Monday, August 15, 2016

Houston Khua Ah Chikhatte Tlawnnak

July thla 29-31, 2016 ah Houston khua ummi Chin Christian Church of Houston (CCCH) ka va tlawng hna. Houston hna kan phan te lai timi ruah awk a har ngai nain, kan Lai hawi an um caah Pathian khuakhannak in ka va phanh tikah, Pathian le CCCH Krihfabu cungah kai lawm ngaingai.

CCCH pumhnak biakinn asi
Houston hi Texas State nichuah thlanglei deuh ah a um. US khua vialte lakah, hmuh ka duh bikmi khua pakhat asi. Zeicatiah NASA Space Center a umnak khua asi i, USA ah khua lian bik le khua min thangbik pakhat asi caah asi.

Vawleicung khua map vialte zoh tik ah, Houston le Moscow khua kulhnak motor lampi (beltway) hi, a tha bik an si ko rua tiah ka ruat. A thapthap in beltway an tuah hna i, aa dawh lawng siloin luhcuah a fawi ter i, khuachung mipi caah a that zong a tha khun.

Nitlak laite ah Houston Airport-George Bush Intercontinental Airport- ka va phan. CCCH mino upa nih an rak ka don i kai lawm tuk hringhran. Houston airport cu airport dawh le lian taktak a si. Amin zong "Intercontinental" tiah ti asi i, a min a pical taktak. Amin nih a ropui ter ngaingai. Vanlawng lianlian an tumkainak asi. Atu le tu vanlawng an tum, an kai mi zoh ah, airport lian taktak asi timi cu a fiang ko.

George Bush Intercontinental Airport

Kan tlun pah ah China Town ah zanriah khim tein kan ei pah. Khua a dawm pah caah khuacaan a nuam. Cu China Town cu Asian mi deuh lawngte an si. Rawldawr a tam, a tlaih bak in aa tlai. Motor a tam tuk caah motor parknak zong kan ting setsai lo. USA ah New York khualai ummi China Town dah ti lo cu, Houston China Town hi a hlunghlai bik le aa dawh bik China Town asi lai dah ka ti. Asian mi an tam caah, Kawlram zong a ka theihter ngai. Lung a leng ngaite.

China Town he aa hlat tuk lo nak ah India dawr zong tam ngaite a um. China Town hrawng ahcun lam min le dawr min vialte hi Tuluk Holh in tial chih dih an si. Cu thil zoh tikah, Tuluk hi USA zongah zeitluk in dah an lianh cang timi kha a langhter. Rev. Van Thawng Lian nih, "Houston ah hin Philippines miphun lawnglawng hmanh hi a ting in an um" tiah a ti i khuaruahhar ngai asi.

Airport aka dongtu Mino upa

Asian mi tampi an eidinnak China Town dawr 

Signboard zong Tuluk ca an tiah chih ve
CCCH cu khua lai ah an i pum. An biakinn hi Mirang biakinn an hlan chinmi asi i, biakinn dawh ngaingai asi. An Krihfaupa pakhat nih, "Kan biakinn hlan man hi thla khat ah $25 kan pek hna" ati i ka khuaruah a har ko. Dawtnak an ngeihnak kong ruah ah, lung aa lawm tuk.

Houston hi USA ah lianh ah palinak asi. New York, Los Angeles le Chicago changtu asi. Houston-The Woodlands-Sugar Land timi khua lianlian pathum fonhmihi Houston Metropolitan area ah an chiah i, cu area vialte cu killi meng 10,062 a kau i, minung 6,313,158 an um. USA ah minung tam ah (4) nak asi. Minung chah taktaknak le miphun kip cawhbur in umnak khua asi caah, khatlei ah ritnak sii tampi a um; misual tampi an um i rawhralnak zong a tam ngaingai nak khua pakhat asi.

Houston khua hi a lianh lawng siloin, atanglei thil dang ruangah a min a than khunnak assi:- (1) NASA Space Center; (2) Company liannlian headquarter a tammi; (3) Meiti chumhnak company lianlian an ummi; (4) Rili tilawng dinhnak lian taktak a ummi; (5) Vanlawngtual ngan taktak a ummi le (6) Biaknak leiah Lakewood Church te hna a ummi a si.

