlawng SU-24 cu, Syria le Turkey ramri a zuan lio ah an kah piak hna. Cu thil nih Russia le Turkey ram karah huatralnak nganpi a chuahter.

Turkey F-16 nih Su-24 a kah i a kangh lio

Pilot pahnih lakah pakhat cu Turkey nih adirpimi Turkmen Tapung nih paracut in a zuan lio ah, meithal in an kah i vawlei tlak hlan ah a thi. Pilot pakhat cu Russia helicopter pa (3) in le Syria ralkap dirpitu tapung i bawm in an khamh khawh. Helicopter pakhat cu rawk lak in Turkmen tapung nih an kah. Helicoper pakhat zong USA nih tapung abawmhnak hna tankka kahnak hriamnam TOW in an kah i aa rawk; cun Russia Marine pakhat zong a thi.

Turkey nih cun Russia vanlawng hi Turkey ramchung ah a rak luh caah ka kahmia si tiah an ti. Russia nih cun "Su-24 hi Syria ram chung i an zuan lio ah an kahmi asi" tiah an ti. Turkey nih cun "Kan F-16 pilot nih voi 10 ralrin pek hnu ah Russia vanlawng nih ralrin pekmi a ngaih lo caah kan kah tiah an ti. Russia pilot a nung pakhat nih cun "zeihmanh ralrin peknak tuah lo in a kan kah ko" tiah ati ve. Pakhat le khat palh an i phawt cuahmah lio asi.

Su-24 Bomthlatu vanlawng

SU-24 an kah piak hna ruangah hawikawm tha ram asimi Turkey le Russia cu bia fakfak in an i ti cang. Russia nih Turkey ram ah tourist kal ti lo ding le thilri cawkzorhnak zong phih ding le company rian tampi phih ding in sipuazi phihnak a tuah. Russia cu Turkey ram thilri tambik a cawtu pahnihnak asi tikah, Turkey ram caah sunghnak nganpi a chuak.

Culawng silo in Russia nih Syria ram i bomthlatu vanlawng vialte hi bomthlak i an kal tikah, raltuknak vanlawng (fighter) nih an ven cang hna lai tiah an ti. Turkey ram nih an kah than ahcun kah ve ding ti kha asi tikah, tihnung ngaingaimi dirhmun ah an um.

Bomthlatu vanlawng vengtu ding Russia Fighter

Cu lawng silo in, Syria ram ah an kuat bal rih lo mi, NATO ram nih an tih ngaingaimi vanlawngkahnak bomzuang (missile) S-400 hi Russia nih Syria ram vanlawng ralkap sakhan ah tampi a chiah cang. Aa tinhmi cu Russia vanlawng van i zuangmi hna runvennak caah asi.

S-400 an chiah ni thawk in IS akaptu Turkey le USA ram hna nih IS bomthlak le kah kha an banta rih ti asi. Asinain Turkey le USA bawm in raltuknak lei hruaitu nih cun "S-400 an chiah ruangah IS kah kan banta rih bia asi lem lo" tiah a ti.

Hi bantuk in NATO ram asimi Turkey le Russia i ralnak a san deuh tikah, pawngkam ram cu an thin a phang ngai. Iraq Vice Pre. Nuri al-Miliki le bang nih cun, "Turkey nih Russia vanlawng a kahmi thawng in hmailei ah vawleicung pumpi ralnak le raldohnak chuah ding hi risk a lak tuk" tiah ati phah.

Turkey nih Russia vanlawng cu November 24 ah akah thlak i, Nov 25 ah Russia ram humhimnak vuanci Sergey Shoigu nih S-400 cu Syria ram ah kan chiah colh lai tiah ati. Cu hnu suimilam 24 ah S-400 Triumph timi vanlawng kahnak bomzuang cu, Antonov An-124 Raslan thilphurtu vanlawng jumbo jet lian taktak in Syria ram ah an kuat colh.  S-400 cu Latakia tilawng dinhnak thlanglei deuh ah a ummi Khmeimin vanlawng ralkap sakhan ah an chiah hna.

Syria ah chiah cangmi S-400 cheukhat

Khmeimin vanlawng sakhan ah chiahmi S-400

S-400 bomzuang hi, a tha taktak. A ran tuk caah second pakhat ah Km 4.8 asiloah suimilam pakhat ah Km 17,000 a zuangmi vanlawng paohpaoh cu a kah khawh dih ti asi. Cucaah nihin ni tiang an serciami vanlawng le helicopter paohpaoh cu a khen lo dingmi aum lo tiah an ti.

S-400 nih a kah khawhlo dingmi cu nuclear phur khomi intercontinental ballistic missile (IBM) dah ti lo cu a kah khawh lo dingmi a um lo ti asi. IBM tu cu second pakhat ah Km 6-7 karlak a zuang kho i, S-400 nih a kap manh lo ti asi.

S-400 nih hin a hlat lei ah Km 400 tluk hla a phak khawh i, a sanlei ah Km 27 tluk sang a kah khawh. Cucaah Khmeimin vanlawng sakhan in Syria ram chung dihlak i zatuak ah 75% area chung cu a kah khawh lai i, Lebanon ram, Cyprus ram le Israel ram canceu tiang le Turkey hmun tampi huap tiang a kah khawh lai ti asi.  Cucaah NATO ram pawl caah, an thin a phang ngaingai.

S-400 kha vanlawng in an chuahpi lio

S-400 he an pehchihmi S-400 radar cu Km 600 a hlatnak thilri paohpaoh an cawlcanghnak kha a tlaih khawh i, vanlawng lawng siloin vawlei i aa chawkmi motor fate le ralkap truck zong a tlaih khawh dih ti asi.

S-400 radar nih hin Syria ram dihlak, Irag nitlaklei kap vialte le Saudi Arabia nitlaklei kap vialte, Egypt ram Sinai chaklei vialte, Mediterranean Rili in nichuahlei area dawngte ngacha le Turkey ram cung vialte Ankara khualipi tiang in a huap khawh dih ti asi.

S-400 nih a kah khawhmi le S-400 radar nih a tlaih khawhmi area 

Cucaah S-400 an chiahmi hi NATO ram caah tihnung ngaingai hriamnam an a si cang. Turkey zong hi NATO ram bochan in a sual ngai ve. Mah kha vanlawng a kah thawng in a miakmi zeihmanh a um lo. NATO ram pawl hi, an thazaang bochan in an puarhrang tuk deuh tawn i, ram tam lakte NATO min in an tuk cang hna. Russia zong hi NATO nih an ngiar peng i, tutan i Russia vanlawng an kahmi ruangah Russia le NATO ram huatnak a san bik caan a phan ti asi. Russia le NATO hi an i hrocer ngai veve nain, an i kap ngam lem lai lo dah tiah ruah asi.

