Wednesday, June 29, 2016
Sunday, June 26, 2016
Thursday, June 23, 2016
Lairam Hninhnonak Ding Caah
 |
| Minthangmi Ciriang Tupi |
Nihin ni ah Africa ram hmun tampi cu tlangcung tii le vawleitang tii an zor tuk caah minung le satil nunnak a har ngaingai cang. An cinthlaknak tam tuk a rawk. Satil le ramsa tam tuk an thi. Nichuah Laifang (Middle East) timi- Israel, Syria, Jordan, Lebanon, Iraq, Iran, Saudi Arabia Ram hrawnghrang ram vialte le Egyt ram- hna zong tii harnak an tuar cang hna. An pawngkam a rawk tuk caah, Africa in Europe ah Refugee hi dong lo in an zam cang. Hi refugee buainak a ruang bik cu, "pawngkam" aa rawh ruang ah a chuakmi "ralzaam buainak" asi an ti.
 |
| A kau chin lengmang Gobi Thetse rawn |
Asia ram ahcun Tuluk Nitlaklei "Gobi Thetseram" hi kham khawhlo in a kau chin lengmang i, a pawng hrawng ram le Mongolia te hna zong tii harnak an tuar ngai cang. Tlangcung rili nganbik Caspian Rili te hna le vawleicung rili niam bik Galilee Rili le Rili Thi te hna hi, an zor tuk cang i, a zeiti hmanh in khamh khawh ding an si ti lo. Africa le South America tlang tibual lianlian cu an car cang hna. Cucaah ram kip ah tii hi zeitindah kan khawn lai i, pawngkam kan hninhnoter lai timi hi scientist nih an buaipimi asi.
USA zongah California Ramkulh cu kum 5 ruah a sur tuk ti lo. An rak i bochanmi tlangcung vur hna cu an tii dih cang. Zeitik hmanh ah a car bal lomi tivapi cu an reu cuahmah. Tlangcung tibual le tidil tampi cu an car dih cang hna. Vawleitang tii an zor i, cinthlaknak vawlei tampi cu an chuahtak cang. Ram rum asi caah nihin ni tiang cu an i veng kho rih. Hiti ning tein khua a hrem ahcun, zei can dah California zong a himbawm lai timi chim awk a tha lo. Cucaah an ram semrel tein tii hmannak phungphai tiang cozah nih an ser. Tii a herh tukmi thingkung pawl kha an thah i, tii toih a haulomi thingkung tu an cin cang hna.
 |
| Tii a reu dih deng cangmi Lake Oroville, California State |
Cucaah Lairam a hninhno i tiva le cerh hna an kao dihnak hnga lo le tiva tii a hlun khawhnak hnga ding caah, a tanglei thil (3) hi tuah ding kan ngei. Cucu cozah nih atuah lai lo cah, pumpak le khuami nih tuah dingmi an si.
(1) Tili Sernak
1997 hi Lairam ka um a donghnak asi. Kan khuaram tiva tampi ka tawl. Timit, Tita, Lahva, Burphai, La-aw, Thangse le Hriawh va tibantuk hna cu, ka umkal pah in ka hmuh lengmang hna. Khualtu, Thiingva ti bantuk zong ka pal hna. Kan tiva sining zoh ah, ngaihchia taktak an si. Zeicatiah tii an hme tuk. Tili an um kho ti lo. Mancaang le hnawhchawl nih tiva an khuh dih ngacha hna. Cucaah thalcaan ah tiva hna hi, lung lianlian in kham i, tili thuk deuh le lian deuh ser an herh.
Nihin ni kan tiva chung zoh tikah, nga an um setsai ti lo. A ummi hmanh an hme tuk hringhran. Tlaih ngam ding hmanh an si lo. Cucaah Lairam tiva hna ah hin, tili lian deuh le thuk deuh ser an herh. Tili an lianh deuh le thuh deuh ahcun, nga caah chawhvahnak akau deuh i, tirawl laknak a tam deuh. Cuticun an eidin a that tik ahcun nga an lian kho deuh lai. Lehmah 4 a si dingmi kha 4 le cheu tiang an lian kho deuh lai. Zeicatiah tili a lianh deuh paoh ah nga cu a lian deuhmi an si.
Cun tiva kan khammi ah aa dilmi tili tii akhu nih pawngkam a hninhnoter chih lai. Tii tam deuh aa dil paoh ahcun, mit hmuh lo in tikhu a chuakmi nih, tivakam thingram a hninhnoter deuh lai i, cuticun Lairam zong ahninghno deuh lai.
 |
| Timit Tiva bantuk ah tili thuk deuh ser a herh |
USA ram hi vawleicung ah pawngkam a rawk bikmi ram an rak si bal nain nihin ni ahcun pawngkam a rungveng kho bikmi ram an si. Zoh chunh awk an tlak. An ram ah, tii atamnak ding le thiannak ding hi biapi taktak ah an chiah. Cucaah minung nih an siam chawmmi tibual tam tuk hringhran a um. Cu tibual hna cu, acheu cu tii hnawmtam khawnnak le tii thiannak caah sermi an si. Acheu cu din tii laknak ding caah sermi an si. Acheu cu tilu nih pawngkam a hrawhnak hnga lo ding caah tii hnawmtam khonnak (tibual/ngakhur) caah an tuahmi an si. Nga zong an zuat chih hna. Inn pawng ah minung siam chawmmi tibual tampi aum i, cu nih cun khuaram a thianhlimter pinah a hninhnoter deuh. A dawhter fawn. Minung nih nuamhnak ah an hman pin ah, dinti le cinthlaknak zong ah tam taktak an hman.
Lairam zongah khualak ah tibual (pond) tuahnak a remnak hmun paoh ah tuah ve ding asi. Cuticun tii hi khon le pawngkam hninhnonak tuah a herh.
 |
| Columbus pawn ummi tibual (Rf. www.dispatch.com) |
Laimi pipu hna hi an rak fim tuk. Zeicatiah a herh in an rak hmuh caah, "cerh, tupi, hmawng, thinghual le tiva kam thing" hna hi an rak zuah tawn hna. Khuapawngah thinghual an rak ser. Lamkam thing an rak zuah. Ngaidul tangah khualtlawn a rak si i, umkal a rak nuam tuk. Kan pipu hna hi, tu chan scientist khuaruah in khua an rak ruat. Nihin ni cu fim chan kan ti nain, pipu hna lungput hi kan canh lonak a tampi.
Nihin Laimi tampi cu, mah pumpak thatnak caah, pipu zuahmi cerh zong kan carter dih. Tupi le hmawng vialte kan thiam dih. Tivakam thing, lamkam thing le thinghual hmanh kan hau ngam dih hna. Cuticun kan Lairam hninhnonak vialte kan hrawh dih i, rocar ngai in kan ram kan tuah. Cucaah cerh, tupi, hmawng, thinghual, tivakam le lampi hna ah hin, thing hi tam deuhdeuh zuah a herh. Citicun kan tiram a hninghno lai i tichuak zong a tam deuh lai. Pipu fimnak a thar in cawn le thawk than kan herh.
 |
| Lamkam ah thinkung dawh tein cin a herh |
Lairam hi a phawng ngaingai cang. Sakah ruah le satil caah ram duah kan hmanmi hi khap aherh. Lairam a rocarnak bik a ruang cu "ningcang lo in mei kan duah caah asi." Lairam meikang ruangah thingkung hi Lairam ah billion tam tuk kum chiar in kan thah. Kan ram a hninhnonak ding caah, "mei duah" hi kan i khap a herh.
Mei duah kan cah tuk ahcun, kan ram a phawng chin lengmang lai; mei kangh azual lai. Thingram a rawk lai; tupi le hmawng an rawk lai; lamkam thing an thi lai; lo tuah ding an rawk lai. Thingram a thih tuk ahcun, phawng a karh chin lengmang lai. Cuticun kan ram ah phawng hi kham khawh lo in a um lai i, a donghnak ah Lairam ah "tii harnak" fak taktak in kan tuar lai.
 |
| Ram mei nih thingkung billion tampi a thah |
Nihin ni ah vawlei a khamh khotu ding thil pakhat lawng aum. Cucu "thingkung le thingram" lawng asi. Lairam a khamh khotu ding zong "thingkung le thingram" lawng asi ve. Cucaah, Lairam i phawngphai vialte ah hin, amah khuacaan le vawlei he aa tlakmi thingkung cin le thingram in khahter a herh. Tii a chuah khoter khotu thingkung le thingram cin tung ding asi. Cupinah hmunhma that deuhnak ahcun, ah khawh dingmi far le tlor hna zong cin khawh an si.
Thau khua ah tlor kung tam ngaite ka cin i, atu ahcun ah an za nawn cang lai. A kihnak ram zongah tlor an nung kho i, ah awk thami thingah an i chuah kho ko. Cuticun kan tiram a hninhno deuh pinah, kan miphun le ram ca zongah thanchonak a um deuh ding asi.
Thinkung cin ahcun, Kenya ram hi zohchunh tlak asi. Green Belt Movement timi hruainak in thinkung million tam tuk an cin cang. Green Belt Movement cu 1976 ah Wangari Maathai timi nu nih a dirh i, nihin ni tiang ah thinkung million 51 tluk an cin cang. Cu thingkung cin ruangah 2004 ah Nobel Peace Prize zong a rak hmuh phah.