Houston ah, vawleicung meiti company min thangthang- Marathon, Sysco, Hulliburton le Conoco Phillips-an um. Hulliburton cu Vice-Pre. Dicheney nih a rak hruaimi company asi i, 2003 Iraq Tuk lio ah Iraq ram meiti contract a tlaitu an rak si i, buainak zong tampi a rak tongmi company asi. Rili tilawng dinhnak lianpi a um caah, meiti chumhnak sehzung zong tampi a umnak khua asi.
Meiti an khawhnak kudawng pipi an si
Meiti sehzung asi. Alang in ka thlakmi asi
Houston khua hi sipuazi a that taktaknak khua asi. USA ram pumpi ah rian a karh ran biknak khua asi. 2006 ah Forbes Makazine nih Houston hi Texas State ah sipuazi tuahnak a thatnakbik pakhatnak le USA ram pumpi ah (3) nak ah a chiah. USA ram pumpi Fortunes 500 company headquarters tambik umnak khua pahnihnak asi i, headquaters 25 a um. Amah nak in tam deuh a umnak cu New York lawnglawng asi.

Cu tluk cun Houston hi sipuazi a tha. Asian abik in Tuluk, Vietnam, India le Philippines mahtluk an tammi ruah tikah, sipuazi a that tuk caah asi lai timi a fiang ko. Cucaah Laimi cathiammi mino zong nih Houston le New York timi bantuk khualianlian ah khuasak khawh ve ding zong saduhthah a herh.

Asianmi an tamning ruah tik ah, Houston ah hin, Laimi tampi khuasa hna sehlaw, zeitluk in dah a va that hnga? Laimi thilti kho tampi khuasa ve hna sehlaw sipuazi ah minthang an i chuah kho ve ko lai tiah ka ruat.

Houston Downtown(www.nabg-us.org)
Houston khua hi downtown a kau. An downtown a sau fawn. A khua zoh tikah downtown hi hmun thum khan ah a um. Cu thil nih, Houston hi khuapi taktak asinak a langhter. Kan tlun pah ah downtown a pical cemnak cu kan pal pah. Inn an sang. Thlalang in sakmi inn a tleutleu tampi a um i khua dawh taktak asi. Lam an kauh pinah a dot zong a tam ngai te. An lam hi sur tah in an i tak ko. An khuakulhnak lam hi, chuak put in hrawnta ka duh nain, caan nih a kan zo lo i ka sia a herh ngaite.

Houston khualai lampi hmunkhat
China Town
China Town
 Rinni ah cawnnak kan ngei. Zing in zan tiang. Zarhpini zingka tein Lakewood Church timi Joel Osteen biakinn ah CCCH Youth pastor Saya Sang le hawi le nih an ka pumhpi. Lakewood Church cu hlan ah basket ball stadium asi i, minung 16,000 pumh khawhnak asi. Kan kal ni ahcun minung 8,000 tluk an i pum men lai tiah ka ruah (Joel Osteen church kong a dang ah ka tial). A voikhatnak aa pummi kan si caah, hmaisuang bik a tlar hnihnak ah kan thu kho ve i, caan hmangtu zong naihte in kan hmuh khawh hna le lung aa hmuih tuk hringhran. Pathian nih Lakewood Church thluachuah pe ko seh tiah thlaza ka campi ve hna.

Saya Sang le hawi le he Lakewood pulpit hmai ah

Lakewood Church

Chun kan i pumh dih in, Rev. Van Thawng Lian le a innchungnu nih Indian dawr ah Puri le lakphak thaw taktak an ka dangh. India dawr kan van luh cu, lung a leng tuk. Indiami tampi thil cawmi le lakphakti dingmi tampi an rak um. An khanghmi rimhmui cu a hmui ngai i, Aizawl, Imphal le Mandalay ka tlawn lio a ka theihter ngai. An Puri cu a thawt le a thaw; a lianh le a lian. Kan ei dih tik ahcun kan khim taktak.

Cu India dawr in an inn lei ah kan tin. An biakinn le inn cu aa hlat ngai. Lamsul a tha. An umnak sang cu sang thar ngai asi. Innlo an tha, an lian. Lamsul le thinkung an thar i, an sang a thianghlim ngaingai. Rev. Van Thawng Lian te inn zong inntha tatkatk asi. An inn kamte ah tibual dawh taktak a um i, an inn le tibual karlak ah dum an tuah i, an dum cu aa rem tuk hringhran.