Russia pilot ruak cu nihin ni ah Turkey ram Ankara khua ah an zuanpi i Russia embassador nih cohlannak a tuah. Russian Orthodox Church hruai ning phung bantuk tein, ruak cohlannak zong an tuah. Cun Russia ram ah an zuan pi lai. Russia mipi nih Putin an dirpi pin ah, Turkey ram cungah an lung a fak ngai i, Moscow khua i Turkey ram palaizung zong arti in heh tiah an cheh.

Anungmi pilot cu "Ka dam in cun Russia ah ka tlung lai lo. Ka hawipa a thihmi ruangah Syria ah raltuk ah ka kal than lai i, ral ka tu than lai" tiah a ti.

Russia nih "Turkey nih ngaihthiam rak kan hal seh. A kan hal lo asi ahcun kan lungthin adam kho lai lo" tiah an ti. Turkey nih "Ngaihthiam kan hal hna lai lo" tiah ati ve than.

Hi bantuk buailio caan ah, Russia nih Syria ram ah vanlawng ralkap sakhan pali a hman chap ti asi i, Syria ah Russia nih hramthlak aa tim taktak cang timi a lang cang.

Cuti an si peng ko ahcun, "Hmailei ah Russia le NATO hi Syria he pehtlai in zeidah an lawh te lai" timi cu thintur ngai in cuanh cio rih ding asi ko!!!

----------------------------

Zohchihmi Ca

1. https://www.rt.com/news/323815-syria-s-400-us-airstrikes/

Sherman Khua Vs. Tyson Khua

Dallas ummi Laimi tampi cu, "Khawi dah rian na tuan?" tiah ahcun, "Cell phone ah" an ti lo le "Tyson" ah ti asi lai. Micheu cu "Khawidah nan um?" tiah an ti ahcun, "Tyson" ah tiah an ti tawn.  Cucaah Tyson hi zeidah asi tiah a theilomi caahcun, "Tyson hi khua asi rua tiah an ruah sual tawn." 

A ngaingai tiahcun Tyson cu khua a si lo. Arsa tambik a chuahtu Company min tu asi. Tyson sehzungpi cu Dallas khua a chaklei Okalahoma ramri, I-75 kamte ah a um i, company lian taktak asi. Laimi tam tuk rian an tuannak hmun asi. Laimi 500 tluk cu an tuan theu lai tiah an ti.

Tyson hi a min a than ngaingai caah, hmuh ka duhnak a sau ngai cang. Tlawn caan ka ngei kho bal lo. Cucaah CBCUSA Southern Region Civui ah an ka sawm i, khawm zawh pah in October 30, 2015 ah Sherman khua cu a voikhatnak bik ka va tlawng. Laimi an tam ngai caah, ka va tlawn pahnak hna zong asi.

October 31 cu chunhlan Sherman ah ka cam. Sayama Sung Hnem te nupa nih khua chung hmun tampi ah an kan chawhpi i, zoh nuam hmun tete cu kan phan dih.

Welcome to Sherman 

Sherman khua kan phak lai te, I-75 kamte ah, Welcome to Sherman timi donnak capi cu tlangbo fate ah aa tial. Cu donnak ca van zoh bak in, Sherman khua hi khua dintuai lo asi lai timi cu theih khawh colh asi. USA ka phakmi khua vialte lakah, Welcome timi catialmi lak ah aa dawh bik asi.

Hi khua hi 1846 ah an rak tlak. Kum 169 asi cang i, khua hlun ngai asi. 2010 ah minung 38,521 an um i, Hakha nakin minung an tam deuh. Hi hmun hi Texoma Tibual pawng ah  aum i, Texoma Region ah an chiah. Texoma timi cu Texas le Oklahoma Ramkulh ramri Red River timi pawnghrawng ram an auhnak min asi.

Sherman khua hi Oklahoma le Texas ramri kamte ah aum. Kawlram dirhmun in cun khua lian ngai asi nain, USA dirhmun cun Khuapi hme asi. A pawngkam hi thingkung a tam, ram a hninghno, rawn le bo dawh tete tampi a um caah, a nuam ngaimi khua pakhat asi. Thingkung ramkung a uarmi ka si caah, ka phak cangka in ka ngai a tla ngaingai.

Sherman Khua luhnak donnak catar

Sherman khua umnak hmun hi, hmunhma a rem i, Maymyo khua he aa lo. Tlangbo fatete tam ngai a um i, tlangbo karlak ah hmunrawn dawh tete tampi a um. Hmunhma aa dawh ngai caah, cowboy movie zong an rak i thlaknak hmun asi ve tiah Laimi nih an ka chimh.

Sherman khua hrawnghrang hi, thingkung atam caah thli a thiang. Tivatii tete zong an thiang ngai. Khuachung lam a tha. Mipoint zong an tha ngaingai. An inn hna cu tlakrawhinn deuh lawngte an si i innlo an tha ngaingai. Hika khua ah, Laimi zong tam ngaite an um. Krihfabu zong an cak ngai hna.

Sherman khualak hi chawh a nuam ngai. Atanglei hmanthlak hna hi, an khualak innlo ka hman ka thlakmi hna an si.

Sherman Downtown

Sherman Laimi pumhnak biakinn 

Sherman khua chung ah hin minthang ngai asimi Austin College zong aum. Hika ah Laimi zong a kaimi an um len cang. 1849 an dirhmi asi i, Taxas State cawnnak sang sianginn vialte lakah a hlun bik asi. Siangngakchia 1,300 (2015) ah an um. Endowment Fund tangka $133 million an ngei i, sianginn rum ngai asi. Presbyterian he aa pehmi college pakhat asi. Siangngakchia tha hna seh ti an duh caah, tam tuk an chia hna lo. 

U.S. News & World Report zoh tikah, U.S colleges hi, siangngakchia ramdang ah cacawn ah tambik a thlahtu college (9)nak ah a um. National Liberal Arts Collges tampi lakah 82 nak ah a um. Princeton Review nih The Princeton Review's Best 377 colleges ah an chiah. 

Atanglei hmanthlak hna hi, Austin College campus hmanthlak an si.

Sherman Hall

Siangngakchia umnak bawka

Sherman khua ah hin dawr thatha a um i, culak ahcun Walmart (2) a um i, cucu a hlunghlai bikmi dawr an si. Dawr zong an tha ngaingai i, an hlunghlai ngaingai

Sherman khuachung lam

Hmunhma a rem i, Maymyo khua he aa lo. Tlakrawhinn lawngte deuh asi i innlo an tha ngaingai. Laimi zong tam ngaite an um. Dallas in Sherman lei kal tikah US-75 Highway zulh in kal asi. US-75 hi lam tha le lam dawh taktak asi i, motor mawngh a nuam ngaingaimi lampi asi. Thingkung a tam ngai i, zoh tikah mit tha a dam ngaingai.