Thinkung an loh dih nak hmun ah, thingkung an cin hna i, nihin ni ahcun an ram cu hring dildel tein an tuah cang hna. Lairam zong ah hi bantuk Lairam Hninhnonak ca thingkung cin kan herh.
 |
| Kenya ram thinkung an cinmi |
Vawleidaam kong hi Muko Makazine ah ka tial cang. Kawlram ah vawleidaam zohkhenhnak kongkau ah a reng ngaimi upadi cozah nih an ngei rua lo. USA ahcun vawleidaam timi cu an sunhsak tuk. A man a fak tuk. Vawleidaam upadi hi an rengh tuk caah, innlo le lamsul ca zongah, ahohmanh nih duhpaoh in tongh ngam asi lo. Wetland hi zeitluk in dah a biapit timi cu, fiang tein kan ton caah ka theihmi asi. ECBC nih vawlei acre 15 renglo kan cawkmi ah vawleidaam (wetland) tlawmpal a um. Cu vawleidaam umnak ahcun thingkung pit taktak in an keu. Cuka zawn cu motor parknak ah tuah kan duh. Cucaah kan vawlei asi ko nain, acre khat ah $45,000 in kan cawk than. Mah cu tangka in kan vawlei tia asimi vawleidaam kha Ohio ka dang ah an va cawk than lai i, vawleidaam an zuah than lai. Cutluk in tiram an dawt caah, USA cu ahninghno taktakmi ram pakhat asi. Lairam zong hninhno ter kan duh ahcun, vawleidaaam phunphai paohpaoh kan zuah le zohkhenh a herh.
 |
| US ahcun motor lamkam zongah vawleidaam an zuah |
 |
| ECBC biakinn hmun i chilh dingmi vawleidaam |
Biadonghnak
Lai miphun hi a ngan a dam i a thangchomi miphun kan sinak ding caah le Lairam hi a nuammi ram asinak hnga ding caah, kan ram a hninhno a herh. A chung ummi minung hna nih, kan thingram, tiva, cerh le achung thilnung dihlak dawt le zohkhenh a herh. Kan ram a hninhno lawnglawngah kan ram hi caan sau toh awk a tlak ding asi. Cucaah Lai miphun hi kum tampi kan hmunh khawhnak hnga ding caah cun Lairam Hninhnonak ding caah hi biatak tein kan ruah le tuan a herh ko!!!
Lairam Hninhnonak Ding Caah
Nihin ni ah scientist nih an i buaipi bikmi thil pakhat cu, "Vawleipumpi linhnak" (Global warming) a si. Rililei Mifim hna nih 2016 hi vawleicung ah a lum cem kum a si i, aruang cu El Nino a chuakmi ruang le Greenhouse Gas timi hi gas phun tam nawn a si i, a tam bik cu Carbon Dioxide (C02) a si.
El Nino cu khuacaan a mah tein kum 4/5 dan ah a chuakmi a si. Green House gas tu cu minung nih kan sermi-Power plant, sehzung phunphun, motor khu, tlanglawng le vanlawng khu phunphai paoh in a tam bik a ra mi a si. Airconditioning chung rawnmi sii zong in tampi a chuak. USA ah hin hi bantuk green house gas chuahtertu sehzung hi 6,700 renglo a um i, cu chungah ah tambik a chuahtertu hi 1,555 an um. Cu chung ahcun kan umnak Ohio ah 52 (3.3%) aa tel. Hi zehzung hi zoh ah, a cheukhat cu tihnung an si.
Minung kan karh chung paoh cu, green house gas zorter khawhnak ding a lam a har ngaingai. Zorter khawhnak ding a lam pahnih lawng a um: (1) Thingram cin le vawlei hninhnoter; (2) CO2 kan chuahmi zorter. Cu lawng cu a lam a um ti a si. Global Warming a zornak ding caah, Lairam zong hninhno ter kan herh ve. Ram kip ummi Laimi zong thingkung ramkung cin kan hman a herh. Atu ning ahcun Laimi cu kan umnak kipah, thinkung hau lawngte kan rian i a pawi ngaingai. Hihi miphun dang sining kan canhlonak pakhat a si.
 |
| Green House gas thli-hnawm chuahtu Ohio Sehzung pakhat |
Vawleipumpi linhnak hi, ramkip nih tuar ziahmah asi cang. Hi thil nih, tii he pehtlai in, a ralkahmi thil (2) a chuahter. Pakhat cu rili tii a kaitermi asi. Adang pakhat cu tlangcung tii a zortermi asi. Rili kam le tikulh ram hna caah, rili tii kai cu tih a nun tuk bantuk in, tlang sannak le thetser ramcar caah tlangcung ti zor cu tih a nung tuk ve hawi. Cu thil pahnih cu, khuaram rawhnak veve an si.
Nihin ni ah Africa ram hmun tampi cu tlangcung tii le vawleitang tii an zor tuk caah minung le satil nunnak a har ngaingai cang. An cinthlaknak tam tuk a rawk. Satil le ramsa tam tuk an thi. Nichuah Laifang (Middle East) timi- Israel, Syria, Jordan, Lebanon, Iraq, Iran, Saudi Arabia Ram hrawnghrang le Egyt ram- hna zong tii harnak an tuar cang hna. An pawngkam a rawk tuk caah, Africa in Europe ah Refugee hi dong lo in an zam cang. Hi refugee buainak a ruang bik cu, "pawngkam" aa rawh ruang ah a si tiah UNO Secretary Mr. Moon nih a ti.
 |
| Akau chin lengmnagmi Gobi Thetse ramcar ah Oasis |
USA zongah California Ramkulh cu kum 5 ruah a sur tuk ti lo. An rak i bochanmi tlangcung vur hna cu an tii dih cang. Zeitik hmanh ah a car bal lomi tivapi an reu cuahmah. Tlangcung tibual le tidil tampi an car hna. Vawleitang tii an zor i, cinthlaknak vawlei tampi n chuahtak cang. Ram rum asi caah nihin ni tiang cu an i veng kho rih. Hiti ning tein khua a hrem ahcun, zei can dah California zong a himbawm lai timi chim awk a tha lo. Cucaah ramkulh chung ah semrel tein tii hmannak phungphai tiang cozah nih an chuah. Tii a herh tukmi thingkung pawl kha an thah i, tii toih a haulomi thingkung tu an cin cang hna.
|
| Tii a reu dih deng cangmi Lake Oroville, California State |
Cucaah Lairam a hninhno i tiva le cerh hna an kao dihnak hnga lo le tiva tii a hlun khawhnak hnga ding caah, a tanglei thil (3) hi tuah ding kan ngei. Cucu cozah nih atuah lai lo cah, pumpak le khuami nih tuah dingmi an si.
(1) Tili Sernak
1997 hi Lairam ka um a donghnak asi. Kan khuaram tiva tampi ka tawl. Timit, Tita, Lahva, Burphai, La-aw, Thangse le Hriawh va tibantuk hna cu, ka umkal pah in ka hmuh lengmang hna. Khualtu, Thiingva ti bantuk zong ka pal hna. Kan tiva sining zoh ah, ngaihchia taktak an si. Zeicatiah tii an hme tuk. Tili an um kho ti lo. Mancaang le hnawhchawl nih tiva an khuh dih ngacha hna. Cucaah thalcaan ah tiva hna hi, lung lianlian in kham i, tili thuk deuh le lian deuh ser an herh.
Nihin ni kan tiva chung zoh tikah, nga an um setsai ti lo. A ummi hmanh an hme tuk hringhran. Tlaih ngam ding hmanh an si lo. Cucaah Lairam tiva hna ah hin, tili lian deuh le thuk deuh ser an herh. Tili an lianh deuh le thuh deuh ahcun, nga caah chawhvahnak akau deuh i, tirawl laknak a tam deuh. Cuticun an eidin a that tik ahcun nga an lian kho deuh lai. Lehmah 4 a si dingmi kha 4 le cheu tiang an lian kho deuh lai. Zeicatiah tili a lianh deuh paoh ah nga cu a lian deuhmi an si.
Cun tiva kan khammi ah aa dilmi tili tii akhu nih pawngkam a hninhnoter chih lai. Tii tam deuh aa dil paoh ahcun, mit hmuh lo in tikhu a chuakmi nih, tivakam thingram a hninhnoter deuh lai i, cuticun Lairam zong ahninghno deuh lai.
|
| Timit Tiva bantuk ah tili thuk deuh ser a herh |
Lairam i hmunhma a remnak tiva, nelrawn le kuar ah hin, Laikua Tidil bantuk in tidil tampi ser a herh. Cu nih cun Lairam a hninhnoter lai i, khuacaan a thatter deuh lai. Tibual in a chuakmi tikhu nih, thli a hnawnter i cu nih cun, tiram hninhnonak tampi a chuahter.
USA hi mifim ram an si caah, an rum i pawngkam zohkhenh le runvennak ah an cak taktak. Hlan ahcun pawngkam a rawk bikmi ram an rak si bal nain nihin ni ahcun pawngkam a rungveng kho bikmi ram an si. Zoh chunh awk an tlak bik nak pakhat cu, tidil an tuahmi hi a si. An ram ah, tii atamnak ding le tii thiannak ding hi biapi taktak ah an chiah. Zeicatiah sehzung in, innchung dinti in, zunput ca tiang tii an hman tuk caah a si.
Cucaah minung nih an siam chawmmi tibual hi khuakip ah tam tuk hringhran a um. Cu tibual hna cu, a cheu cu din tii laknak ding ca an si. Acheu cu tilu nih pawngkam a hrawhnak hnga lo ding caah tii hnawmtam khonnak (tibual) caah an tuahmi an si. A cheu cu pawngkam dawhtertu le mit dawh caah sermi an si. Tibual tam deuh cu nga an zuat chih hna. Inn pawng ah minung siam chawmmi tibual tampi aum i, cu nih cun khuaram a thianhlimter pinah a hninhnoter deuh. A dawhter fawn. Minung nuamhnak ah an hman pin ah, dinti le cinthlaknak zong ah tam taktak an hman.
Lairam zongah khualeng ah siseh, khualak ah siseh tibual (pond) tuahnak a remnak hmun paoh ah tuah ve ding asi. Cuticun tii hi khon le pawngkam hninhnonak tuah a herh.
 |
| Columbus pawng ummi Alum Creek Lake (Ref.nbc4i.com) |
(3) Hmawng le Tivakam
Laimi pipu hna hi an rak fim tuk. Zeicatiah a herh in an rak hmuh caah, "cerh, tupi, hmawng, thinghual le tiva kam thing" hna hi an rak zuah tawn hna. Khuapawngah thinghual an rak ser. Lamkam thing an rak zuah. Ngaidul tangah khualtlawn a rak si i, umkal a rak nuam tuk. Kan pipu hna hi, tu chan scientist khuaruah in khua an rak ruat. Nihin ni cu fim chan kan ti nain, pipu hna lungput hi kan canh lonak a tampi.