Inn rangmi khi Rev. Van Thawng Lian inn asi

An inn kam ah tibual lian ngai a um. Tii cu a thianghlim i Texas nilinhnak ah dum dildel tein aum i aa dawh tuk hringhran. Rev. Van Thawng Lian te cu dum tha ngai an ngei. An dum ah Kawlram eidin aphunphun an cin i lung a leng tuk. An cinmi thilnung ka hngalh khawh tawk cu:

1. Anthur aphunphun
2. Hamhhmui
3. Kayoon-zuat
4. Makphek phunphun
5. Tipi-hmaihrem
6. Danhtalun
7. Retei
8. Sangphaw
9. Sentawk
10. Bawnbok
11. Khui-tohzuat
12. Hmaihremte
13. Phazian aphunphun
14. Zungpa-te-tii
15. Mai-an
16. Khachuan le piat
17. Putinan

Hi an dum ka hmuh hnu in Texas ah hin, Lairam le Kawlram eidin paohpaoh cu cin khawh asi ko lai tiah ka ruat. An kung le hnah an tha kho tuk. Asian mi tampi abik in Kawlrammi tampi um ahcun sipuazi ca in Lailei eidin cin khawh ding asi. Nikhatkhat cu Lailei eidin cinthlaknak in USA ah Laimi a paw aa cawmmi an tampi te lai tiah ruahchannak a um. 

A ka thlahtu Vl. Rung Hlun he NASA Space Center pawngah

A thaizing August nikhatni (Monday) cu NASA center ah Pa Rung nih a ka kalpi. Hmunhma ropui taktak asi. Cuka ahcun NASA Space Center kan zoh. Thlapa cung an rak kai lio i Mission Control an zungpi kan zoh. Cun SATURN V timi Thlapa cung kainak program i rocket an chiahnak inn te hna kan zoh. Acre 1,000 renglo kau asi caah, ke in kal khawh ding asi lo in, tlanglawng kan i cit. (Cuka kan lennak cu NASA Space Center timi in ka dang ah ca ka tial).

Cuka hmun ah zing 10:00am in zanlei 3:00PM tiang kan leng. Zoh ding a tam tuk i, len cim lo asi. Carel a huammi le science lei a uarmi caah cun tlun tak sian ding in a um lo. Caan le hmunhma nih ukmi kan si caah, tian sianglo in NASA Space Center cu kan chuahtak i, Vl. Rung Hlun nih airport ah a ka thlah than.



Airport kam hotel le innlo an si
George Bush Intercontinental Airport 
NASA Space center ka phanh tikah, ca an tialmi le video hna van zoh tik ah, Pathian nih kan "Zeizongte" (Universe) a rak serning ruah tik ah hin, khuaruahhar taktak asi kha ka fiang chin lengmang. Khuaruahhar thil hi a tam tuk.

Hlaphuahtu nih "Bawipa Pathian na tuahmi thil vialte hi ka ruah tikah ka lung nih  aphan lo" ati bantuk khan asi taktak ko. Minung fimnak zong ka lung nih a phanh lo bantuk in, Pathian thil sermi hmuh tik zongah ka lung nih a phan kho lo. NASA Space Center ka len hnu ah, ka thinlung ah a chuakmi cu, "Hi thil khuaruahhar vialte hna nih hin, Sertu Pathian a um ko" timi an langhter ti hi asi.

CCCH Member hna he philhlonak hmanthlak
                              ______________________________




Saturday, August 13, 2016

Noah Buanchukcho Bantuk Asimi "Lousiana State Tilian"

Louisiana ah kan nu a ule an um caah voi (2) ka phan cang. A niam deunnak rili kam taktak cu ka phan lo. Louisiana nitlak chaklei hriang ummi Shreveport khuapi lawng ka phan. Cu khua hmanh cu a san deuhnak ah a ummi asi nain, tiva le rawn a tam caah tilian nih a chuah hnawh ve lengmangmi asi. Atanglei map zoh ah, Louisiana hi zeitluk in dah tivapi an tam timi kha hmuh khawh asi.

Hi bantuk in tivapi a tam caah, Loisiana hi nawng nih a tlun hnawh lengmang i, atu zong nawng fak taktak nih a tlun hnawh than. Ruah a sur tuk caah a cheu hmun cu ni thum chungah lehmah 25 a phan i, ruah a zualhma taktak tinak asi. Tiva kawr vialte tii a khah dih caah, tii luannak aa ting ti lo i, hmun kip ah tii nih a khuh hna. Tii a thuh ning zoh tikah, Noah Buanchukcho bantuk asi. Hi tilian bantuk hi kum 1,000 ah voikhat lawng a ummi asi tiah an ti.