Sherman kalnak US-75 Lampi

An khualuh ka i donnak ca an tarmi "Welcome to Sherman" timi catarmi cu, a tha kho taktak. Aa dawh i duh a nung taktak. USA ah khua tam ngai ka tlawng cang le khua pakhat nih donnak catar an tuahmi ah aa dawh bik asi. Khua a tam deuh cu zei khua kan phanh hmanh kan i thei lo. Zeicatiah hi bantuk catial hi a um lo caah asi.

Laimi umnak sang pakhat

Sherman khua umnak hmun hi, hmunhma a rem i, Maymyo khua he aa lo. Tlangbo fatete tam ngai a um i, tlangbo karlak ah hmunrawn dawh tete tampi a um. Hmunhma aa dawh ngai caah, cowboy movie zong an rak i thlaknak hmun asi ve tiah Laimi nih an ka chimh. 

Sherman khua hrawnghrang hi, thingkung atam caah thli a thiang. Tivatii tete zong an thiang ngai. Khuachung lam a tha. Mipoint zong an tha ngaingai. An inn hna cu tlakrawhinn deuh lawngte an si i innlo an tha ngaingai. Hika khua ah, Laimi zong tam ngaite an um. Krihfabu zong an cak ngai hna.

Sherman khualak hi chawh a nuam ngai. Atanglei hmanthlak hna hi, an khualak innlo ka hman ka thlakmi hna an si.
Sherman Downtown

Sherman downtown luh lai
Sherman Laimi pumhnak biakinn Sherman khua chung ah hin minthang ngai asimi Austin College zong aum. Hika ah Laimi zong a kaimi an um len cang. 1849 an dirhmi asi i, Taxas State cawnnak sang sianginn vialte lakah a hlun bik asi. Siangngakchia 1,300 (2015) ah an um. Endowment Fund tangka $133 million an ngei i, sianginn rum ngai asi. Presbyterian he aa pehmi college pakhat asi. Siangngakchia tha hna seh ti an duh caah, tam tuk an chia hna lo. 

U.S. News & World Report zoh tikah, U.S colleges hi, siangngakchia ramdang ah cacawn ah tambik a thlahtu college (9)nak ah a um. National Liberal Arts Collges tampi lakah 82 nak ah a um. Princeton Review nih The Princeton Review's Best 377 colleges ah an chiah. 

Atanglei hmanthlak hna hi, Austin College campus hmanthlak an si.



Sherman Hall


Siangngakchia umnak bawka

Sherman khua ah hin dawr thatha a um i, culak ahcun Walmart (2) a um i, cucu a hlunghlai bikmi dawr an si. Dawr zong an tha ngaingai i, an hlunghlai ngaingai





Sherman khuachung lam

Tyson Sehzung

Hmuh ka duh ngaingaimi Tyson sehzung cu Sayama Sung Hnem le an pa nih an ka zohpi. Pathian remruat ah, Mandalay University kan kaipi hawi Rev. Lian Cung zong a rak um ve ngelcel i, kan (4) in kan va zoh hna. Rev. Lian Cung aa telmi ko kai lawmh tukmi asi.

Tyson sehzung cu US-75 Highway kam ah a um. Cu highway cu lam tha taktak asi. Tyson address cu  4700 US-75 Sherman, TX 75090 ti asi.

Sehzung cu a lian ngaingai. Truck tam taktak a um. Hi sehzung hi US ram Holidays ni dah ti lo ahcun, zarkhat ah ni (7), nikhat ah suimilam 24 chung aa din bal lo mi sehzung asi. Sa hi nikhat ah ton tampi an chuah. Nihlawh a that ngai caah, suimilam pakhat le cheu hlatnak in Laimi tampi rian an rak tuannak hmun asi.

Dallas ummi Laimi pakhat nih cun "Tyson rian kan tuan tikah kalnak ah suimilam 1:45 kan rau i, kum 4 ah motor pakhat cu kan hlonh ko" tiah a ti.

Lamhlat in thlakmi Tyson Sehzung 

Tyson 

Tyson pawng dirmi truck hna

Tyson riantuanmi motor hna

Tyson hmai ah Sayama Sung Hnem le Rev. Lian Cung he


Dwight D. Eisenhower Museum

Tyson sehzung kan va zoh hnu ah, US President minthang taktak asimi Dwight Eisenhower a chuahnak inn kan va zoh. Cucu Eisenhower Birthplace timi museum asi. Eisenhower (1890-1969)  hi pa menlo taktak a rak si. 1953-1961 tiang avoi 34 nak US President asi.  Kum zabu 19 chung i a chuakmi US President ahnuhnung bik asi.

Amah hi Ralpi Pahnih lio ah, USA ralkap ah five-star general hmumi asi i, Europe ram i Allied Forces dihlak i Supreme Commander a rak si. North Africa i a ummi German ral tuknak caah "Operation Torch" (1942-43) ah hruaitu le teinak hmumi pa asi. 1951 ah NATO Supreme Commander asi. 

Dwight Eisenhower hi Interstate Highway System tuah ding in 1956 ah US upadi ah minthutu asi. Hi highway hi Germany i ral an va tuk lio ah, German lam a that tuk ning le ralkap le hriamnam eidin phurh an ifawih tukmi a hmuh caah USA ramchung lampi zong tuah ve ahau tiah a ruah caah, amah chan ah highway cawh an rak thawk. Cun Cold War lio asi caah, Russia he kah sual ahcun minung thiar fawi deuh seh timi ca i rak sermi asi. 

Eisenhower chuahnak inn pawngte ah tlanglawng lam an phahmi thirthluang saupi a um i cucu zeica dah an chiahmi asi hnga ti ka ruat ngai. USA highway cotu a rak si caah maw an chiah hnga maw? Tlanglawng lam cawh an rak timhnak hmun asi caah an chiahmi dek asi hnga? Ka hngal kho thai lo.

Sherman khua le Denison khua hi aa tlai i, Sherman-Denison Metropolitan Statistic Area tiah an ti i cu chung ahcun minung 120,877 (2010) ah an um. Cu area zong cu Dallas-Forthworth Metropolitan Statistic Area chungah an telh chihmi khuapi hmunhma pakhat asi.  Hi hnu kum 30-50 kar ahcun Dallas lei he aa peh te dingmi khua pakhat asi. 

Sherman le Denison (Ref. www. Denison.org)

Donghnak Bia

Sherman khua hi khua dawh le khua tha ngaingai asipin ah Pre. Eisenhower chuahnak khua asi caah, tlawn le zoh phu taktak mi khua asi. Tuanbia a uarmi ka si caah, hi khua ka tlawn mi cu ka caah a sunglawi tuk hringhran. Kai lunghmuih taktak. Nang zong na chan chungah voikhat tal phak i zuam ve. Na tlawn khawh ahcun, keimah bantuk in na lunghmuih ngaingai ve lai!!! 