Nihin Laimi tampi cu, mah pumpak thatnak caah, pipu zuahmi cerh zong kan carter dih. Tupi le hmawng vialte kan thiam dih. Tivakam thing, lamkam thing le thinghual hmanh kan hau ngam dih hna. Cuticun kan Lairam hninhnonak vialte kan hrawh dih i, rocar ngai in kan ram kan tuah. Cucaah cerh, tupi, hmawng, thinghual, tivakam le lampi hna ah hin, thing hi tam deuhdeuh zuah a herh. Citicun kan tiram a hninghno lai i tichuak zong a tam deuh lai. Pipu fimnak a thar in cawn le thawk than kan herh.
|
| Khualak hninhnoter a herh (Galloway, Ohio) |
Lairam hi a phawng ngaingai cang. Sakah ruah le satil caah ram duah kan hmanmi hi khap aherh. Lairam a rocarnak bik a ruang cu "ningcang lo in mei kan duah caah asi." Lairam meikang ruangah thingkung hi Lairam ah billion tam tuk kum chiar in kan thah. Kan ram a hninhnonak ding caah, "mei duah" hi kan i khap a herh. Thingkung pakhat man hi, a dintuai lo ti theih a herh.
Mei duah kan cah tuk ahcun, kan ram a phawng chin lengmang lai; mei kangh azual lai. Thingram a rawk lai; tupi le hmawng an rawk lai; lamkam thing an thi lai; lo tuah ding an rawk lai. Thingram a thih tuk ahcun, phawng a karh chin lengmang lai. Cuticun kan ram ah phawng hi kham khawh lo in a um lai i, a donghnak ah Lairam ah "tii harnak" fak taktak in kan tuar lai.
 |
| Ramtang meikang nih kum fatin thingkung billion in a thah |
(5) Thingkung Cin Aherh
Nihin ni ah vawlei a khamh khotu ding thil pakhat lawng aum. Cucu "thingkung le thingram" lawng asi. Lairam a khamh khotu ding zong "thingkung le thingram" lawng asi ve. Cucaah, Lairam i phawngphai vialte ah hin, amah khuacaan le vawlei he aa tlakmi thingkung cin le thingram in khahter a herh. Tii a chuah khoter khotu thingkung le thingram cin tung ding asi. Cupinah hmunhma that deuhnak ahcun, ah khawh dingmi far le tlor hna zong cin khawh an si.
Thau khua ah tlor kung tam ngaite ka cin i, atu ahcun ah an za nawn cang lai. A kihnak ram zongah tlor an nung kho i, ah awk thami thingah an i chuah kho ko. Cuticun kan tiram a hninhno deuh pinah, kan miphun le ram ca zongah thanchonak a um deuh ding asi.
Thinkung cin ahcun, Kenya ram hi zohchunh tlak asi. Green Belt Movement timi hruainak in thinkung million tam tuk an cin cang. Green Belt Movement cu 1976 ah Wangari Maathai timi nu nih a dirh i, nihin ni tiang ah thinkung million 51 tluk an cin cang. Cu thingkung cin ruangah 2004 ah Nobel Peace Prize zong a rak hmuh phah.
Thinkung an loh dih nak hmun ah, thingkung an cin hna i, nihin ni ahcun an ram cu hring dildel tein an tuah cang hna. Lairam zong ah hi bantuk Lairam Hninhnonak ca thingkung cin kan herh.
|
| Kenya ramcar cu an cinmi thinkung nih hitin a hninhnoter |
Vawleidaam kong hi Muko Makazine ah ka tial cang. Kawlram ah vawleidaam zohkhenhnak kongkau ah a reng ngaimi upadi cozah nih an ngei rua lo. USA ahcun vawleidaam timi cu an sunhsak tuk. A man a fak tuk. Vawleidaam upadi hi an rengh tuk caah, innlo le lamsul ca zongah, ahohmanh nih duhpaoh in tongh ngam asi lo.
Wetland hi zeitluk in dah a biapit timi cu, fiang tein kan ton caah ka theihmi asi. ECBC nih vawlei acre 15 renglo kan cawkmi ah vawleidaam (wetland) tlawmpal a um. Cu vawleidaam umnak ahcun thingkung pit taktak in an keu. Cuka zawn cu motor parknak ah tuah kan duh. Cucaah kan vawlei asi ko nain, acre khat ah $45,000 in kan cawk than.
Mah cu tangka in kan vawlei tia asimi vawleidaam kha Ohio ka dang ah an va cawk than lai i, vawleidaam an zuah than lai. Cutluk in tiram an dawt caah, USA cu ahninghno taktakmi ram pakhat asi. Lairam zong hninhno ter kan duh ahcun, vawleidaaam phunphai paohpaoh kan zuah le zohkhenh a herh.
|
| US ahcun motor lamkam zongah vawleidaam an zuah |
|
| ECBC biakinn hmun i chilh dingmi vawleidaam |
Biadonghnak
Lai miphun hi a ngan a dam i a thangchomi miphun kan sinak ding caah le Lairam hi a nuammi ram asinak ding caah, kan ram a hninhno a herh. A chung ummi minung hna nih, kan thingram, tiva, cerh le achung thilnung dihlak dawt le zohkhenh a herh. Kan ram a hninhno lawnglawngah kan ram hi caan sau toh awk a tlak ding asi. Cucaah Lai miphun hi kum tampi kan hmunh khawhnak hnga ding caah cun Lairam Hninhnonak ding caah hi biatak tein kan ruah le tuan a herh ko!!!
Tuesday, June 21, 2016
OSHA: Occupational Safety & Health Administration
Nizan (June 20) zan suimilam 10 hnu ah Columbus News ka rel. News pakhat ah, kan inn pawngte ummi, Laimi tam ngai rian an tuannak "CORE MOLDING TECHNOLOGIES" timi ah, 3rd Sift a tuanmi pa pakhat Hydrolic pressure nih a rialdip sual i a thi" timi thawng an van tial. Ka lau ngai. "Rianhmun khawndennak le thihlohnak hi, aho kan ca cio ah a cang taktak khomi pei asi hi" ti ka ruat i, hi ca hi ka tialnak asi.
1997 ah USA ka phan. Old Country Buffet timi rawldawr ah rian ka rak tuan. Riantuan ka thawkka ah, manager nih "Safety" (himbawmnak) kong biatak tein a rak ka cawnpiak. Naamte hman tikah thir kuthruk hman a herhnak; mei/tii a sami tongh suallo nak kong; sathau linmi tongh suallo nak kong; tuang a cin tikah "acin" timi catarmi chiah a herhnak kong tibantuk vialte a ka cawnpiak. Cucu thil fate a lo nain, thihnak nunnak tiang chuak kho in biapi ah an rak ruah. Mifim ram an rak i ralrinak kong ka ruah ah, ka khuaruah a rak har.
Ralrin zong an rak herh venak cu, rianhmun i khawnden le thihlo sual ahcun company hi taza an cuai tawn hna i, tangka tampi cawiliamnak an tong tawn. Biakinn le Hotel tual i tluk sual hmanh ah, biakinn le hotel tazacuai a tongmi an um. Cucaah riantuanmi le mileng himnak kha biapi tuk ah an chiah.
Kan nih Kawlam ahcun cu bantuk cu a rak um lo. Cozah zong nih "himbawmnak Department" hi an tuah dek maw? Chin State hna ahcun a um rih lo. Hi department hi a um rih lo ahcun Kawlram zongh umter hrimhrim aherh. Nihinni tiang ah, Kawlram ahcun "safety" hi cozah nih phunglam serpiakmi a um rua lo tiah ka ruat. Pumpak zong nih ralrin a um lo. Company zong nih zeihmanh ruahpiak a um lo. Khawnden zongah mah sungh in sungh le mah tuar in tuar cio asi. Acheu cu thih asi. Lukhawng zong acheu cu an liamh hna hi a cheu cu liamh lo an si. Acheu cu inncung hna in an tla i, thih tiang riantuan kho ti lo in a zengmi zong an um i, pum cheubaang ah an i chuah.
USA ka phak hnu ah, Lairam i a rami pawl bia ka hal tawn hna. Hakha le Thantlang ah inn sangpipi dot 6 hna an sak ve cang ti kan theih. Cu inncung sang di an cih lio ah, zeital hri hna in an i hreng maw? Runvennak le himbawmnak zeital an tuah maw?" ti ka hal tawn hna. "Zei hmanh a um lo. An kai i an cih tawp ko." tiah an ti. Alang in biatak tein ka thin aphang. Ka cah tawnmi hna cu, "Safty rule" hi biatak tein nan i cawnpiak le training hna nan i pek ahcun, minung nan i khamhnak caah atha lai tiah ka hei ti tawn hna.
Hi tluk ram fim, USA pi hmanh hi hlan ahcun hi bantuk himbawmnak phunglam hi cozah nih an rak ngei ve lo. Minung tamtuk an i hliamkhuai le thih hnu lawngah, 1971 pakhat lawng in, OSHA (Occupational Safety & Health Administration) hi cozah nih an rak thawk. OSHA nih riantuantu pawl khawndenlonak ding, himbawmnak ding, ngandamnak ding caah phunglam tampi an ser. Aherh tiah an ruahmi, himnak thilri (safety equipment) tampi an ser i riantuannak hmun ah nan i hruk hrimhrim lai ti asi. "Safety First" timi phung zong an van ser. Tangka le riannak in, himbawmnak kha biapi deuh ah chia ti kha, company kip an cawnpiak hna. Minung an i ralrin khawhnak ding caah, hmanthlak ca (sign) tampi an ser.
Cuticun OSHA, rianngeitu, ngandamnak lei mifimthiam hna, Unions le fimchimtu pawl, an i bawmhnak thawng in, riantuantu khawnden le thihlo hi a zor deuh ngaingai ti a si. OSHA nih an sermi himbawmnak le ngandamnak phunglam ah, zulh dingmi thil phunglam tampi an ser i, cu chung ahcun, khurcawh piak, seh kilvennak, mei linsami khamnak (asbestos), benzene le suan dat le thi in chonh khawhmi zawtnak in i khamnak tampi an tuah hnu ah, riantuanmi zawtfah, khawnden le thihlohnak tampi a zor ti asi.