Louisiana tiva hna (Ref. www.geology.com)

Red River (Ref. thenewster.com)
Shreveport hmanh hi a san deuhnak ah a um nain tiva kam nelrawn ah a ummi asi caah, tii nih atu le tu a phum tawn. June thla i ka va tlawn hna zongah ruah a sur lo nain, Red River a hnalei ah ruah asur caah tii a lian ngaingai. Kan i chawhnak hmun khat cu chun ahcun a ro ko nain zanlei kan tlun lai ahcun thingkung lak bak in tii a rak luang cang. Tih nung ngaingai khi asi.

Red River le Mississippi River timi tivapi lianlian hi Baton Rouge khualipi chak deuh ah an i tong. A ronh tuk caah tiva a van i ton tik ah tii aa dilmi a tam tuk. Tiva a hnalei ah ruah tamtuk asur tik paoh ah hi tivapi pahnih kuakap hi a khuh peng hna. Innlo, motor, hlei le lamsul tamtuk a hrawh lengmang.

Louisiana hi tivapi a tam tuk. Tivapi le an tengnge hna hi an i ngerh i sur tah in an i tak. Cucaah tii a lianh tikah an luang kho ti lo. Cun rili tii nih hnalei ah a van nam ve fawn hna. Cucaah tii kha an pum i, tilian a chuah lengmangnak asi. A ronh tuk pin ah a niam tuk fawn i, cucu tih a nun khunnak asi. Achinchap ah US tiva lian bik Mississippi River a luannak hmun a si fawn. Hi tivapi hi a ronh tuk nak nelrawn ah a luan caah, Rili a luh lai ahcun ngerhnguai ngaingai. A ngerhnguai tuk caah tii aa dil a zual i, tilian a zualter chinchin.

Hurricain Katrina lio ah New Orleans tii nih a phum lio
Hurricain Katrina (Aug 23-31, 2005) lio zongah New Orleans khua cu Rili tii le Mississippi River tii lian nih a phum i, minung tampi an rak thi. Nihin ni tiang in New Orleans cu a hlan tluk a phan kho ti lo. Minung thawng tampi nih khua an chuahtak. Sipuazi tam tuk a tla. Innlo tam tuk a hrawh i, nihin ni tiang a cheu cu an sa kho ti hna lo. Minung 1.245-1,836 an thi i, rawhralnak $108 billion man a chuak. Nihin ni tiang tha tein khua an ser kho ti lo.

Storm Isaac (2012) lio zongah hitin a rak phum hna
Nihin ni zongah ruah tam tuk asur caah, Louisiana cu tii nih a phum than i, abik in Baton Rouge khua hna cu tam taktak a hrawh. Khua chung inn 80% cu an i rawk lai tiah ruah asi. Minung 11 an thi cang i, 20,000 himnak ah an khamh cang hna. 8,000 tluk cu zohkhenhnak inn ah an chiah hna. An tem ing taktak. Mizaw, tar, a thau tukmi le ngakchia ca ko ah an tuar khun. US cu an rum tuk caah le insurance a um caah an tuar khawh i asi.

Laimi cu harnak kan tuar setsai bal lo. 2015 i Hakha leimin hmanh nih harnak tam tuk a kan pek i, Louisia bantuk in tilian hi atu le tu tuar u sih law zeidah kan va lawh ve hnga ti ka ruat. Louisiana cu an tuar ngaingai. Zeicatiah Mississippi River hi ruah a tam tuk caan ahcun a lian lengmang i, tilian le nawng hi Louisana ca ahcun hrial awk thalomi thil asi.

Minung an temtuar taktak. Tar cheukhat nih an chimnak ah, "Kan chan chungah tilian cu voi tam tuk kan tong nain, hi bantuk hi kan hmu bal lo" tiah an ti. Hurricane Katrina nakin a zual deuh ti asi. Tii a zor rih lo caah, tilian nih sunghbaunak zeitluk dah a chuahter timi hi an tuak kho rih lo. US President Obama zong nih "Hi hmun hi National Disaster Hmun" ah a chiah. Tangka tampi bawmhnak an tuah te lai. Nihin ni an tuaknak ahcun, rian a rak tuanmi (qualified) mi cu tilian ruang i riantuan lo a um chung kha zarh khat ah $247 an hmuh khawh lai ti asi.

USA minung cu an thinlung a thawng tuk. Mah tluk rawhralnak an ton zongah kan ram kan ser than lai tiah an ti. An lung a dong lo. Sceintist nih an tuaknak ah, tilian le nawng hi a caancaan te lawng ah a tlung i, mah bantuk tilian hi kum 500-1,000 chungah voikhat tibantuk lawng hna a chuak an ti. Asinain Louisiana hrawnghrang tilian hi a tu le tu a tam deuh chin lengmangmi a lo tiah an ti.