Thanksgiving Day Theihtlei

USA ah a sunglawi bikmi zungkharni pakhat cu Thanksgiving Day asi. Cucu November zarh 4 nak Ninili ah hman asi tawn. Hi ni hi USA ah eidin tambik ei ni le nuamh bikni pakhat asi. Cucaah 2015 Thanksgiving Day theihtlei ka tialnak asi.

Cun Thanksgiving Day zarh hi USA ah thilri tambik an zuar caan le minung khual an tlawn bik lio caan asi caah, AAA, Macy's Thanksgiving Day Parade thawngpang thanhtu hna le National Turkey Foundation tibantuk hna nih, USA ram ah zeidah a cang timi hi, an tuaktan tawn. CNN, Fox, ABC, MBC hna nih Thanksgiving Day cu aphunphun in an chim tawn i, cu an chimmi chung in theihtlei tete hitin a si. 

Plymouth Lungtum

1. Thanksgiving Day hi USA ah zeiti ciah in dah aa thawk timi hi el lengmangmi asi. Chanthar Thanksgiving Day hi Plymouth, Massachusetts ah 1621 ah, England ram in biaknak zalawnnak hmuh duh ah a rak zammi Pilgrims le Puritans hna nih, England ram ah an rak tuah tawnmi, Days of Fasting & Days of Thanksgiving kha, an rak pem tharnak New England ah an rak i ratpimi an tuahmi in aa thawk tiah an ti. Plymouth ah lungtum lianpi a um i, cuka ahcun an tilawng an rak i dinhnak hmun asi caah, Plymouth Rock tiah min a thang ngaingai ah a cang.

2. Hi Pilgrims le Puritans pawl hi 1620 le 1630 hnu in USA ah an rak pem i, an pemnak ram thar cu New England tiah an ti. Cu New England timi cu nihin ni ah ramkulh (6) umnak hmun asi. Cu ramkulh hna cu-Connecticut, Maine, Massachussetts, New Hampshire, Rhode Island le Vermont hna an si.  Plymouth khua ah theihmi "Avoikhatnak Thanksgiving Day" cu 1621 le 1623 ah an rak tuah.

3. Ahnu ah ram hruaitu Governor Bradford hna nih 1623 ah "biaknaklei thanksgiving day" ni tampi tuah ding in nawl an rak chuah. Cucu ramthar ah thlaithar an hmuhmi ruangah Pathian an thangthat duh caah a rak si.   

Puritans le Pilgrims pawl tlakmi Plymouth Khua

4. Catial thiammi hna hi, idea thatha an ngei tawn i, vawleicung tuanbia thlengtu an si tawn. Thanksgiving Day zong hi, ruang tein tuah khawh a rak si bal lo. Cucaah ni nikhatte ah ruang tein tuah i cozah zungkhar ni si ding in, catial thiam Sarah Josepha Hale timi nih kum 40 dengmang chung ramhruaitu a rak forhfial hna. 

5. Civil War lio,1863 ah Pre. Lincoln nih USA ram pumpi nih, November adonghnak zarh Nilini cu Thanksgiving Day asi lai tiah a rak thanh i, cu nih cu ulh hram an rak thawk. 

6. December 26,1941 in Pre. Franklin D.Roosevelt nih November zarh li nak Nilini ah a rak thial i, cu ni cu nihin ni tiang in ulh asi. Cucu thil cawkzawrh caan sau deuh sehlaw USA sipuazi kai deuh seh ti a duh caah asi. November zarh 4 nak Nilini an ulhnak hi 2015 cun K.74 nak asi. 

7. Thanksgiving Day zarh hi USA ah minung khual tam cem an tlawn caan asi. Chungkhar sahlawh cingla tonni asi caah, lamhlat pipi khual an tlawn hna.  2015 Thanksgiving Day zarh ah, minung 46.9 million hi meng 50 nak hla ah khual an tlawng lai ti asi. Nikum nakin 300,000 an tam deuh i, 2007 in tuak tikah a tam bik an si lai an ti. HI chungah 42 million cu motor an mawng lai i, 3.6 million cu vanlawng in an zuang lai tiah AAA nih an ti (Khualtlawn hi sipuazi kainak asi i, Lairam zongah khualtlawn hi thapek a herh). 

Turkey lo cun Thanksgiving Day a tling kho lo

8. Laimi caah Christmas i Chang a um lo ahcun Christmas a lawh lo bantuk in, USA Thanksgiving Day zanriah i Turkey vasa aum lo ahcun Thanksgiving Day zanriah a tlam a tling ve lo. 2015 Thanksgiving Day ah USA minung nih Turkey vasa a hme he a ngan he 46 million an ei lai ti asi. Amak ko. Cu zatzat va cu khawidah an lak cawk hnga? 2014 ah USA ah Turkey va an zuatmi hi 237.5 million asi tiah an ti.

9. USA minung zatuak ah 88% nih cun Thanksgiving Day ah Turkey sa an ei tiah National Turkey Foundation nih an ti. Laimi zatuak ah zeizat dah Turkey sa kan ei ve hnga?

10. Minung nih nikhat ah Calories zeizat dah kan ei timi hi, kan ngandamnak caah a biapi tuk. Kan taksa nih thil hi a zaceu lawng a herh. Tlawm tuk ei zong a tha lo i, tamtuk ei zong a tha lo. Calorie timi cu kan taksa caah kan herhmi eidin, tirawl le vitamin tahnak asi. Laimi nih Christmas le Kum Thar caan ah sumlo in kan ei caah, calories a hlei tuk in kan ei sual tawn. Aphichuak cu, pawprohnak le chungthletnak hna an si. USA minung zong nih Thanksgiving Day ah a hlei tuk in an ei ve i, minung pakhat nih abuaktlak in Calories 4,500 an ei tiah Calorie Conctrol Council nih an ti. Minung pakhat nih kan pawng rihzan hawih in nikhat ah calories 2,000 nak tlawm asiloah tam deuh a herh. Thanksgiving Day nih ahcun tirawl ah calorie 3,000 an ei i, supsap ah 1,500 an ei ti asi. Thanksgiving Day ahcun an pawng akai dih i, motor mawngh tikah datsi zong a heu deuh ti asi. 

11. Laimi Christmas ah Lengkhawmh aa tel lo cun a tlamtlin lo bantuk in, Thanksgiving Day ah Macy's Thanksgiving Day Parade aa tel lo ahcun a tlam a tling ve lo. 2015 Macy's Thanksgiving Parade hi minung 50 million nih an zoh lai ti asi. Nang na zoh ve lai maw? 