Azat hi dik tein an tuak kho lo nain, OSHA an rak dirh hlan le an dirh kum 1970/71 hrawng ah hin, USA ram ah rianhmun ah a thimi hi kum khat ah 14,000 tluk an si lai ti asi. OSHA an dirh hnu ahcun, khawnden le thihloh a zor taktak i, 2009 ahcun rianhmun ah minung 4,340 lawng an rak thi. Cu kum ahcun US ram riantuanmi hi 1970 nakin a let hnih an rak tam deuh i, riantuanmi million 130 an rak si i, rianhmun 7.2 million ah rian an rak tuan. 1972 ah hin, riantuanmi 100 ah 11 tluk hi khawnden, thihloh, zawtfahnak an rak tuar i, 2009 ahcun zaa ah 3.6 lawng nih an tuar ti asi. 2014 ah hin, USA ram i riantuantu dihlak hi, million 137 renglo an si i, cu chungah minung 4,821 lawng nih thihnak phanmi khawndennak le zawtfahnak an tuar ti asi.
OSHA an tuahmi hih, zeitluk in dah USA ram i riantuantu hna le rianngeitu hna caah thiltha a chuahter timi kha an tuanbia zoh in hmuh le theih khawh asi. Amiakmi cu USA ram mipi dihlak caah asi. Zeicatiah i khawnden hlan, zawtfah hlan le thihloh hlan in runvennak tuah ahcun, tangka dih hau lo le nunnak sungh hau lo in, i runven khawh chung asi.
Cucaah Laimi zong ramdang kan umnak kip, abik in USA ummi hna nih a tangka lawngte ruat lo le biapi ah chia lo in, minung kan ngandamnak le himbawmnak kha biapi ah chia le ruat bu tein rian kan tuan cio hna a herh.
Cun Lairam le Kawlram zong ah OSHA bantuk department lian hi cozah nih ser hrimhrim le mipi riantuantu himbawmnak hi, ruah le khan a herh. Cuti an tuah ahcun, riantuantu caah, rianngeitu company ca le a cozah ca tiang thiltha chim cawk lo a chuak ding asi. Kawl phungthuk ah, "Mei tihnung cu a kangh hlan ah hrial i zuam" an ti bang, rianhmun khawndennak zong hi, kan ton hlan in ralrin le hrial chung herh. Hi himbawmnak (safety) hi, pumpak cio kan rian ah ah ruat in, na himnak le midang himnak kha, kan rian asi timi kha ruah zungzal a herh.
---------------------------------------------
Chinchiah
1. OSHA timi cu Occupational Safety & Health Administration ti asi.
2. Employees ti hi riantuantu ti in ka leh
3. Employer timi cu rian ngeitu ti in ka leh
4. Health professional timi kha "ngandamnak le mifimthiammi" ti in ka leh
5. Acunglei aa khawngdengmi le mithilomi cazin an tuakmi kong hi OSHA website chung in an tialmi in lak chinmi asi.
1997 ah USA ka phan. Old Country Buffet timi rawldawr ah rian ka rak tuan. Riantuan ka thawkka ah, manager nih "Safety" (himbawmnak) kong biatak tein a rak ka cawnpiak. Naamte hman tikah thir kuthruk hman a herhnak; mei/tii a sami tongh suallo nak kong; sathau linmi tongh suallo nak kong; tuang a cin tikah "acin" timi catarmi chiah a herhnak kong tibantuk vialte a ka cawnpiak. Cucu thil fate a lo nain, thihnak nunnak tiang chuak kho in biapi ah an rak ruah. Mifim ram an rak i ralrinak kong ka ruah ah, ka khuaruah a rak har.
Ralrin zong an rak herh venak cu, rianhmun i khawnden le thihlo sual ahcun company hi taza an cuai tawn hna i, tangka tampi cawiliamnak an tong tawn. Biakinn le Hotel tual i tluk sual hmanh ah, biakinn le hotel tazacuai a tongmi an um. Cucaah riantuanmi le mileng himnak kha biapi tuk ah an chiah.
Kan nih Kawlam ahcun cu bantuk cu a rak um lo. Cozah zong nih "himbawmnak Department" hi an tuah dek maw? Chin State hna ahcun a um rih lo. Hi department hi a um rih lo ahcun Kawlram zongh umter hrimhrim aherh. Nihinni tiang ah, Kawlram ahcun "safety" hi cozah nih phunglam serpiakmi a um rua lo tiah ka ruat. Pumpak zong nih ralrin a um lo. Company zong nih zeihmanh ruahpiak a um lo. Khawnden zongah mah sungh in sungh le mah tuar in tuar cio asi. Acheu cu thih asi. Lukhawng zong acheu cu an liamh hna hi a cheu cu liamh lo an si. Acheu cu inncung hna in an tla i, thih tiang riantuan kho ti lo in a zengmi zong an um i, pum cheubaang ah an i chuah.
USA ka phak hnu ah, Lairam i a rami pawl bia ka hal tawn hna. Hakha le Thantlang ah inn sangpipi dot 6 hna an sak ve cang ti kan theih. Cu inncung sang di an cih lio ah, zeital hri hna in an i hreng maw? Runvennak le himbawmnak zeital an tuah maw?" ti ka hal tawn hna. "Zei hmanh a um lo. An kai i an cih tawp ko." tiah an ti. Alang in biatak tein ka thin aphang. Ka cah tawnmi hna cu, "Safty rule" hi biatak tein nan i cawnpiak le training hna nan i pek ahcun, minung nan i khamhnak caah atha lai tiah ka hei ti tawn hna.
Hi tluk ram fim, USA pi hmanh hi hlan ahcun hi bantuk himbawmnak phunglam hi cozah nih an rak ngei ve lo. Minung tamtuk an i hliamkhuai le thih hnu lawngah, 1971 pakhat lawng in, OSHA (Occupational Safety & Health Administration) hi cozah nih an rak thawk. OSHA nih riantuantu pawl khawndenlonak ding, himbawmnak ding, ngandamnak ding caah phunglam tampi an ser. Aherh tiah an ruahmi, himnak thilri (safety equipment) tampi an ser i riantuannak hmun ah nan i hruk hrimhrim lai ti asi. "Safety First" timi phung zong an van ser. Tangka le riannak in, himbawmnak kha biapi deuh ah chia ti kha, company kip an cawnpiak hna. Minung an i ralrin khawhnak ding caah, hmanthlak ca (sign) tampi an ser.
 |
| Ref. www.thecuresafety.com |
Azat hi dik tein an tuak kho lo nain, OSHA an rak dirh hlan le an dirh kum 1970/71 hrawng ah hin, USA ram ah rianhmun ah a thimi hi kum khat ah 14,000 tluk an si lai ti asi. OSHA an dirh hnu ahcun, khawnden le thihloh a zor taktak i, 2009 ahcun rianhmun ah minung 4,340 lawng an rak thi. Cu kum ahcun US ram riantuanmi hi 1970 nakin a let hnih an rak tam deuh i, riantuanmi million 130 an rak si i, rianhmun 7.2 million ah rian an rak tuan. 1972 ah hin, riantuanmi 100 ah 11 tluk hi khawnden, thihloh, zawtfahnak an rak tuar i, 2009 ahcun zaa ah 3.6 lawng nih an tuar ti asi. 2014 ah hin, USA ram i riantuantu dihlak hi, million 137 renglo an si i, cu chungah minung 4,821 lawng nih thihnak phanmi khawndennak le zawtfahnak an tuar ti asi.
OSHA an tuahmi hih, zeitluk in dah USA ram i riantuantu hna le rianngeitu hna caah thiltha a chuahter timi kha an tuanbia zoh in hmuh le theih khawh asi. Amiakmi cu USA ram mipi dihlak caah asi. Zeicatiah i khawnden hlan, zawtfah hlan le thihloh hlan in runvennak tuah ahcun, tangka dih hau lo le nunnak sungh hau lo in, i runven khawh chung asi.
Cucaah Laimi zong ramdang kan umnak kip, abik in USA ummi hna nih a tangka lawngte ruat lo le biapi ah chia lo in, minung kan ngandamnak le himbawmnak kha biapi ah chia le ruat bu tein rian kan tuan cio hna a herh.
Cun Lairam le Kawlram zong ah OSHA bantuk department lian hi cozah nih ser hrimhrim le mipi riantuantu himbawmnak hi, ruah le khan a herh. Cuti an tuah ahcun, riantuantu caah, rianngeitu company ca le a cozah ca tiang thiltha chim cawk lo a chuak ding asi. Kawl phungthuk ah, "Mei tihnung cu a kangh hlan ah hrial i zuam" an ti bang, rianhmun khawndennak zong hi, kan ton hlan in ralrin le hrial chung herh. Hi himbawmnak (safety) hi, pumpak cio kan rian ah ah ruat in, na himnak le midang himnak kha, kan rian asi timi kha ruah zungzal a herh.
---------------------------------------------
Chinchiah
1. OSHA timi cu Occupational Safety & Health Administration ti asi.
2. Employees ti hi riantuantu ti in ka leh
3. Employer timi cu rian ngeitu ti in ka leh
4. Health professional timi kha "ngandamnak le mifimthiammi" ti in ka leh
5. Acunglei aa khawngdengmi le mithilomi cazin an tuakmi kong hi OSHA website chung in an tialmi in lak chinmi asi.
Friday, June 17, 2016
Midang Nunphung Buar Lo Ding
Vawleicung ah ram 195 tluk kan um. Cu ram vialte cu kan muisam, vunhawng, pumrua, thinlung aa dan bantuk in, nunphung zong aa dang cio hna. Cu dannak ruangah, vawlei thil kan hmuh ning le uar ning aa dang. duhmi le huatmi aa dang. Cu sining aa lo lomi mibu hmun khat um tikah, nunphung pakhat le khat upat i pek piak a herh bantuk in, nunphung i buar piak lo a hau.
Naite ah Indianapolis Laimi nih kan tonmi "No Chin" timi kong zong, hnahchuahnak le neknak in a chuakmi zong asi men lai nain, a hrampi cu "Kan umnak ram American nunphung kan buar caah asi." Nunphung hi Mirang nih tonghdek (sensitive) thil pakhat asi i, buar le hnursuan piak a ngah lo.