USA mipi hi uar an umnak cu mah bantuk tilian a van chuah bak i, hmun kip in an tilawng (boat) an van i ken i, din lo ngacha bak in minung khamh ding an kawl hna. Ann innlo rian kaltak in, midang khamh le bawmh kha an rian biapi taktak ah an chiah. An lungthin hi a ropui tuk.

Atanglei hna hi atu lio tilian nih a chuahpimi rawhralnak hmanthlak cheukhat an si. "Hmanthlak pakhat cu bia ka thawngkhatnak in a sullam a um deuh" an ti bantuk in hmanthlak zohnak in, zeitluk in dah Louisiana Nawngtlungmi hi a fah timi cu theih khawh asi ko.

Dawr tampi a hrawh
Innlo thatha an chuahtak hna
Highway lianlian zong phum a timh hna
Tii a tam tuk cang caah kulhak an bauh piakmi
Innlo thatha cu boat bantuk in tii chungah an um ko
June thla ah hi innpi zong ka va phan ve
Highway Lianlianzong a phum hna
Khua vialte cu hitin tidil bang an cang
Mississippi Tivapi liammi cu tih a nung ko
Dawr lianlian zong an chuahtak ko
Cunglei in van cuanh ahcun ngaihchia asi ko


Tii ruangah an sipuazi zong tampi a rawk
Mipi nuamhnak hmun zong a phum dih hna
Inn lianlian zong a phum ngacha ko hna
Vawlei ah a hmunmi thilri an um lo timi alanghter
Nuam tein lennak chungkhar inn cu chuahtak an si
Minung hawi khamhnak ca riantuan lio asi
Tii nih innlo thatha dolh a timh cuahmah hna
Nuam tein chungkhar khuasaknak inn cu hitin an pil ko
Midang khamhnak caah hitin an cawlcang hna
Saram zong tampi an i tap ve
Innlo thatha zong hitin a phum hna
Minung khamh ding in aa chawkmi hna
Pumpek riantuantu pawl an sunglawi tuk
Inn kip ah hitin minung an kawl hna
Mizaw damnak inn zong an i rawk hna
Vawlei cung thilri hna hi ngaihchiattertu hna an si ko hi?
Thlan zong tampi tilian nih a phum i a hlai hna
Thlan dawhdawh zong an i rawk
Thih chinchap ah thih hnih le thih thum bantuk in tuar asi

Louisiana mipi an temtuar ngaingai. Innlo, lamsul, dumhau, motor le dawr aa rawkmi vialte hna nih, hi vawleicung thilri le chawva hna hi a hmunlomi an si timi kha an langhter thannak asi. Thlati chuak in thi deng in kawlmi hi vawleicung chawva le ngeihchiah hna hi, adonghnk ahcun kan ngaihchiatnak le mitthli tlaknak hna an rak si kho ko.

Cucaah hlaphuahtu nih "Vawlei sithat lungdaihnak kha ka duh ka kawl lengmang...Ka hmuh cang tiah ka ruah tikah an nih an lo dih cang..." tiah atimi kha a dikmi asi. Vawleicung sithat lungdaihnak hna hi kan kawl lengmang hna. Kan hmuh cang tiah kan rak ruah tik ahcun an nih an rak loh lei hna an si cang.

Cucaah tu chun nih ah Krihfami nih kan herh cemmi cu "Pathian theih, amah zumh, amah bochan in nun i, zei bantuk thil kan ton hmanh ah, lungsi hnangam tein nun khawhnak" ngeih kha asi. Pathian ah, lungsi hnangamnak ngeih lo ahcun, vawleicung thilri hna nih hin lungsi hnangamnak an chuahpi kho lo.

A temtuarmi tilian nih a chuahhnawhmi vialte hna, Pathian tu nih hnem ko hna seh. An innlo zong an remh khawh thannak hnga Bawipa nih hnem ko hna seh. Harnak an ton cuahmah bu ah, Pathian ah lungsi hnangamnak ngei hram ko hna seh.
----------------------------------------------------------
Chinchiah:
Minung khamhnak ca riantuan dihlak hi ca hin upat hmaizahnak ka pek hna. 



Hmurhuh Huh Lo Ruangah February Ahcun 500,000 An Thi Kho

Covid-19 zawtnak U.S a phanh ka tein CDC doctors le scientists le NIAID (National Institute of Allergy and Infectious Diseases) director Dr....