Macy's Thanksgiving Day Parade, New York

12. Thanksgiving Day thaizing Ningani cu "Black Friday" ti asi. Cu ni cu thil hlun pawl thilman an thumh cemni le thilthar dawr i an khinka ni asi. Hi ni le zarh dongh hi, USA ah dawr kal a nuamh cem ni le minung an hlunhlai cem ni asi. Thil an thumh caan te a um caah, cu caan cu an i cuh ruangah minung aa vuadengmi le atluril mi zong an um tawn. Palik nih tlangtlak hauh caan zong aum. Thilman aa den khun caah thilri cawkni asi. 2015 Thanksgiving Day zarh dongh ah minung 135.8 million dawr ah an kal lai ti asi. Cu chungah nang na tel ve te lai maw? Na tel lo ahcun USA nuamhnak le thatnak he cun na hlat ngai rih tinak asi. 

13. Americas i Holidays vialte lakah duh bikmi le uar bikmi holiday zeidah asi hnga tiah na ruah? CNN nih poll an tuahmi ahcun America's Holiday lak ah uar bikmi Holiday No.1 cu "Christmas Ni" asi. Thanksgiving Day hi No.2 asi. 

Black Friday thil cawmi hna

-----------------------------------------------------------------

Zohchihmi ca

1. Thanksgiving Day at wikepedia.com

2. Thanksgiving by the Number CNN.Com

Border Trade Khua Asi Dingmi "Bungtlang Khua"

Biahmaithi: "Bungtlang khua Saisihchuaklam awr in an zuang pah cang ti thawng ka theih tikah, lunglawmhnak in ka khat. Ka lawmh lawng silo in kai lunghmuih fawn. Zeicatiah "Bungtlang khua hi Saisihchuaklam cungah zuan ah a tha lai" tiah a rak chimtu le phuangtu minung pakhat ah ka tel ve caah asi. Hi bantuk achimmi hi keimah lawng ka si lem lai lo. 

Hi ka rak chim lio caan hi, 1997 ah asi i, nihin cun kum 18 nak asi cang. Cu ka rak chim lio caan ahcun, minung thinlung in ruah khawh ding a rak si lem rih lo nain nihin ni ahcun ataktak ah a cang cuahmah cang. Khuathar hi Nukaitlang ah an tlak caah, Nukaithlang ti zong in auh ah aa rem ngai ding asi. Zeicatiah Tiokhua zong a um bal lo nain, Tio tivakam ah an tlak caah tio an ti ko.

Asilole Bungrawn ti ding asi. Zeicatiah khuathar cu Bung lianpipi zong a um i, rawn ah a um cang caah asi. Asilole Edenthar tiah ti ding asi. Zeicatiah hmailei kum tampi ahcuh hi khuathar cu, Eden dum bantuk in Lairam le Lai miphun caah, a tha tuk te dingmi khua asi caah asi. 

Bungtlang khuahlun (Ref. google.com)

 Umnak

Bungtlang khua cu Thantlang Peng, Vailamtlang khua a hriang bik ah a ummi khua asi. India-Burma ramri, Tipi le Tio tivapi hna an i tonnak in nichuahlei meng 5 tluk a hlatnak, Buntlang tlangbo cungah aummi khua si. Thantlangpeng ah tlang minthang asimi Ciriang Tlang in nitlaklei kap ah a um.

Buntlang cu a umnak hi a sang ngaingai. Ralkap Sakhan caah atha taktakmi khua asi. Ciriang Tlang cu tlanghluan sau ngai asi. Ciriang Tlang in tlang hna cu nitlaklei ah duhsah tein an va tum ziahmah i, Thau ram chung ah aummi Innralbo, Nukaitlangthluan ti in an va niam ziahmah. Thau le Bungtlang ramri umnak Tuaihmawngpi rawn a phak tikah a niamnak cem hmun ah a tla.

Tuaihmawngpi umnak hmun in, tlang cu duhsah tein nitlaklei a sang ziahmah than i, Bungtlang khuabo ahcun tlang sang ngai ah a va chuah than. Buntlang in tlang cu an niam ziahmah than i, Tio ah a va dong.

Thau le Bungtlang ramri a niamnak cem hmun hi, kan fathau hmun a rak si i, tang (3) ka kai lio ah, ka rak kal lengmang nak hmun asi. Nukaitlanghrawn cu India le Bungtlang tlawnlam asi caah, pal lengmangmi lampi asi. Cucaah Buntlang ram le Nukaitlang hrawn umtuning hi ka theih ngaimi asi.

Saisihchuaklam hi Thau in Hriawhva ah tla. Hriawhva in duhsah tein cho ah  kai i, ka pa lo bua umnak Tuaihmawngpi umnak pawngte ah a chuak. Cuka cun tlawmpal tlang a hrawn i Saisihchuak lei ah va zuang than. Cuka Tuaihmawngpi umnak hmun cun, Bungtlang khua cu meng 2 kuakap hrawng lawng a va hlat.

Bungtlang khuahlun cu, tlangbo cungah a um caah, khawika lei kal zongah khua in chuk ah zuan a hau. Nichuahlei, nitlaklei, chaklei le thlanglei kal zong ah chuk lengmang zuan asi. Va tlawn paoh ahcun, cho ah kai i, khua phak in, tlangbo zong a dong ve mi khua asi.

Tipi le Tio tonnak (Ref. www.alltravels.com)

Khuacaan

Bungtlang khua hi tivapi pathum Tipi, Tio le Hriawhva hna an i tonnak kam bak ah a um. Amah cu tlangbo cungah a um ko nain, tlang nih killi in an kulh caah, a lin ngaingaimi khua pakhat asi.

Thal ahcun a lin i, a rocar. Furpi ahcun ruah a tam ngai. November in February thla tiang hrawng hi, khua asik. Tio, Tipi le Hriawh tikhu a tam caah, hlan ahcun khuasik ah hin chum nih a zelh peng i, chung 11:30 tiang hrawng hi cu, nika hmanh a rak lang kho set lo. Khua a chia rua ti awk in a rak um peng. Cu caan lio cu a dam ngai i, an ram ahninghno ngaingai.

Atuanbia Tawi

The Chin Hills Vol.1 ah Buntlang khua kong tawite an rak rial. Cu i an tialmi ahcun, "Thau khua pawngah khua fate pahnih an um. Cu khua hna cu a caan ah minung an um i, a caan ah Thau ah an rak i fon tawn. Khua pakhat cun Bungtlang asi" tiah an rak ti. Thau tuanbia zoh tikah, a dang khua pakhat cu Ruabuk asi timi hi a fiang ko nain, The Chin Hills ah khua min an rak tial lo. Cucaah phundang in chim ahcun, hlanlio deuh i Bungtlang le Ruabuk khuami hi hlan ahcun Thau cithlah an si timi a fiang ko.