Midang nunphung buar tikah a chuak khomi thil hna cu atanglei bantuk an si:
1. Midang zeirello, upatlo le nisawh ah ruah asi.
2. Abuartu kha zeihmanh a thei-lo, mihrut le theihhngalhnak ngeilo ah ruah asi
3. Abuartu kha a khan thei lo mi minung ah ruah asi
4. Miphun karlak ah theihthiamlonak, huatnak, remlonak, vuakdennak a chuak
5. Sang le zatlang ah siaremlonak a chuak
6. Midang nunnak ah lungrawhnak le lungthin nuamhlonak a chuahter
7. Nunphung dang he umti khawh asi lo.
8. Lungthin in ertaunak achuak.
Cutin asi caah, Pathian riantuantu hna nih nunphung kong an theih khawhnak hnga ding caah, Bible sianginn ah biaknak le nunphung pehtlaihnak kong hi thukpi in cawnpiak asi zungzal.
MIT kan kai lio ah Mission professor pakhat nih, "Zeitluk in Pathian na theih, na fel le na that zongah, mission rian na tuannak ah an nunphung na theih lo le na upat lo ahcun, na thawngtha an ngai bal lai lo" tiah a rak kan chimh. Zeitluk bia tha na chim zongah, na thawngtha kha an caah man a ngei lai lo i, sullam a ngei lai lo; thatnak nakin chiatnak lei theipar tu tam deuh a chuak lai" tiah a rak kan chimh.
1997 ah USA ka rak phan. India i missionary a tuanmi nupa hna an fapa Dr. Paul Hiebert nih mission riantuan tikah, mi nunphung theihthiam le upat hi zei tluk in dah a biapit timi cauk tha ngai pahnih a tial. Chicago ah amah class ah voi khat ka kai ve i, cu zong ahcun a nunphung, biaknak le mission kong a kan cawnpiak. "Midang nunphung he kalh in riantuan ahcun Pathian thawngtha bia hi, biaknak dang an chungril ah a pil kho lo" tiah a ti.
Minung asimi paoh nih theih-fian a herhmi cu, vawleicungah kan miphun lawng miphun kan si lo; miphun tha bik kan si lo; nunphung tha bik kan si lem lo timi theihfian a herh. Miphun dang nakin kan tha deuh ti in zeitik hmanh ah i ruah lo ding asi. Kan nunphung, holh, biaknak le sining hna hi a sang bik, a tha bik, a sunglawi bik timi ruah lo a herh. Zeicatiah nunphung kongah "vawleicung a sang bik le tha bik" timi hi tahnak a um lo caah asi.
Cuti asi caah, zeimi phun hmanh nih, khawika kan um hmanh ah, kan umnak ram nunphung le sining kha upat hmaizah thiam le an nunphung buar lo tein nun a herh. Cucu fim asi i, mi ram dang ah hmunhma ngeihnak le tlumtla tein khuasaknak zong asi. Mah siarem le mah duhcarei in nun le Pathian biak zong a rak tha hrimhrim lo. Midang nih kan nunphung le biaknak kan upat piak ve hna seh ti kan duh bantuk in, midang nunphung upat le hmaizah ve a herh.
Cucu Jesuh cawnpiaknak zong asi: "Mi nih ka cungah tuah hna seh ti na duh bantuk in midang cuangah va tuah ve" timi kha. Phun dang in chim ahcun, "Mi nih ka cungah tuah hna hlah seh ti na duhmi kha, midang cungah va tuah ve hlah" ti he aa khat.
Laimi kan sining zoh tikah, a caan ahcun miphun dang sining le midang nunphung kan theithiam lo; kan upat lo nak a tam ngai tawn. Cucu miphunpi lungput kan canh deuh lonak pakhat asi. Miphun tetuai lungput cu, miphunpi sin um zongah fawite ah aa thleng kho lo. Miphunpi he i cawh le umti zongah, an thatnak kha cawn khawh asi tawn lo. A ruang cu, a pum le thluak a hme taktakmi "Ngaikuang nih ka umnak tili a lian bik" tiah a ti bang in, kan sining khi a tha bik in kan i hmuh tawn caah asi.
Laimi nih miphundang biaknak, nunphung le sining kan upat thiamlonak tampi ka hmuhmi lakah, tlawmpal van tial ka duh.
Pakhatnak ah Hakha ka phanh hmasatir i ka tonmi thil asi. Hakha cu Laimi ca ahcun a ropui tuk i, phanh lai ka ngaih tuk. Pu Thla Thio he Rungtlang ah kan rak kai. Cucu 1981 thal chuakka te ah asi. Pura ka hmuh bal lo caah pura hmuh lai ka ngaih tuk. Rungtlang i a ummi pura rak ka zohpi ka ti i, kan va zoh. Kan va phak tik ahcun, pura i an milem tete kha an rak den hna. An kutke le hngawng an rak khiah hna. Buddha biaknak ka si lo nain, cucu a pawi taktak in ka rak ruat. Upa maw ngakchia dah an si cu thei hlah. Vailamtah tung an phur i kan duh lo bantuk in an pura hrawh le milem hrawh zong an duh ve lo timi ruah a herh.
1994 ah Mandalay ah college ka kai. Tikhur ah nu he pa he kan i kholh tawn hna. Kawl miphun lak ahcun, tawhrolh chungnawh lawng kholh cu, zohchia tuk ah an ruah caah, lungzi he kholh asi tawn. Laimi ka hawi cheukhat cu chungnawh chingte he lawng an i kholh tawn. "Ka dua le cuti cun asi lai lo" tiah ka ti tawn hna i, "Kawl te hna cu. Zei kan rel hna lo" tiah an rak ti salam. "Mah zohnak ah thavang, mi zohnak ah chia kuk" timi kan chuak.
University ahcun siangngakchia tampi cu zuu an rak ding ko hna. Miphun dang cu zuu an din tikah, dai tein an um ko. Laimi cu kan si lo. Kan aukhuang, kan i chawk. Voikhat cu a kum hnihnak kan kai lio asi. Kan pawngah "nu-sawng minung 30 hrawng umnak a um." Miphun kip ngaknu dawhdawh an um. Inn tual aa tlaimi kan si. Kan vaam aa chang i kan luhchuah ahcun kan i hmu lengmang hna.
Nikhat cu ruah a sur i, kan inntual cu leikuang bantuk in nawncek aa dil. Tilu cu khap khat tluk in a thuk. Hnawntam hang asi caah tilu cu anah in a nak. Falam ka hawi le pahnih cu zuu an ri i, cu nawncek lak ahcun an i chawk. Heh tiah an tan i naa leithuang bang nawncek lah ahcun an i chawk. Sullam ngeilo bakmi thil an tuah. Kawl holh in an au khuang. Yatkuat minung nih an zoh hna. Nu-sawng ngaknu dawhdawh nih heh tiah an zoh hna. An so a paw chinchin. An tan deuhdeuh. An mah nih cun ngaknu dawhdawh cu an capo chap rih hna. Mihmai kan rak khah lo ning cu chim awk a tha lo. Vawlei lawng kan zoh ko. "A firtu ningzak lo in a mutu ningzak" timi kan rak chuak.
MIT ah kan kai. Upa lungfim lawngte kan si ko. Kan umnak cu Karen le Kawl an i cawhhrup. Kan Laimi cheukhat cu, chungnawh te he kholh an hmang than hawi. Kan yatkuat ummi Kawl pawl an sia a rak rem lo ngai. Asinain Karen pawl zong kha ahmangmi an um ve caah, "An rak i nek ngai cang le a zia deuh ngai." Cu thil nih a ka ruahtermi cu, kan sayapa biacahmi kha asi. "Mi nunphung nan buar lai lo" timi kha. Insein hrawng ahcun, Krihfa zong kha a kan hmuh tuk. Kan nunning le sifah ning zong a kan hmuh tuk i, Buddha bata hna sinah thawngtha chim ding khi a rak har ngaingai.
Fort Wayne ah Kawlram mi nih thilsuknak ah kova hangsen an chak tuk caah, "Burmes thil su ti hlah u" tiah ca zong an rak tar phah. Kawlram mi zong nih, "racism" asi ti in lamzulhnak a rak chuak bal. Kachin ram ah "Khyin-tha kan herh; Chin cu kan herh hna lo" tiah an ti bal ti asi. Yangon zongah Chinmi hi an i tlumlonak a um len cang ti asi. Midang nunphung kan buar i, ningcang lo in kan um ahcun, Laimi tamnak Indianapolis le Dallas zong ah, "Chin" timi hi remlomi kan si kho ve ko. Indianapolis kan tonmi thil hi, kan miphun benang nahtu biafang pakhat asi. Miphun dang nih nihsawhnak ah a tla kho mi asi.
Nihin ni vawlei tuanbia zoh tik ah, Muslim pawl an sual ngai caah, Europe ahcun Muslim refugee remlonak a karh ngaingai cang. Mipi nih cozah huatnak tiang an ngeih phah cang. Acheu khua ahcun, an lal tuk caah a celh in an celh ti hna lo ti asi. Lai phungthluk ah, "Inn-zu nih lo-zu a pawnchuah" an ti bang, Muslim refugee nih Europe khua tampi cu an pawnchuah ngacha cang hna ti asi. Cucaah Europe ahcun a hlan bantuk in ramdangmi an cohlang (welcome) tuk ti hna lo i, remlonak tu a karh chin lengmang ti asi.
Cucaah zei bantuk nunphung le biaknak kan si zongah, kan umnnak ram nunphung hi buar lo a biapi. Kan umnak ram minung upat le an tang i dor kan herh. Dawt hlawh kan herh. A tlumtlami si kan herh.
USA ah Laimi tampi kan rak lut. Krihfa kan si caah nihin ni tiang cu a kan cohlan ngai rih. Nihin ni dirhmun tiang ahcun, a kan cohlan ngai ko rih. Asinain, 2015 ah Indianapolis ah Chin miphun "gangsters" tlawmpal an tlaihmi hna ruangah, Indianapolis i nawlngeitu hna nih "Hi bantuk in nan um ahcun kan sin ah nan um kho lai lo tiah a kan ti" timi CBCUSA Civui i, Rev. Dr. Hre Kio phungchimmi ka thei ngaingai.
Naite Indianapolis kan tonmi thil- "No Chin"- timi nih, kan miphun caah zohchia ngaimi tuanbia pakhat a tial. Kan philh kho lai lo i, miphun dang zong nih an philh kho ve lai lo. CNF le Kawl cozah an i chonh lio ah USA Laimi tampi kan ummi hi thazaang nganpi pakhat asi lio ah, hi bantuk biafang a chuah tikah, Kawl cozah lung awinak tiang a chuak kho mi asi. Cucaah hi biafang hi a dintuai in ruah ding asi lo. Chin timi miphun kan caah, sunghnak nganpi a chuahtertu biafang pakhat asi.
Cucaah hi bantuk in, kan miphun hi huatmi le ralmi miphun kan sinak hnga lo, kan umnak ram sining (system) le nunphung hna hi tha tein theih le zulh cu Laimi caah a herh taktak. Culoahcun "American mipi sinah kan um kho lai lo."
Hmailei ah huatmi miphun kan si sualnak hnga lo ding caah, thil fate in thil nganpi tiang kan i ralrin a herh.
Hi atanglei nunphung hna hi, Laimi nih cun biapi ah kan chia lo nain, American minung caah a rak pawi tukin an ruahmi an si. Acheu khat cu ngandamnak he aa pehtlaimi asi caah, a pawi khun in an ruah fawn:-
1. Inn Pumh (house Party) te hna hrial a herh.
2. Tiluhawr le a kuarhnak ah, hnawmtam thlet hman
3. Khengtawlnak ah cil chak, hmaiphiah, kuttawl hman
4. Mi hmai ah "cil thukthuk in chak" (Mirang nih an fih tuk)
5. Akenkip lo ah thang pi in khak chak hman
6. Telephone/cell phone chonh tikah pawngkam zoh lo in thang tuk in au
7. Minung (ngaknu dawh) zoh le capo hman
8. Mi inn area ah duhpoh in chawh
9. Mi motor parking (driveway) i mah nawl in motor luhter
10. Sur in nga tlaih (Sur hrawn)
11. Kah lonak ding hmun ah vaa le sa kahthat
12. Mah um tein a um ko mi, saram, zuu le va tuaitam hman
13. Rem tein cinmi thinkung hau le khuaram cocar lak in tuah
14. Riantuannak ah "khaini, sahdah, kuva ningcang lo hmawm le chaak"
15. Rian kal tik i tlai lengmang
16. Mi an i phuhrung lai maw timi ruat lo in, capo saih hman
17. Zoh dawh i cinmi innpawng thei lawh hman
18. Innpa zawn ruat lo in, "nga-pih, ngachoh le hmathak kio hman"
19. Lungzi, hni le phanat he khuachung chawh
20. Innlak i ngakchia duhpaoh chawhvah ter
21. Zu din bu in motor mawngh le innpa rem lo ding in aukhuan
22. Puai-ni i mi zapi hmai i zudin le rit
23. Mi hna kan cheh hna lai ti ruat lo in "Motor horn tum"
24. Pa nih nau puak riangmang i khualak chawh
25. Mihmai hnapkhir coih
26. Mihmai i hakar coih
27. Mihmai hna-ek cawih
28. Kum, rian, nihlawh, umnak le chungkhar pumpak kong hal hman
29. Rian ah ngapih le ngachoh ken tibantuk
30. Pa le pa hna kuh le dai hman (Gay ah ruah sual a fawi)
31. Inn karlak vawlei le ram cung sawhsawh i, rawl ei hman
32. Zapi hmai i kut in rawl bar hman
33. Pa nih zunzun tikah zunput hnawh ta lo in 'eng zuai' in chiahta
34. Hnawmdur pawng le parking hna i zudin le phekah hman
35. Inntual i lang-sar tuk in lu-meh
36. Alanghlat in, thangpi in min auh hman
37. Pawngkam zawnruat lo in, zan tlai tuk tiang nuamhnak tuah
39. Motor cung in cilchak, tii le juice thlet le hnawm hlonh hmanmi
40. Lam kal tikah, "orhlei kap in kallo in, mi he aa kalh in kal kan hman"
41. Midang an sia a rem maw remlo ti tuak lo in aukhuan le cawlcangh
42. Umnak ram caah thil-tha tuah duh lo in a zukphiaktu lawng si peng
43. Umnak ram miphun le nunphung zei rel lo
44. Mah ca thatnak lawng ruah i pawngkam zawn ruah lo
45. Khuang, music le tuktak thang tuk tum hman
46. Garage i ser huar in sa hna can
47. Ka lawm an ti tik i, "Welcome" ti chim hman lo
48. Nawl hal hmasatlo in thil tuah hman
49. Appointment tuahta lo in mi-inn len hman
50. Midang eidin le thil dangdang hneek (force) hman
Hi a cunglei thil hna hi, Kawl le Laimi hna caah ahcun a fatte an lo nain, Mirang le nitlaklei miphun dang caahcun an rak dintuai lo. Cucaah, kan umnak ram cio ah, tlumtla te le dai tein kan um khawhnak ding caahcun, "Midang nunphung buar lo tein nun cio ding" hi, pumpak le miphun kan rian asi.
Mi nunphung buar lengmang ancun, Laimi huatnak zong a chuak kho. Naite ah, Indianapolis khua i "No Chin" ti an tial timi nih, vawlei a hninh. Minung pakhatte nih a tialmi asi zongah, mi tampi thinlung a aiawh khawh ve. Nihin ni ah, Laimi hi, huatu zeizat dah kan ngeih cang timi ruah a herh.
Cucaah "No Chin" timi hi "Yes Chin" tiah aa thlen khawh thannak ding caah cozah upadi zulh le midang nunphung buar lo ding hi a biapi tuk hringhran.
Naite ah Indianapolis Laimi nih kan tonmi "No Chin" timi kong zong, hnahchuahnak le neknak in a chuakmi zong asi men lai nain, a hrampi cu "Kan umnak ram American nunphung kan buar caah asi." Nunphung hi Mirang nih tonghdek (sensitive) thil pakhat asi i, buar le hnursuan piak a ngah lo.
Midang nunphung buar tikah a chuak khomi thil hna cu atanglei bantuk an si:
1. Midang zeirello, upatlo le nisawh ah ruah asi.
2. Abuartu kha zeihmanh a thei-lo, mihrut le theihhngalhnak ngeilo ah ruah asi
3. Abuartu kha a khan thei lo mi minung ah ruah asi
4. Miphun karlak ah theihthiamlonak, huatnak, remlonak, vuakdennak a chuak
5. Sang le zatlang ah siaremlonak a chuak
6. Midang nunnak ah lungrawhnak le lungthin nuamhlonak a chuahter
7. Nunphung dang he umti khawh asi lo.
8. Lungthin in ertaunak achuak.
Cutin asi caah, Pathian riantuantu hna nih nunphung kong an theih khawhnak hnga ding caah, Bible sianginn ah biaknak le nunphung pehtlaihnak kong hi thukpi in cawnpiak asi zungzal.
MIT kan kai lio ah Mission professor pakhat nih, "Zeitluk in Pathian na theih, na fel le na that zongah, mission rian na tuannak ah an nunphung na theih lo le na upat lo ahcun, na thawngtha an ngai bal lai lo" tiah a rak kan chimh. Zeitluk bia tha na chim zongah, na thawngtha kha an caah man a ngei lai lo i, sullam a ngei lai lo; thatnak nakin chiatnak lei theipar tu tam deuh a chuak lai" tiah a rak kan chimh.
1997 ah USA ka rak phan. India i missionary a tuanmi nupa hna an fapa Dr. Paul Hiebert nih mission riantuan tikah, mi nunphung theihthiam le upat hi zei tluk in dah a biapit timi cauk tha ngai pahnih a tial. Chicago ah amah class ah voi khat ka kai ve i, cu zong ahcun a nunphung, biaknak le mission kong a kan cawnpiak. "Midang nunphung he kalh in riantuan ahcun Pathian thawngtha bia hi, biaknak dang an chungril ah a pil kho lo" tiah a ti.
Minung asimi paoh nih theih-fian a herhmi cu, vawleicungah kan miphun lawng miphun kan si lo; miphun tha bik kan si lo; nunphung tha bik kan si lem lo timi theihfian a herh. Miphun dang nakin kan tha deuh ti in zeitik hmanh ah i ruah lo ding asi. Kan nunphung, holh, biaknak le sining hna hi a sang bik, a tha bik, a sunglawi bik timi ruah lo a herh. Zeicatiah nunphung kongah "vawleicung a sang bik le tha bik" timi hi tahnak a um lo caah asi.
Cuti asi caah, zeimi phun hmanh nih, khawika kan um hmanh ah, kan umnak ram nunphung le sining kha upat hmaizah thiam le an nunphung buar lo tein nun a herh. Cucu fim asi i, mi ram dang ah hmunhma ngeihnak le tlumtla tein khuasaknak zong asi. Mah siarem le mah duhcarei in nun le Pathian biak zong a rak tha hrimhrim lo. Midang nih kan nunphung le biaknak kan upat piak ve hna seh ti kan duh bantuk in, midang nunphung upat le hmaizah ve a herh.
Cucu Jesuh cawnpiaknak zong asi: "Mi nih ka cungah tuah hna seh ti na duh bantuk in midang cuangah va tuah ve" timi kha. Phun dang in chim ahcun, "Mi nih ka cungah tuah hna hlah seh ti na duhmi kha, midang cungah va tuah ve hlah" ti he aa khat.
Laimi kan sining zoh tikah, a caan ahcun miphun dang sining le midang nunphung kan theithiam lo; kan upat lo nak a tam ngai tawn. Cucu miphunpi lungput kan canh deuh lonak pakhat asi. Miphun tetuai lungput cu, miphunpi sin um zongah fawite ah aa thleng kho lo. Miphunpi he i cawh le umti zongah, an thatnak kha cawn khawh asi tawn lo. A ruang cu, a pum le thluak a hme taktakmi "Ngaikuang nih ka umnak tili a lian bik" tiah a ti bang in, kan sining khi a tha bik in kan i hmuh tawn caah asi.
Laimi nih miphundang biaknak, nunphung le sining kan upat thiamlonak tampi ka hmuhmi lakah, tlawmpal van tial ka duh.