Bungtlang khua cu bung tam ngaite a umnak khua asi. Tlangpar ah a um caah, "Bungtlang" tiah an tinak asi. Atu an tlaktharmi khua cu Nukaitlang ah a um. Rawn ngai ah a um. Bung lianpi zong a um ve thiamthiam. Cucaah hi khuathar hi cu, Bungtlang ti ti lo in, Bungrawn timi tu in sak ding a si. Asilole Nukaitlang khua tiah ti ding asi.

Thingram le Saram

Tualram asi caah, tualram thingkung phunkip an keu. Thilthing, fahia, laithing, thanvong, hriangcher, cer, mautang le tualram thing hna an keu. Thing fek ngai asimi ziting, khangril, khuaihnawt zong atam. Tualram asi caah, an ram ah mau a atam ngaingai. Zawngtah, dingzun, tanthei, khuhlu, thurtung, kumkual tam ngai a um.

Bungtlang khua tlatu hna le hruaitu hna hi an fel ngaingai timi alanghnak cu, thinghual tha taktak an ngei. An thinghual a kau i, thingkung a that caah a hmawng ngaingai. Ni a lin ngai ko nain, an thinghual ruangah, an khua a nuam i, khuacaan zong a daihter deuh (Map ah an thinghual zoh chih).

An ram ah ngengpi, sazuk, sakhi le ngal an tam. Vom a tlawm. Pawpi hi a um ngai tawn. Zawng, ngau, huho phun an um. Artau, varit le va dang aphunphun an tam. Tipi, Tio le Hriawhva tonnak ah a um caah, Laitlang ah ngasa a tamnak bik khua asi men lai tiah ka ruat. Nga phun tampi hi tivapi pathum ah an um hna. Hlan ahcun ngatlaih in pawcawm kho zong an rak um len tawn.

Nukaitlang

Nukaitlang cu Ciriang Tlang le Bungtlang karlak ah a ummi tlangthluan asi. Thlanglei ah Saisihva a um i, chaklei ah Hriawhva a um. Tlangthluan dawh taktak asi i, amin a thangmi tlangthluan pakhat asi. Sangau le Pangkhua lei in van zoh le bang ahcun, Nukaitlang hrawn cu aa dawh tuk i, hrawn a nuam tuk dingmi lam khi a lo.

Lairam hi hmun tam ngai ka phan i, khua tlaknak ding caah, Nukaitlang tluk in tlanghrawn phah a remmi tlangthluan ka hmu rih lo. Nukaitlang cu a rawn a kau; aphei fawn. Hmunhma a rem tuk. Sianginn, sizung, certual, palik sakhan le zei bantuk hmunhma ca paoh a rem dih. Nukaitlang ah khua i tla sehlaw, a tlawm bikah minung 200,000 kuakap cu innhmun rem taktak in an um kho dih lai. Cu tluk in hmunhma a remmi hmun asi. Cu ka ahcun khua i tla sehlaw ti hi, a hmumi paoh nih chun mang an manh cio tawn.

Sihmanhsehlaw ataktak tlakter ding cu khuate dirhmun ahcun a rak fawi lo. Ruah ngam le tuak ngam ding hmanh khi a rak si lo. Asinain hmailei ahcun lam a um kho mi asi. Zeicatiah Bungtlang khua hi Nukaitlang pawngte Saisihchuaklam cugnah an pem cang caah asi.

Bungtlang Khua Thar

"Bungtlang khua hi Nukaitlang ah zuang hna sehlaw atha tuk hnga?" tiah mi tampi nih kan rak ruat lengmang cio ko hna. Ataktak ah tlakter cu a rak har tuk.

College kan kai lio ah, lam hi Thau lei kal ding le Ruafiang in Nukaitlang ah kalter ding hi, kan rak i cuh hna. Kan khua lila zong, khua thar kong ah kan buai lengmang. Cucaah khuami zong ka rak timi hna cu, "Khuathar zuan hi nautat phun in kan um i, khua kan ser khawh tung lo ding ahcun, Nukaitlang tu ah hin zuang hna u sih law a tha deuh lai. Buntlang he i fon u sih law a tha deuh lai. Cun Sialam, Hmunhalh, Ruabuk, Ruakhua le  khua dangdang an rak pem lai i khua lianpi kan ser lai; kan chan chungah khuapi (town) ah kan ser khawh lai" tiah ka rak ti tawn hna.

Khuami upa pakhat nih, "Cucu chim len hlah. Hi tluk lam kan i cuh lio ah, minung lungthin na vaivuanh lai" tiah a rak ka sik. Asinain ka thinlung a dai rih lo. Atu zong ah Khuathar kan i fonh khawh tung lo ahcun, Thau khuami hi Nukaitlang tu ah zuan hi ka forh duh deuh hna. Khuathar i khuapite kan i fonh khawh tunglo ahcun, Nukaitlang i khuatlak hi, Thau ca he, Vailamtlang ca he, Lairam ca he, thil tha deuh asi lai tiah ka ruat. Cucu ka lungthin tak te asi.

Bungtlang khua cu ka rak tlawng lengmang. Nukaitlang ka hrawn fate Bungtlang hi pem hna sehlaw, zeitluk in dah hmailei ah an caah a that hnga ti hi ka ruat lengmang.

Rev. Sang Haih he, June 1997 ah Bungtlang khua kan rak tlawng. Cu lio ahcun ka ruah lo pi in, Pu Ram Hlun Thang nih "Vungte na kan tlawng bal lo i, na kan tlawn lio ah meeting kan hrilh lai i, bia siaherh kan ruah" tiah a rak ti. Cu lio ah bia siaherh tam ngai ka rak chim.

Cu i ka rak chimmi biapi bikmi thil (5) a um.

1. Hriawhva, Tio le Tipi ah, Bungtlang nih bom le khiangzo in nga thah ti lo ding. Hihi nan van khap bak lai.

2. Bungtlang le Thau ram ah uico in khan hnawh lo ding

3. Lotha Rawn hi zeitindah Buntlang nih kan tuah khawh lai timi ruah ding

4. Saisihchuaklam Thaumi nih kan pemhmi hi i hrawm u law, Rihlam bantuk in hlunhlaiter u. Atu Tio le Tipi tonnak lam cu a chukcho tuk i hman awk a tha lo.

5. Saisihchuaklam kalnak Nukaitlang ah Bungtlang khua thial ding; Saisihcuaklam awr in inn sak ding; Ciriangtlang ah tii lak ding; Bungtlang thinghual caah Thau ram tlawmpal in hal ding tiah ka rak ti hna. Biatak tein ka rak forh hna.