Pakhatnak ah Hakha ka phanh hmasatir i ka tonmi thil asi. Hakha cu Laimi ca ahcun a ropui tuk i, phanh lai ka ngaih tuk. Pu Thla Thio he Rungtlang ah kan rak kai. Cucu 1981 thal chuakka te ah asi. Pura ka hmuh bal lo caah pura hmuh lai ka ngaih tuk. Rungtlang i a ummi pura rak ka zohpi ka ti i, kan va zoh. Kan va phak tik ahcun, pura i an milem tete kha an rak den hna. An kutke le hngawng an rak khiah hna. Buddha biaknak ka si lo nain, cucu a pawi taktak in ka rak ruat. Upa maw ngakchia dah an si cu thei hlah. Vailamtah tung an phur i kan duh lo bantuk in an pura hrawh le milem hrawh zong an duh ve lo timi ruah a herh.
1994 ah Mandalay ah college ka kai. Tikhur ah nu he pa he kan i kholh tawn hna. Kawl miphun lak ahcun, tawhrolh chungnawh lawng kholh cu, zohchia tuk ah an ruah caah, lungzi he kholh asi tawn. Laimi ka hawi cheukhat cu chungnawh chingte he lawng an i kholh tawn. "Ka dua le cuti cun asi lai lo" tiah ka ti tawn hna i, "Kawl te hna cu. Zei kan rel hna lo" tiah an rak ti salam. "Mah zohnak ah thavang, mi zohnak ah chia kuk" timi kan chuak.
University ahcun siangngakchia tampi cu zuu an rak ding ko hna. Miphun dang cu zuu an din tikah, dai tein an um ko. Laimi cu kan si lo. Kan aukhuang, kan i chawk. Voikhat cu a kum hnihnak kan kai lio asi. Kan pawngah "nu-sawng minung 30 hrawng umnak a um." Miphun kip ngaknu dawhdawh an um. Inn tual aa tlaimi kan si. Kan vaam aa chang i kan luhchuah ahcun kan i hmu lengmang hna.
Nikhat cu ruah a sur i, kan inntual cu leikuang bantuk in nawncek aa dil. Tilu cu khap khat tluk in a thuk. Hnawntam hang asi caah tilu cu anah in a nak. Falam ka hawi le pahnih cu zuu an ri i, cu nawncek lak ahcun an i chawk. Heh tiah an tan i naa leithuang bang nawncek lah ahcun an i chawk. Sullam ngeilo bakmi thil an tuah. Kawl holh in an au khuang. Yatkuat minung nih an zoh hna. Nu-sawng ngaknu dawhdawh nih heh tiah an zoh hna. An so a paw chinchin. An tan deuhdeuh. An mah nih cun ngaknu dawhdawh cu an capo chap rih hna. Mihmai kan rak khah lo ning cu chim awk a tha lo. Vawlei lawng kan zoh ko. "A firtu ningzak lo in a mutu ningzak" timi kan rak chuak.
MIT ah kan kai. Upa lungfim lawngte kan si ko. Kan umnak cu Karen le Kawl an i cawhhrup. Kan Laimi cheukhat cu, chungnawh te he kholh an hmang than hawi. Kan yatkuat ummi Kawl pawl an sia a rak rem lo ngai. Asinain Karen pawl zong kha ahmangmi an um ve caah, "An rak i nek ngai cang le a zia deuh ngai." Cu thil nih a ka ruahtermi cu, kan sayapa biacahmi kha asi. "Mi nunphung nan buar lai lo" timi kha. Insein hrawng ahcun, Krihfa zong kha a kan hmuh tuk. Kan nunning le sifah ning zong a kan hmuh tuk i, Buddha bata hna sinah thawngtha chim ding khi a rak har ngaingai.
Fort Wayne ah Kawlram mi nih thilsuknak ah kova hangsen an chak tuk caah, "Burmes thil su ti hlah u" tiah ca zong an rak tar phah. Kawlram mi zong nih, "racism" asi ti in lamzulhnak a rak chuak bal. Kachin ram ah "Khyin-tha kan herh; Chin cu kan herh hna lo" tiah an ti bal ti asi. Yangon zongah Chinmi hi an i tlumlonak a um len cang ti asi. Midang nunphung kan buar i, ningcang lo in kan um ahcun, Laimi tamnak Indianapolis le Dallas zong ah, "Chin" timi hi remlomi kan si kho ve ko. Indianapolis kan tonmi thil hi, kan miphun benang nahtu biafang pakhat asi. Miphun dang nih nihsawhnak ah a tla kho mi asi.
Nihin ni vawlei tuanbia zoh tik ah, Muslim pawl an sual ngai caah, Europe ahcun Muslim refugee remlonak a karh ngaingai cang. Mipi nih cozah huatnak tiang an ngeih phah cang. Acheu khua ahcun, an lal tuk caah a celh in an celh ti hna lo ti asi. Lai phungthluk ah, "Inn-zu nih lo-zu a pawnchuah" an ti bang, Muslim refugee nih Europe khua tampi cu an pawnchuah ngacha cang hna ti asi. Cucaah Europe ahcun a hlan bantuk in ramdangmi an cohlang (welcome) tuk ti hna lo i, remlonak tu a karh chin lengmang ti asi.
Cucaah zei bantuk nunphung le biaknak kan si zongah, kan umnnak ram nunphung hi buar lo a biapi. Kan umnak ram minung upat le an tang i dor kan herh. Dawt hlawh kan herh. A tlumtlami si kan herh.
USA ah Laimi tampi kan rak lut. Krihfa kan si caah nihin ni tiang cu a kan cohlan ngai rih. Nihin ni dirhmun tiang ahcun, a kan cohlan ngai ko rih. Asinain, 2015 ah Indianapolis ah Chin miphun "gangsters" tlawmpal an tlaihmi hna ruangah, Indianapolis i nawlngeitu hna nih "Hi bantuk in nan um ahcun kan sin ah nan um kho lai lo tiah a kan ti" timi CBCUSA Civui i, Rev. Dr. Hre Kio phungchimmi ka thei ngaingai.
Naite Indianapolis kan tonmi thil- "No Chin"- timi nih, kan miphun caah zohchia ngaimi tuanbia pakhat a tial. Kan philh kho lai lo i, miphun dang zong nih an philh kho ve lai lo. CNF le Kawl cozah an i chonh lio ah USA Laimi tampi kan ummi hi thazaang nganpi pakhat asi lio ah, hi bantuk biafang a chuah tikah, Kawl cozah lung awinak tiang a chuak kho mi asi. Cucaah hi biafang hi a dintuai in ruah ding asi lo. Chin timi miphun kan caah, sunghnak nganpi a chuahtertu biafang pakhat asi.
Cucaah hi bantuk in, kan miphun hi huatmi le ralmi miphun kan sinak hnga lo, kan umnak ram sining (system) le nunphung hna hi tha tein theih le zulh cu Laimi caah a herh taktak. Culoahcun "American mipi sinah kan um kho lai lo."
Hmailei ah huatmi miphun kan si sualnak hnga lo ding caah, thil fate in thil nganpi tiang kan i ralrin a herh.
Hi atanglei nunphung hna hi, Laimi nih cun biapi ah kan chia lo nain, American minung caah a rak pawi tukin an ruahmi an si. Acheu khat cu ngandamnak he aa pehtlaimi asi caah, a pawi khun in an ruah fawn:-
1. Inn Pumh (house Party) te hna hrial a herh.
2. Tiluhawr le a kuarhnak ah, hnawmtam thlet hman
3. Khengtawlnak ah cil chak, hmaiphiah, kuttawl hman
4. Mi hmai ah "cil thukthuk in chak" (Mirang nih an fih tuk)
5. Akenkip lo ah thang pi in khak chak hman
6. Telephone/cell phone chonh tikah pawngkam zoh lo in thang tuk in au
7. Minung (ngaknu dawh) zoh le capo hman
8. Mi inn area ah duhpoh in chawh
9. Mi motor parking (driveway) i mah nawl in motor luhter
10. Sur in nga tlaih (Sur hrawn)
11. Kah lonak ding hmun ah vaa le sa kahthat
12. Mah um tein a um ko mi, saram, zuu le va tuaitam hman
13. Rem tein cinmi thinkung hau le khuaram cocar lak in tuah
14. Riantuannak ah "khaini, sahdah, kuva ningcang lo hmawm le chaak"
15. Rian kal tik i tlai lengmang
16. Mi an i phuhrung lai maw timi ruat lo in, capo saih hman
17. Zoh dawh i cinmi innpawng thei lawh hman
18. Innpa zawn ruat lo in, "nga-pih, ngachoh le hmathak kio hman"
19. Lungzi, hni le phanat he khuachung chawh
20. Innlak i ngakchia duhpaoh chawhvah ter
21. Zu din bu in motor mawngh le innpa rem lo ding in aukhuan
22. Puai-ni i mi zapi hmai i zudin le rit
23. Mi hna kan cheh hna lai ti ruat lo in "Motor horn tum"
24. Pa nih nau puak riangmang i khualak chawh
25. Mihmai hnapkhir coih
26. Mihmai i hakar coih
27. Mihmai hna-ek cawih
28. Kum, rian, nihlawh, umnak le chungkhar pumpak kong hal hman
29. Rian ah ngapih le ngachoh ken tibantuk
30. Pa le pa hna kuh le dai hman (Gay ah ruah sual a fawi)
31. Inn karlak vawlei le ram cung sawhsawh i, rawl ei hman
32. Zapi hmai i kut in rawl bar hman
33. Pa nih zunzun tikah zunput hnawh ta lo in 'eng zuai' in chiahta
34. Hnawmdur pawng le parking hna i zudin le phekah hman
35. Inntual i lang-sar tuk in lu-meh
36. Alanghlat in, thangpi in min auh hman
37. Pawngkam zawnruat lo in, zan tlai tuk tiang nuamhnak tuah
39. Motor cung in cilchak, tii le juice thlet le hnawm hlonh hmanmi
40. Lam kal tikah, "orhlei kap in kallo in, mi he aa kalh in kal kan hman"
41. Midang an sia a rem maw remlo ti tuak lo in aukhuan le cawlcangh
42. Umnak ram caah thil-tha tuah duh lo in a zukphiaktu lawng si peng
43. Umnak ram miphun le nunphung zei rel lo
44. Mah ca thatnak lawng ruah i pawngkam zawn ruah lo
45. Khuang, music le tuktak thang tuk tum hman
46. Garage i ser huar in sa hna can
47. Ka lawm an ti tik i, "Welcome" ti chim hman lo
48. Nawl hal hmasatlo in thil tuah hman
49. Appointment tuahta lo in mi-inn len hman
50. Midang eidin le thil dangdang hneek (force) hman
Hi a cunglei thil hna hi, Kawl le Laimi hna caah ahcun a fatte an lo nain, Mirang le nitlaklei miphun dang caahcun an rak dintuai lo. Cucaah, kan umnak ram cio ah, tlumtla te le dai tein kan um khawhnak ding caahcun, "Midang nunphung buar lo tein nun cio ding" hi, pumpak le miphun kan rian asi.
Mi nunphung buar lengmang ancun, Laimi huatnak zong a chuak kho. Naite ah, Indianapolis khua i "No Chin" ti an tial timi nih, vawlei a hninh. Minung pakhatte nih a tialmi asi zongah, mi tampi thinlung a aiawh khawh ve. Nihin ni ah, Laimi hi, huatu zeizat dah kan ngeih cang timi ruah a herh.
Cucaah "No Chin" timi hi "Yes Chin" tiah aa thlen khawh thannak ding caah cozah upadi zulh le midang nunphung buar lo ding hi a biapi tuk hringhran.
Thursday, June 9, 2016
Kawlram Border Trade Camp le Miphun Thanchonak
Ram pakhat thanchonak caah, ramdang he sipuazi pehtlaihnak ngeih hi a biapi taktakmi thil asi. Ramdang he cawk-zawrhnak ngeih lo ahcun ram pakhat thanchonak a har taktak. Ram thangcho seh ti duh ahcun, ramdang he lamsul thatha ser le cawk-zawrhnak ah pehtlaihnak fek taktak ngeih a herh.
Ram khat le khat pehtlaihnak zoh tikah, tilawng, tlanglawng, vanlawng le motor lam in pehtlaihnak ngeih asi. Vawleicung ramkip dirhmun zoh tikah, zeitluk ram thangcho zongah motor lam pehtlaihnak hi a cak bikmi asi. Zeicatiah motor lam cu cawh a fawi. Lam hmemi zong ah motor hmemi a kal kho. Lam a din lo le aa ngerhnguai, a chukcho le a bingbo zongah motor a kal kho. Cucaah motor lam pehtlaihnak ngeih hi a biapi bikmi le a cak bikmi pehtlaihnak asi.
Kawlram cozah hi, Ne Win chan ahcun, border trade camp hi tam a rak tuah lo. "Close door policy" an rak hman caah, an rak i kilh tuk caah asi. Ramri sau taktak asimi India le Kawlram karah hmanh ah, hmun hnih- Mawre-Tamu le Hukong Valley- lawng ah border trade camp an rak tuah. Tuluk he cun Sweli ah pehtlaihnak an rak tuah. Thailand he cun Tachilate le Mesoh le Kawhtaung lawngah a rak um. Ralkap cozah chan ahcun tam deuh ngai an van on i, Rih te hna zong biatak tein an van hmannak asi.
NLD nih cozah caan tawite an tlaih chungah, Border Trade camp tuah hi a thatnak le biapitnak an theih caah, atu ah camp 7 on ding an timh tikah, thiltha taktak asi. Hi camp hna nih, khuachung ah thanchonak tampi a chuahpi lai. Ram le miphun thanchonak a chuahpi chih lai.
Hi trade camp thar pa sarih hna cu:-Maese, Thantlang, Paletwa, Mongla, Pansan (Wa ram), Ponpakyin (BP1) le Phaya-thonzu (Karen) hna an si. Myanmar-Loas ramri ah Kyainglat trade camp zong an on chungmi pakhat a um. Nihin ni ah, Kawlram nih hin Tuluk, Thailand, India le Bangladesh hna he ramri ah border trade camp 16 an on i rian an tuan. Atu a thar an onmi he cun, a zapite 23 asi lai tinak asi. Hi pin zongah tam chinchin on rih a herh (Nikhat caan khat ahcun Nukaitlang khua zongah border trade a um te kho ve mi asi). Hi khua hi Saisihchuak lampi cungah a um i, Bungtlang nih an tlakmi khua si.
Hi bantuk on an timhmi a ruang cu ramri thilri cawknak karhter ding, cinthlak in a chuakmi eidin le thilri zorhnak le sehzung chuakmi thilri pawl i zuarhnak ding caa si. Hihi cozah nih an tuahmi National Comprehensive Development Plan (NCDP) hruainak tangah an chiahmi asi.
Hi ramri trade ruangah Kawlram cozah nih tangka tampi a hmuh i, April 1 in May 27 tiangah, US $819 million an hmuh ti asi. Kum khat chung ahcun tam tuk an hmuh cang.
Hi border trade camp hna Thantlang le Paletwa i an tuah khawh taktak ahcun, Lairam caah thanchonak ngaingai an si ve te ko lai tiah ruahchannak aum. Rih i Border Trade camp an tuahmi hmanh nih, Lairam caah thanchonak tam tuk a chuahpi i, atu Thantlang le Paletwa i tuah an timhmi hi, kan miphun caah thiltha taktak asi. NLD cozah cung zongah kan i lawmh awk ngaingai asi. An riantuannak ah mipi caah thil tha ngaingai an tuahmi asi.
Thantlang le Paletwa hmanh ah, cozah riantuan a tlawmbik ah 10-15 an i chap kho i, cu an thlahlawh in khua chung tangka lut dingmi hmanh hi, million lengmang asi cang lai. Zeidang sipuazi in lei a miakmi pin ah, cozah riantuantu an karhmi zong, ram thanchonak caah a thahnem ngaingai i, lunglawmh awk ngai asi. Hi hmun hnih i trade camp ruangah, Lairam sipuazi zong dot khat cu a van i thawn ve lai timi ruahchannak a um.
Ram khat le khat pehtlaihnak zoh tikah, tilawng, tlanglawng, vanlawng le motor lam in pehtlaihnak ngeih asi. Vawleicung ramkip dirhmun zoh tikah, zeitluk ram thangcho zongah motor lam pehtlaihnak hi a cak bikmi asi. Zeicatiah motor lam cu cawh a fawi. Lam hmemi zong ah motor hmemi a kal kho. Lam a din lo le aa ngerhnguai, a chukcho le a bingbo zongah motor a kal kho. Cucaah motor lam pehtlaihnak ngeih hi a biapi bikmi le a cak bikmi pehtlaihnak asi.
Kawlram cozah hi, Ne Win chan ahcun, border trade camp hi tam a rak tuah lo. "Close door policy" an rak hman caah, an rak i kilh tuk caah asi. Ramri sau taktak asimi India le Kawlram karah hmanh ah, hmun hnih- Mawre-Tamu le Hukong Valley- lawng ah border trade camp an rak tuah. Tuluk he cun Sweli ah pehtlaihnak an rak tuah. Thailand he cun Tachilate le Mesoh le Kawhtaung lawngah a rak um. Ralkap cozah chan ahcun tam deuh ngai an van on i, Rih te hna zong biatak tein an van hmannak asi.
NLD nih cozah caan tawite an tlaih chungah, Border Trade camp tuah hi a thatnak le biapitnak an theih caah, atu ah camp 7 on ding an timh tikah, thiltha taktak asi. Hi camp hna nih, khuachung ah thanchonak tampi a chuahpi lai. Ram le miphun thanchonak a chuahpi chih lai.
Hi trade camp thar pa sarih hna cu:-Maese, Thantlang, Paletwa, Mongla, Pansan (Wa ram), Ponpakyin (BP1) le Phaya-thonzu (Karen) hna an si. Myanmar-Loas ramri ah Kyainglat trade camp zong an on chungmi pakhat a um. Nihin ni ah, Kawlram nih hin Tuluk, Thailand, India le Bangladesh hna he ramri ah border trade camp 16 an on i rian an tuan. Atu a thar an onmi he cun, a zapite 23 asi lai tinak asi. Hi pin zongah tam chinchin on rih a herh (Nikhat caan khat ahcun Nukaitlang khua zongah border trade a um te kho ve mi asi). Hi khua hi Saisihchuak lampi cungah a um i, Bungtlang nih an tlakmi khua si.
 |
| Nukaitlang Khua |
Hi ramri trade ruangah Kawlram cozah nih tangka tampi a hmuh i, April 1 in May 27 tiangah, US $819 million an hmuh ti asi. Kum khat chung ahcun tam tuk an hmuh cang.
Hi border trade camp hna Thantlang le Paletwa i an tuah khawh taktak ahcun, Lairam caah thanchonak ngaingai an si ve te ko lai tiah ruahchannak aum. Rih i Border Trade camp an tuahmi hmanh nih, Lairam caah thanchonak tam tuk a chuahpi i, atu Thantlang le Paletwa i tuah an timhmi hi, kan miphun caah thiltha taktak asi. NLD cozah cung zongah kan i lawmh awk ngaingai asi. An riantuannak ah mipi caah thil tha ngaingai an tuahmi asi.
Thantlang le Paletwa hmanh ah, cozah riantuan a tlawmbik ah 10-15 an i chap kho i, cu an thlahlawh in khua chung tangka lut dingmi hmanh hi, million lengmang asi cang lai. Zeidang sipuazi in lei a miakmi pin ah, cozah riantuantu an karhmi zong, ram thanchonak caah a thahnem ngaingai i, lunglawmh awk ngai asi. Hi hmun hnih i trade camp ruangah, Lairam sipuazi zong dot khat cu a van i thawn ve lai timi ruahchannak a um.
Subscribe to:
Posts (Atom)
Hmurhuh Huh Lo Ruangah February Ahcun 500,000 An Thi Kho
Covid-19 zawtnak U.S a phanh ka tein CDC doctors le scientists le NIAID (National Institute of Allergy and Infectious Diseases) director Dr....
-
Lunglawmhnak Ni Tawite By Bawi Tei Kum rungvui in kan lung...
-
Jesuh nih "Si dawh lo ngai a simi bia" a rak chimmi pakhat a um. Cucu Thawngtha Cauk (Gospel) ah a ummi silo in, Lamkaltu chung tu... -
Miphunpi tampi cu an miphun le nunphung aa tlakmi hi, an miphun hmelchunh (national symbol) ah an hman tawn hna. Cucu an tiram, an nunphung ...