Sihmanhsehlaw, cu lio ah lamsul a um lo. Saisihchuaklam kongah ruahchannak a um tuk lo. Zeicatiah kum 40 nawn lam kan rak co cang i, Ruafiang tiang lawng motor lam aphan. Motor nih le azul fawn lo. Saisihchuaklam caah, cozah nih zeite hmanh a rak tuah lo. "Cozah lam asi" timi lawng bak a rak si. Khual tlawng zong nih, Hmunhalh lei lam tu hi an rak hman deuh fawn. Saisihchuaklam hmangmi cu Thaumi deuh lawng kan rak si. Cu bantuk dirhmun ah, Bungtlang khua Nukaitlang hrawn i pem ding timi cu, hruh bia a lo.

Cu kan tlawn lio ahcun Bungtlang khua tii a har ning cu chim awk thalo asi. Rev. Sang Haih nih minung 7 tluk tipil pekding asi i, lung kan rual i, plastic tharmi in tii kan khawn i cuka ahcun thut bu in tipil a rak pek hna. Bungtlang cu cu tluk cun tii a har. Hmailei ahcun ti din ding an ngei lai lo timi a fiang ko.

Cucaah hitin ka rak ti tawn hna: "Bungtlang khua hi tii a har tuk. Global Warming timi hi a zual chin lengmang i, atu hmanh ah Bungtlang khua hi, hi tluk in tii nan har va si kaw, hmailei kum 50 ahcun nan khua hi tidin awk nan ngei lai lo. Cucaah Nukaitlanghrawn ah zuan i, Saisihva asilole Ciriang Tlang tiva pakhatkhat ti nan lak aherh" tiah ka rak ti tawn hna.

Cu lawng si rih lo. Bungtlang khua hi a thatnak pakhat cu, Thantlang Peng ah, hmunrawn thabik pakhat "Lotharawn" timi Tio-Hriawhva tonnak pawng ah an ngei. Cu hmun cu leilet i siam khawh ahcun, minung thawng tampi a cawm kho dingmi leikuang ser khawh ding asi.

Lotharawn cu Nukaitlanghrawn in tanphei ngai in lam a kal ding asi. Cucaah Lotharawn tuah khawh ahcun, Bungtlang le a chehvel khua cu fawi taktak in aa cawm kho dingmi an si. Cun Bungtlang Ram hi, Kawlrawn bantuk in a lum. Thal ah a rocar nain, fur le khuasik ah a daam. Aruang cu "Tipi, Tio le Hrirawhva hna an i tonnak hmun ah a um i, tiichum a tam tuk caah asi." Cucaah Bungtlang ram hi, thilnung a tha taktak. Facang, kawawm, thingbahra, banhla, fu, theithu, saihawk, theikawlawng, zawngtah le thei khunkip an tha.

Cucaah lam kong ruah lawng silo in, tii, dumhau, Lotharawn le hmuhma ruah bak ah, Bungtlang caah Nukaitlanghrawn zuan hi a tha tuk ding khi asi a rak si. Cucaah Bungtlangmi he kan i ton fate, Nukaitlanghrawn zuan le Thau ram hi hal hna u ti hi ka forh tawnmi hna asi.


Dallas ka tlawn fate, Pu Ram Hlun Thang hi Bungtlang khuathar tlak a herhnak kong ka caihpi tawn. Bungtlang nih pa can taktak an i ngeihmi Rev. Lian Hre zong ka caihpi tawn. An mah pahnih nih an nawr ahcun thil asi kho dingmi asi ti in ka ruah caah asi. Bungtlangmi ka tonmi hna paoh hi, khuathar tlak a herhnak kong le khuahlun chuahtak a herhnak kong hi ka caihpi tawn hna.

2010 in Rev. Dr. C. Duh Kam le Rev. Lian Hre le Vailamtlang upa dangdang nih a kan hruai i, Saisihchuaklam cu biatak tein a kan cawhpi. An mah hruainak le tanpinak in le Vailamtlang mipi hna zuamnak thawng in le Kawlram lei ah Pu Van Kham, Pu That Bik, Pu Chan Rawl, Pu Lian Iap le upa dangdang hna zuamnak thawng in Saisihchuaklampi cu ruahlo pi in a pem. Tipi tiang motor duhpaoh in a van kal. Chawlet chawhrawl nih nih an van hman. Cuticun 2014 in Bungtlang khua zong Nukaitlanghrawn kamte ah an van pem.

Atu ca ka tial lio November 2015 ahcun inn 40 an i thial cang ti an ka chimh i, kai lawmh ning ka chim kho lo. "1997 ah Bungtlang khua hi nan tolh a hau" tiah raltha tein ka rak timi hna kha, atu ataktak ah a can tik ah, lung aa lawm tuk. Khuahlun tangmi hna zong lungfim deuh cu, zuan zawkzawk ding an si. A zuan a tlaimi paoh an sung lai i, a zuang hmasat paoh an miak lai. Cucu ka chim ngam.

Zeicatiah vawleicugn aa thlen ning a rang tuk cang. Lamsul nih minung pawcawmning, nunning, sining, fimnak, eidin, muisam le ziaza tiang in a thlen. Abik in sipuazi a thlen i, sipuazi thatnak ahcun vawlei man a fak tuk. Atu Edenthar khua asiloah Bungrawn asiloah Nukaitlang khua zong hi Tio bantuk in vawlei man fak te lai. Tio cu 1993 ah vawlei man 50,000 hrawng asimi khua lai inn chiate kha, atu ahcun ting 3,000 an man cang. Nikhat khat ah hi khuathar zong hi, Tio bantuk asi te kho ko.

Amah belte, Saduhthah bantuk ning in, Nukaitlanghrawn taktak ah khua an tla kho rih lo. Aruang cu hmunhma remnak hi, Thau ram chungah a um caah asi. Asinain Saisihchuaklam or ah an tum caah a tha tuk. Tha a nuam tuk. Bungtlang khuathar hi, Saisihchuaklam tipi a va tlaknak in meng 2 kuakap ah si dawh asi.

Saisihchuaklam Tipi a va chuahnak (Photo: Dr. C. Duh Kam)

Nukaitlang khuathar an tlakmi thawng kan theih tikah, minung tampi nih kan rak manh mi, chun mang a tling tiah kan ruat i, kan i lawm kho taktak. Chun mang a manhmi cu keimah lawng ka si lai lo. Mi tampi an si ko lai. "Nan zuan awk asi. nan zuan ahcun nan caah a tha deuh lai" tiah, raltha tein a rak forhtu hna pakhat ah aa tel ve mi ka si. An mah lawng kan forh hna lo. Thau khua zong, Saisihchuaklam awr ah nan zuan awk asi tiah kan forh ve thiamthiam hna.

Saisihchuaklam pi cu cozah lam asi cang caah, a tha chin lengmang lai timi za ah za in a fiang ko cang. Cucaah hi lam or ah a zuang hmasatmi paoh hlawknak an hmu ko lai. Nukaitlang khua zong tampi hlawknak an hmu lai i, hmailei ahcun khua lianpi "Border Trade Khua" ah aa chuah kho te dingmi asi. Vailamtlang lam hi Rih le Haimual lam nakin hmailei ahcun an hman deuh te lai. Zeicatiah Kaladan Project nih a pal chih te dingmi lampi asi caah asi.

Hmailei Bungtlang Khua

1970 hnu deuh i, Middle School kan kai lio ah, sianginn ca ah kan rak cawn tawn i, Kawlram ah a min athang taktakmi ramri khua (4) an rak um. Cu hna cu Shan ram ah ummi Musee, Tachilake, Karen ram ah a ummi Paya-Tungsu le Taningthari Division ah aum mi Kawhtawng khua hna hi an rak si. Geography cawngmi paoh hih cu khua hna cu theih lo awk an rak tha lo. Zeicatiah ramri khua (border trade town) an si caah asi.

1984 kuakap i college kan rak kai lio ah, Tamu-Mawre hi India-Burma ramkar ah a lar bikmi Border Trade khua ah a van i chuah. Culioah Rih le Haimual lam hi an lar tuk rih lo. Rihkhuadar le Tio khua te hna zong an rak lar tuk rih lo.

1988 kum hnu deuh in, Kawlram ah 8888 Uprising a rak chuah tikah, thil sining duhsah tein a van i thleng. Champhai leiah refugee tampi an zam. Falam in a rak pem ciami Rihlam kha biatak deuh in hman a van i thawk. India ram thilchuak kha Mawre-Tamu in luhpi ti lo in Chhamphai lei in tam deuh an rak luh bantuk in, Kawlram lei in Tuluk-Thailand thil le Kawlram lei in thilri phunkip te kha, Tamu-Mawre lam lei nak in Chhamphai lei in luhpi deuh an rak si.

A ruang cu Manipur lei nakin Aizawl lei in lam a nai deuh caah ;phurtlunhnak caah tangka a dihmi a tlawm deuh caah asi, Cupinah Mizoram lei ah tangka a rak lutchuakmi a tam deuh i, Market a rak that deuh caah asi.

Thil sining duhsah tein a van i thleng. 1997 Thau i pastor ka si lio in, Saisihchuaklam zong duhsah tein hman hram a van i thawk. Thau Khuathar in Hriawhva in Nukaitlang in Saisihchuak ah lam dawh taktak le phei ngai in an rak dot. Keimah zong Hriawhva in Nukaitlang kar lamcawh ah loh-aa ka rak pe ve. Saisihchuaklam tha tein apem i rang zulh khawh ding asinak hnga ding caah, Thaumi thazaang bak in pemh a rak si. Bungtlang zong nih thazaang an rak chuah ngai ve.

Nihin ni ahcun, Nukaitlang khuathar cu motor lam apem lawng siloin an khuami nih motor cycle tam ngaite an ngeih pinah, motor ngeimi zong an um cang. Thil khuaruahhar in an dirhmun aa thleng. Khuathar zuan a duh lomi le a dohmi zong an um ve rih. Sihmanhsehlaw, Bungtlang khuami dihlak hi, hi hnu kum 2-3 ahcun an zuang dih lai tiah ruahchannak aum. Zeicatiah khuathar cu an caah a let tam tuk in a that deuh caah asi. Tuan zung paoh an miak lai lai i, tlai zuang paoh an sung lai.

Motor ngeimi zong an um cang

Bungtlang khuami dihlak an zuan tik ahcun, Nukaitlang khua cu a hlunghlai chin lengmang lai i, nikhatkhat cu Tio le Rih bantuk in a sunglawimi khua ah aa chuah te lai. Cu lawng hmanh silo in, Kawlram ramri khua hna lakah, chimmi khua pakhat ah aa chuah te dingmi asi.

Hi hnu kum 100 in a rauh tik ahcun, Nukaitlang khuathar hi Kawlram ah ramri khua minthang asimi Mawre, Rih, Tachilake, Mu-se. Paya-Tungsu le Kawhtawng hna he chimkepmi khua asi te kho mi asi. Khua chingchan nih an van pem lai i, ramri khuapi ah aa chuah kho te dingmi khua pakhat asi.


Hmailei Bungtlang Khua Plan

Nukaitlang khua hi ramri khuapi (border trade city) ah aa chuah khawhnak ding caah khua plan (myopia-simanking) tha tein ngeih a herh. Zeitin dah ngeih ding asi lai timi cu atanglei bantuk in suai ding asi.

1. Khua hi Nukaitlanghrawn lei kap ah kauh ding

2. Certual, sianginn, sizung, palik sakhan, town hall tibantuk hmunhma tha tein zoh hmasat ding

3. Nukaitlanghluan hrawn in khualai lampi ser ding; lam tanphei tein ser ding.

4. Bungtlang in Ruabuak-Lungler lei ah motor lam pemh ding

5. Bungtlang in Sialam-Hmunhalh leiah motor kam pemh ding

6. Lotharawn ah tanphei tein motor lam pemh ding

7. Thinghual nganpi in ser ding le hmawng taktak in tuah ding

8. Khuachingchan asimi-Thau, Ruabuk, Sialam, Hmunhalh le adang khua chingchan zong nih, pem hnawh i khuapi ser ding asi.

9. Ciriang Tlang pang ummi tivate in khuachung caah tii lak ding

10. Khua chung le khuakam a daihnak ding caah, tuaihmawng, bung le Yangon le Mandalay thingkung ummi thingkung thatha cin ding

11. Sipuazi le ngaidem ca ruah pah in, Zawngtah le ungkung tampi in cin ding

12. Hmailei ah sipuazi caah ruat in tlawrthing tampi in cin ding

Acunglei thil (10) hna hi a tlamtlin khawhnak hnga ding caah, Bungtlang khuanu khuapa le hruaitu an biapi taktak. Bungtlang khuami nih lungput tha ngeih zong a herh. Cathiam, cozah he pehtlaihnak ngeih thiam le lungrual zong a herh. Bungtlang khuami nih mah cangai khorh timi lungput ngei lo tein, lungthin kaupi ngeih le vision nganpi ngeih a herh.

Biadonghnak

Khuathar tlak hi a tha i, Bungtlang ca ko ah a tha khun. A thatnak atam tuk. Atu cu Pyidaungshu lanmagyi asimi Saisihchuaklam an or. Tii a tha. Khualak lam a phei. An lopil vialte umkalnak ding lam an phei. Leikuang an tuahnak Hriawhva he an i naih deuh. Thantlang le Sangau lei kal a fawi. An innlo a tha. Khua thar a tlami ah a than a rang pawl tak an si. Hi tining tein an than ahcun, hmailei ah zohchunh awk a tlakmi khua pakhat ah an i chuah te lai. Sipuazi a thangchomi khua Border Trade Khua pakhat ah an i chuah te lai.